Empowerment en herstel van cliënten volgens ervaringswerkers

In de herstelvisie staat empowerment van de cliënten centraal. Het doel van het werk van de ervaringswerker is: “een motortje aanzwengelen in mensen zelf” (Respondent K, EW).

Dit proberen de ervaringswerkers te bereiken door juist niet te focussen op de problemen in het leven van de cliënt die hem met de GGZ in aanraking brachten, maar zoveel mogelijk op het leven daaromheen en het doen van de dagelijkse dingen. Voorbeelden van dingen die ervaringswerkers met hun cliënten doen zijn: informele gesprekken buiten de instelling, samen dingen doen zoals boodschappen, het huis opruimen of koffie drinken, en cliënten naar het activiteitencentrum in de buurt of begeleiden. Een ervaringswerker vertelt hier over een situatie die hij als herstelgericht en als empowerment aanmerkt:

(Respondent G, EW)

“Als iemand angstig is en de straat niet op wil, dat ik dan iemand toch zo ver krijg om de straat op te gaan, en als ik iemand heb die heel achterdochtig is naar mensen toe, dat ik ze zeg van ‘je moet niet altijd zo denken, denk ook eens even anders’. Dat ik met iemand op straat ga zitten op een bankje, [iemand] die de hele dag zo naar mensen kijkt van 'die kijkt me aan, die kijkt me aan' en dat ik tegen die persoon zeg, van ‘blijf nou even rustig zitten en ga niet iedereen aankijken die langsloopt, want je triggert die persoon ook, …dus praat eens gewoon met mij, en let eens op niemand’. En dan zeggen ze van ‘ja eigenlijk kijkt er niemand’ … ‘nee, omdat je het zelf uitlokt, hetzelfde als ík tegen iedereen zo ga doen’. Dus op die voet probeer ik het ze ook een beetje te leren, om minder achterdochtig te zijn. Die dingen vind ik veel belangrijker [dan professionals uit te leggen wat zij verkeerd doen in het contact met cliënten] heel belangrijk zelfs.”

Een andere ervaringswerker bespreekt met een cliënt mogelijkheden om een partner te vinden en spreekt de cliënt steeds moed in: “het lukt wel, en je moet niet bij de pakken neerzitten” (Respondent L, EW). Ook vertelt deze ervaringswerker in het interview over een cliënt die hij helpt met het gebruik van internet en de computer. Terwijl ze bezig zijn komen andere zaken ter sprake, en de ervaringswerker laat zien waar de cliënt op internet

45 Het gaat er in het contact om de cliënten bewust te maken van de gevolgen van hun

handelen, of van hun eigen aandeel, dat een essentieel onderdeel is van hun herstelproces.

(Respondent K, EW)

“Ik probeer ze meer een soort bewustwording te geven, van ’als jij dit en dit doet, en ik ga er geen oordeel over hebben, maar verwacht dan wel dat je dit en dit resultaat krijgt, en verwacht dan niet dat je dan een ander resultaat krijgt. Wat jij misschien wel graag zou willen, maar als je op deze manier door blijft gaan, de manier waarop je je leven leidt, en nogmaals, ik ben er niet om te oordelen, maar denk daar over na … in die zin is dat een stukje educatie wat je mensen meegeeft.”

In veel gevallen is de ervaringswerker de enige die, buiten de professionals om, met een cliënt een relatie onderhouden. Het maken van contact met cliënten, op een ander vlak dan het geneesparadigma voorschrijft, is een essentieel onderdeel van empowerment.

(Respondent L, EW)

“Het is een puzzelwerk, passen en meten,.. en vertrouwen en ruimte geven en denken aan hun herstel, en ze steeds warm maken voor de toekomst. Want velen zijn eenzaam, en willen graag contacten. Ze hebben geen contact met families, al jaren niet. Dus dan forceer je niet, maar dan probeer je in de directe omgeving, dat ze gaan netwerken ….”

De relatie van de ervaringswerker met de cliënt bestaat eruit een band met de cliënt op te bouwen, zodat zij samen verdere stappen kunnen maken met het proces van empowerment en de bevordering en ondersteuning van het herstelproces van de cliënt. Er is in die zin dus geen sprake van een spanning of tegenstelling tussen autonomie en professioneel begeleid empowerment.

(Respondent I, EW)

“In eerste instantie is het gewoon met mensen omgaan, een praatje maken, een wandelingetje maken, ‘Wat houdt je bezig, zijn er praktische zaken waar ik iets mee kan doen?’ Vaak heeft het te maken met een band opbouwen, in het begin, en die band, want je hebt een band nodig om meer te kunnen zeggen, om iets te kunnen breken bij mensen, als je denkt dat iets niet goed gaat, of wat wel goed gaat.”

Bij observaties van een dag meelopen met een ervaringswerker blijkt dat er in vergelijking met een professional minder is om op terug te vallen; er hoeft niet ingegaan te worden op

46 de medicatietrouw en er zijn geen lijsten met parameters om te checken. Het is moeilijker om vooraf te bepalen wanneer het contact succesvol is, omdat de doelen in overleg met de cliënt moeten worden bepaald. Dit vraagt veel van ervaringswerkers omdat in hun beleving cliënten zich vaak niet bewust zijn van hun doelen, of dezen niet goed kunnen articuleren. Ook is het voor ervaringswerkers lastiger om, zonder een dergelijke agenda, het werk van ervaringswerkers inzichtelijk te maken voor professionals, en dit kan spanning tussen hen opleveren. Wat in de beleving van professionals minimaal is, kan door een ervaringswerker juist als essentieel worden gezien, zoals in het citaat hieronder.

(Focusgroep 2, ervaringswerkers)

A: “Maar het is zo klein, dat is eigenlijk niet echt noemenswaardig, het heeft geen

noemenswaardigheid in een FACT vergadering, van dát is wat ik gedaan heb … het is zo minimaal [in de beleving van professionals, maar essentieel in de beleving van ervaringswerkers], maar ik merk het aan [de cliënt] wél, dat ze het prettig vindt.”

Er is een verleiding voor sommige ervaringswerkers om doelen van professionals met de cliënten over te nemen en hierin een rol te gaan vervullen. De ervaringswerkers geven aan dat hen dit een kader biedt wanneer zij zelf in het contact met een cliënt niet tot een goede verstandhouding kunnen komen. Naast het overnemen van een praktische taak van een professional, komt het ook voor dat het eerste doel dat de ervaringswerker in overleg met de cliënt bepaald van een praktische aard is.

(Focusgroep 2, ervaringswerkers)

“Als je bij iemand komt die eigenlijk geen interesse heeft in je bezoek, en dat je dan iets praktisch kan doen, dat is dan ook een mooie binnenkomer.”

Het is makkelijker voor ervaringswerkers om op deze manier hun werk voor professionals in het team inzichtelijk te maken, door zich als activiteiten begeleider op te stellen bij een activiteit die de professional (al dan niet in overleg met de cliënt) vooraf bepaald heeft. De professional geeft de ervaringswerker de gelegenheid om contact te maken met de cliënt, en de ervaringswerker vervult dan een taak waarvoor de professional de mogelijkheden niet heeft.

47 Bij huisbezoeken vraagt de ervaringswerker vaak naar de mening van de cliënt over de

houding van professionals, over het contact met vrienden en familie, en hij benadrukt het belang van assertief optreden en het stilstaan bij de eigen wensen en belangen in de

hulpverlening. Wanneer de cliënt vertelt over deze dingen maakt de ervaringswerker van de gelegenheid gebruik om een op of aanmerking te maken of de verwachting uit te spreken dat de cliënt op een bepaalde manier in zichzelf gaat proberen te investeren. Op die manier kan de ervaringswerker invulling geven aan de herstel bevorderende aspecten van zijn werk.