Afbakening van het studiegebied
De gebieden waar landschappelijke structuren, -elementen en -componenten wijzigen, maken deel uit van het studiegebied evenals de gebieden waar er enige invloed is op de landschappelijke en/of archeologische erfgoedwaarde. De visuele impact van een project heeft doorgaans de grootste reikwijdte en bepaalt aldus de omvang van het studiegebied.
Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Sinds 1 januari 2015 is het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 (en wijzigingen) in werking.
Vanaf dan geldt één overkoepelende regelgeving voor monumenten, stads- en dorpsgezichten, landschappen en archeologie. Het meest recente Onroerenderfgoeddecreet vervangt drie voorgaande decreten (monumentendecreet van 1976, archeologiedecreet van 1993 en landschapsdecreet van 1996) en een wet uit 1931 op het behoud van monumenten en landschappen.
Met de definitieve goedkeuring van het Onroerenderfgoeddecreet door de Vlaamse regering is ook de Conventie van Malta (ook wel het Verdrag van Valetta genoemd) in Vlaamse regelgeving omgezet.
Om de Conventie van Malta verder te implementeren in de Vlaamse regelgeving is een volledig nieuw archeologisch traject nodig. Daarin spelen erkende archeologen een cruciale rol. Sinds juni 2016 is hoofdstuk 5 van het archeologiedecreet van kracht.
Sinds 1 januari 2015 zijn ondermeer de volgende elementen geregeld - Erkenningsaanvragen (archeoloog, metaaldetectorist) - Vaststelling inventaris archeologische zones
- Bescherming archeologische sites
Vanaf 1 januari 2016 is het uitvoeringsbesluit gefaseerd in werking getreden. Tevens zijn er enkele wijzigingen reeds doorgevoerd.
- Ondermeer de bepalingen over metaaldetectie en toevalsvondsten treden in werking.
o De melding van archeologische toevalsvondsten is wettelijk verplicht (art. 5.1.4 van het Onroerenderfgoeddecreet) van 12 juli 2013. Je bent verplicht om de vondst binnen de drie dagen te melden aan het agentschap Onroerend Erfgoed. Je beschermt de vondst en haar vindplaats tot tien dagen na het vinden. Onroerend Erfgoed komt ter plaatse. Op basis van dat onderzoek kan de termijn van tien dagen verlengd of ingekort worden.
- Ook is er voor een vergunningsaanvraag onder bepaalde voorwaarden een archeologienota nodig.
Inmiddels is reeds een nieuwe regelgeving in opmaak.
- Op 14 juli 2017 keurde de Vlaamse Regering de conceptnota “aanpassing Onroerenderfgoeddecreet naar aanleiding van de ex-post evaluatie” goed. Deze nota stelt in grote lijnen enkele aanpassingen aan de regelgeving voor na evaluatie van de resultaten van
4630803001 – Aanmelding project-MER Optimalisatie Wijnegem Shopping Center | 86 het Onroerenderfgoeddecreet voor de periode 2015-2016. Hierna volgde een aanpassingstraject voor het Onroerenderfgoeddecreet en het Onroerenderfgoedbesluit.
- Op 30 maart 2018 gaf de Vlaamse Regering haar definitieve goedkeuring aan de voorziene wijzigingen, waarna de parlementaire behandeling werd opgestart. Het Vlaams Parlement keurde het wijzigingsdecreet op 4 juli 2018 goed. Enkele wijzigingen, zoals de aanpassingen van de beschermingsprocedure en de nieuwe verplaatstingsprocedure, traden al op 6 september 2018 in werking.
- Op 14 december 2018 keurde de Vlaamse Regering het wijzigingsbesluit van het Onroerenderfgoedbesluit definitief goed. De wijzigingen treden gefaseerd in werking. De overige bepalingen treden in werking parallel met het wijzigingsbesluit, dat op 14 december 2018 definitief werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering. De inwerkingtreding van het besluit verloopt in fasen, vanaf 1 januari 2019 tot 1 januari 2022 (www.onroerenderfgoed.be/regelgeving-opmaak).
In de huidige regelgeving bestaat er een zorgplicht voor erfgoedlandschappen én onroerende goederen die zijn opgenomen in een aan een openbaar onderzoek onderworpen vastgestelde inventaris. Het betreft dan:
1. De inventaris van het bouwkundig erfgoed.
2. De landschapsatlas.
3. De inventaris van de archeologische zones.
4. De inventaris van houtige beplantingen met erfgoedwaarde.
5. De inventaris van historische tuinen en parken.
Methodiek beschrijving van de referentiesituatie
Voor het beschrijven van de referentiesituatie baseert de deskundige zich in eerste instantie op volgende bronnen:
• Bodemkaart, DTM;
• Geoportaal Onroerend Erfgoed;
• Inventaris Bouwkundig Erfgoed;
• Centrale Archeologische Inventaris (CAI);
• Landschapsatlas;
• Landschapskenmerkenkaart;
• Historische kaarten (Ferraris, Vandermaelen, MCI, MGI);
De ruimtelijke opbouw van het landschap (landschapsstructuur) wordt mee in beeld gebracht a.d.h.v.
een verkennend terreinbezoek. Hierbij zullen ook de visuele karakteristieken en landschapsbeeldbepalende elementen, die een invloed hebben op de belevingswaarde, geïnventariseerd worden.
Beknopte beschrijving bestaande toestand
Landschappelijk en bouwkundig erfgoed
In het projectgebied en de directe omgeving (< 200 m) zijn geen elementen gelegen uit een vastgestelde of wetenschappelijke inventaris, en zijn geen beschermd erfgoedwaarden gelegen (Bron:
Geoportaal Onroerend Erfgoed). In de ruimere omgeving is het beschermd cultuurhistorisch landschap
‘Domein Ertbrugge – Zwarte Arend’ mogelijk relevant, dat zich op ca. 360m ten noordwesten van de projectsite bevindt. Overige erfgoedwaarden bevinden zich op ruime afstand van het projectgebied en kennen visuele barrières (opgaand groen, wegenis en bebouwing).
Figuur 5-29: situering van het projectgebied ten aanzien van de belangrijkste voorkomende landschappelijke en erfgoedwaarden
Landschapsbeeld en -structuur
Het projectgebied en de directe omgeving wordt momenteel gekenmerkt door het huidige shoppingcenter, de Makro, de stelplaats van De Lijn en wegenis. Ten noorden is nog een open ruimte aanwezig, al worden deze zichten verstoord door de aanwezige stelplaats en hoogspanningslijnen.
4630803001 – Aanmelding project-MER Optimalisatie Wijnegem Shopping Center | 88
Methodiek effectvoorspelling
De ingrepen die de landschappelijke situatie veranderen bestaan in essentie uit het toevoegen van nieuwe elementen en het wijzigen of verwijderen van bestaande elementen. Het wijzigen van elementen wordt onderverdeeld in wijzigingen met betrekking tot de toestand en functie enerzijds en het voorkomen of uitzicht anderzijds.
Beoordelingscriteria met betrekking tot de discipline Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie kunnen nooit volledig uit kwantitatieve grootheden bestaan door de complexiteit en het holistisch karakter van het studieobject. De beoordeling in de verschillende effectengroepen zal daarom enerzijds steunen op objectieve criteriawaarden en anderzijds steunen op onderzoek met betrekking tot invloed op omgevingsfactoren, perceptie en gedrag.
Volgende aspecten zullen behandeld worden:
• structuur en relatiewijzigingen: impact op landschapstypologie en landschapsmorfologie (kwalitatief, rekening houdend met de waardering van het landschap)
• impact op cultuurhistorisch landschap en bouwkundig erfgoed
• perceptieve kenmerken: impact op visueel-ruimtelijke opbouw (kwalitatieve bespreking visuele impact)
Tabel 5-13: beoordelingscriteria en significantiekader voor de discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie
Effectgroep Criterium Methodologie Significantiekader
Landschap structuur- en relatiewijzigingen
Invloed op geografische en geomorfologische structuren
Mate van impact op waterlopen, vegetatiewijzigingen, wijzigingen in gradiënten of openheid van het landschap, reliëfwijzigingen enz.
Kwalitatieve bespreking o.b.v. expert judgement.
Een effect is significant wanneer een waardevolle landschapsstructuur positief of negatief wordt beïnvloed Perceptieve
Toename/afname van de interne ruimtelijke kwaliteit.
Beschrijvend, zonder diepgang in architecturale kwaliteit en omgevingsaanleg
Wijziging transparantiegraad en kijkafstand Terreinfoto’s, relatie met omgeving
Kwalitatieve bespreking o.b.v. expert judgement
Een effect is significant wanneer omwonenden, recreanten nadrukkelijke wijzigingen kunnen ondervinden wanneer waardevolle zichten veranderen in minder waardevolle zichten of wanneer niet waardevolle zichten wijzigen in waardevolle zichten.
Kwalitatieve beschrijving van de cultuurhistorisch
waardevolle relicten en de erfgoedkenmerken die door het project kunnen aangetast worden of verdwijnen
Voorkomen en directe beïnvloeding of afstand
Beïnvloeding context – kwalitatief (inpassing erfgoed in nieuwe infrastructuur)
Archeologienota indien beschikbaar
Kwalitatieve bespreking o.b.v. expert judgement Waarde van het te verdwijnen/aan te tasten erfgoed en erfgoedkenmerken + mate van aantasting op basIs van de criteria zeldzaamheid, gaafheid, authenticiteit,
representativiteit, ensemblewaarde en ruimtelijke contextwaarde
Bevindingen archeologienota indien beschikbaar
4630803001 – Aanmelding project-MER Optimalisatie Wijnegem Shopping Center | 90 Aan de hand van voornoemde criteria kan volgend significantiekader worden gehanteerd:
Tabel 5-14: Significantiekader discipline Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie
Kwetsbaarheid Schaal milieueffect
Kwetsbaar Grote of middelmatige verandering
Aanzienlijk effect (3) Matig Kwetsbaar Middelmatige verandering Effect (2)
Gering of matig kwetsbaar
Geringe verandering Beperkt effect (1)
Om duidelijk te maken wat bedoeld wordt met een grote, middelmatige en geringe verandering kunnen volgende criteria voor de graad van verandering inzake landschapsaantasting aangewend worden:
Tabel 5-15:graad van verandering inzake landschapsaantasting
Schaal van verandering
Criteria
Groot - Verlies van landschaps- en/of cultuurhistorische elementen, beïnvloeding van de integriteit op het vlak van samenhang, structuur en functie op een dergelijke schaal dat het potentieel voor het behoud/onderhoud van de karakteristieke landschaps- en/of cultuurhistorische elementen verloren gaat.
- Opmerkelijke wijzigingen in de landschaps- en/of cultuurhistorische kenmerken of –elementen over een grote oppervlakte of zeer sterke wijzigingen over een beperkte oppervlakte.
- Verstoring van archeologische vindplaatsen met noodzaak tot opgraving
Matig - Effecten op landschaps- en/of cultuurhistorische elementen, beïnvloeding van de integriteit op het vlak van samenhang, structuur en functie op een dergelijke schaal dat het potentieel voor het behoud/onderhoud van de karakteristieke landschaps- en/of cultuurhistorische elementen aangetast of ondermijnd wordt.
- Matige of lokale wijzigingen
- Verstoring van archeologische vindplaatsen zonder noodzaak tot opgraving
Gering - Effecten op landschaps- en/of cultuurhistorische elementen, beïnvloeding van de integriteit op het vlak van samenhang, structuur en functie op
Schaal van verandering
Criteria
een dergelijke schaal dat het potentieel voor het behoud/onderhoud van de karakteristieke landschaps- en/of cultuurhistorische elementen verminderd wordt.
- Quasi niet waarneembare wijzigingen
- Wijzigingen binnen de opvangcapaciteit inzake “landschappelijke draagkracht”
4630803001 – Aanmelding project-MER Optimalisatie Wijnegem Shopping Center | 92