Discussie toepasbaarheid van de hoofdregel van de 15 april-arresten op het ontslag

Indien de OK in het kader van een enquêteprocedure bevoegd is om arbeidsrechtelijke beslissingen te nemen, dan rijst de vraag of de hoofdregel van de 15 april-arresten van toepassing is op het ontslag door de OK. En zo ja, of de twee uitzonderingen geformuleerd door de Hoge Raad in de 15 april-arresten van toepassing zijn bij het ontslag door de OK. Onder andere deze vragen stonden centraal in de discussie tijdens het Zevende Nationaal ArbeidsRecht Diner in juni 2005.103

100 _{Geerts 2004, p. 295 – 296}

101 _{TVVS-annotatie van Slagter onder OK 8 oktober 1992, ECLI:NL:GHAMS:1992:AW3507, TVVS 1994, p. 48} (Mediselect)

102 _{Van Slooten 2001, p. 278} 103 _{Bennaars 2005, p. 1}

31

Willems meent dat de hoofdregel van de 15 april-arresten ook geldt wanneer de statutair bestuurder wordt ontslagen door de OK in het kader van een enquêteprocedure. Willems refereert aan de conclusie van A-G Timmerman bij het Unidek-arrest en stelt dat een vennootschapsrechtelijk ontslag altijd het einde betekent van de arbeidsovereenkomst tussen de statutair bestuurder en de vennootschap. Volgens Willems geldt als vennootschapsrechtelijk ontslag niet alleen een ontslagbesluit van de AvA of RvC maar ook een op het vennootschapsrecht gebaseerde rechterlijke beslissing tot ontslag van de OK.104 _Tot slot is Willems van mening dat de uitzonderingen op de hoofdregel van de 15 april-arresten ook van toepassing zijn bij een ontslag door de OK.105

Witteveen is het eens met de conclusie van Willems maar niet met zijn redenering. Volgens Witteveen is doorslaggevend dat de vennootschapsrechtelijke en arbeidsrechtelijke verhoudingen van de statutair bestuurder met de vennootschap verweven zijn. Wordt de vennootschapsrechtelijke rechtsbetrekking beëindigd, dan betekent dat automatisch ook het einde van de arbeidsovereenkomst, ongeacht wie de vennootschapsrechtelijke betrekking heeft beëindigd.106

Witteveen erkent wel dat problematisch blijft hoe de processuele positie van de

ex-bestuurder bij het regelen van de gevolgen van het ontslag adequaat gewaarborgd kan worden, en of de bestuurder nog kan opkomen tegen het oordeel van de OK. Volgens Witteveen moeten claims betreffende de onregelmatigheid en/of kennelijke onredelijkheid van het ontslag worden gericht tegen het ontslagbesluit door de werkgever. Dat is volgens Witteveen niet hetzelfde als een ontslag door de OK. Daarom zou een aanvullende regeling noodzakelijk zijn die de ontslagvoorziening van artikel 2:356 BW, betreffende de afwikkeling van de arbeidsovereenkomst tussen de ontslagen bestuurder en de vennootschap, gelijkstelt aan een ontslagbesluit van het daartoe bevoegde orgaan binnen de vennootschap. Witteveen meent verder dat de uitzondering op de hoofdregel van de 15 april-arresten van een wettelijk opzegverbod niet van toepassing is bij een ontslag door de OK. De wettelijke opzegverboden richten zich namelijk op de opzeggende werkgever en niet op de OK. Daarnaast zou bij een ontslag door de OK bij wanbeleid geen rechtvaardiging meer zijn voor het beroepen op een wettelijk opzegverbod door de bestuurder.107

104 _{Willems 2005, p. 5 – 6}

105 _{Bennaars 2005, p. 4} 106 _{Witteveen 2010, p. 473} 107 _{Witteveen 2010, p. 475}

32

Ten slotte stelt Witteveen dat de OK op grond van artikel 2:357 lid 2 BW ook de bevoegdheid toekomt om een statutair bestuurder te ontslaan met instandhouding van de

arbeidsovereenkomst met de betrokken vennootschap.108 _{De OK zal in dat geval een}

overweging moeten wijden aan de splitsing van de twee rechtsbetrekkingen en aan de

consequenties van het overblijven van de arbeidsovereenkomst als lege huls.109

Tegenstanders bepleiten dat een enge lezing van de 15 april-arresten geen aanleiding geeft om de bovenstaande vraag positief te beantwoorden. De Hoge Raad spreekt in de 15 april- arresten namelijk steeds over een ontslagbesluit en baseert zijn uitspraak mede uitdrukkelijk op

de wetsgeschiedenis van de voorganger van artikel 2:134/244 BW.110 _{Volgens de tegenstanders}

is een ontslagbesluit nu eenmaal niet hetzelfde als een beschikking van de OK en kan daarmee niet zomaar op een lijn worden gesteld. Daarnaast stellen de tegenstanders dat de processuele positie van de (ex-)bestuurder niet adequaat gewaarborgd kan worden in een

enquêteprocedure111 _{omdat de OK de enige en hoogste feitelijke instantie is. Gemaakte fouten}

in de regeling van de arbeidsrechtelijke gevolgen van de enquêteprocedure kunnen dus niet

worden hersteld.112 _{Daarnaast zou een procedure uit kennelijk onredelijke opzegging tegen een}

beschikking van de OK niet mogelijk zijn, en deze procedure zou de bestuurder niet onthouden mogen worden. Op grond van de bovenstaande redenen zou het juister zijn dat de arbeidsrechtelijke gevolgen door de vennootschap later apart worden geregeld.113

4.5 Subconclusie

Ik ben het eens met Van Slooten dat de OK zich wegens de beginselen van behoorlijk procesrecht niet zou moeten uitspreken over de arbeidsrechtelijke consequenties van de enquêteprocedure, maar dit over moet laten aan de rechtbank. De processuele positie van de (ex-)bestuurder kan volgens mij niet adequaat gewaarborgd worden in een enquêteprocedure. Ik kom dan ook op grond van drie aparte redenen tot de conclusie dat de hoofdregel van de 15 april-arresten niet analoog van toepassing is op het ontslag door de OK in het kader van een enquêteprocedure.

108 _{Noot Witteveen bij het Unidek-arrest, punt 10} 109 _{Bennaars 2005, p. 2}

110 _{De Bock 2005, p. 12; Noot Heerma van Voss bij het Unidek-arrest, punt 13} 111 _{Zie hiervoor ook de kritiek van Van Slooten in Hoofdstuk 4.3.1}

112 _{Noot Heerma van Voss bij het Unidek-arrest, punt 13; Denk hierbij vooral ook aan de stopzetting van} loondoorbetaling tijdens schorsing

33

Ten eerste zien de 15 april-arresten expliciet op het ontslagbesluit van het daartoe bevoegde orgaan binnen de vennootschap en niet op elk vennootschapsrechtelijk ontslag. De Hoge Raad komt immers mede op grond van de wetsgeschiedenis van artikel 2:134/244 BW tot de conclusie dat een ontslagbesluit ook het einde betekent van de arbeidsovereenkomst. Daarnaast zijn de twee door de Hoge Raad geformuleerde uitzonderingen op de hoofdregel gericht tegen de opzeggende partijen.

Ten tweede past een arbeidsrechtelijk ontslag door de OK niet in het systeem van de wet. Op het eerste gezicht is een ontslag door de OK geen opzegging, maar kan een dergelijk ontslag eerder worden gelijkgesteld met een ontbinding op grond van artikel 7:685 BW. Zoals Holtzer heeft gesteld past een ontbinding van de arbeidsovereenkomst door de OK echter niet onmiddellijk in het systeem van de wet. Wanneer men het ontslag door de OK toch kwalificeert als een opzegging, dan kan de ex-bestuurder niet meer tegen het ontslag opkomen. Zoals Witteveen heeft gesteld moeten claims betreffende de onregelmatigheid en/of kennelijke onredelijkheid van het ontslag namelijk worden gericht tegen het ontslagbesluit door de werkgever. In een dergelijke situatie zal er een belangenafweging moeten plaatsvinden tussen de doelmatigheid van het arbeidsrechtelijk ontslag door de OK en de waarborging van de (procedurele)rechtspositie van de statutair bestuurder. Ik sluit mij aan bij Van Slooten en acht het laatste belang van hogere waarde dan het belang van de doelmatigheid. Het feit dat de statutair bestuurder is ontslagen wegens wanbeleid doet daar niet aan af.

Ten derde staat een arbeidsrechtelijk ontslag door de OK niet in functie van het doel dat met de ontslagvoorziening wordt beoogd. Voor de doorbreking van impasses en het herstel van gezonde verhoudingen binnen de onderneming van de rechtspersoon, bijvoorbeeld in een deadlock-situatie, lijkt mij een arbeidsrechtelijk ontslag door de OK namelijk niet noodzakelijk. Het vennootschapsrechtelijk ontslag van de statutair bestuurder, eventueel in combinatie met de benoeming door de OK van een of meer tijdelijke bestuurders, is mijns inziens voldoende.

34

5 Betekent een ontslagbesluit ook automatisch het einde van de