Etniciteit en etnisch profileren

Etniciteit is een woord dat vaak gebruikt wordt, maar waarvan de betekenis ter discussie staat. Het is een geladen term die men vaak terugvindt in allerlei discussies over verschillende onderwerpen, zonder dat de inhoud ervan volledig duidelijk gemaakt wordt. Om te begrijpen wat etnisch profileren inhoudt, dient eerst en vooral onderzocht te worden wat men precies verstaat onder etniciteit.

Een eenduidige definitie van etniciteit bestaat niet. Vele studies over dit onderwerp trachten dit begrip zelfs niet te definiëren, zij gaan eerder uit van hun buikgevoel: iedereen weet wat bedoeld wordt met dit woord, maar niemand kan het volledig omschrijven325_{. Volgens de}

Oxford English Dictionary is etniciteit het behoren tot een sociale groep die een gemeenschappelijke nationale of culturele traditie heeft326_{. Volgens WEBER is een ethnische}

groep “een gevoel van gemeenschappelijke afkomst die verder strekt dan verwantschap, politieke solidariteit ten opzichte van andere groepen, gemeenschappelijke gebruiken, taal, religie, waarden, moraal en etiquette”327_{. BARTH daarentegen bekijkt etniciteit vanuit een}

antropologische hoek en geeft er enkele kenmerken van: etniciteit wordt niet bepaald door de cultuur, maar eerder door de sociale organisatie; zij is gebaseerd op hoe men zichzelf identificeert, en is bijgevolg veranderlijk; zij is het gevolg van relaties met anderen328_{. Omdat}

etniciteit volgens deze auteurs geen vaststaand gegeven is, is het moeilijk om in dit onderzoek van deze definities uit te gaan. In studies over etniciteit en criminaliteit, gaat men in plaats van etniciteit eerder gebruik maken van de (vermoede) afkomst en het uiterlijk. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het gebruik van de woorden “Marokkaanse jongens, Antillianen, Surinaamse Nederlanders, donkere jongeren, …”329_{. Deze studies worden nauwelijks uitgevoerd in België,}

325 _{R. COHEN, “Ethnicity: problem and focus in antropology”, Ann. Rev. Anthropol. 1978, afl. 7, 385.} 326 _{https://www.lexico.com/en/definition/ethnicity.}

327 _{R. COHEN, “Ethnicity: problem and focus in antropology”, Ann. Rev. Anthropol. 1978, afl. 7, 385.} 328 _{E. HUMMELL, “Standing the Test of Time – Barth and Ethnicity”, Coolabah 2014, afl. 13, 49-51.} 329 _{F. BOVENKERK, Etniciteit, criminaliteit en het strafrecht, Boom Juridische uitgevers, 2009, 5-29.,} L. BORGHANS, B. J. TER WEEL, “Criminaliteit en etniciteit”, Economisch Statistische Berichten, afl. 88, 548-550., A. BLOKLAND, K. GRIMBERGEN, W. BERNASCO, P. NIEUWBEERTA, “Criminaliteit en etniciteit. Criminele carrières van autochtone en allochtone jongeren uit het geboortecohort 1984” Tijdschrift voor Criminologie 2010, afl. 52, 122., S. CANKAYA, “De politiële surveillance van ras en etniciteit”, Cahiers Politiestudies 2015-2, nr. 35, 13-33., E. LEUW, “Criminaliteit en etnische

minderheden: Een criminologische analyse”, K-reeks, afl. 51, 1-62., N. VANASSCHE, A. VERHAGE, “Racisme en etnisch profileren door politie: in België?”, Cahiers Politiestudies 2015-2, afl. 35, 35-58., M. VAN DER WOUDE, J. VAN DER LEUN, “De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator van etnisch profileren?”, Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit 2013, 123.

maar zijn vaak van Nederlandse origine330_{. Men concludeert dat agenten vaak uitgaan van}

hun intuïtie en zich laten leiden door uiterlijke kenmerken van personen zoals de huidskleur, klederdracht, gebruiken, … Men laat zich leiden door stereotiepen. Sommige agenten denken misdadigers te kunnen herkennen aan de hand van biologische of raciale kenmerken. Dit is het fenomeen dat men etnisch profileren is gaan noemen331_.

Om deze reden wordt er niet uitgegaan van een specifieke definitie van etniciteit, maar houden we in dit onderzoek rekening met de elementen waardoor agenten zich in de realiteit laten leiden: de vermoede afkomst van een persoon.

Dit wilt niet zeggen dat elke politieagent racistisch uit de hoek kan komen en zich laat leiden door de vermoede afkomst van een persoon om te beslissen of hij deze al dan niet gaat controleren, maar de spijtige realiteit is dat er zeker racisme aanwezig is binnen het politieapparaat332_{. Dit is het geval in nagenoeg elk EU-land, zo wijzen verschillende}

onderzoeksrapporten uit333_.

Omdat de afkomst van een persoon een rol kan spelen in de manier waarop een agent deze zal behandelen, is het belangrijk om de bevolkingssamenstelling in België te bekijken. Dit is een dynamisch gegeven. Zo zijn er in 2018 een totaal van 166 894 mensen geïmmigreerd, terwijl er 116 714 emigreerden334_{. Op een totale bevolking van ongeveer 11 400 000 personen}

is dit een niet te verwaarlozen groep. In de top-10 van de nationaliteiten vreemdelingen die de Belgische nationaliteit verkregen hebben in 2018 bevinden zich drie landen die niet tot de EU behoren. De grootste groep immigranten bestond uit Marokkanen. Zij vormen ongeveer 13% van deze groep. Op de vijfde plaats met 7% staan de Turken. De Congolezen zorgen voor 3%. De overige top-10 landen bestaan uit EU-lidstaten zoals Italië (12%), Frankrijk (9%), Polen (4%) en Roemenië (4%). Deze cijfers zijn echter geen absoluten en hangen sterk af van de gebruikte indicatoren335_.

330 _{A. BLOKLAND, K. GRIMBERGEN, W. BERNASCO, P. NIEUWBEERTA, “Criminaliteit en etniciteit.} Criminele carrières van autochtone en allochtone jongeren uit het geboortecohort 1984” Tijdschrift voor Criminologie 2010, afl. 52, 122.

331 _{M. VAN DER WOUDE, J. VAN DER LEUN, “De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator van} etnisch profileren?”, Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit 2013, 123.

332 _{P. LEFELON, “Zes Antwerpse agenten voor rechter: “We gaan illegalen afrippen, daar zijn we goed} in”, PZC 17 mei 2020, https://www.pzc.nl/antwerpen/zes-antwerpse-agenten-voor-rechter-we-gaan- illegalen-afrippen-daar-zijn-we-goed-in~ae71c4ec/?referrer=https://www.google.com/.

333 _{N. VANASSCHE, A. VERHAGE, “Racisme en etnisch profileren door politie: in België?”, Cahiers} Politiestudies 2015-2, afl. 35, 2., O. DE SCHUTTER, J. RINGELHEIM, “Ethnic Profiling: A Rising Challenge For European Human Rights Law”, The Modern Law Review 2008, afl. 71, 358. 334 _{https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/migraties.}

335 _{Myria, Migratie in cijfers en rechten 2018, 19,} https://www.myria.be/files/MIGRA2018_NL_AS_1.pdf.

Gelet op deze grote groep van immigranten in België, is het risico op etnisch profileren een heet hangijzer dat niet onbesproken mag worden gelaten. Recent wint dit onderwerp toch aan aandacht in België en de Europese Unie in zijn geheel336_.

Etnisch profileren is dus het veralgemenen of het hebben van vooroordelen door politie “op basis van ras, etniciteit, kleur, religie of herkomst”337 _{en dit zonder objectieve of redelijke}

rechtvaardiging338_{. Concreet gaat men mensen met een allochtone afkomst nadelig}

behandelen tegenover autochtonen. Een blanke man en een Noord-Afrikaan zitten op een bankje in het park, beiden gedragen zich normaal. Twee agenten passeren en vragen de Noord-Afrikaanse man om zich te legitimeren, terwjil de blanke man ongestoord op het bankje kan blijven zitten. Dit is een heel duidelijk voorbeeld van openlijk etnisch profileren.

De inhoud van dit fenomeen is vrij ruim, ruimer dan wat de term op het eerste zicht betekent, maar dit maakt duidelijk hoe het in de praktijk voorkomt. Etnisch profileren door de politie is al jarenlang een discussiepunt in de Verenigde Staten, bijvoorbeeld door het “stop-and-frisk” beleid in New York onder burgemeester Bloomberg339_{. Meer recent blijkt dat dit probleem ook}

wordt besproken in ons land340_.