Hoofdstuk 4: Beleidskaders voor duurzaamheid en participatie
8. Discussie en reflectie
Dit scriptieverslag heeft laten zien dat particulier opdrachtgeverschap op een positieve manier invulling kan geven aan duurzaamheid. Toch zijn er ook kanttekeningen te zetten bij het fenomeen zelfbouw als participatief middel. Zelfbouw, voornamelijk ook in het Amstelkwartier, wordt soms bekritiseerd: “Het zijn vaak mensen met tijd, een specifiek maatschappijbeeld, misschien ook wel kennis en geld die daar op afkomen. Andere mensen worden dan vaak uitgesloten” en “De zelfbouw, met vrijstaande huizen in Amsterdam is toch wel iets wat niet heel erg graag gezien wordt. Het is niet dicht bebouwd en trekt bepaalde mensen aan.”Wanneer er mensen worden uitgesloten door hun sociaal-economische kenmerken kan je je afvragen hoe participatief en inclusief zelfbouw als woningbouw vorm is. Niet iedereen heeft de middelen, kennis of tijd om zelfbouw projecten op te starten. In de 2e fase van het Amstelkwartier zal er volgens de stedenbouwkundige dan ook helemaal geen zelfbouw plaatsvinden. Toch gaat de participatie in woningbouw dan verloren. Een alternatieve vorm van participatieve woningbouw is de zogeheten woningcoöperatie. Dit is een samenwerkingsverband waarbij particulieren samen hun woonruimte ontwerpen, bouwen en beheren (Het Parool, 2020). Volgens de gemeentelijke respondenten is deze vorm van woningbouw zeer participatief en leidt het vaak tot duurzaamheid. Daarnaast werd in het theoretisch kader duidelijk dat cohousing, een positief effect heeft op de verwerking van duurzaamheid (Marckmann et al., 2012). Zo bouwt woningcoöperatie de Warren op IJburg een extreem duurzaam woningproject (De Warren, 2020). Deze woningcoöperaties lijken een uitmuntende combinatie te zijn van zowel participatie als verduurzaming in de woningbouw. Daar waar in het Amstelkwartier 1e fase participatie in woningbouw beperkt blijft tot particulier opdrachtgeverschap voor particulieren in de vrije koopsector is de woningcoöperatie een alternatief wat meer perspectief biedt voor lagere en middeninkomens. Woningcoöperaties staan nog in de kinderschoenen, maar kunnen zich naar mijn idee ontwikkelen tot de toekomst van participatieve woningbouw. Ook de gemeente Amsterdam ziet toekomst in deze manier van bouwen. Op dertien nieuwbouwlocaties, waaronder 3e fase Amstelkwartier, zal in de komende jaren gebruik gemaakt gaan worden van woningcoöperaties.
Terugkijkend op het verrichte onderzoek voor deze scriptie kunnen een punten van reflectie worden benoemd. Allereerst is het belangrijk om te vermelden dat er naast particulier opdrachtgeverschap wel degelijk andere vormen van participatie hebben plaatsgevonden in het Amstelkwartier. Zo zijn er meerdere participatie avonden geweest waar bewoners mee konden denken over de inrichting van de openbare ruimte en het Bella Vista park (Stedenbouwkundig plan 2e fase, 2016). Er is dus zeker sprake geweest van een participatietraject in het Amstelkwartier. Interessant was geweest om te onderzoeken welke rol duurzaamheid in de vorm van groenvoorziening of materiaalgebruik hier een rol heeft gekregen. Echter is besloten dit participatietraject buiten beschouwing te laten omdat er geen sprake is van participatie in woningbouw en in het conceptueel model van dit onderzoek duidelijk is beschreven dat alleen op het niveau van woningbouw onderzoek is verricht naar de rollen van duurzaamheid en participatie in het Amstelkwartier.
Ten tweede is het discutabel hoe belangrijk duurzaamheid en participatie moeten zijn in deze tijd van hoge woningnood in Amsterdam. Respondent Thom viel op: “De nieuwbouw is onbetaalbaar aan het worden. Mede door die duurzaamheid wordt het allemaal nog extra duur.” Naast duurzaamheid maakt participatie woningbouw niet direct duurder maar kost het proces wel meer tijd, wat indirect ook geld kost. Participatie en duurzaamheid zullen in de toekomst ongetwijfeld belangrijk worden voor de Amsterdamse stedenbouw maar op het moment is volgens de bewoners van Amsterdam onbetaalbaarheid van de woningvoorraad het grootste probleem waar een oplossing voor gevonden moet worden (Couzy, 2019). De vraag is in hoeverre de gemeente Amsterdam prioriteit wil geven aan verduurzaming en participatie.
9. Aanbevelingen
Naar aanleiding van de conclusie en discussie zijn er een aantal aanbevelingen die ik als schrijver van deze scriptie zou willen voorleggen aan de gemeente Amsterdam:
Allereerst is het belangrijk dat de gemeente Amsterdam meer duidelijkheid formuleert over welke rol participatie krijgt in het beleid van Amsterdam. Participatie is een mooi ideaal maar er is nog weinig consensus over welke rol we participatie willen geven bij de inrichting van de stad Amsterdam. Wanneer de gemeente participatie echt als een belangrijk doel ziet is het belangrijk dat er meer aandacht voor het onderwerp komt. Een nieuw beleidsdocument gericht op de concretisering van participatie in de samenleving van Amsterdam zou naar mijn idee een goede eerste stap zijn.
Ten tweede is het naar mijn idee belangrijk dat er meer differentiatie en dus keuzevrijheid wordt gecreëerd op het gebied van duurzaamheid. Aan de hand van bijvoorbeeld een catalogus wordt het de consument duidelijk welke mogelijke duurzame interventies de markt aanbiedt. Wanneer consumenten bewust zijn van alle verschillende keuzes, kunnen ze serieuze afwegingen maken en bepalen op welke manier zij duurzaamheid vorm willen geven.
Tot slot beveel ik aan dat specifiek nieuwe duurzaamheidstechnieken of producten (bijvoorbeeld gerecirculeerde bakstenen of groene daken) beter onder aandacht moeten worden gebracht bij de consument bijvoorbeeld door middel van subsidies. In veel interviews komt naar voren dat respondenten graag willen verduurzamen maar bepaalde materialen of producten zich nog niet genoeg hebben bewezen op de markt en erg prijzig zijn waardoor vaak toch naar een bekender en goedkoper product wordt gegrepen.
Dankwoord
Dit is het einde van mijn scriptieverslag. Ik zou graag een aantal mensen willen bedanken. Allereerst dank aan Fenne voor je kritische en daardoor altijd zeer nuttige commentaar, dit heeft me altijd zeer goed verder geholpen. Daarnaast wil ik de respondenten bedanken voor hun tijd, moeite en vriendelijkheid. Tot slot dank aan Lars en Myrthe voor het helpen meedenken en nakijken van mijn geschreven stukken.
Literatuurlijst
Alles over de omgevingsvisie. (z.d.). Geraadpleegd op 9 maart 2020, van
https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/regelgeving/instrumenten/omgevingsvisie/
Arnstein, S. R. (1969). A ladder of citizen participation. Journal of the American Institute of planners, 35(4), 216-224. BenW gemeente Amsterdam. (2019). Startnotitie Omgevingsvisie Amsterdam 2050.
Berggren, H. M. (2017). Cohousing as civic society: Cohousing involvement and political participation in the United States. Social Science Quarterly, 98(1), 57-72.
Bibri, S. E., & Krogstie, J. (2017). Smart sustainable cities of the future: An extensive interdisciplinary literature review. Sustainable cities and society, 31, 183-212.
Boelens, L., & Visser, A. J. (2011). Possible futures of self-construction: post-structural reflections on ten years of experimentation with (C) PC. Making Room for People: Choice, Voice and Liveability in Residential Places, edited by Lei Qu and Evert Hasselaar, 103-28.
Bossuyt, D. M. (2020). The value of self-build: understanding the aspirations and strategies of owner-builders in the Homeruskwartier, Almere. Housing Studies, 1-18.
Bresson, S., & Denefle, S. (2015). Diversity of self-managed co-housing initiatives in France. Urban Research & Practice, 8(1), 5-16.
Bryman, A. (2016). Social research methods. Oxford university press. Carton, L. J., Laak, P., & Wiering, M. A. (2015). Duurzaamheid en de stad.
Cramer, J. (2016). Naar een duurzame ruimtelijke inrichting. AGORA Magazine, 32(1), 46-46.
CBS (2017) Nieuwbouwwoningen; vergunningen naar opdrachtgever, eigendomsvorm 1995-2016. http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=82001NED.
Couzy, M. (2019, 15 juni). Amsterdammers zijn gelukkig met hun stad. Geraadpleegd op 14 juni 2020, van https://www.parool.nl/amsterdam/amsterdammers-zijn-gelukkig-met-hun-stad~be093baa/
Dahl, R. A. (1961). The behavioral approach in political science: epitaph for a monument to a successful protest. American Political Science Review, 55(4), 763-772.
Day, D. (1997). Citizen participation in the planning process: An essentially contested concept?. Journal of Planning Literature, 11(3), 421-434.
De Nijs, K., Levelt, M., Majoor, S., Hasanov, M., van Karnenbeek, L., von Schönfeld, K., & Tan, W. G. Z. (2020). Open Stad: Werken aan duurzame en democratische steden. Platform31.
De Warren Duurzaam. (z.d.). Geraadpleegd op 10 juni 2020, van https://dewarren.co/duurzaamplus Dutry, T. (2009). Iedereen gelukkig? Een visie op sociale duurzaamheid in stadsvernieuwingsprojecten.
Eeckhout, L., Rombaut, E., Heuts, E., Huigens, E., Maes, T., & Lagrou, E. (2009). Duurzame stedenbouw in woord en beeld.
Forester, J. (2006). Making participation work when interests conflict: Moving from facilitating dialogue and moderating debate to mediating negotiations. Journal of the American Planning Association, 72(4), 447-456.
Geldermans, R. J., Luscuere, P. G., Jansen, S. C., & Tenpierik, M. J. (2016). Beyond Cities: Materialen, producten & circulair bouwen. TVVL Magazine, 45(1).
Grant, Yvette Nicole Julia. (1994). "Factors that contribute to the selection process of meetings from the perspective of the attendee." PhD diss., Virginia Tech, 1994.
Het Parool. (2020, 14 mei). Amsterdam maakt 50 miljoen en bouwruimte vrij voor wooncoöperaties. Geraadpleegd op 10 juni 2020, van https://www.parool.nl/amsterdam/amsterdam-maakt-50-miljoen-en-bouwruimte-vrij-voor- wooncooperaties~b7642e2a/
Irvin, R. A., & Stansbury, J. (2004). Citizen participation in decision making: is it worth the effort?. Public administration review, 64(1), 55-65.
Jonkman, A. (2012). Doe-het-zelf-gebiedsontwikkeling: afboeken en uitgeven. Rooilijn Jg, 45, 106-109. Joss, S. (2015). Eco-cities and sustainable urbanism. Elsevier.
Klaufus, C. (2008). Zelfbouwstad. AGORA Magazine, 24(3), 31-34.
Ligtvoet, W., van Bree, L., & van Dorland, R. (2013). Aanpassen met beleid: bouwstenen voor een integrale visie op klimaatadaptatie. Planbureau voor de Leefomgeving.
Leeuwen, S. V., Kuindersma, P., Egter van Wissekerke, N., Bastein, T., Vos, S. D., Donkervoort, R., ... & Verstraeten, J. (2018). Circulair bouwen in perspectief. TNO.
Marckmann, B., Gram-Hanssen, K., & Christensen, T. H. (2012). Sustainable living and co-housing: evidence from a case study of eco-villages. Built Environment, 38(3), 413-429.
Mlecnik, E. (2016). Wat vinden bewoners van hun BENG?. TVVL Magazine, 45(7/8).
O'Hara, S. U. (2001). Urban development revisited: The role of neighborhood needs and local participation in urban revitalization. Review of Social Economy, 59(1), 23-43.
Oktay, D. (2012). Human sustainable urbanism: In pursuit of ecological and social-cultural sustainability. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 36, 16-27.
Planbureau voor de Leefomgeving en Centraal Bureau voor de Statistiek (2016). PBL/CBS Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2016-2040: sterke regionale verschillen. Den Haag.
Peters et al. (2020). Duurzaam Construeren, 10 jaar later. Cement.
Pots, B. (2013). ‘In Almere kunnen mensen de stad maken’. Geraadpleegd op 13 juni 2020, van https://www.nul20.nl/dossiers/adri-duivesteijn-%E2%80%98-almere-kunnen-mensen-stad-maken%E2%80%99 Rich, R. (1986). Neighborhood-based participation in the planning process: Promise and reality. Urban neighborhoods: Research and policy, 41-73.
Rietveld, P. (2010). Publiek en privaat initiatief bij klimaatadaptatie. Van de redactie, 15.
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. (2015). Infoblad Trias Energetica en energieneutraal bouwen. In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Schatzow, S. (1977). The influence of the public on federal environmental decisionmaking in Canada. Public participation in planning, 141-158.
Stivers, C. (1990). The public agency as polis: Active citizenship in the administrative state. Administration & society, 22(1), 86-105.
Subsidie Duurzame zelfbouw. (z.d.). Geraadpleegd op 7 juni 2020, van
https://www.amsterdam.nl/veelgevraagd/?productid=%7BA6E63C76-EE62-4CA6-BA84- AC8B1EEDEDB0%7D#case_%7BE6C23DB9-8B6E-4426-B7B9-D4DA3E4DB803%7D
Swilling, M., & Hajer, M. (2017). Governance of urban transitions: towards sustainable resource efficient urban infrastructures.
Van Bree, M. W., & Bouma, G. M. (2017). De duurzame stad. TNO. Vancayzeele, N. (2016). Cohousing en duurzame steden.
Van de Kamp et al, (2019). Participatie in circulaire gebiedsontwikkeling. RdW 2019-2, p. 90-108
Van den Berg, P. E. W., van der Wielen, G. J. M., Maussen, S. J. E., & Arentze, T. A. (2018). Zelfbouw van woningen verhoogt sociale cohesie bewoners. Real Estate Research Quarterly, 17(juli), 5-11.
Van der Nagel & Lustenhouwer. (2017). Naar een circulaire woningvoorraad. Hoe zet je de eerste stap?
van Zeijl‐Rozema, A., Cörvers, R., Kemp, R., & Martens, P. (2008). Governance for sustainable development: a framework. Sustainable Development, 16(6), 410-421.
Appendix
Gemeentelijke documentatie gebruikt bij analyse: Structuurvisie Amsterdam 2040
Startnotitie Omgevingsvisie 2050 Agenda Duurzaamheid
Duurzame Gebiedsontwikkeling Amsterdam Strategie Klimaatadaptatie Amsterdam Duurzaam Bouwen Amsterdam Leidraad Participatie Amsterdam Coalitieakkoord Amsterdam 2018 Lijst geïnterviewden:
Professioneel MO / CPO begeleider
Particuliere opdrachtgever Kop Weespertrekvaart 1 Particuliere opdrachtgever Kop Weespertrekvaart 2 CPO deelneemster Lofts aan de Amstel
Bestuur CPO groep Vrienden aan de Amstel (in bouwproces) Bestuurslid CPO groep Weespertrekvaart (in bouwproces) Stedenbouwkundige Amstelkwartier, gemeente Amsterdam
Benadering briefje:
Goeiedag. Mijn naam is Jorn Zwart, ik ben 20 jaar en studeer Future Planet Studies aan de Universiteit van Amsterdam. Voor mijn eindscriptie doe ik onderzoek in uw buurt
(Amstelkwartier) en ben ik op zoek naar bewoners die betrokken zijn geweest bij het zelf bouwen van hun eigen huis (CPO, IPO, MO). Ik zou graag met u in gesprek willen over welke rol duurzaamheid heeft gekregen bij het ontwerp en de ontwikkeling van uw zelfbouwwoning. Duurzaamheid en participatie (zelfbouw) zijn twee actuele thema’s die de gemeente van Amsterdam als belangrijk beschouwd bij het ontwikkelen van woningbouw. De resultaten van mijn onderzoek worden daarom ook teruggekoppeld naar de afdeling Ruimte en Duurzaamheid. Normaal gesproken zou ik de komende maanden in de wijk mensen aanspreken en vragen tot een face-to-face interview, maar door alle getroffen Corona-maatregelen ben ik daar helaas niet toe in staat en probeer ik het via deze oproep op Facebook. Daarom zou ik u willen vragen om bij interesse mij te berichtje te sturen, zodat we wellicht in het vervolg een Skype / Zoom gesprek kunnen hebben. Ik kan me voorstellen dat een Skype gesprek met een wildvreemde student een beetje onwennig zal zijn maar uw deelname zou mij enorm helpen in het voeren van mijn onderzoek. Daarnaast kunt u er vanuit gaan dat ik met alle vertrouwen en discretie met uw gegevens en verhalen om zal gaan. Ik hoop dat u in in deze tijd, met wellicht wat extra vrije tijd, ook wat tijd voor een interview met mij zou kunnen vrij maken.
Voor eventuele vragen, opmerkingen of een enthousiaste reactie kunt u bij mij terecht via de volgende gegevens: telefoon / Whatsapp (0613519484) of mail: jorn.jouke@gmail.com Vriendelijke groet,
Benaderingsprotocol: Beste lezer,
Aankomende tijd zal ik onderzoek uitvoeren in uw buurt. Graag wil ik u informeren over het doel van mijn onderzoek. De komende maanden ben ik bezig met onderzoek naar zelfbouw in het Amstelkwartier. Zoals u wellicht al weet zijn er op het Amstelkwartier een aantal
bouwblokken aan de hand van zelfbouw gerealiseerd. In mijn onderzoek ga ik bestuderen wat de rol van duurzaamheid en participatie in het proces van zelfbouw is geweest.
Graag zou ik aan de hand van een interview met u willen bespreken hoe de zelfbouw bij u tot stand is gekomen en voornamelijk hoe belangrijk duurzaamheid bij uw project is geweest. Deze interviews zullen uiteraard op volledig vrijwillige basis zijn. In de interviews zijn er geen goede of slechte antwoorden. U weet door uw deelname aan zelfbouw natuurlijk veel af van het onderwerp en ik zal met respect en discretie met uw antwoorden omgaan. Ik zal u vooral willen bevragen over uw de zelfbouw tot stand kwam: ervaringen, afwegingen, en dingen waar u tegenaan liep. Uiteraard bespreken we bepaalde zaken of thema’s niet als u dit niet ziet zitten. Daarnaast worden de interviews geanonimiseerd en kan zowel het transcript als de uitwerking van het interview aan u voorgelegd worden voordat deze zullen worden gebruikt of
gepubliceerd.
Indien u akkoord bent met een interview en geen probleem hebt met alle genoemde randvoorwaarden zal ik u willen vragen om dit expliciet te bevestigen. Ik hoop u niet af te schrikken met deze voorwaarden. Ik wil graag benadrukken dat ik uw medewerking met mijn onderzoek enorm zou waarderen.
Itemlijst
Items to discuss Vragen
Introductie
onderzoek - Uitleg van onderzoek, en waarom Amstelkwartier. - Uitleg soorten vragen. - Anonimiteit en privacy. - Toestemming opname. Introductie en achtergrond van geïnterviewde - Beroep - Huishoudsamenstelling - Jaren woonachtig in
Amstelkwartier / deze woning. - Vorige woonsituatie
- Kunt u zichzelf voorstellen?
Keuze voor
zelfbouw - Beweegredenen zelfbouw - Ervaring met zelfbouw - Waarom heeft u voor zelfbouw gekozen? - Hoe bent u terechtgekomen bij dit zelfbouwproject?
- Welke ervaring had u met zelfbouw voordat u aan dit project begon? Totstandkoming
van het
zelfbouwproject
- Vorm zelfbouw (CPO, IPO, MO)
- Opdrachtgever
- Betrokkenen (aannemers, architecten, bouwers etc.)
- Hoe is dit zelfbouw project tot stand gekomen?
- Wie zijn er allemaal betrokken bij de totstandkoming van dit project? - Wat is de rol van de gemeente
Amsterdam geweest bij de ontwikkeling van de zelfbouwwoningen?
- Welke partijen zijn voor u echt van toegevoegde waarde geweest bij ontwikkeling van uw woning? En waarom?
- Is de samenwerking naar uw idee juist verlopen? / wat had er anders of beter gekund?
Belangrijke thema’s
- Duurzaamheid? (of meer vormgeving, ruimte, kindvriendelijk etc.)
- Welke aspecten / thema’s waren bij het bouwen van uw eigen huis van belang?
Evaluatie - Tevredenheid - Proces van bouw - Samenwerking - Ambities en idealen - Lessen
- Bent u achteraf gezien tevreden met uw woning?
- Bent u achteraf gezien tevreden over het proces van de zelfbouw?
samenwerking tussen alle verschillende partijen?
- Hadden alle betrokkenen achteraf gezien dezelfde ambities en idealen? - Zou u achteraf gezien nog steeds zelf bouwen?
- Wat zijn eventuele dingen die u anders zou doen als u opnieuw een
zelfbouwproject zou starten? Rol van
duurzaamheid - Duurzame bouw: Klimaatadaptatie (groene daken, waterafvoer, beplanting) energievoorziening (isolatie, warmtepompen, warmtenet) en circulair bouwen (hergebruik materiaal) - Eigen initiatief. - Rol van gemeente bij duurzaamheid.
- Op welke manieren is duurzaamheid verwerkt in uw huis?
-In hoeverre is duurzaamheid een vereiste van de gemeente geweest bij de ontwikkeling van uw huis?
-In hoeverre is duurzaamheid op uw eigen initiatief verwerkt bij de ontwikkeling van uw huis?
- Bent u tevreden met de verwerking van duurzaamheid in uw woning? Waarom?
- Had u met de kennis van nu uw woning anders, meer of minder verduurzaamd?
Rol van
participatie - Mate van participatie. - Gevoel van participatie. - Gevoel van nuttigheid.
- Bij welke processen van de
ontwikkeling van uw huis bent u als bewoner betrokken geweest?
- Hoe verliep dit proces van participatie? - Heeft u het gevoel dat uw bijdrage nuttig is geweest voor de andere betrokkenen? Samenkomst duurzaamheid en participatie - Samenkomst en beïnvloeding. - Uitdagingen.
- Heeft uw participatie duurzaamheid beïnvloedt bij de woning van uw huis, zo ja, hoe? Zo nee, waarom niet? -Wat zie u als uitdagingen om participatie en duurzaamheid in de toekomst beter samen te laten gaan?
Niet besproken? -Is er nog iets wat u kwijt wil wat we