Inleiding
Veel me nsen hebben grote moe ite met die rproeven, voor welk doel dan ook. Dat is al jare nlang het geval. De grote more le bezware n die in onze samenleving bestaan tegen expe rime nten op levende die ren vinden echter weinig gehoor in Brusse l. Zelfs het meest minimale, een goe de en open maatschappelijke discussie ove r het gebruik van
proefdiere n, is onmogelijk omdat gegevens over die rproeven grotendeels ge heim blijven voor het publie k.
Europa gebruikt ieder jaar miljoe nen diere n voor e xpe rime nten. Exacte cijfers zijn lastig te geven, omdat een uniforme en he lde re re gistratie van het proefdiergebruik ontbree kt. Naar schatting gaat het om 12 miljoe n gewerve lde diere n die daadwerke lijk in een expe rime nt zijn ge bruikt. In we rke lijkheid is het aantal die ren dat voor proeve n wordt gebruikt nog veel hoger. Zo hoeve n die ren die worden gedood, zodat bijvoorbee ld hun organen kunnen worden ge bruikt voor onderzoe k, niet te worden ge registreerd. Ook de ongewerve lde diere n zijn niet terug te vinden in de registraties. Deze die ren hoeven ze lfs niet op enige vorm van wettelijke bescherming te rekene n. De Partij voor de Diere n vindt dat onacceptabel. Onde rzoe k wijst uit dat ongewervelde die ren zoals inktvissen en
kreeften pijn en stress kunnen e rvare n. Toch zijn deze diere n vogelv rij en is
expe rime nteren op ongewerve lden onge limitee rd toegestaan. Gevreesd moet worde n dat het jaarlijks om vele tientallen miljoene n die ren extra gaat.
Ook de die ren die in proefdie rfokke rijen e n laboratoria worde n gefokt en gehouden en uiteindelijk als overtollige voorraad worden ge dood, genieten nauwe lijks bescherming en worden niet meegeteld in de cijfers ove r het aantal dierproeve n in de Europese Unie. Allee n al in Nederland ligt dit aantal op mee r dan 400. 000 als ‘ove rbodig’ afge maakte die ren pe r jaar.
De Partij voor de Die ren vindt dat de Europese Unie moet streven naar een e inde aan alle die rproeven.
Een bijzonde re categorie diere xperimenten wordt gevormd door de biotechnologie. Ge netische manipulatie is een technie k die wordt ingezet om (mense lijke) afwijkingen in die ren te creëren, zoals obesitas en verkoudheid bij muizen. Deze techniek tast de lichamelijke integriteit van die ren in hoge mate aan en kost veel die renlevens: er zijn ge middeld 150 muize n nodig om één transge ne muize nlijn te maken. Bij ande re die rsoorten lopen de aantallen ze lfs in de duize nden. Vooral de moede rdie ren hebben vaak ernstig te lijden van de handelingen die worden uitgevoerd om zogenaamde ‘transge ne die ren’ te make n, maar ook de nakomelingen kunnen vee l pijn en stress ervare n door de genetische afwijking waarmee ze ter wereld kome n. Deze die ren hebben dus al te lijden voordat ze überhaupt aan daadwe rkelijke e xpe rime nten worden
onderw orpen. Verreweg de meeste dieren die als gevolg van ge netische manipulatie in een laboratorium worden geboren, zijn echter ‘niet bruikbaar’ voor e xperimenten en worden afge maakt. De Partij voor de Die ren wil dat de Europese Unie ge netische manipulatie van die ren op ethische gronden afwijst.
Dierproeven
Ethische wetenschap experimenteert niet op levende dieren. Proefdiervrije technie ken worden de norm en er komt een einde aan de dierproef als de ‘goude n standaard’ in de testmethoden.
De Partij voor de Die ren w il een einde aan alle dierproeven. Ze wil dit doel be reike n door een systematische beperking van die rproeven in combinatie met een krachtige
ontwikke ling van proefdierv rije technieke n. De beë indiging van alle dierproeven zal in fasen moeten worden ge realisee rd. De Partij voor de Die ren ziet het als haar missie om dit proces sterk te versnellen.
Europese regelgev ing
Europa zegt oog te hebben voor proefdie ren, maar voert in de praktijk nauwe lijks
verbeteringen door. De Europese richtlijn die het gebruik van proefdie ren moet regulere n heeft een veel te laag beschermingsniveau en is gebasee rd op wetenschappelijke
gegevens van twintig jaar ge leden. Na jarenlang getreuzel wordt de richtlijn nu einde lijk herzien, maar het ziet er niet naar uit dat die veel verbeteringe n met zich mee zal brengen. Niet de bescherming van de proefdie ren staat centraal, maar
concurre ntieoverwegingen als het creëren van een gelijk speelve ld (level-play ing fie ld) voor proefdie rlaboratoria in de EU.
De Europese Commissie heeft haar ore n laten hangen naar wetenschap en farmaceutische industrie en haar aanvanke lijke voorstel op be langrijke punten
afgezwakt. Zo is de passage waarin gesproken werd over verplichte publicatie van de ethische beoordeling van die rproeven e n het standaard achteraf beoordelen van projecten waarbij diere n zijn gebruikt, op aandringen van proefdieronde rzoe kers geschrapt. Ook de oprichting van een EU-bre de databank als middel om onnodige duplicatie van die rproeven te vermijden, is verdwenen uit het voorstel.
Ondanks een resolutie van het Europees Parle ment waarin verzocht wordt om prioriteit te geven aan alternatieve n voor dierproeve n, blijve n onde rzoe ksbudgetten uit en maakt Europa geen we rk van de daadwerke lijke toepassing van alternatieven voor dierproeve n. Europese richtlijnen zorgen voor extra die rproeven
Verschillende Europese richtlijne n bre ngen die rproeven met zich mee of stellen testen op die ren zelfs verplicht. De Partij voor de Die ren vindt dat deze richtlijnen moeten worde n herzien. Zo is bijvoorbeeld de registratie van de gevaren van che mische stoffen (REACH) op zichzelf een goed idee. Het is echter onacceptabel om deze registratie ten koste te laten gaan van miljoe nen die ren.
REACH: 8 tot 10 miljoen dierproeven extra
Toen de Europese Commissie nieuwe regelgeving invoerde voor de registratie, evaluatie en autorisatie van chemische stoffen (REACH) heeft zij geen oog gehad voor de proefdieren. Als er geen alternatieven worden ontw ikkeld en goedgekeurd, gaan de verplichte (her)testen van chemische stoffen de komende jaren naar schatting 8 tot 10 miljoen extra proefdieren het leven kosten. Ook het enige Europese wapenfeit op het gebied van dierproeven, het verbod op het testen van (ingrediënten van) cosmetica in 2009, staat met de nieuwe REACH-verordening onder druk, omdat ook de stoffen die voor cosmetica w orden gebruikt onder de REACH-verplichting vallen.
De Partij voor de Die ren w il dat REACH wordt uitgevoerd met proefdierv rije technieke n. Die rproeven zijn hie r niet alleen moreel proble matisch, maar vormen zelfs een
aantoonbaar ve rkeerd testmodel. Hoewe l de bescherming van de volksgezondheid het belangrijkste doel is van veel toxicologisch onde rzoe k, staat niet de me nselijke biologie centraal, maar die van diere n. Het gevolg is dat we van veel stoffen wel precies weten wat de effecten van die stoffen zijn op bijvoorbeeld ratten, maar dat we van de gevolgen voor de me ns niet mee r dan een indicatie kunnen geve n. Om proble me n te voorkomen worden daarom wel flinke ve iligheidsmarges gehanteerd, maar een echt deugdelijke funde ring ontbree kt.
Veel beter is het om direct de mense lijke biologie als uitgangspunt te neme n. De laatste jare n wordt steeds duide lijke r dat dat ook makke lijk kan. Verschillende wetenschappers staan in de startblokke n om nieuwe testmethode n voor (che mische) stoffen te
ontwikke len die betere informatie opleve ren voor de bescherming van de
volksgezondhe id en géén ge bruik maken van die ren. Een voorbee ld daarvan is het ASAT-initiatief, Assuring Safety without Animal Testing. Dergelijke projecten kunnen een e inde maken aan alle die rproeven voor het testen van (chemische) stoffen. Europa die nt deze initiatieven, same n met ande r onde rzoe k naar alternatieven voor dierproeve n, dan ook ruimhartig te ondersteune n.
Niet de dierproef, maar het alte rnatief moet de ‘gouden standaard’ worden Een groot struikelblok voor de terugdringing van het aantal dierproeven wordt gevormd door de lange procedures voor de toelating van alternatieven. De die rproef wordt nog altijd als de ‘goude n standaard’ gezie n; de standaard die in de re gelgev ing is
geaccepteerd om te ‘bewijzen’ dat producten en medicijnen veilig zijn. Van een
alternatief voor een dierproef moet in langlopende validatietrajecten worden aangetoond dat deze de standaardmethode (het die re xpe rime nt) kan vervangen. Oók als al in een vroeg stadium duidelijk is dat het alternatief veel betrouwbaarde r resultaten opleve rt. Dat moet ande rs: niet het diere xpe riment, maar de proefdie rvrije technie k moet de standaard worden.
De Partij voor de Die ren vindt dat Europa de rege lgeving voor de acceptatie van stoffen en geneesmiddele n moet herzie n, zodat goede proefdierv rije technieke n snel kunne n worden geaccepteerd als veilige testmethode. Daarbij zal ook gewe rkt moeten worden aan wereldwijde harmonisatie van de re gels, zodat overal deze lfde (veilighe ids)e isen aan stoffen worden gesteld en deze veilighe id met proefdierv rije technieke n gegarandee rd kan worden. Zo wordt voorkomen dat stoffen die in Europa zijn getest met alternatieve testmethode n worden geweigerd in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, zoals nu nog het geval is. Wetenschappers grijpe n hie rdoor alsnog terug op het gebruik van proefdiere n, ook al bestaat er een (beter) alternatief.
Dierproeven: noodza kelijk?
Wetenschappers, farmaceutische industrie en politici suggere ren graag dat die rproeven allee n maar worden verricht voor belangrijke doe len zoals de ontwikke ling van
medicijnen. Die rproeven worden, als je deze partijen moet geloven, alleen verricht als het écht niet anders kan. De Partij voor de Diere n bestrijdt deze stelling met kracht. Allee n al een kijkje in de keuken van de farmaceutische industrie leve rt genoeg bewijs voor het tegendeel. Zo werke n farmaceutische bedrijven volop aan de ontwikkelingen van kopieën van w instgevende medicijne n van de concurrent. Hier is het doel niet het gezond maken van de patiënt, maar het meepikken van een graantje in een financieel zeer aantre kke lijke markt. Er is zelfs een naam voor: ‘me-too’- medicijne n.
Bove ndie n probee rt de farmaceutische industrie de laatste jaren op steeds agressievere wijze lichame lijke onge makke n te me dicalisere n en me nsen via promotie van een
aandoening naar de dokter te sturen. Door een onge mak tot ziekte te promove ren hoopt de industrie nieuwe, winstgevende geneesmidde len op de markt te kunnen brengen. In de leve nsmiddele nindustrie is sinds enke le jaren een slag om het gezondhe idsvoedse l gaande. Voedingsmiddele n met een gezondheidsclaim, zoals cholesterolverlagende margarine, stoelgangbevordere nde yoghurt en zuiveldrankjes voor een mooie re huid, overspoe len de schappen in Europese supermarkten. Duidelijk is dat deze
voedingsmiddele n niet gericht zijn op het redden van mensenlevens, maar op de marktaandele n van levensmidde lenfabrikanten.
Al deze middele n en producten worden volop op die ren getest. De Partij voor de Diere n vindt dat ontoelaatbaar. De partij v indt dat Europa kritisch moet durven kijken naar nut en noodzaak van dierproeve n en die re xpe rime nten voor weinig belangwe kkende doe len moet verbie den.
Snackbarvarkens: ethisch toelaatbaar?
De w etenschap heeft haar handen vrij om te experimenteren met dieren zolang zij dat in het belang van de mens acht. Of dat maatschappelijk belang altijd wel zo zwaarwegend is dat men het lijden van dieren ermee zou kunnen rechtvaardigen, valt te betw ijfelen. Zo staan in Nederland, op de universiteit van Wageningen, zogenaamde ‘snackbarvarkens’ voor onderzoek naar de gevolgen van een leven lang uit de snackbar eten. Dit onderzoek is goedgekeurd door een ethische
commissie. De wetenschappers zelf gaven onlangs in een uitzending van Netwerk toe dat zij vooral op zoek zijn naar manieren om voedsel (fastfood) gezonder te maken. De Partij voor de Dieren vindt dat aantoonbaar ongezonde levensstijlen op andere manieren preventief zouden moeten worden aangepakt en vindt het ontoelaatbaar om dieren om te bouwen tot een levende machine voor onderzoek naar fastfood.
Onafhanke lijke ethische toetsing van die rproeven ontbree kt
Zolang die rproeven nog niet geheel zijn afgeschaft, vindt de Partij voor de Die ren dat het ‘nee, tenzij’-principe strikt moet worde n gehanteerd: experimenten op diere n zijn in beginsel niet toegestaan. Wie toch een dierproef wil uitvoeren, zal moeten aantonen dat er grote en zwaarwege nde maatschappelijke belangen in het geding zijn e n er geen alternatief beschikbaar is.
Formee l is het ‘nee, tenzij’ reeds het uitgangspunt van het bestaande beleid.
Bove nstaande voorbee lden tonen echter aan dat er in de praktijk eerde r een ‘ja- mits’-benade ring ge ldt. Scherpe en helde re toetsingskaders, aan de hand waarvan kan worden beoordee ld of het doel van een proef wel opweegt tegen het lijden van de die ren,
ontbre ken, waardoor aanvrage n voor die rexperimenten vrijwel altijd worden goedge keurd.
De Partij voor de Die ren vindt dat de Europese Dierproevenrichtlijn flink moet worden aangescherpt. Europese lidstaten moeten zorgen voor een goede, onafhankelijke toetsing van proefdieronde rzoe k. Deze besluitvorming moet openbaar en transparant zijn, zodat de samenleving dit kan controle ren. Daarbij moet over al het onderzoe k met diere n actief worden ge publiceerd. Alleen op die manie r kan de maatschappelijke discussie over de toelaatbaarheid van die rproeven ope n en eerlijk worden gevoe rd.
Maatregelen
Werken aan de beë indiging van dierproeve n:
4.1 Proefdie rv rije wetenschap wordt de norm e n de die rproef wordt niet langer beschouwd als standaard testmethode.
4.2 Europa maakt ruime onderzoeksbudgetten vrij voor de ontwikke ling van
alternatieven voor die rproeven. Zo ondersteunt ze de actuele en veelbelove nde initiatieven op het gebied van die rproefvrije toxicologische testen (zoals het ASAT-initiatief) zodat dierproeven voor de risicobeoordeling van che mische stoffen zo snel moge lijk kunnen worden afgeschaft.
4.3 Europa draagt zorg voor versne lde toepassing van alternatieve n voor dierproeve n door versnelling e n vereenvoudiging van de validatietrajecten.
4.4 Richtlijnen die het gebruik van proefdiere n met zich meebrengen of verplichten (zoals REACH) worde n he rzie n.
4.5 Europa nee mt het voortouw in de wereldwijde harmonisatie van re gelgeving en veiligheidse isen voor de toelating van stoffen en de acceptatie van proefdie rv rije technie ken als testmethode.
Onde rzoe k met die ren wordt kritisch beoordeeld:
4.6 De doe len van proefdieronde rzoe k worden kritisch beoordee ld en op basis daarvan verbiedt de EU verschille nde categorieën dierproeven. Het testen van
voedingsmiddele n met een gezondhe idsclaim en me-too medicijnen die nauwe lijks afwijken van reeds bestaande me dicijnen wordt in ieder geval niet langer
4.7 Europa hanteert een strikt ‘nee-tenzij’-principe en ve rplicht haar lidstaten toetsingskade rs te ontwikke len voor de ethische beoorde ling van
proefdieronde rzoe k. De toetsing is onafhanke lijk, openbaar en transparant. Proefdie ren worde n beter beschermd:
4.8 Er komt onafhankelijk toezicht op dierproeve n. 4.9 Onde rzoe k op primaten wordt verboden.
4.10 Ongewe rvelde proefdie ren krijgen wettelijke bescherming.
4.11 Het fokke n van ‘proefdie rvoorrade n’ en het doden van overtollige die ren is onacceptabel. Europa stelt haar lidstaten tot doel het aantal proefdie ren dat ‘in voorraad’ wordt gedood terug te brengen tot nul.
4.12 Verfijning van die rproeven en het verminde ren van het lijden van proefdie ren worden ter hand genome n door strenge eisen op het gebied van huisvesting en verzorging: sociale diere n worde n sociaal gehuisvest, anesthesie en pijnstilling worden toegepast indien nodig, technieken worden verfijnd en humane e indpunten worden de standaard. Onafhanke lijke controle waarborgt de nalev ing van de rege ls.
Informatie over die rproeven wordt toeganke lijk en openbaar:
4.13 Europa voert een uniforme, ope nbare registratie in voor het proefdiergebruik in haar lidstaten. Deze re gistratie is inclusief ongewe rvelde die ren en diere n die niet gebruikt zijn in een proef maar wel in een proefdierfokke rij of laboratorium zijn gebore n, worde n gehouden of gedood.
4.14 Er komt een plicht tot actieve en toegankelijke publie kspublicatie over al het onderzoek waarbij die ren zijn ge bruikt, inclusief mislukte expe rime nten. 4.15 Er komt een etiketteringplicht voor consume ntenproducten waarmee duide lijk
wordt welke producten op dieren zijn getest.