Engagement: wraak

In de vorige paragraaf is al aan de orde gekomen wat voor feministische kritieken te lezen zijn in Dark Like the Night, maar nu zal ook duidelijk worden wat de eventuele kritieken zijn van de film op de roman zelf. Wil de film laten zien dat Anna Karenina een vrouwonvriendelijk

40

boek is? Anna Achmatova noemde het ‘een misogyn product van een misogyne auteur’ (geciteerd in Boland 1003). En zoals in het eerste hoofdstuk naar voren kwam, is er meer feministische kritiek geweest op Anna Karenina door de manier waarop ze wordt ‘gestraft’ voor haar ontrouw. In Dark Like the Night lijkt het erop dat zowel Karenin als Vronski ook bepaald niet het beste met haar voor hebben, maar in plaats van zelf voor de trein te springen, duwt Anna Vronski voor de metro en zorgt ze dat Karenin in de gevangenis terecht komt (hij is in dit geval een onderwereldfiguur).

Het centrale thema in de film is de wraak van Anna op de mannen die haar het leven moeilijk maken. De vraag is of deze nieuwe invulling van het einde van het verhaal ook echt een nieuwe betekenis geeft. Want hoe kun je de zelfmoord van Anna interpreteren? Zoals gezegd, kan het een straf zijn voor haar ontrouw, maar daar denkt niet iedereen zo over. Gary Saul Morson gaat in zijn boek Anna Karenina in Our Time: Seeing More Wisely tegen die interpretatie in. Hij spreekt van ‘the totalism of meaning’ (Morson 120), dat is de manier waarop Anna naar de wereld kijkt. Alles is in haar ogen absoluut en ze ziet in alles een bevestiging van haar vermoedens dat er een groot kwaad schuilt achter de dingen: “As her suicide approaches, Anna develops a model of interpretive totalism: nothing is chance, the world is fundamentally simple, and everything says the same terrible thing.” (Morson 119). Volgens Morson is dat de fout die Anna maakt en uiteindelijk tot haar dood leidt: door het valse idee dat er een manier is om alles te kunnen begrijpen, door het idee dat er een enkele oplossing is voor alles. Volgens Morson geldt hetzelfde voor de lezer van de roman. Steeds word je verleid een sluitende betekenis aan het verhaal te willen geven, verwijzingen te zien, maar uiteindelijk blijken de gebeurtenissen grilliger dan dat. Anna heeft het idee dat liefde totaal moet zijn en al het andere waar Vronski interesse in toont, interpreteert zij uiteindelijk als ontrouw (Morson 125).

Interessant is dat het motto van de roman luidt: ‘Mij komt de wraak toe, ik zal vergelden’ (vertaling Hans Boland), dat op het eerste gezicht meer van toepassing lijkt te zijn op Dark

like the Night. Vaak is gedacht, zeker omdat het een Bijbelcitaat is, dat die wraak van God

zou komen, om Anna te straffen. Ofwel vanwege haar ontrouw, ofwel omdat ze zich niet helemaal openstelt voor de liefde als die uiteindelijk toch komt. Morson verwerpt beide interpretaties, en denkt dat het toch Anna is die wraak neemt, juist door haar zelfmoord. “Anna several times revels in the thought that if she commits suicide, she can punish Vronsky for his cruelty: ‘the one thing that was punishing him… (…), she vividly pictured to herself how he would feel when she would be no more’.” (Morson 130). Op deze manier bekeken, heeft Dark like the Night de betekenis van het verhaal nauwelijks veranderd, alleen de manier

41

waarop de wraak tot uitdrukking komt is minder zelfdestructief. Ook al is de bovenstaande interpretatie goed te onderbouwen, de mythe van Anna Karenina is sterker en daardoor wordt ze meestal gezien als slachtoffer. Het lijkt dus toch alsof Novikova met haar film heeft geprobeerd dat te doorbreken, en is daarmee, misschien onbewust, weer dichterbij de roman zelf gekomen.

Het lijkt erop dat de makers van de film de roman op een van de manieren hebben

geïnterpreteerd waarbij er wraak wordt genomen door Anna. Door haar in de film iedereen die haar dwarszit weg te laten werken, ontstaat er bijna een soort karikatuur van een vrouw die enkel nog wraakgevoelens koestert. De film laat daardoor wel zien hoe Anna Karenina, volgens een bepaalde interpretatie, eigenlijk wordt getoond als een zwak figuur zonder

wilskracht. Maar eigenlijk lijkt de roman veel op deze film, en volgens Morson’s interpretatie is het juist de ultieme vorm van wraak die Anna betracht met haar zelfmoord, en daar is ook veel wilskracht voor vereist.

5.4 De mythe

Het is inmiddels duidelijk dat Dark like the Night zo veel cruciale momenten uit het boek niet heeft opgenomen, dat het niet zinvol zou zijn dezelfde aanpak te gebruiken als in de

voorgaande hoofdstukken. Het was dan ook het doel van Novikova om een andere, provocerende Anna te laten zien die de mensen nog niet kenden. Van de zes scènes die essentieel zijn voor het vertellen van de mythe volgens Makoveeva worden er slechts twee aangestipt: het geheime bezoekje van Anna aan haar zoon en de (zelf)moord van Anna. De personages Kitty, Ljovin, Dolly en Oblonski spelen helemaal geen rol in de film, maar dat zou volgens Makoveeva juist als doel hebben de mythe meer naar voren te halen. Doordat het grootste deel van de cruciale elementen van de mythe niet aanwezig is, moet de toeschouwer die onderdelen zelf reconstrueren. Maar juist omdat die mythe zo duidelijk in het bewustzijn van de meeste mensen zit, gaat dat als vanzelf. Zeker door het direct in beeld brengen van Serjozja die naar zijn ruziënde ouders kijkt vanaf de trap, wordt de problematiek direct

duidelijk. Het is dus de vraag in hoeverre de film erin is geslaagd de mythe niet weer opnieuw te vertellen.

Door de film een alternatief einde te geven, is hij in ieder geval ontdaan van de

zelfmoordmythe. Toch is volgens Makoveeva vooral het beeld van de aanrijdende trein van belang voor het einde van een film: development of the adultery plot’s outcome and

42

locomotive’s motion both organizes and fills in the pauses, hence is narratively and

cinematically justified.” (Makoveeva 157). Dat element is vrij nadrukkelijk aanwezig in Dark

like the Night: al halverwege, op 4.10, is er een metro te zien die als het ware op het publiek

afrijdt. Is het dan nog wel relevant of Anna daadwerkelijk zelfmoord pleegt of Vronski voor de metro duwt? De manier waarop ze wraak op Karenin neemt, wijkt eigenlijk meer af van de roman. Anna lijkt daarin niet opgewassen tegen haar echtgenoot en het lukt haar niet zijn handtekening voor een echtscheiding te krijgen. In Dark like the Night lukt het haar om Karenin in de gevangenis te krijgen en de journaliste die het verhaal in de krant wilde publiceren, laat haar betrappen terwijl ze vreemdgaat. De wraak van Anna richt zich dus op meer dan alleen Vronski. De laatste scène, die voor de meeste adaptaties zo belangrijk is, is in dit geval minder gewichtig. De vormen van wraak komen op verschillende momenten, op verschillende manieren tot uitdrukking.

De film is er in geslaagd de toeschouwer anders na te laten denken over Anna Karenina, en is daarmee niet meegegaan in de mythe. Dat blijkt ook uit zowel de negatieve als positieve receptie van de film. Er zijn wel, zoals we gezien hebben, kanttekeningen te plaatsen bij de vermeende nieuwe, feministische betekenis die het verhaal hier zou krijgen. Toch is het provocerende idee dat de makers hebben willen overbrengen gelijk duidelijk en ook direct te verbinden aan de feministische kritieken die in hoofdstuk 1 al zijn genoemd. Het lijkt meer op toeval dat de film hiermee meer op de roman zelf lijkt dan op de mythe, iets wat juist niet de bedoeling was.

43