INTERMEZZO – Position paper Waddenacademie
8. Onderzoek en monitoring
8.1.1. Experimenteel onderzoek naar effecten Japanse oester
Over de effecten van de Japanse oester op het functioneren van het systeem is nog erg weinig bekend. Om de gevolgen van deze invasie in te schatten is kennis nodig over:
x Geassocieerde biodiversiteit x Mosselen
x Vogels
Voorgesteld wordt om een experimentele mosselbank deels handmatig vrij maken en te houden van oesters en de ontwikkelingen te volgen. Dit wordt momenteel voorbereid in het kader van vergunningverlening aan een aantal Waddenvissers die handmatig oesters gaan rapen.
Zelfs als uit dit onderzoek blijkt dat er negatieve effecten zijn op de draagkracht van het systeem voor bepaalde vogelsoorten dan is er nog geen pasklare oplossing voor handen de soort weg te krijgen.
8.1.2. Helderheid
Er worden veel beweringen gedaan over de effecten van biobouwers op helderheid in de Waddenzee, maar er is erg weinig gericht onderzoek. Het is uiteraard lastig om directe vergelijkingen te maken tussen gebieden met en zonder bv. grote arealen zeegras, omdat abiotische factoren in de gebieden kunnen verschillen. Echter een eerste verkenning op basis van luchtfoto’s en monitoring van sediment dynamiek in enkele goedgekozen gebieden met en zonder biobouwers moet toch informatie kunnen opleveren over potentiële effecten. Deze effecten moeten op termijn ook worden meegenomen in de modellen die o.m. bij Deltares worden ontwikkeld op het gebed van slibdynamica. Op dit moment zijn deze modellen nog volledig fysisch gestuurd. Ook is vergelijkend onderzoek nodig in referentiegebieden om de relatie tussen biobouwers en zwevend slib nader te kwantificeren. Tenslotte is betere monitoring van troebelheid (hogere resolutie in de tijd en ruimte) nodig, in aanvulling op het bestaande RWS meetnet (8 punten die langdurig worden gemeten, met maandelijkse bepalingen).
8.1.3. Labyrinthula
Recente artikelen laten zien dat de ‘wasting disease’ nog steeds effecten kan hebben op de vestiging van groot zeegras. Voor de meerjarige variant zijn de effecten het grootst, maar ook voor de eenjarige variant kunnen beperkingen optreden in primaire productie wanneer deze ziekte planten begint aan te tasten. Meer informatie is nodig over
x Mogelijke effecten op huidige vestiging x Wisselwerking met omgevingsfactoren
x Mogelijke aanwezigheid van resistente varianten
Zowel van litoraal als sublitoraal zeegras om de kansen voor vestiging en uitbreiding beter in kaart te krijgen en mogelijk in de toekomst te vergroten.
8.2. Effectmonitoring van maatregelen
Voor alle maatregelen geldt dat er een goed monitoringsplan moet komen om de effecten op te volgen en onze kennis voor beheer van de Waddenzee in de toekomst te vergroten. Binnen het ZKO lopen al trajecten die gericht zijn op monitoring. Voor de toekomst is het essentieel dat er een goede integratie komt tussen ecologen met veldkennis, ecologische modelleurs, hydrodynamici (modelleurs en mensen die parameters meten) en sedimentologen. Alleen door meetprogramma’s op te zetten samen met de modelleurs en met de achtergrondkennis van mensen met veldervaring kunnen we beter inzicht en toepasbare kennis genereren voor ecosysteembeheer in de Waddenzee. Met name de sluiting van hele kombergingsgebieden biedt een goede mogelijkheid om het functioneren van de Waddenzee op ecosysteem/landschapsschaal te evalueren. Dit sluit aan bij de initiatieven van de Waddenacademie om te komen tot een Long Term Ecological Research (LTER) initiatief/netwerk voor de Waddenzee. In dit onderzoek dient de interactie tussen klimaat, hydrodynamica, sedimenthuishouding, biobouwers, voedselwebstructuur en biodiversiteit centraal te staan – met de betreffende soorten uit de vogel- en habitatrichtlijn als uiteindelijk te begrijpen ‘doelvariabelen’.
35
9. Tijdpad en mijlpalen
9.1. Sluiting kombergingsgebieden
2009: onderzoek naar financiën, inventarisatie van activiteiten die nodig zijn voor sluitingen, opstellen handhavingsplannen, opstellen monitorplan.
2010: T0 monitoring, start afbouw garnalenvisserij in (delen van) de Waddenzee, opstellen beheerplannen, vergelijkend gebiedsonderzoek met gesloten gebieden Denemarken en Duitsland.
2011-12: T0 monitoring, aanpassing beheerplannen afwerken voorbereidingen 2013: Sluiting gebied 1, aanvang monitoring
2016: Sluiting gebied 2
2019: Indien eerdere sluitingen succesvol zijn geweest en er duidelijk herstel is opgetreden, sluiting van gebied 3
2016 – 2035: Gebiedsmonitoring
2035: Evaluatie sluiting, besluit over voortgang
9.2. Aanwijzing beschermde deelgebieden
2009: onderzoek naar financiën, inventarisatie van activiteiten die nodig zijn voor sluiting en opstellen handhavingsplannen, opstellen monitorplan.
2010: Instelling van gebieden
2010-2030 regelmatige evaluatie gebieden, aanwijzing nieuwe gebieden, openstelling gesloten gebieden waar activiteiten geen schade lijken te veroorzaken
9.3. Zoetwaterbeheer
2009: Voorbereidend werk, aanpassing spuibesluit, draaien / bijstellen van modellen voor nieuw spuibesluit
2010: Toepassen nieuw spuibesluit op basis van huidige configuratie doorlaatmiddelen, modelstudies nieuwe configuratie doorlaatmiddelen 2010-2030 monitoring effecten, bijstelling spuiregime.
9.4. Actieve aanleg
2009: onderzoek naar financiën, instellen van werkgroep voor uitvoering en kwaliteitsborging zeegras zaaiproef.
Opstart MOSSELWAD en WADDENSLEUTELS Uitwerken planning voor herstel jonge kwelders 2010 uitvoering zaaiproef zeegras
2012 Voorbereiding proeven Sabellariariffen, identificeren van goede locaties op basis van T0 monitorgegevens.
Aanleg 15 ha litorale mosselbank in het kader van MOSSELWAD
2013 Oplevering en evaluatie MOSSELWAD en WADDENSLEUTELS – besluit over vervolgstappen
2013 Aanlegproef Sabellariarif 2010 – 2015 monitoring effecten zeegras
Voor planning van aanleg en verjonging kwelders kan hier weinig concreets worden ingevuld zonder overleg met de andere thema’s.
9.5. Onderzoek
2009: Afstemming met andere onderzoeks- en monitoringsprogramma’s
2010: Uitwerken onderzoeksagenda natuurherstelprogramma, in afstemming met onderzoeksagenda Waddenacademie.
Voor dit onderdeel is op dit moment nog geen goed onderbouwde planning te geven. Details moeten nog verder uitgewerkt worden.
36
10. Financieringskansen en organisatiewensen
Het is op dit moment niet mogelijk om een volledig budget voor maatregelen op te stellen. In 2009 zou in elk geval een studie moeten plaatsvinden naar alle kosten die komen kijken bij de bovenstaande maatregelen.
Momenteel is er geen uitvoerend orgaan dat het praktisch beheer met inbegrip van natuurherstel in de Waddenzee coördineert en mogelijk maakt. In het RCW is een beheerraad ingesteld. Deze raad bestaat uit vertegenwoordigers van de beheerders op directeurniveau, maar heeft geen mogelijkheden om de genomen besluiten zelf verder uit te werken. Initiatieven als het uitzaaien van zeegraszaad, het enten van gesloten gebieden met Sabellaria en het identificeren van te sluiten gebieden dienen gestructureerd te worden aangepakt. Nu de Waddenacademie het onderzoek binnen de Waddenzee coördineert en op elkaar afstemt, en het RCW het beleid aanstuurt, lijkt het logisch dat het beheer en natuurherstel op een gelijkwaardige manier door de beheerraad wordt aangestuurd. Hiertoe is het noodzakelijk om de uitvoeringskracht van de beheerraad te vergroten, of op een andere wijze een uitvoerende beheerorganisatie te realiseren. Als financieringsbron kan een "deelprogramma herstel biobouwers" worden ingesteld, die als onderdeel van een nieuwe programmatische invulling van het Waddenfonds gedurende meerdere jaren een bijdrage uit het Waddenfonds ontvangt.
11. Referenties
Bos, A.R., T.J. Bouma, G.L.J. de Kort, and M.M. van Katwijk. - 2007. Ecosystem engineering by annual intertidal seagrass beds: Sediment accretion and modification. Estuarine Coastal and Shelf Science, 74(1-2): 344-348.
Bouma, T.J., M.B. de Vries, E. Low, G. Peralta, C. Tanczos, J. van de Koppel, and P.M.J. Herman. - 2005. Trade-offs related to ecosystem engineering: A case study on stiffness of emerging macrophytes. Ecology, 86(8): 2187-2199.
Bouma, T.J., M. Friedrichs, B.K. van Wesenbeeck, F.G. Brun, S. Temmerman, M.B. de Vries, G. GRAF, and P.M.J. Herman. - 2008. Plant growth strategies directly affect biogeomorphology of estuaries. River, Coastal and Estuarine Morphodynamics: Rcem 2007, Vols 1 and 2, 285-292.
Bouma, T.J., S. Olenin, K. Reise, and T. Ysebaert. - 2009. Ecosystem engineering and biodiversity in coastal sediments: posing hypotheses. Helgoland Marine Research, 63(1): 95-106.
Bouma, T.J., L.A. van Duren, S. Temmerman, T. Claverie, A. Blanco-Garcia, T. Ysebaert, and P.M.J. Herman. - 2007. Spatial sedimentation patterns within patches of epibenthic structures: combining field, flume and modelling experiments. Continental Shelf Research, 27: 1020-1045.
Brinkman, A.G., N. Dankers, and M. van Stralen. - 2002. An analysis of mussel bed habitats in the Dutch Wadden Sea. Helgoland Marine Research, 56(1): 59-75.
Clorius, S. - 2009. Seabed meets Horizon. Tönning: National Park Admistration Schleswig-Holstein Wadden Sea.
Dahl, K. and A.B. Josefson. - 2009. MARINE OMRÅDER 2007. NOVANA. Tilstand og udvikling i miljø- og naturkvaliteten. Aarhus: Danmarks Miljøundersøgelser, Aarhus Universitet. Dankers, N., A. Meijboom, M. de Jong, E. Dijkman, J. Cremer, and S. van der Sluis. - 2004. Het ontstaan en verdwijnen van droogvallende mosselbanken in de Nederlandse Waddenzee. Texel: Wageningen-Alterra.
Dastgheib, A., J.A. Roelvink, and Z.B. Wang. - 2008. Long-term process-based morphological modeling of the Marsdiep Tidal Basin. Marine Geology, 256(1-4): 90-100.
de Boer, W.F. - 2007. Seagrass-sediment interactions, positive feedbacks and critical thresholds for occurrence: a review. Hydrobiologia, 591: 5-24.
37 de Deckere, E.M.G.T., J. van de Koppel, and C.H.R. Heip. - 2000. The influence of
Corophium volutator abundance on resuspension. Hydrobiologia, 426(1-3): 37-42. de Jonge, V.N. - 2009. Beter zicht op de functie van licht; aanzet tot een Internationaal
onderzoeksplan en Herstelplan Waddenzee en Eemsestuarium.
de Jonge, V.N., M. Elliott, and V.S. Brauer. - 2006. Marine monitoring: Its shortcomings and mismatch with the EU Water Framework Directive's objectives. Marine Pollution Bulletin, 53(1): 5-19.
de Mesel, I., C. Smit, J. Craeymeersch, and J. Wijsman. - 2009. Evaluatie effectiviteit gesloten gebieden in de Oosterschelde, Westerschelde en de Voordelta. Yerseke: Wageningen-Imares. 1-137.
Dijkema, K., C. Smit, and W. van Duin. - 2008. Kwelders en kwelderwerken. Texel: Wageningen Imares.
Doeglas, G., D.J. de Jong, T. Smit, and M. van Wieringen. - 2006. Workshop 'Kansen voor Zeegras in de Waddenzee?!'. Rijkswaterstaat Noord-Holland.
Ens, B.J., J. Craeymeersch, A.C. Smaal, R. Dekker, and M.R. van Stralen. - 2007. Sublitorale natuurwaarden in de Waddenzee; Een overzicht van bestaande kennis en een beschrijving van een onderzoekopzet voor een studie naar het effect van mosselzaadvisserij en mosselkweek op sublitorale natuurwaarden. Texel: Wageningen Imares.
Essink, K. - 2005. Bodemfauna en beleid: Een overzicht van 35 jaar bodemfauna onderzoek en monitoring in Waddenzee en Noordzee. Haren: RIKZ.
Fey, F., N. Dankers, J. Steenbergen, and K. Goudswaard. - 2009. Development and distribution of the non-indigenous Pacific Oyster (Crassostrea gigas) in the Dutch Wadden Sea.
Giesen, W., M.M. van Katwijk, and C. de Hartog. - 1990. Eelgrass condition and turbidity in the Dutch wadden Sea. Aquatic Botany, 37: 71-85.
Hemminga, M.A. and C.M. Duarte. - 2009. Seagrass Ecology. cambridge, Cambridge University Press.
Hendrick, V.J. and R.L. Foster-Smith. - 2006. Sabellaria spinulosa reef: A scoring system for evaluating 'reefiness' in the context of the Habitats Directive. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom, 86(4): 665-677.
Herman, P.M.J., V.N. de Jonge, N. Dankers, B.J. Ens, W.J. Wolff, B. Brinkman, M. Baptist, M.A. van Leeuwe, J.P. Bakker, C.J.M. Philippart, J. Kromkamp, J.E.E. van Beusekom, M.M. van Katwijk, T. Piersma, H.W. van der Veer, E.J. Lammerts, A.P. Oost, J. van der Meer, H.J. Lindeboom, H. Olff, and G. Jansen. - 2009. Position paper Ecologie. Waddenacademie.
Herman, P.M.J., J.J. Middelburg, J. van de Koppel, and C.H.R. Heip. - 1999. Ecology of estuarine macrobenthos. Advances in Ecological Research, 29: 195-240.
Honkoop, P.J.C., E.M. Berghuis, S. Holthuijsen, M.S.S. Lavaleye, and T. Piersma. - 2008. Molluscan assemblages of seagrass-covered and bare intertidal flats on the Banc d'Arguin, Mauritania, in relation to characteristics of sediment and organic matter. Journal of Sea Research, 60(4): 235-243.
Jones, C.G., J.H. Lawton, and M. Shachak. - 1994. organisms as ecosystem engineers. Oikos, 69: 373-386.
Jordan, F. - 2009. Keystone species and foodwebs. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364: 1733-1741.
Lavaleije, M.S.S. and N. Dankers. - 1993. Voorstudie naar de effecten van de garnalenvisserij op de bodemfauna, met advies over te sluiten gebieden en uit te voeren onderzoek.
Le Hir, P., Y. Monbet, and F. Orvain. - 2007. Sediment erodability in sediment transport modelling: Can we account for biota effects? Continental Shelf Research, 27(8): 1116-1142.
Lefebvre, S., Marín Leal J.C., S. Dubois, F. Orvain, J.L. Blin, M.P. Bataillé, A. Ourry, and R. Galois. - 2009. Seasonal dynamics of trophic relationships among co-occurring suspension-feeders in two shellfish culture dominated ecosystems. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 82(3): 415-425.
Lotze, H.K. - 2005. Radical changes in the Wadden Sea fauna and flora over the last 2,000 years. Helgoland Marine Research, 59(1): 71-83.
38 Markert, A., A. Wehrmann, and I. Kröncke. - 2009. Recently established Crassostrea-reefs
versus native Mytilus-beds: differences in ecosystem engineering affects the macrofaunal communities.
McKone, K.L. and C.E. Tanner. - 2009. Role of salinity in the susceptibility of eelgrass Zostera marina to the wasting disease pathogen Labyrinthula zosterae. Marine Ecology Progress Series, 377: 123-130.
Montserrat, F., C. Van Colen, S. Degraer, T. Ysebaert, and P.M.J. Herman. - 2008. Benthic community-mediated sediment dynamics. Marine Ecology-Progress Series, 372: 43-59.
Morris, J.T. - 2007. Ecological engineering in intertidial saltmarshes. Hydrobiologia, 577: 161-168.
Norling, P. and N. Kautsky. - 2007. Structural and functional effects of Mytilus edulis on diversity of associated species and ecosystem functioning. Marine Ecology Progress Series, 351: 163-175.
Olff, H., D. Alonso, M.P. Berg, B.K. Eriksson, M. Loreau, T. Piersma, and N. Rooney. - 2009. Parallel ecological networks in ecosystems. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364: 1755-1779.
Orvain, F., P.G. Sauriau, U. Bacher, and M. Prineau. - 2006. The influence of sediment cohesiveness on bioturbation effects due to Hydrobia ulvae on the initial erosion of intertidal sediments: A study combining flume and model approaches. J.Sea Res., 55(1): 54-73.
Paterson, D.M. - 1989. Short-term changes in the erodability of intertidal cohesive sediments related to the migratory behavior of epipelic diatoms. Limnol.Oceanogr., 34(1): 223-234.
Petersen, J.K., S. Bougrier, A.C. Smaal, P. Garen, S. Robert, J.E.N. Larsen, and E. Brummelhuis. - 2004. Intercalibration of mussel Mytilus edulis clearance rate measurements. Mar.Ecol.Prog.Ser., 267: 187-194.
Pickerell, C.H., S. Schott, and S. Wyllie-Echeverria. - 2005. Buoy-deployed seeding: Demonstration of a new eelgrass (Zostera marina L.) planting method. Ecological Engineering, 25(2): 127-136.
Pulfrich, A. - 1996. Attachment and settlement of post-larval mussels (Mytilus edulis L.) in the Schleswig-Holstein Wadden Sea. Journal of Sea Research, 36(3/4): 239-250. Reise, K. and J. Kohlus. - 2008. Seagrass recovery in the Northern Wadden Sea? Helgoland
Marine Research, 62(1): 77-84.
Reusch, T.B.H. - 1998. Differing effects of eelgrass Zostera marina on recruitment and growth of associated blue mussels Mytilus edulis. Mar.Ecol.Prog.Ser., 167: 149-153. Riisgård, H.U. - 2001. On measurement of filtration rates in bivalves - the stony road to
reliable data: review and interpretation. Mar.Ecol.Prog.Ser., 211: 275-291.
Saurel, C., J. Gascoigne, and M.J. Kaiser. - 2004. The Ecology of Seed Mussel Beds, Literature Review. Bangor: School of Ocean Science.
Simpson, J.H., B. Berx, J. Gascoigne, and C. Saurel. - 2007. The interaction of tidal advection, diffusion and mussel filtration in a tidal channel. J.Mar.Sys., 68(3-4): 556-568.
Smaal, A.C., B.J. Kater, and J. Wijsman. - 2009. Introduction, establishment and expansion of the Pacific oyster Crassostrea gigas in the Oosterschelde (SW Netherlands). Helgoland Marine Research, 63(1): 75-83.
UNEP World Conservation Monitoring Centre. - 2008. National and Regional Networks of Marine Protected Areas: A Review of Progress. Cambridge: UNEP World Conservation Monitoring Centre.
van de Koppel, J., J.C. Gascoigne, G. Theraulaz, M. Rietkerk, W.M. Mooij, and P.M.J. Herman. - 2008. Experimental evidence for spatial self-organization and its emergent effects in mussel bed ecosystems. Science, 322(5902): 739-742.
van de Koppel, J., P.M.J. Herman, P. Thoolen, and C.H.R. Heip. - 2001. Do alternate stable states occur in natural ecosystems? Evidence from a tidal flat. Ecology, 82(12): 3449-3461.
van de Koppel, J., M. Rietkerk, N. Dankers, and P.M.J. Herman. - 2005. Scale-dependent feedback and regular spatial patterns in young mussel beds. American Naturalist, 165(3): E66-E77.
39 van der Heide, T., E.H. van Nes, G.W. Geerling, A.J.P. Smolders, T.J. Bouma, and M.M. van
Katwijk. - 2007. Positive feedbacks in seagrass ecosystems: Implications for success in conservation and restoration. Ecosystems, 10(8): 1311-1322.
van Katwijk, M.M., A.R. Bos, V.N. de Jonge, L.S.A.M. Hanssen, D.C.R. Hermus, and D.J. de Jong. - 2009. Guidelines for seagrass restoration: Importance of habitat selection and donor population, spreading of risks, and ecosystem engineering effects. Marine Pollution Bulletin, 58(2): 179-188.
van Katwijk, M.M., G.W. Geerling, R. Rašín, R. van 't Veer, A.R. Bos, D.C.R. Hermus, M. van Wieringen, Z. Jager, A. Groeneweg, P.L.A. Erftemeijer, T. van der Heide, and D.J. de Jong. - 2006. Macrophytes in the western Wadden Sea: monitoring, invasion, transplantations dynamics and European policy. Esbjerg: NERI. 89-98.
van Katwijk, M.M., G.H.W. Schmitz, A.P. Gasseling, and P.H. van Avesaath. - 1999. Effects of salinity and nutrient load and their interaction on Zostera marina. Marine Ecology-Progress Series, 190: 155-165.
van Wijnen, H.J., J.P. Bakker, and Y. de Vries. - 1997. Twenty years of salt marsh succession on a Dutch coastal barrier island. Journal of Coastal Conservation, 3: 9-18.
Volkenborn, N. and K. Reise. - 2007. Effects of Arenicola marina on polychaete functional diversity revealed by large-scale experimental lugworm exclusion. Journal of Sea Research, 57(1): 78-88.
Volkenborn, N., D.M. Robertson, and K. Reise. - 2009. Sediment destabilizing and stabilizing bio-engineers on tidal flats: cascading effects of experimental exclusion. Helgoland Marine Research, 63(1): 27-35.
Vorberg, R. - 2000. Effects of shrimp fisheries on reefs of Sabellaria spinulosa (Polychaeta). Ices Journal of Marine Science, 57(5): 1416-1420.
Waddenvereniging en partners. - 2009. Bouwen aan de waddenwildernis.
Widdows, J. and M. Brinsley. - 2002. Impact of biotic and abiotic processes on sediment dynamics and the consequences to the structure and functioning of the intertidal zone. J.Sea Res., 48(2): 143-156.
Wiles, P.J., L.A. van Duren, C. Haese, J. Larsen, and J.H. Simpson. - 2006. Stratification and mixing in Limfjorden in relation to mussel culture. Journal of Marine Systems, 60: 129-134.
Wolff, W.J. - 2005. Development of human impact on suspension-feeding bivalves in coastal soft-bottom ecosystems. In: pp. 317-330.
Wolff, W.J., J. van der Land, P.H. Nienhuis, and P.A.W.J. de Wilde. - 1993. The functioning of the ecosystem of the Banc d'Arguin, Mauritania: a review. Hydrobiologia, 258(1-3): 211-222.
Zipperle, A.M., J.A. Coyer, K. Reise, W.T. Stam, and J.L. Olsen. - 2009. Evidence for persistent seed banks in dwarf eelgrass Zostera noltii in the German Wadden Sea. Marine Ecology-Progress Series, 380: 73-80.