De belangrijkste vraag die de aanleiding vormde voor deze scriptie was of het verhaal van
Anna Karenina nog nieuwe betekenis kan krijgen als het verteld wordt in een hedendaagse
context. De roman lijkt al zo uitgeput door de vele adaptaties dat het interessant was te kijken wat voor nieuwe perspectieven deze drie adaptaties kunnen opleveren. Het ging dan zowel om de vraag of ze in dialoog gaan met de roman of nieuwe elementen daaruit belichten, of dat ze tonen dat het verhaal relevantie heeft in deze tijd.
Een eenduidig antwoord op die vragen is moeilijk te geven, zoals is gebleken. The
Beautiful Lie, Shuga en Dark like the Night zijn alle drie zo verschillend qua vertelstructuur,
zoals duidelijk is geworden door de toepassing van de grande syntagmatique van Christian Metz, dat het moeilijk is tot algemene uitspraken te komen over hedendaagse adaptaties van
Anna Karenina. Waar The Beautiful Lie voornamelijk gebruikmaakt van het alternerende
syntagma omdat zo veel verschillende verhaallijnen elkaar afwisselen, bedient Shuga zich van technieken die deels afkomstig zijn van de stomme film. Het inzoomen op details, door Metz het descriptieve syntagma genoemd, speelt in deze film een essentiële rol bij het vertellen van het verhaal. Omdat Shuga ook meerdere verhaallijnen vertelt, gebruikt de film deels wel dezelfde technieken als The Beautiful Lie door gebruik te maken van het alternerende syntagma. Dark like the Night vertelt alleen de Anna-Vronski-Karenin verhaallijn en wijkt daardoor af van de andere twee. Ook is het de enige adaptatie die niet geheel chronologisch verloopt. De afwijkende vertelstructuur ten opzichte van Shuga en The Beautiful Lie is vooral te wijten aan de korte duur van de film. De drie adaptaties wijken dus sterk af van elkaar op dit gebied, waardoor er geen echte conclusie uit te trekken is. Behalve dat voor een adaptatie die trouw is aan de roman het alternerende syntagma nodig is.
The Beautiful Lie heeft door haar omvang van zes uur de mogelijkheid gehad om de roman zo compleet mogelijk te vertellen, maar de focus bleef liggen op de
liefdesverhoudingen tussen de personages en wijkt in die zin niet sterk af van de mythe die Makoveeva steeds opnieuw verteld ziet worden in Karenina-adaptaties. De serie heeft wel de rol van Anna aangepast aan deze tijd door haar zelfbewuster en onafhankelijker te maken dan ze volgens de mythe zou zijn. De verschillende liefdesverhoudingen (Dolly-Oblonski, Kitty- Ljovin, Anna-Vronski/Karenin) laten vooral zien dat er meerdere vormen van liefde zijn en dat het een niet beter dan het ander is. Dat is een boodschap die aansluiting kan vinden in deze tijd. De liefde lijkt een tijdloos onderwerp, maar uit The Beautiful Lie blijkt dat hoezeer men
48
ook de roman wilde volgen, er essentiële verhaalonderdelen juist worden veroorzaakt door de maatschappij van die tijd en veel dingen in onze tijd heel anders zouden verlopen. Er is dus wel serieus geprobeerd het verhaal weer relevant en herkenbaar te maken voor het moderne publiek, en niet alleen het tragische sprookje te laten zien dat men wellicht verwacht bij Anna
Karenina.
Dat laatste geldt zeker ook voor Shuga, waar alle drama en emotie uit het verhaal zijn weggelaten. Alleen al daarom wijkt de film af van alle andere adaptaties. Het verhaal zelf is van ondergeschikt belang in dit geval, de focus ligt meer op de manier van filmen en het (gebrek aan) spel van de acteurs. Als onderdeel van het werk van Omirbaev en de Kazakh New Wave, is de film relevant als kritiek op de hedendaagse cinema. Anna Karenina leent zich misschien goed voor deze kritiek, maar vormt niet het uitgangspunt. De film toont alleen wel aan dat de maatschappelijke kwesties die aan de orde komen in de roman (discussie westerlingen/slavofielen, taalkwesties) ook in het hedendaagse Kazachstan spelen. In die zin is de film juist wel een voorbeeld van het opnieuw relevant maken het verhaal, en niet op de voor de meest hand liggende manier: de liefde lijkt minder tijdgebonden. Uit de toepassing van het schema van Makoveeva is gebleken dat de meeste essentiele elementen voor de mythe niet voorkomen in Shuga, en dus zou je kunnen zeggen dat de film er in ieder geval is
geslaagd de toeschouwer te vervreemden (dat was ook het doel dat Omirbaev voor ogen had). De kortste adaptatie Dark like the Night heeft is te lezen als een provocatieve kritiek op
Anna Karenina, zowel op de roman als de ‘traditionelere’ adaptaties. Uit deze film komt het
duidelijkst een feministische kritiek naar voren, maar volgens de interpretatie van Morson is de wraak van Anna niet erg afwijkend van de roman. Deze film is duidelijk gebaseerd op een bepaalde interpretatie (zoals die van Mikoltchak, vanuit een feministisch perspectief) en wil zich verzetten tegen de vele klassieke interpretaties van Anna Karenina. Die interpretatie is door Makoveeva teruggevonden in de meeste oude adaptaties van Anna Karenina.
Voor alle drie de adaptaties geldt dat ze iets anders met het verhaal van Anna Karenina wilden doen, maar ze lijken zich vooral te baseren op de mythe en herhalen die in een nieuwe, uitgebreidere vorm (The Beautiful Lie), maken er een anti-film van (Shuga) of komen in verzet tegen het slachtofferschap van Anna (Dark like the Night). Tegelijkertijd laten ze daardoor ook zien dat in ieder geval de mythe nieuwe betekenis kan krijgen in deze tijd en ook actuele thema’s kan raken zoals #MeToo en de tegenstelling tussen het grootstedelijke leven en het plattelandsleven. Bovendien hebben deze adaptaties aangetoond dat ook zonder clichématige, Russische tafereeltjes het verhaal nog interessant en gelaagd genoeg is.
49
Literatuur
Primaire bronnen
Asimov, S. (Producent), Omirbaev, D. (Regisseur). (2007). Shuga. Kazachstan, Frankrijk: Kazakhfilm National Company, Paris-Barcelona Films.
Edwards, J. (Producent), Ivin, G. (Regisseur) & Simon, P. (Regisseur). (2015). The Beautiful
Lie. Sydney, Australië: Endemol Australia.
Malis, A. (Producent), Novikova, R. (Regisseur). (2019). Dark like the Night. Rusland: Fresh Films.
Tolstoj, L. (2017). Anna Karenina (H. Boland. Vert.). Amsterdam: Athenaeum – Polak & Van Gennep. (Origineel werk gepubliceerd in 1877).
Secundaire bronnen
Aleksandrovna, I. (2007, 24 januari). Karenina zagovorila po-kazachski. Geraadpleegd van
http://www.kazakh.ru/news/articles/?a=847
50
Bateman, J. A. (2007). Towards a grande paradigmatique of film: Christian Metz reloaded.
Semiotica, 67, 13-64.
DeBlasio, A. (2015). Anna in Almaty: Darezhan Omirbaev’s Shuga (2007). In Fitzsimmons L. & Denner, A (Eds.), Tolstoy on Screen, 299-317.
Fitzsimmons L. & Denner, A (Eds.). (2015). Tolstoy on Screen. Evanston, Illinois: Northwestern University Press.
Hutcheon, L. (2006). A Theory of Adaptation. New York: Routledge.
Jones, K. (2008) The Art of Seeing with One's Own Eyes. Film Comment, 44(3), 42-45.
Makoveeva, I (2007). Visualizing Anna Karenina (Dissertatie). Geraadpleegd van
http://d-scholarship.pitt.edu/8448/1/makovirina_etd2007.pdf
Makoveeva, I. (2015). Screening Anna Karenina: Myth via Novel or Novel via Myth?. In Fritzsimmons L. & Denner, A (Eds.), Tolstoy on Screen, 275-287.
Mazjaev, A. (2019). Retsenzija na korotkometrazjnyj fil’m ‘Tjomnaja kak notsj’. Anna
Karenina 2019’.
Geraadpleegd van
51
Metz, C. (1974). Film Language: A Semiotics of the Cinema. New York: Oxford University Press.
Mikoltchak, M. (2000) A Comparative Analysis of Madame Bovary, Anna Karenina, and Effi Briest: A Feminist Approach. Dissertatie. University of South Carolina.
Morson, G. S. (2007) Anna Karenina in Our Time: Seeing More Wisely. New Haven and London: Yale University Press.
Nogerbek, B. (2018, 7 maart) Darezjan Omirbaev: “Jazyk kino – sistema koordinat”. Geraadpleegd op
https://brod.kz/articles/darezhan-omirbaev-yazyk-kino-sistema-koordinat/
Novikova, R. (2019) Rossijskij korotkometrazjnyj fil’m ‘Tjomnaja kak notsj’. Karenina’
zavojeval prizy na kinofestivale v Vene.
Geraadpleegd op
https://www.vokrug.tv/article/show/15628584841/
Razer, H. (2015, 7 november). Tolstoy’s Anna Karenina adapted for ‘The Beautiful Lie’. Geraadpleegd van
https://www.thesaturdaypaper.com.au/2015/11/07/tolstoys-anna-karenina-adapted-the- beautiful-lie/14468148002588
52
Roache, M. (2019, 2 augustus). Russia's Version of #MeToo Has Struggled to Take Off —
Until Now. Geraadpleegd van
https://time.com/5636107/metoo-russia-womens-rights/
Sabitova, Z., & Alishariyeva, A. (2015). The Russian language in Kazakhstan: status and functions. Russian Journal of Communication, 7(2), 213-217.
Simons, J. (1992). Vijfentwintig jaar semiotiek van de fìlm. Aanwezigheid en afwezigheid van de fìlmsemiologie. Whatever happened to semiotics? Versus, 1, 63-81.