In deze scriptie is onderzocht in hoeverre beleidsmedewerkers van gemeenten, uitvoerende professionals en informele zorgverleners genderverschillen ervaren bij het verlenen van informele zorg en in welke mate er behoefte is aan gendersensitief zorgbeleid. Om dit te onderzoeken zijn beleidsnota’s geanalyseerd op gender gerelateerde effecten. Daarnaast is onderzoek gedaan in de gemeente Huizen door middel van interviews bij beleidsmedewerkers, Wmo-consulenten mantelzorg- en vrijwilligersorganisatie en een professionele organisatie
De geanalyseerde beleidsnota’s zijn allemaal erg vergelijkbaar en maken gebruik van algemene termen als mantelzorger en vrijwilliger, zonder dit uit te splitsen naar geslacht. Toch zijn er een aantal zaken opgevallen. Ten eerste wordt het beroep op participatie van de Wmo in zijn algemeenheid gedaan, zonder te kijken naar welke groepen van de samenleving al actief zijn. Door juist wel een onderscheid hierin te maken en bepaalde groepen, zoals mannen, explicieter aan te spreken, is het mogelijk om een evenwichtige verhouding in participatie te realiseren.
Daarnaast viel op dat Rotterdam in haar Wmo-beleid gebruik maakt van voorbeelden met vrouwelijke zorgverleners, terwijl het voor de context niet uitmaakt of de zorgverlener man of vrouw is. Daarnaast spreken alle onderzochte gemeenten van de noodzaak van mantelzorgers of vrijwilligers of dat er een groter beroep op het sociaal netwerk moet worden gedaan. Echter, gemeenten laten niet zien welke groeperingen van de samenleving deze zorg op zich gaan nemen, terwijl vrouwen de grootste groep vormen die hier impliciet op worden aangesproken, wegens parttime werk en wegens het feit dat vrouwen ook al vaker informele zorg verlenen.
Volgens het emancipatiebeleid wordt dit beleid gemainstreamd op alle verschillende departementen en ministeries. Echter, door de beleidsvrijheid van gemeenten op het gebied van de Wmo is het emancipatiebeleid niet overgenomen. In het Wmo-beleid wordt niet veel gesproken over de economische zelfstandigheid. Het is echter van belang om hier aandacht aan te geven. Het landelijke emancipatiebeleid benadrukt dat de autonomie, weerbaarheid en gelijkheid moet worden ondersteund om zo onder andere economische zelfstandigheid te bereiken. Het Wmo-beleid gaat dit tegen doordat een groter beroep op vrouwen wordt gedaan om deze zorg te leveren, zoals Tonkens en Duyvendak (2013) ook stellen.
56 Wat verder opviel is dat Almere als enige wil gaan monitoren wat de veranderingen in de Wmo voor effecten op de maatschappij zal gaan hebben. Door dit te monitoren zullen ook emancipatie-effecten in kaart kunnen worden gebracht.
Naast de beleidsnota’s zijn er interviews gehouden in de gemeente Huizen. Uit deze interviews kunnen een aantal zaken geconcludeerd worden. Ten eerste zien respondenten een toegenomen druk op het sociaal netwerk. Dit komt doordat er op de professionele hulp bezuinigd wordt en het informele netwerk taken van de professionele hulp moet overnemen, zoals boodschappen doen. Hierdoor ontstaat er een grotere vraag naar informele hulp en zijn er ook meer informele hulpverleners nodig. Deze druk komt vooral te liggen op de schouders van vrouwen. Vrouwen vormen de grootste groep parttime werkenden, waardoor zij eventueel meer tijd hebben om deze zorg te verlenen. Daarnaast geven meer vrouwen al informele zorg. Door deze twee factoren voelen vrouwen zich meer aangesproken om informele zorg te verlenen. Dit wordt ook door de respondenten aangegeven.
Echter, zowel mannen als vrouwen zijn verantwoordelijk om te zorgen voor hun naaste, niet alleen vrouwen. Wat opvallend is, is dat deze gedeelde verantwoordelijkheid door de respondenten wordt aangegeven, maar dat er tegelijkertijd niet dezelfde kansen gecreëerd worden voor mannen en vrouwen om de zorg te geven. Deze kansen worden niet gecreëerd doordat vrouwen vaker parttime werken na het krijgen van kinderen. Dit is een keuze die vrouwen maken, maar deze keuze kan al dan niet uit noodzaak worden gemaakt. Onderzoek laat zien dat mannen voor dezelfde functie meer verdienen dan vrouwen. Daarnaast heerst in Nederland de opvatting dat vrouwen ook minder horen te gaan werken na het krijgen van kinderen. Deze maatschappelijke druk in combinatie met ongelijke financiële verhoudingen kunnen ervoor zorgen dat vrouwen minder gaan werken vanuit een noodzaak, in plaats van een vrije keuze. Hetzelfde geldt voor het verlenen van informele zorg. Er is een grotere druk op het sociaal netwerk komen te staan, die grotendeels op de schouders van vrouwen terecht komt. Door deze tendens in combinatie met een parttime baan, zijn vrouwen wellicht vaker geneigd om eerder deze zorg te verlenen.
Deze maatschappelijke druk vloeit voort uit traditionele rolpatronen waarin vrouwen zorgen en mannen werken. Dit beeld is niet meer zo zwart-wit als vroeger, het is immers veel meer geaccepteerd dat vrouwen werken dan vroeger, maar toch zijn deze traditionele rolpatronen nog niet verdwenen. Dit is ook te concluderen naar aanleiding van de interviews, waaruit blijkt dat de verzorgende taken door vrouwen worden opgepakt en de praktische taken door mannen.
57 Uit bovenstaande bevindingen is te zien dat zowel beleidsmakers, uitvoerende professionals als informele hulpverleners wel genderverschillen in de informele zorg ervaren. Zoals uiteengezet zitten deze genderverschillen in de spanning tussen arbeidsparticipatie en het verlenen van informele zorg, de druk op wie deze zorg komt te liggen en hoe de maatschappij hier tegenaan kijkt. Deze drie aspecten leggen een grotere druk op vrouwen dan op mannen tot het verlenen van informele zorg. Het is dan ook van belang om te kijken hoe dit door middel van beleid of maatregelen kan worden tegengegaan.
De wens voor een gendersensitief zorgbeleid is echter niet zo duidelijk als dat er genderverschillen worden ervaren door de respondenten. Na de analyse van de beleidsnota’s van de Wmo bleek dat in dit beleid vrijwel geen rekening wordt gehouden met genderverschillen en genderrollen, terwijl uit eerder onderzoek wel blijkt dat er meer vrouwelijke informele hulpverleners zijn. Daarnaast geven vrijwilligers- en mantelzorgorganisaties wel aan behoefte te hebben aan gendersensitief zorgbeleid, omdat vrouwen en mannen dezelfde kansen moeten krijgen. De gemeente heeft volgens hen hier een belangrijke rol in, aangezien zij het sociale netwerk proberen te activeren. Concluderend kan gezegd worden dat er wel behoefte is aan een gendersensitief zorgbeleid, maar dat goed moet worden gekeken hoe dit wordt ingevuld. Zo zou de beeldvorming van informele zorgverlening kunnen worden aangepast zodat mannen zich eventueel eerder aangesproken voelen om deze zorg te verlenen.
Juist nu ten tijde van de opkomende participatiesamenleving en de decentralisatie, waarbij de overheid alle burgers stimuleert om te participeren en actief bij te dragen aan de maatschappij, is het van belang om rekening te houden met groepen in de samenleving die dit al veel doen. Zo moet er ook worden gekeken naar welke groepen in de maatschappij in staat zijn om te participeren die dit nog in mindere mate doen. In het geval van de informele zorg liggen mannen voor de hand.
6.1AANBEVELINGEN
Om hieraan vorm te kunnen geven moet er door gemeenten ook de mogelijkheid hiertoe worden geboden. De volgende aanbevelingen zijn voortgekomen uit dit onderzoek:
- Langere openingstijden van instanties, waardoor zaken ook buiten kantooruren geregeld kunnen worden. Hetzelfde geldt voor de keukentafelgesprekken. Zorg voor een mogelijkheid om dit gesprek bijvoorbeeld ook in de avonduren te laten plaatsvinden.
58 - Zorg dat organisaties en bedrijven een mantelzorgvriendelijke organisatie worden. Hierdoor is het makkelijker voor werknemers om aan te geven dat ze ook mantelzorgtaken hebben.
- Laat in het Wmo-beleid aspecten van het emancipatiebeleid terugkomen. Op deze manier is het transparant voor burgers, en dus ook voor vrouwen, dat de gemeente op de hoogte is van een eventuele druk op vrouwen.
- Creëer flexibelere werkuren creëren voor zover de functie dat toelaat.
- Geef voorlichting en informatie waarbij mannen een prominentere rol krijgen toebedeeld.
- Bekijk actief de rol van mannen in het sociale netwerk tijdens het keukentafelgesprek. Vraag actief aan mannen in het sociaal netwerk wat zij kunnen betekenen voor de cliënt.
- Monitor wat de veranderingen in de Wmo voor effect hebben op de emancipatie zoals de gemeente Almere van plan is.
Door deze aanbevelingen toe te passen worden er meer stappen gezet in de richting van een gendersensitief zorgbeleid. Begin 2015 heeft de decentralisatie vorm gekregen. Gemeenten gaven toen aan alle aandacht te geven aan de transitie processen. Nu heeft de decentralisatie vorm gekregen en kan de aandacht worden gegeven aan andere zaken als de emancipatie in de zorg: Emancipatie na decentralisatie.
59