In dit hoofdstuk staat de roman Chijin no Ai (ook bekend onder de Engelse titels A Fool’s
Love en Naomi) centraal. Na een samenvatting en analyse van het verhaal zelf bespreek ik
eerst auteur Tanizaki Jun’ichiro en de plaats van Naomi in zijn repertoire. Vervolgens behandel ik het personage Naomi en haar rol als modern girl. Tot slot bespreek ik de opkomst van de modern girl als fenomeen en in hoeverre deze roman hierin een rol gespeeld heeft. In de rest van mijn scriptie verwijs ik naar de roman onder de Engelse titel Naomi.
De reden dat ik juist deze roman heb gekozen als primaire bron is dat Naomi wel wordt gezien als de eerste modern girl en zelfs als het prototype ervan. Dit maakt deze bron zeer bruikbaar voor mijn onderzoek.
Het verhaal van Naomi
Mijn primaire bron is de roman Chijin no Ai van Tanizaki Jun’ichiro uit 1924. e En else titel is A Fool’s Love of Naomi, naar de vrouwelijke hoofdpersoon. Zoals in de inleiding al vermeld is gebruik ik de Engelse vertaling van Anthony Chambers uit 1987. Volgens Chambers geeft de roman een goed beeld van de populaire cultuur in Tokyo tussen ongeveer 1918 en 1923 (het jaar van de grote Kanto aardbeving in en rond Tokyo). Voorbeelden van deze populaire cultuur zijn de opera’s en ioscopen in de wijk Asakusa, vakantie vieren in Kamakura en met name de cafés en danshallen in respectievelijk Asakusa en Ginza. Tanizaki, zo zegt Chambers, was zeer te spreken over social dancing, maar de cafés konden hem niet bekoren.87 In Naomi worden zowel de cafés als het social dancing beschreven, maar dat laatste in veel meer detail en op een meer lovende manier.
Een ander fenomeen van de jaren twintig (naast de hierboven genoemde uitingen van
popular culture) was de modern girl, een vrouw die haar haren kort knipte, hoge hakken
droeg, naar de film ging, danste, sportte en openhartig en hedonistisch was. Chambers noemt de vrouwelijke hoofdpersoon uit de roman (Naomi) een (niet het, maar een!) archetype van de modern girl, en vol ens hem werden haar naam en zelfs ‘Naomi-isme’ e rippen in Japan. Hier geeft Chambers echter geen verdere uitleg bij.88
Vanaf maart 1924 werd Naomi in een serie gepubliceerd in de krant Osaka Asahi. Alhoewel het verhaal enthousiast werd ontvangen door de jongere en progressieve lezers maakten de censoren van de regering en de conservatieve lezers bezwaar. Onder deze druk
87 Junichiro Tanizaki, Naomi, trans. Anthony H. Chambers (Pavanne, 1987), 5–6.
35
stopte de krant in juni 1924 met de publicatie. Deze werd vijf maanden later hervat in het vrouwenbladblad Josei en voltooid.89
Wat volgt is een samenvatting van de roman. Voor een beter begrip van de bron en het belang ervan voor mijn betoog vind ik het belangrijk om dit uitgebreid te doen.
Naomi wordt verteld vanuit de eerste persoon enkelvoud door de mannelijke
hoofdpersoon, Jōji. ij is 28 jaar oud, verdient een redelijk oed salaris als in enieur en woont op zichzelf in een pension. Hij is een modelwerknemer en wordt door zijn colle a’s omschreven als so er, serieus en zelfs kleurloos. ’s Avonds aat Jōji naar de film of wandelt hij door Ginza. Ginza is een wijk in Tokyo die vooral na de aardbeving van 1923 bekend stond als hip en modern uitgaansdistrict bij uitstek, met name voor de (jonge) middenklasse.90 Jōji geeft toe weinig ervaring te hebben met vrouwen en geen vriendinnen te hebben, romantisch of vriendschappelijk.91
Jōji ziet Naomi voor het eerst in een café in Asakusa, een andere wijk in Tokyo, waar zij dan nog maar kort werkt. Asakusa was één van de belangrijkste amusementscentra van Tokyo, en was vooral gericht op de arbeidersklasse en plaatselijke kleine ondernemers.92 Naomi is vijftien jaar oud, maakt een ongezonde en sombere indruk en de manier waarop ze haar werk doet wordt door Jōji omschreven als “stilletjes” en “nerveus”. at laatste kan vol ens Jōji de reden zijn dat ze op hem een intelli ente indruk maakt. Wat die indruk no versterkt is haar naam, die Westers aandoet. Zelfs haar uiterlijk heeft iets Westers en Jōji vergelijkt haar met de filmactrice Mary Pickford.93
Chambers heeft echter een opmerkelijke passage weggelaten uit zijn vertaling van Naomi. Hij heeft wel vertaald dat haar naam wordt geschreven met drie Chinese karakters, maar hij heeft het stukje tekst we elaten waarin Jōji uitlegt dat hij in de rest van zijn verhaal haar naam in het katakana schrijft. Katakana is één van de drie schriftsoorten die in Japan gebruikt worden: er zijn de zojuist genoemde Chinese karakters die in het Japans kanji worden genoemd; hiragana zijn redelijk simpele tekens waarmee alle Japanse woorden geschreven kunnen worden; en katakana zijn nog verder versimpelde tekens die vooral gebruikt worden voor leenwoorden en buitenlandse namen. oor Naomi’s naam in katakana te schrijven wordt haar anders-zijn dus benadrukt.94
89 Tanizaki, Naomi, 8.
90
Elise K. Tipton, “Faces of New Tokyo Entertainment istricts and Everyday Life durin the nterwar Years,” Japanese Studies 33, no. 2 (2013): 187, 191.
91 Tanizaki, 12–13.
92 Tipton, “Faces of New Tokyo,” 187–188.
93
Tanizaki, Naomi, 11–12, 16.
94 Edward Fowler, “On Naturalizin and akin tran e Japanese Literature in Translation,” Journal of Japanese Studies 16, no. 1 (January 1990): 118.
36
Zijn ontmoetin met Naomi verandert Jōji’s hele leven. ij is dusdani van haar onder de indruk dat hij met de gedachte speelt om haar in huis te nemen en verder op te voeden, om uiteindelijk met haar te trouwen als ze hem bevalt. Een vrouw vinden op de in die tijd normale manier, via een miai (een formele, gearrangeerde ontmoeting tussen een potentiële ruid en ruide om), is vol ens Jōji niet enoe voor de etrokken partijen om elkaar te leren kennen. Daarnaast, zo geeft hij toe, heeft hij het lef niet om een goede vrouw te zoeken om mee te trouwen. Alles bij elkaar lijkt het hem veel beter om een jong meisje als Naomi in huis te nemen en haar verder op te voeden en te zien opgroeien tot een vrouw waarmee hij zou willen trouwen.95
Jōji stelt Naomi voor dat ze bij hem intrekt wanneer hij haar ongeveer twee maanden kent en zij rea eert positief. Jōji stelt wel de eis dat Naomi haar aan in het café opze t, maar daar stemt ze meteen mee in. Ook de familie van Naomi stemt in met de plannen. Ze heeft geen vader en haar moeder en broer lijken zich niet al te druk te maken om haar. Zelf heeft ze het ook liever niet over haar familie, en alhoewel Jōji dit een eetje vreemd vindt, houdt hij zich er niet zo mee bezig, aangezien dit betekent dat hij zich over Naomi kan ontfermen.96
Naomi houdt van lezen, met name het lezen van tijdschriften, en net zoals Jōji aat ze graag naar de film (ze gaan ook wel eens samen). Als onderdeel van haar verdere opvoeding vraa t Jōji haar wat ze raa no zou willen leren, en zij antwoordt met Engels en muziek. Jōji iedt meteen aan om voor deze lessen te etalen, en voe t daar no aan toe dat ze niet eens naar school zal hoeven, maar als alternatief ook een ei en leraar kan krij en. Jōji ziet Naomi op dit punt als een onschuldig kind en zichzelf als een vriendelijke oom, en dat is tevens de manier waarop ze met elkaar omgaan.97
Jōji en Naomi he en alle ei een voorliefde voor het Westen en Westerse en huren een huis in Westerse stijl om in te wonen. Het is erg onpraktisch (er is een heel groot atelier en een keuken op de begane grond en twee kleine kamertje op de bovenverdieping die meer we he en van opsla ruimtes dan slaapkamers), maar perfect voor de ‘speelse’ manier van leven die Jōji voor o en heeft. Ze richten het huis in met Westers meubilair en hangen portretten van Westerse actrices aan de muur. Jōji vertelt dat ze ‘als vrienden’ samenleven en de taken in het huis verdelen. Al snel nadat ze het huis etrekken eeft Jōji toe verliefd te zijn geworden op Naomi.98 95 Tanizaki, Naomi, 14. 96 Ibid., 15–19. 97 Ibid. 98 Ibid., 19–24.
37
e orah hamoon wijst er in haar artikel “The odern irl and the Vamp” op dat, met uitzonderin van ary ickford, alle actrices waarvan Jōji en Naomi portretten ophangen in hun tijd beroemd waren voor hun vamp rollen, en ze su ereert dat Jōji deze actrices gebruikte (door Naomi is vergelijkbare poses en kleding te fotograferen) om haar te trainen om de dominante partner te zijn in hun relatie.99
De vamp komt echter niet uit Hollywood, maar werd al langer gebruikt in een discours rond vrouwelijke seksualiteit waarin de dreiging van de seksueel dominante vrouw werd gekoppeld aan de dreiging van raciale hybriditeit, en is te herleiden naar Europese vampierlegenden. Als een literair figuur (van vóór Bram toker’s eroemde Dracula) staat de vampier voor een verscheidenheid aan culturele angsten, zoals bijvoorbeeld homoseksualiteit. Twee stijlfiguren die regelmatig terugkomen zijn echter de angst voor een destructieve vrouwelijke seksualiteit en de dreiging van bloedvermenging tussen de volkeren van Noord-Europa en de volkeren daarbuiten (een dreiging voor de zuiverheid van het Noord-Europese ras, als het ware). Begin twintigste eeuw was de vamp figuur een verleidster van gemengd ras.100 e invloed van de “vamp-opleidin ” van Naomi zal hieronder duidelijk worden.
Een nieuwe fase in de relatie tussen Jōji en Naomi e int na een korte vakantie in Kamakura. Alhoewel ze besluiten om nog een paar jaar te wachten met de officiële aankondiging, laat Jōji Naomi re istreren als zijn vrouw/echt enote. Aan de manier waarop ze met elkaar omgaan verandert echter nauwelijks iets. Wel wordt het uitdossen van Naomi steeds belangrijker voor het stel. Traditionele Japanse kleding is niet genoeg en ze gaan vaak naar winkels met Westerse stoffen. Ze gaan zo vaak winkelen dat ze al snel geen ruimte meer hebben voor alle kleren van Naomi. Omdat de aanschaf van een kast maar zou snijden in hun kledingbudget, laten ze de kleren overal maar hangen en liggen, tevens ter decoratie. De meeste kleding is vies omdat Naomi er vaak niets onder draagt en de kleren amper worden ewassen. Naomi is voor Jōji meer dan alleen zijn echt enote ze is zijn vo el in een kooitje, zijn dierbare edelsteen, zijn zeldzame mooie pop.101
Naomi lijkt het speeltje van haar man te zijn.
Wat haar intelli entie etreft stelt Naomi echter teleur. Jōji is ontevreden over hoe Naomi haar Engels verbetert en hij deelt zijn bezorgdheid met de Amerikaanse lerares van Naomi, maar die verzekert hem ervan dat Naomi een prachtige uitspraak heeft en een slim kind is. Jōji heeft echter no steeds zijn twijfels ij haar aanpak “ y uess is that Western
99 e orah hamoon, “The odern irl and the Vamp ollywood Film in Tanizaki Jun’ichirô’s Early Novels,” Positions 20, no. 4 (2012): 1071.
100 Ibid., 1071–1072, 1074.
38
teachers have a certain ias with re ard to their Japanese pupils. […] t seems to me that when they see a Westernized, sophisticated, sweet-faced boy or girl, they conclude without a second thou ht that the child is clever.”102
et woord “Westernized” kan hier niet alleen slaan op de Westerse manier van leven van Jōji en Naomi, maar ook op de Euraziatische trekken van Naomi. Jōji e int op dit punt in te zien dat Naomi niet het meisje is dat hij dacht dat ze was. Ze is niet zo intelligent, haar opleiding is onvolledig en ze is van slechte komaf uit een slechte uurt. aar ondanks deze tekortkomin en voelt Jōji zich fysiek hevig tot haar aangetrokken.103
Naomi is achttien jaar oud wanneer Jōji haar voor het eerst met andere (jon ere) mannen ziet, met als eerste een zekere Hamada, een student. Hamada nodigt Naomi uit voor een dans roep en ze aat samen met Jōji. Ze klaagt dat ze het zo saai vindt om altijd maar alleen thuis te zijn en wil graag uitgaan. De danslerares is een Russische gravin, een zekere adame hlemskaya. Jōji eeft aan dat hij raa met een Westerse vrouw was etrouwd, maar dat zijn financiële situatie dat niet toelaat. Daarnaast heeft hij niet veel vertrouwen in zijn uiterlijk “ ’m only five feet two inches tall; have a dark complexion, and my teeth are sna ly. ’d e for ettin my place if hoped for a wife with the majestic physique of a Westerner.”104
De belangrijkste reden dat Jōji zo van Naomi onder de indruk was, was haar Westers aandoende uiterlijk, en met name haar witte huid. Sterker nog, volgens Shamoon construeert hij een nieuwe identiteit voor Naomi die gebaseerd is op haar Euraziatisch aandoende trekken en Westers aandoende naam. En de fascinatie voor een witte huid is niet alleen een trekje van het persona e Jōji, maar ook van auteur Tanizaki.105
et de danslessen er ij is het salaris van Jōji niet meer enoe om de extrava ante levensstijl van Naomi bij te benen. Naomi weigert boodschappen te doen en te koken en laat in plaats daarvan restaurants eten bezorgen. Daarnaast doet Naomi nooit zelf de was, maar stuurt ze alle vuile was naar de wasserette. Dan is er nog het huis: het koppel maakt nooit schoon en ruimt nooit op en alle schoonmaaksters die Jōjiinhuurt gaan na korte tijd weer weg, vooral omdat Naomi zo verschrikkelijk dominant en veeleisend is. De kosten voor kleding en schoenen zijn eveneens torenhoo . Kortom het hele salaris van Jōjigaat op aan Naomi.106
Niet lang daarna is er een dansavond in café El Dorado waar zowel Japanners als een enkele Westerlin op afkomen. Over een Japanse deelneemster wordt eze d “ t occurred to
102 Ibid., 39.
103 Ibid., 43–44.
104
Ibid., 48–50, 53, 58.
105 hamoon, “The odern irl and the Vamp,” 1071.
39
me that the woman was probably distressed by her Japanese face and had worked overtime to look like a Westerner. he’d whitened every it of exposed skin until she looked as thou h she’d een dusted with rice flour […].”107
Dit is één van meerdere verwijzingen naar ras (eerder heb ik al de passage in de dansschool genoemd). Jōji ziet het blanke, Westerse “ras” als superieur aan het Japanse, en zoals eerder al is opgemerkt voelde Jōji zich vanaf het begin zo door Naomi aangetrokken vanwege haar witte huis en enigszins Euraziatische trekken.
Op de dansavond zijn ook enkele vrienden van Naomi: Hamada en een zekere Kuma ai, eveneens een student. Naomi aat heel open met hen om en de oudere Jōji voelt zich niet op zijn gemak. Wat de omgang tussen de mensen betreft (en dan vooral tussen mannen en vrouwen) is het al een vreemde ervaring. De Westerse man die ook aanwezig is vraagt diverse jonge vrouwen (waaronder Naomi) om met hem te dansen en Naomi verbaast zich over het feit dat hij dat doet zonder zich even voor te stellen. Naomi laat gedurende de hele avond blijken hoe bazig en arrogant ze is en ze vindt zichzelf beter dan de meeste andere mensen.108
Bij Jōji op het werk komen enkele mannen er achter dat Jōji met Naomi om aat, maar ze weten niet dat de twee etrouwd zijn en ze ondervra en Jōji, die niet lij wordt van wat hij over Naomi hoort (dat ze veel en vrij omgaat met studenten, bijvoorbeeld). Hij weet echter ook dat hij en Naomi beiden beseffen dat hij de enige is die haar het luxeleventje kan bieden waaraan ze gewend is geraakt en dat ze hem alleen al daarom waarschijnlijk niet bedrogen heeft. Naomi is verontwaardi d en houdt vol dat ze niets verkeerd heeft edaan en Jōji gelooft haar, omdat er waarschijnlijk sprake is van een misverstand als gevolg van de geldende normen en waarden in de Japanse samenleving van die tijd “The pro lem was that people didn’t understand social dancin yet. f a man and a woman danced with their arms around each other, people assumed that they were having an improper relationship and started to spread the word. Reactionary newspapers wrote groundless articles that gave social dancing a bad name, and so most people had made up their minds that it was unwholesome. We’d just have to resi n ourselves to hearin that sort of talk.”109
Naomi en Jōji aan op een vakantie naar Kamakura, waar ze amada en Kuma ai weer tegenkomen, in ezelschap van no twee jon e mannen. Jōji en Naomi esluiten lan er te lijven en Jōji aat vanuit Kamakura naar zijn werk, waar hij tot laat lijft. it aat een paar da en oed, maar als hij op een avond vroe thuiskomt is Naomi er niet. Jōji vindt haar
107
Ibid., 71.
108 Ibid., 68–86.
40
uiteindelijk in het ezelschap van de studenten, met wie ze lijk aar da elijks om aat als Jōji van huis is. an komt Jōji erachter dat Naomi drinkt. Alles ij elkaar voelt hij zich te schande gemaakt, vernederd en verraden. Na deze gebeurtenissen be int Jōji Naomi te controleren. Hij zorgt dat ze geen contact kan opnemen met haar vrienden, hij haalt vrijwel al haar kleren weg zodat ze niet naar buiten kan en gaat vervolgens naar hun huis om bewijs te vinden van een mogelijke affaire. Daar vindt hij Hamada, die Jōji vertelt dat niet alleen hij, maar ook Kuma ai en enkele andere mannen affaires he en met Naomi. Jōji aat teru naar Naomi en laat haar beloven dat ze de mannen nooit meer zal ontmoeten.110
Jōji kan Naomi niet weerstaan, hoezeer hij zich ook verraden voelt. Naomi begint ondertussen te eseffen dat ze mannen kan espelen met haar lichaam “Naomi knew my weakness all too well. When she began to realize that her body was irresistibly alluring to men, and that, once night came, she could bring a man to his knees, she became incredibly uncivil in the daytime. he made it clear that she was sellin the ‘woman’ in herself to this man and that she had no other interest in him, no ties to him. She was sullen, curt, and indifferent, as if I were a stran er she’d passed on the street.”111 Om hun relatie te herstellen vraa t Jōji aan Naomi of ze niet raa een kind zou willen en moeder wil zijn, maar Naomi moet er niet aan denken. Jōji heeft echter een plan B en dat is om hun Westerse levensstijl vaarwel te ze en, een Japans huis te etrekken met Japans meu ilair en op z’n Japans te aan leven, op zo’n manier dat Naomi het huis niet meer uit hoeft. Zover komt het echter niet, want Jōji etrapt Naomi als ze toch weer met Kuma ai afspreekt en hij stuurt haar we . Jōji begint Naomi bijna meteen verschrikkelijk te missen en hij wil haar terug. Hij blijft zichzelf vertellen wat een stommeling hij is om haar zo te laten vertrekken.112
et is uiteindelijk amada die Jōji weet te vertellen dat Naomi het prima redt en dat