DAer es een fray ionck gheselle die ons sonderlinghe vrient es, de welcke naer het
ouerlijden van vader ende moeder alleene blijuende, duer eenighe quade opinie hem ten huweliken state niet stellen en wille. Dien willen wij raden dat hi hem ten huwelijcke stellen sal. Wij sullen doen naer de const van Rhetorica, so wij
ren gheleert hebben, dat es, wij sullen neerstelijck te wercke legghen ons Inuentie, ondersoeckende al dat ons mede gaen mach, aengaende die duechden vanden huwelijcken staet: dye sullen wij groot maken ende seer verbreeden. Insgelijcx sullen wij ondersoecken het quade of teghenspoet vanden seluen huwelijcke, maer dat moeten wij seer cleene maken, andersins omme draeyen, oft te nyete doen. Tot alle desen moeten wij vinden redenen, authoriteyten, sententien exempelen, comparatien ende diergelijcke. Ons principalijc altijt funderende op die hooftstucken van deser maniere van causen, te weten, op goet, eerlijc, oorboorlijc, solacelijck, nootsakelijck. &c. Als wij dit al gheuonden hebben, wij sullen te wercke legghen ons dispositie, deelende ons Inuentie in ses deelen, also voren gheleert es, beschickende elck in zijn eyghen plaetse. Te wetene, alder eerst sullen wij maken ons prologe oft Insinuatie, om goetwillich te maken. &c. segghende dat hy es een gheselle van wijsheden ende goeden verstande, ende dat wij hem ooc groote ionste draghen, om twelcke wij voor ons hebben genomen hem te vertooghen een sonderlinghe sake, daer (so wij hopen) zijn weluaren, eere, ende salicheyt gheleghen werdt, ende dier ghelijcke woorden.
¶ Die voorredene met corten woorden volbrocht wesende, sullen wij comen op ons narratie, verhalende hoe wij verstaen hebben sinen sin, ende opset, als dat hi duer eenighe vreemde
fantasie ende quade opinie den huwelijcken state versmaden soude, lieuer hebbende onghehuwet te blijuene, om tsochte leuen te ghebruyckene, dan hem tot sulcken labuere, sorchfuldich-heyt ende onruste te stellene. Hier teghen sullen wij gaen bringhen ons Propositie, Redenen ende argumenten, segghende dat wij hem hopen te raden ende wel te persuaderene, dat hi van zijn opinie scheeden sal, aennemende den heylighen staet des huwelicx.
Hier sullen wij maken ons diuisie, ende segghen dat wij hem met leuenden ende claren redenen betooghen sullen, hoe den huwelijcken state goet es ende eerlijck, oorboorlijck, ghenoechlijck, ia ende oock nootsakelijck. Dit gheproponeert zijnde, sullen wij comen tot ons confirmatie, proberende alle die pointen bi oordine, also wij die gheproponeert hebben.
¶ Eerst dat den huwelijcken staet goet ende eerlijcken es, dat blijct bi dien, want God dyen selue gheordineert heeft. Hoe machmen betere oft eerlijcker sake vinden, dan dye God seluer ghemaect ende ghebenedijt heeft? den welcken staet oock Christus so gheeert heeft, dat hy van een ghehuwede vrauwe wilde gheboren wesen.
Hi heeft oock met zijn lieue moeder ter bruyloft gheweest, ende so die bruyloft gheeert, dat hy daer zijn eerste mirakele dede, het water in wijn verkeerende.
Oock heeft Christus int heylighe Euangelie den huwelijcke sulcken eere toeghescreuen seggende. Een man sal achterlaten vader ende moeder, ende blijuen by zijnder huysurauwe. &c. veel meer ander redenen die ons die Inuentie bewijsen sal. Voort sullen wij comen op tweede point dat den huwelijcken staet seer oorboorlijck es.
Wie soude die steden onderhouden? Wie soude tlant bauwen, ten ware datter duer ghebruyck vanden huwelijcken staet ionghe op quamen als die ouders vergaen? Ist een oorboorlijc dienaer geseyt, die ionge boomkins plandt tot profijte van sinen meestere, oft die eenen ackere neerstelijc cultiueert, so dat hi goede vruchten voortbrenghet, hoe veel te meer es hi te prijsene, die welcke dien ackere na Gods ordinancie cultiueert, die niet vruchten noch boomen voort en brengt maer menschen? waer sondere, die werelt in luttel iaren gheheel woest blijuen soude? Nv opt derde point dattet huwelijck ghenoeghelijc es. Ist dat liefde ende vrientschap ghenoechlijck es: hoe machmen ghenoechlijcker oft soeter sake vinden dan met haer te leuene, daer niet alleene liefde ende vrientschap es, maer daer liefde ende lichamen tsamen versaemt ende vereenicht zijn? op wien ghy al v secreedt als v seluen betrauwen muecht? met wien v gheluc ende ongeluc al gemeene es. Hebdi goet of ghelt si salt helpen bewaren, hebdy gheen si salt helpen winnen. Gaet ghy yewers, si sal v met een vriendelick cussen Gode beuelen. Sijt ghy thuys, si sal v tverlanghen bluschen. Sijt ghy van
si sal naer v suchten ende verlanghen. Coemt ghy thuys, si sal v vriendelijck ontfanghen. Hoe en soude dit niet een ghenoeghelijck leuen wesen? Die beesten soucken geselschap, wat sullen dye menschen doen? oft hy en moet gheen mensche wesen die sulc lieuelijck gheselschap versmaden soude. Noch en wil ic hier niet vermanen die secrete ende alder begeerlicste genouchten, om de welcke te vercrijghen ende te gebruyckene, niet alleenlijck die menschen, maer oock dye onredelijcke dieren, hem in menighen dangiere, ende duysent perikelen des doots stellende zijn. Hier soudtmen exempelen moghen by brenghen, so vele alsmen wilde. Nv ten propooste. Die oudtheyt en werdt v niet verdrietelijck als ghi mercken sult tselue aenschijn in v kinderen dat ghi dragende waert in uwe ioncheyt. Noch die doot en werdt v nyet swaer, noch onghenoughelijck, aenmerckende die voorsienicheyt der natueren, dat ghy zijt als eenen boom diemen afhauwet, maer nochtans niet en vergaet, want daer veel ionghe spruuten wt der wortel opgroeyende zijn. Ende veel meer redenen, authoriteyten, exempelen, ende ghelijckenessen die wij moghen by brenghen. Nv opt laetste point dat het huwelijc ooc grootelijc van nooden es. Al waert noch al cleene sake, tghene dat wij tot hier toe gheseyt ende gheallegiert hebben so moet dit ymmer seer groot wesen. Te weten dattet huwelijc bouen alle anderen saken ter werelt van nooden es, sonder twelcke, binnen luttel iaren tgheheel menschelijcken gheslachte soude
moeten vergaen. Neemt een ghelijckenesse van die boomen ende vruchten, als dye oude vergaen, men moet nyeuwe saeyen en planten, desgelijcx moetmen duer den huwelijcken staet die menschen onderhouden wesen, oft anders binnen hondert iaren hoe vele soudender ouerblijuen? Dye dochters van Loth waren seer sorchuuldich, om lieuer van haren eyghen vadere te ontfanghen dan (also si meenden) dat het menschelijcken geslachte vergaen soude. Wij sien nv hoe der menschen leuen seer cort es, datter veel versleghen zijn inden strijdt, noch meer duer onmanierlijcke gulsicheyt haer leuen vercorten, vele steruen vander peste ende haestighe doot, dander verdrincken in die zee. Ic late varen die daghelijcx van diuerschen siecten ghedoodt werden, ende willen wij noch ongehouwet blijuen? Als wij in deser manieren al ons argumenten ende propositien gheconfirmeert ende gheprobeert hebben by redenen, authoriteyten, prouerbien, sententien, exempelen, comparatien, oft ghelijckenessen, so vele ende so verre dat genoech wesen mach, wij sullen voort comen tot dye Refutatie, dat es dye wederlegghinghe ende solueringhe van tgheene datmen teghen ons blijcken oft confirmeren soude moghen segghen ende opponeren, wel verstaende dat wij telcken pointe die wij gheprobeert hebben wel moghen refuteren, daer refutatie dient, niet tegenstaende om cortheyt wille, ooc om die confusie te schuwen, dye daer wesen mochte, waert dat die dee
len der inuentie duerminghelt waren, ende op dat die leeringhen ende ionghers (voor den welcken wij dit scrijuen) bet verstaen, ende onthouden moghen, wij en hebben die oordene vanden deelen der inuentie niet willen confunderen, maer hebben eerst alleene ghestelt ons Confirmatie, desghelijcx sullen wij nv ooc alleene op haer seluen stellen ons Refutacie als hier naer volcht. Yemant mocht nv reprochieren ende wederlegghen ons redenen ende confirmatien in deser manieren. Christus en heeft selue den houwelijcken staet niet aenghenomen noch ghebruyct, hy es oock van een maecht gheboren. Ten anderen die apostolen hebben ooc meest ongehuwet gheweest, bouen dien si hebben ooc gheraden datmen onghehuwet blijuen soude. Ten derden, wie soude connen verhalen al het quaet, tegenspoet, onruste, belet, molestatie, ende sorchuuldicheyt, die inden huwelijcken staet ghelegen zijn?
Refutatie. In Christo zijn veel saken die wij meer verwonderen dan achteruolghen moghen. Hi es ontfanghen sonder vadere, hi es geboren sonder doluer oft hindere van zijnder moedere. Hi es verresen met ghesloten graue, ende heeft veel meer andere saken ghedaen, dye welcke bouen der natuere zijn. Maer wij onder die wet der natueren leuende, wat vermogen wij bouen de natuere voorder dan ons van God ghegeuen es? Christus es van een maecht gheboren. Tes waer maer van een ghehuwede maecht. Een moedere ende maecht, die betaemde God wel, maer
dat si ghehuwet was, daer bi wort ons betoocht wat ons lieden betaemt. Hoe soude Christus den huwelijcken staet meer moghen eeren ende prijsen dan dat hi om te betooghen zijn ontsprekelijcke ende eeuwighe liefde, die hi tot zijn gheloouige ghemeynte draghende es: hem seluen noempt den Bruydegom, ende zijn ghemeynte die Bruyt? duer die onbegrijpelike versaminghe der Goddelijcker natueren metter menschelicker natueren, twelcke allen menscheliken ende inghelschen verstande te bouen gaet. Dit sacrament des huwelicx (spreect Paulus) es wonderlijcke groot in Christo ende zijnre ghemeente. Waer onder den hemel heyligher oft weerdigher versaminghe ende verbondt, dan het huwelic, Christus ende sinen heylighen dienaer sinte Pauwels souden daer af comparatie of ghelijckenesse ghenomen hebben. Nv ten anderen aengaende den Apostolen het blijct wel dat sommighe van hen lieden ghehuwet hebben gheweest, ende hebben goede eerbaere kinderen gehadt. Niet tegenstaende nochtans, dat alsdan ter tijt wel seer goet ende nootsakelick was, dat si dye dwoordt Gods prekende waren, onghehouwet wesen souden. Om dies wille dat si van deen lant in dandere reysen moesten, ende aen alle siden veruolcht, veriaecht ende gedoot waren. Nv es den tijt verandert. Maer nopende den predicanten des goddelijcken woorts wat gaet v dat aen, die ongeleert zijt, ende geheel totter werelt ghenegen? laet die gheestelike personen die hem alleenlick met goddelike saken on
derwinden ongehuwet blijuen, maer ghi die weerlijc zijt, volcht uwe vocatie. Jae seght ghi, thuwelick heeft veel quaets, pijnen, ende teghenspoets in. Hoe macht quaet wesen, dat God selue ghemaect, geordineert, gebenedijt, ende geboden heeft Heeft hi niet Adam ende sinen naercomelinghen belast ende beuolen dat si int sweet huers aenschijns haer broot eeten souden? so daer gescreuen staet, dat die man int labuer zijnder handen salich wesen sal. Ende dat de vrauwe int baren der kinderen behouden werdt. Ja maer ghi hebt vaer van een quaet ongetrauwe wijf, ende quade kinderen. Segt wat ghi wilt, tes al te vergheefs, dat en es al den huwelijcke niet te wijtene, maer den personen. Tes meest al de schult vanden mans, dat de wijfs quaet zijn. Een quaet man, dye maect wel een goet wijf quaet. En een goet man mach ooc een quaet wijf goet maken. Die kinderen volghen ghemeenlijc vader ende moeder naer. Dus blijct, dat noyt man quaet wijf, noch quade kinderen hadde, ten quam meest toe by zijn eyghen schult. Wat willen wij die wijfs gaen accuseren die broosch ende teeder zijn, oft die ionghe kinderen? si moghen geleedt wesen, alsomen die hebben wil. Wat willen wij oock van quaden wijfs spreken? daermen so vele goede eerbare vrauwen gheuonden heeft, Dye vele groote, duechdelijcke, ende louelijcke saken gedaen hebben, daer die mans selue faelgierden. Als Sara, Rebecca, Abigail, Judith, Hester, Susanna. &c. ende meer ander exempelen diemen allegieren mach. Want bo
uendien, dat die exempelen in alle manieren van causen, seer bequaem zijn om te confirmeren. Sij hebben nochtans een sonderlinge grote cracht om te persuaderen oft dissuaderen. In deser manieren die obiecten gherefuteert hebbende, wij sullen maken conclusie als hier naervolcht. Wij hebben nv (so wij hopen) wel ende te vullen betooghet hoe den houwelijcken staet, sonderlinghe voor v, Goet, eerlijc, oorbaerlijc, genoegelijc ende ooc seer nootsakelijcken es. Aldus ghi eerbare fray ende verstandele ionghelinck, wien God wel voorsien heeft van rijcdom, edelheyt, schoonheyt, ghesontheyt, ende alderhande goede gauen, wilt achteruolghen tgene dat alle u goede vrienden aen v begheeren, dat God ende dye natuere van v eysschende zijn, daer toe dat v die redene ende eerbaerheyt vermanende es. Daer in dat v eere, v salicheyt, ende v profijt ghelegen es, daer v die genoechlijcke conuersacie toe verweckende es. Ja en daer v die nootsakelicheyt toe dwinghende es. Maer tes meer dan ghenoech daer toe gheseydt. Ick hope dat ghi al van nv by onsen vermane beter ghesint, ende wijsselijcker beraden zijt.
Als wij in deser manieren duer ons Inuentie al onse saken gheuonden hebben, ende duer ons dispositie elck in zijn eyghene plaetse beschict, wij en moeten oock nyet vergheten, noch verswijmen ons andere drie deelen van Rhetorica, so voren gheleert es, maer moeten die selue met alder neersticheyt obserueren. Te wetene ons
elocutie, op dat wij met bequamen verstandelijcken woorden, ende wel gheschicte redenen wtspreken, tgene dat wij verhalen willen. Ten anderen ons memorie, op dat wij niet buyten propooste en verdoolen. Ten derden ende laetsten, (als wij ons vertooch verbael doen moeten) ons Pronunciatie, dat es dat wij met bequamen voyse gesten ende roeren des lichaems ons cause vertooghen met een verwonderinghe ende welbehaghen vanden ghenen die dat hoorende zijn. Ende dit al wel ghedaen hebbende, wij sullen dye vijf deelen van Rhetorica gheobserueert ende vulbrocht hebben.