Forum necessitatis

4.2.1 De doctrine

Een eerste oplossing is dat een forum necessitatis-bepaling wordt toegevoegd in Brussel I bis. Het forum necessitatis vormt een algemene uitzondering op de bevoegdheidsregels. Het forum

necessitatis is een bevoegdheidsgrond die toestaat dat de rechter bevoegdheid aanneemt in een

zaak indien geen rechtsgang elders mogelijk is of een rechtsgang elders niet aan de vereisten van Artikel 6 voldoet. 165 Deze bevoegdheidsgrond biedt een alternatief forum om een totale ontzegging van toegang tot de rechter te voorkomen. Het forum necessitatis dient derhalve als een laatste redmiddel.166

Verschillende lidstaten beschouwen het forum necessitatis als een onderdeel van Artikel 6.167 Uit een onderzoek in opdracht van de EU uit 2007 volgt dat tien lidstaten een forum necessitatis in hun commune IPR hebben opgenomen of in de praktijk toepassen. 168 De exacte reikwijdte van deze bevoegdheidsgrond is nog onduidelijk, omdat de toepassing ervan verschilt tussen lidstaten.169 In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat het aannemen van bevoegdheid op grond van forum necessitatis verbonden is aan twee voorwaarden. Ten eerste moet de eiser stellen dat het ofwel niet mogelijk is om de vordering aan te brengen in het originele forum, ofwel dat het onredelijk is om dit van de eiser te eisen. Ten tweede moet er voldoende connectie zijn met het alternatieve forum waar de vordering wordt aangebracht.170 _{De lat voor de}

toepassing van het forum necessitatis wordt door de rechtbanken van veel lidstaten hoog gelegd.171 _{Dit is wellicht ook de reden dat er tot nu toe weinig FDL-zaken geweest zijn voor de}

rechtbanken van lidstaten waar het forum necessitatis als bevoegdheidsgrond werd gebruikt.172

4.2.2 Haalbaarheid

Het forum necessitatis is een algemene alternatieve bevoegdheidsgrond en is derhalve niet in het leven geroepen om mensenrechtenclaims tegen ondernemingen te faciliteren.173 Het forum

165 _{Nwapi 2014, p. 24.}

166 _{Roorda & Ryngaert 2016, p. 788.}

167 _{Idem, p. 809. Zie ook: Roorda 2018, p. 55.} 168 _{Nuyts study 2017.}

169 _{Roorda 2019, p. 434.} 170 _Idem.

171 _{Idem, p. 444.}

172 _{Roorda & Ryngaert 2016, p. 785.} 173 _{Idem, p. 798.}

38

necessitatis kan zich wel voor toepassing lenen voor FDL-claims.174 Zo kan van deze bevoegdheidsgrond gebruik worden gemaakt bij FDL-claims tegen buitenlandse dochterondernemingen wanneer een rechtsgang in het gastland niet mogelijk is om redenen die geen verband houden met de inhoudelijke gronden van de vorderingen.175 In de Vedanta zaak zou het forum necessitatis bijvoorbeeld ertoe hebben kunnen geleid dat de Engelse rechter bevoegdheid had aangenomen. In deze zaak werd namelijk geoordeeld dat de eisers hoogstwaarschijnlijk geen effectieve toegang tot de rechter zouden krijgen indien de vorderingen in het gastland Zambia werden ingediend.176

Een succesvol beroep op het forum necessitatis wegens mensenrechtenschendingen gepleegd door een onderneming hangt af van de interpretatie van de zojuist besproken criteria door de rechtbanken van lidstaten. Roorda identificeert twee punten in de interpretatie die relevant zijn in dit verband: (1) of het risico van geen eerlijk proces in het gastland voldoende is om aan de eis van onredelijkheid te voldoen en (2) of er voldoende connectie is met het forum in de lidstaat indien de moedermaatschappij daar gevestigd is. Wil deze doctrine in Brussel I bis worden gebruikt om FDL-zaken tegen buitenlandse dochterondernemingen te faciliteren, dan is het noodzakelijk dat er eerst een nadere beschouwing van de criteria plaatsvindt op Europees niveau. Zo kan een vrije interpretatie van de criteria ervoor zorgen dat slachtoffers makkelijker toegang tot de rechter zullen krijgen. Tegelijkertijd kan dit ook leiden tot jurisdictieconflicten met buitenlandse staten en een grotere onzekerheid voor de verweerders.177 Het is daarom essentieel dat de belangen van de eisers, de verweerders, de forumstaat en het gastland goed worden afgewogen.

4.2.3 Politieke haalbaarheid

Het forum necessitatis heeft in recente jaren brede politieke aanhang verworven als mogelijke bevoegdheidsgrond om FDL-claims te faciliteren.178 _{Dit blijkt onder meer uit de aanbevelingen}

van de Commissie van Ministers van de Raad van Europa uit 2016179 _{en het actieplan van het}

Parlement uit 2019.180 Verschillende Europese auteurs en organisaties hebben gesuggereerd dat

174 _{Nwapi 2014, p. 40, Roorda & Ryngaert 2016, p. 798.} 175 _{Roorda 2019, p. 434.}

176 _{European Parliament Report 2019, p. 111.}

177 _{Roorda 2019, p. 444, Roorda & Ryngaert 2016, p. 815.} 178 _{Nwapi 2014.}

179 _{CoE Recommendation CM/rec(2016)3, para. 36.} 180 _{RBC Group Shadow EU Action Plan 2019, p. 10-12.}

39

het gebruik van een forum necessitatis-bepaling gepromoot moet worden in lidstaten.181 Desondanks zijn auteurs terughoudend over de haalbaarheid van het invoeren van het forum

necessitatis op Europees niveau. Deze terughoudendheid lijkt voort te komen uit het feit dat het

voorstel van de Europese Commissie over de herziening van de EEX-Verordening een forum

necessitatis-bepaling bevatte.182 Dit voorstel werd verworpen door het Parlement en de lidstaten. Verschillende auteurs stellen dat de afwijzing van het herzieningsvoorstel weinig te maken had met het opnemen van een forum necessitatis-bepaling. Het voorstel werd volgens hen afgewezen omdat het volledige harmonisatie van de bevoegdheidsregels in lidstaten beoogde.183 Augenstein & Jägers trekken uit de afwijzing van het herzieningsvoorstel een andere conclusie. Zij stellen dat lidstaten het introduceren van bevoegdheidsgronden die het toepassingsgebied van Brussel I bis uitbreiden uitdrukkelijk hebben afgewezen, zo ook het

forum necessitatis.184 _{Het Parlement is van mening dat er verschillende ontwikkelingen op het}

gebied van het bedrijfsleven en mensenrechten in de EU hebben plaatsgevonden sinds het herzieningsvoorstel.185 _{Om deze reden raden zij aan dat de Commissie opnieuw een poging}

moet doen om een forum necessitatis-bepaling op te nemen in Brussel I bis.