Successen
n Er is een brede coalitie die een inte-grale aanpak ondersteunt en verder ontwikkelt. In deze coalitie participe-ren zowel lokale als landelijke part-ners (zie website)
n Er is een gezonde wijkanalyse per krachtwijk gemaakt die inzicht geeft in de specifieke gezondheidsituatie per wijk (zie website). Dit ondersteunt vooral het debat in de wijk over de re-levantie van gezondheid.
n Publiek-private samenwerking bij de aanpak van zowel overgewicht (win-keliersverenigingen, winkelketens) als gezonde leefomgeving (woningcor-poraties) op wijkniveau is een belang-rijke factor in de ontwikkeling naar een gezonde wijk.
Lessen
n Gevoel voor timing in het bestuurlijk proces is een belangrijke succesfactor.
In de Haagse casus lag er al een uit-gewerkt meerjarenplan klaar op het moment dat het Haags college nog geformeerd moest worden. Hierdoor werd het mogelijk hoger op de
priori-teitenlijst te komen, en werd de kans op meer financiering groter.
n De inzet van 2 gemeentelijke gezond-heidsmakelaars heeft geleid tot het opnemen van het onderwerp ‘ge-zondheid’ in de activiteitenplannen van de stadsdelen.
Tips
n Het werken met een grote coalitie van partijen biedt kansen, maar kan ook te hoge verwachtingen scheppen, vooral als het over financieringsmogelijk-heden van de gemeente gaat. Het is belangrijk duidelijk te communiceren over waar de gemeentelijke verant-woordelijkheid ophoudt en overgaat in die van anderen.
n Hetzelfde geldt voor samenwerking met andere gemeentelijke diensten:
het is een hele kunst om daar SMART-afspraken mee te maken en gezond-heid in brede zin op het netvlies te houden (gezondheid in planvorming).
n De gemeentelijke regierol is vooral fa-ciliterend en meedenkend.
Contactgegevens
Terug naar kaart Wijkenkwadrant
Wijkenschets
De Deventer Rivierenwijk is een kleurrijke wijk die in zowel fysieke als sociale zin onderwerp is van een vitaliseringtraject, in een unieke samenwerking van pro-fessionals en bewoners. De Rivierenwijk kenmerkt zich door een slechte sociaal-economische status, een van de belang-rijkste voorspellers van beweegarmoede en gezondheidsproblematiek. Bewoners worden om die reden uitgedaagd letter-lijk en figuurletter-lijk in beweging te komen.
Door middel van een breed scala aan buurtsportwerkactiviteiten (waar ‘buurt’
expliciet vooropstaat) werken professio-nals en bewoners aan een Gezonde Wijk.
Deventer
Aanpak
Het project Rivierenwijk Beweegt is on-derdeel van het programma van de wij-kenaanpak in Deventer (programma Ri-vierenwijk Krachtwijk) en richt zich vooral op het tegengaan van bewegingsarmoe-de en overgewicht. Belangrijke doelstel-lingen zijn de sportparticipatie te vergro-ten en lichaamsbeweging te stimuleren.
De uitvoeringsopdracht is verstrekt aan Sportbedrijf Deventer onder regie van woningbouwcorporatie Rentree. Uniek is dat de gemeente niet de directe op-drachtverstrekker is. Ook bijzonder is dat Sportbedrijf Deventer samen met een cultuur- en een welzijnsinstantie uitvoe-ring aan Rivierenwijk Beweegt geeft. Die samenwerking erkent het gezamenlijke belang en verstevigt de kwaliteit van de uitvoeringspraktijk.
Successen
n Rivierenwijk Beweegt is erin geslaagd specifiek beweegarme doelgroepen (als allochtone vrouwen) via een doel-groepgerichte benadering te bewegen tot een actiever leven. Dit betekent dat in direct contact met de doelgroe-pen de beweegvraag geformuleerd is en dat sleutelfiguren ingezet zijn om het beweegaanbod vorm te geven en deelnemers te werven.
n Door de beweegdeelname is de socia-le participatie van inwoners vergroot.
n Wijkpartners als het basisonderwijs en het opbouwwerk hebben de doel-stellingen van de Gezonde Wijk ver-ankerd in hun reguliere werken.
n De Brede School Rivieren heeft bij-voorbeeld sport als nadrukkelijk on-derdeel van de verlengde schoolda-gen ingevoerd.
n Er zijn een Cruyff Court en een natuur-speeltuin aangelegd.
n Sportverenigingen hebben zich duur-zaam aan de wijk verbonden. Ze zijn partner in de Brede School (waardoor het ledenaantal steeg) en ze organi-seren incidenteel activiteiten op het Cruyff Court .
Lessen
n Zonder een netwerk van gezond-heidsprofessionals is gezondheids-problematiek (veelal multiproblema-tiek) weinig efficiënt en duurzaam aan te pakken. Belangrijk zijn signalering, doorverwijzing en afstemming tussen zorgverleners en (beweeg)aanbieders.
n Het laagdrempelig inventariseren van de behoefte van inwoners op het ge-bied van sportdeelname is een voor-waarde voordat beweegactiviteiten worden aangeboden (bewonersparti-cipatie).
Wijkenkwadrant
n In een sociaal-economisch zwakke wijk is het aanpakken van beweeg-armoede vaak niet het eerste priori-teit bij de inwoners. Probeer gezonde leefstijl bij bewoners hoger te priori-teren.
Deventer
Tips
n Werk samen met zoveel mogelijk pro-fessionals en vorm een netwerk.
n Zorg voor een aantrekkelijke omge-ving om in te sporten die in sociale en fysieke zin past bij het karakter van een wijk of buurt. Deze tip is meege-nomen naar een andere wijk in De-venter (Voorstad Oost) in de vorm van Beweegvriendelijke Wijk (NISB).
n Pak beweegarmoede heel doelgroep-gericht aan en zorg voor een veilige beweegomgeving.
Contactgegevens projectleider Harmke Tack
h.tack@deventer.nl 0570 - 69 39 86 06 - 51 99 91 58
Terug naar kaart Wijkenkwadrant
Wijkenschets
Aanleiding om iets aan gezondheid te gaan doen in Crabbehof was de conclusie uit het Wijkprofiel Crabbehof van de GGD (december 2008): ‘In vergelijking met Dordrecht als geheel scoren de inwoners van Crabbehof significant slechter op de ervaren gezondheid, geven ze aan meer aan chronische ziekten te lijden en voelen ze zich over het algemeen psychisch on-gezonder. Kinderen in groep 2 zijn in psy-chisch opzicht een stuk ongezonder dan kinderen in de rest van Dordrecht. Het is aannemelijk dat de gezondheidssituatie zonder ingrijpen niet verbetert. In dit op-zicht is vooral de slechte score bij het psy-chisch functioneren, overgewicht en in re-latie hiermee bewegen en voeding bij de jeugd reden tot zorg voor de toekomst.’
In diverse bijeenkomsten met professio-nals en wijkbewoners werd dit beeld be-vestigd, en bleek dit ook de situatie was in Wielwijk.
Dordrecht
Aanpak
Vertegenwoordigers van de woningcor-poraties Woonbron en Trivire en de ge-meente Dordrecht hebben eind 2011 de nieuwe stimuleringsprogramma’s voor Crabbehof en Wielwijk voor de periode 2012-2015 vastgesteld. Gezondheid is een belangrijk thema in deze stimuleringspro-gramma’s.
Om een integrale en samenhangende aanpak op het thema gezondheid te re-aliseren is er een regiegroep Gezondheid in het leven geroepen. In deze regiegroep zijn o.a. de GGZ, de GGD, het welzijnswerk en de zorgverzekeraar vertegenwoordigd.
De regiegroep voert de regie op de uitvoe-ring van het speerpunten gezondheid van de stimuleringprogramma’s. Concreet betekent dit dat de regiegroep vaststelt welke doelgroepen en uitdagingen op het gebied van gezondheid centraal moeten staan in de integrale aanpak van sociaal-economische gezondheidsverschillen.
Successen
n Zorggroep Crabbehoff heeft het ini-tiatief genomen om een behandel- annex gezondheidscentrum te reali-seren voor de wijk. In 2013 wordt dit centrum gerealiseerd door bouwkun-dige aanpassingen aan het bestaande pand.
n Een werkgroep onder leiding van de GGD ZHZ heeft een advies uitgebracht over het realiseren van een ‘gezonde leefomgeving’ ten behoeve van het stedenbouwkundige plan voor de fy-sieke herinrichting van Crabbehof.
n Doe ff Gezond: de JOGG aanpak in Crab-behof en Wielwijk.
n Een sociaal wijkteam in Crabbehof en Wielwijk.
Voor meer informatie en inspirerende filmpjes over het sociale wijkteam, de stedenbouwkun-dige visie Crabbehof en Doe ff Gezond, zie de websites www.crabbehof.nl, www.wielwijk.nl en www.doeffgezond.nl
Lessen
n Begin met een goed beschreven ana-lyse van de gezondheidsproblemen in de wijk. Zo worden de betrokken partijen zich bewust van hun rol en de mogelijkheden van de verschillende partijen om de gezondheid te verbe-teren.
n Neem de tijd voor het proces en luis-ter naar de wensen van partners.
n Heb aandacht voor quick wins en zorg voor zichtbaarheid.
Tips
n Benut kansen. Ze liggen voor het op-rapen.
n Werk bottom-up en benut de kennis van de uitvoerders in de wijk.
n Neem de tijd om partners te leren kennen en zoek gezamenlijke belan-gen.
n Zorg voor focus en planning: je kunt niet alles tegelijk aanpakken.
Contactgegevens projectleider:
Anne van Dorst adorst@ggdzhz.nl 078 7703396
Wijkenkwadrant
Wijkenschets
Doornakkers is een van de drie kracht-wijken in Eindhoven. Er wonen ongeveer 6400 mensen in ongeveer 3000 huishou-dens. Vier op de tien inwoners is alloch-toon en één op de zeven niet-westerse al-lochtonen is van Turkse afkomst.
De gezondheidssituatie van de inwoners van Doornakkers is niet goed. Het aandeel mensen dat de eigen gezondheid als matig of slecht ervaart, is hoog vergeleken met de rest van Eindhoven. Ook scoren zij op een aantal gezondheidsindicatoren slech-ter dan andere bewoners van de stad: er komen meer chronische ziekten voor, er is meer overgewicht en verder is sprake van een slechtere psychische gezondheid, meer eenzaamheid, meer roken, iets min-der drinkers (door grote groep inwoners van Turkse herkomst) en minder bewe-gen. Op grond van een buurtanalyse en het buurtgezondheidsprofiel is in samen-spraak met (georganiseerde) bewoners en professionals gekozen om het verbeteren van de gezondheid centraal te stellen in de krachtwijkenaanpak.
Eindhoven
Aanpak
Het plan van aanpak Doornakkers Ge-zond! 2009-2012 paste in het gemeente-lijk gezondheidsbeleid dat is beschreven in de beleidsnota Eindhoven: Eén in gezond-heid, 2007-2011. De partners in Doornak-kers Gezond! zijn GGD Brabant-Zuidoost (programmacoördinatie), de gemeente Eindhoven en Gezondheids¬centrum De Akkers.
In Doornakkers werd op drie pijlers inge-zet.
n Gezonde bewoners met een gezonde leef-stijl.
n Het wijkgezondheidsprogramma Gezond in de Buurt van de GGD Brabant-Zuidoost wordt geïnten-siveerd uitgevoerd;
n De Gezonde School Methode van het Centrum Gezond Leven wordt op beide basisscholen uitgevoerd.
n Gezonde en veilige leefomgeving.
n Met Gezonde Slachtkracht-subsi-die wordt onderzocht hoe de leef-omgeving groener, beweeg- en speelvriendelijker en uitnodigen-der gemaakt kan worden. Voor de realisatie van deze plannen worden GroenImpuls-middelen (beschik-baar gesteld door het voormalig ministerie van LNV) aangewend.
n Gezonde (eerstelijns)zorg met preventie-aanbod.
n Er is intensieve samenwerking met gezond¬heidscentrum De Akkers van Stichting Gezondheidscentra Eindhoven (onder de noemer Tref-punt Doornakkers Gezond!). Dit gebeurt onder andere door:
n sinds 2008 in het gezondheids-centrum een beweegprogramma op maat te organiseren voor be-woners met fysieke en/of psychi-sche klachten;
n één dagdeel per week een Turkse zorgconsulent in het gezond-heidscentrum te laten zijn;
ncursussen en voorlichtingsbij-eenkomsten te organiseren over verschillende gezondheidsthe-ma’s.
n Doornakkers is een van de drie buurten in Eindhoven waar Brain-port Health Innovation in 2010 het Living Lab e-Health heeft opgezet.
Een kleine groep buurtbewoners, vooral Turkse senioren, hebben verschillende technologische toe-passingen getest die de kwaliteit van leven verbeteren, zowel thuis als in de woonomgeving.
n In het kader van het programma Zichtbare Schakel’ zijn drie wijk-verpleegkundigen ingezet. Zij wer-ken nauw samen met het Kracht-team in het kader van de ‘achter de voordeur’-aanpak.
Bijlage 1 Film
Terug naar kaart Wijkenkwadrant
Successen
n Gezondheid is een vast agendapunt in de verschillende overlegsituaties (zo-wel op strategisch/tactisch niveau als op uitvoerend niveau en met buurt-bewoners). Dat blijft ook de komende jaren zo.
n Het wijkgezondheidsprogramma Ge-zond in de Buurt, dat in Eindhoven ruim tien jaar loopt en in Doornakkers sinds 2008, zorgt voor laagdrempe-lige preventieve activiteiten voor be-woners van alle leeftijden. Deze acti-viteiten worden voor een groot deel samen met bewoners opgezet en uit-gevoerd.
n Beïnvloeding van gezondheid, meer bewegen en de aanpak van overge-wicht via ingrepen in de fysieke om-geving via de GroenImpuls-middelen.
Lessen
n Zoek erkenning en herkenning van verschillende thema’s bij potenti-ele samenwerkingspartners: maak ze mede-eigenaar van het probleem.
n Benut alle kansen die zich voordoen om gezondheid op de agenda van alle betrokken partijen te zetten.
n Probeer activiteiten laagdrempelig te houden. Ga echter niet voorbij aan de eigen verantwoordelijkheid van de beoogde doelgroep.
Tips
n Blijf niet te lang in de planvorming hangen, maar ga ook al van start (zorg ervoor dat er snel dingen zichtbaar en tastbaar worden).
n Maak (de resultaten van) de aanpak zichtbaar, zowel voor bewoners als voor de samenwerkingspartners.
n Zorg voor borging van het thema bij alle samenwerkingspartners en in de diverse beleids- en visienota´s.
Ontwikkelingen na 2012
Vanaf medio 2012 heeft de gemeente een andere koers voor het gehele sociale do-mein - inclusief gezondheid – ingeslagen onder de naam “WIJeindhoven”. WIJeind-hoven omvat alle activiteiten gericht op de levensdomeinen werk, wonen, zorg, ontspanning en samenleven in wijken en buurten en is daarbij ook gericht op het stimuleren van zelfredzaamheid. In de WIJeindhoven aanpak wordt impliciet voortgeborduurd op de integrale aanpak zoals deze ook in Doornakkers Gezond!
tot uiting is gekomen. In september 2012 is er in Doornakkers een van de eerste WIJeindhoven-teams van generalisten gestart en is het project Doornakkers Ge-zond! tot een einde gekomen.
Voor Doornakkers Gezond! waren voor de periode 2009 - 2012 extra middelen beschikbaar waardoor de hieronder om-schreven activiteiten, ook in het kader van het Experiment Gezonde Wijk, uitge-voegd konden worden.
Contactgegevens projectleiders
Wijkenschets
Enschede heeft één krachtwijk, Velve-Lin-denhof. Kenmerkend is dat de inwoners in de wijk de laagste sociaal-economische status hebben van Enschede, vooral een lage opleiding hebben genoten en voor-namelijk autochtoon zijn. Uit de GGD-ge-gevens blijkt dat gezondheidsachterstan-den op basis van sociaal-economische verschillen in de hele regio voorkomen, niet alleen in deze wijk. De gezondheids-gegevens zijn op stadniveau beschikbaar, van jeugd ook op wijkniveau.
Aanpak
Omdat de omvang van deze wijk zo be-perkt is, is hier niet gekozen voor de ge-zonde wijkaanpak. Wel is/wordt er op verschillende plekken in de stad geëxperi-menteerd met elementen van de gezonde wijkaanpak.
Zoals het experiment ‘Gesunde kinder in gesunde Kommune’; een internationaal 3-jarig project waarmee op een integrale wijze gewerkt wordt aan het voorkomen van overgewicht. Kinderen sporten een uur extra op school. De diëtist geeft
voe-Enschede
dingsles en ouders kunnen met hun kind naar de diëtist. Er worden tevens ouder-bijeenkomsten georganiseerd. Tot slot wordt het lopen naar school gestimu-leerd.
Daarnaast is er de inzet van een maat-schappelijk werker in de rol van POH-GGZ bij de huisarts. Het gaat hier om iemand die de juiste achtergrond/opleiding heeft voor zowel maatschappelijk werk als praktijkondersteuner GGZ. Doel hiervan is om meer succesvolle doorverwijzing naar de 0-de lijn (welzijnsvoorzieningen) ipv de 1e lijn te realiseren.
Ten slotte is er de inzet van de ouderen-consulent als variant op de wijkverpleeg-kundige. Het gaat hier om vrijwilligers die de ouderen, met name diegene die niet in beeld zijn, opzoeken en doorverwijzen naar (welzijns)voorzieningen.
Bij het project ‘Scoren voor Gezondheid’, onderdeel van ‘Scoren in de Wijk’ van FC-Twente, worden jongeren gestimuleerd te gaan sporten.
Successen
n Het voorkomen van ernstig overge-wicht op de deelnemende scholen is na 2 jaar afgenomen.
n Monitoringgegevens van de inzet van de maatschappelijk werker op de plek van de POH-GGZ zijn nog niet beschikbaar. De eerste berichten zijn echter positief.
n De deelname van een bekende voet-balclub aan een project blijkt een goe-de motivatie voor jongeren om mee te gaan sporten.
Lessen
n Voor een goed experiment is draag-vlak bij de betrokken partijen van es-sentieel belang.
n Veel werkers in de gezondheid den-ken binnen de kaders van hun beroep.
Iemand met een gecombineerde ach-tergrond kan verschil maken.
n Inzet van vrijwilligers in plaats van professionals vergt veel begeleiding.
Tips 3 belangrijkste
n Verbinding tussen gezondheid en ba-sisscholen leggen.
n Leg de verbinding tussen gezond-heidsprojecten en succesvolle sport-verengingen.
Contactgegevens projectleider Petra Pover
p.pover@enschede.nl 06 - 23 23 47 49
Terug naar kaart Wijkenkwadrant
Wijkenschets
Onder de 7000 inwoners van de Heerlen-se krachtwijk (MSP) is sprake van toene-mende vergrijzing en sterke ontgroening.
In deze gezellige volksbuurt waar men-sen elkaar kennen en waar ze vaak al lang wonen, leven tal van problemen. Hoge werkloosheidscijfers, lage gemiddelde inkomens en opleidingsniveaus laten dit zien. De zorgverleners constateerden in deze wijk regelmatig hiaten in de zorg-verlening, vooral bij de groep mensen in kwetsbare posities (ouderen, chronisch zieken, alleenstaanden en multipro-bleemgezinnen).
Heerlen
Aanpak
De gemeente Heerlen gaf de initiële op-dracht voor de implementatie van het project Meer Samen in Praktijk (MSiP). Daar-in is voorzien Daar-in een wijkgerichte samen-werkingsstructuur om de problemen aan te pakken. Het doel ervan is om de ge-zondheid te verbeteren met een integrale aanpak gericht op bewoners, leefomge-ving en samenhangende eerstelijnszorg.
Signalering, doorverwijzing en behande-ling zijn speerpunten. Inmiddels wordt de samenwerking uitgevoerd vanuit de regu-liere werkwijzen van de betrokken orga-nisaties, zonder aanvullende financiering vanuit de gemeente.
Successen
n MSiP bestaat uit meer dan 35 zeer be-trokken partners op het gebied van wonen, welzijn, zorg en preventie en die groep blijft groeien!
n MSiP is vanaf 2013 geborgd! Op 15 november 2012 hebben 19 organisa-ties de intentie ondertekend om MSiP voort te zetten vanuit reguliere mid-delen;
n De GGD, het welzijnswerk, de thuis-zorg en de huisartsenpraktijk leveren een afgevaardigde voor het kernteam (tevens uit eigen middelen). Het kern-team zet de lijnen uit en organiseert de samenwerking;
n MSiP zorgt voor structurele veran-deringen in de werkwijze van pro-fessionals in de buurt. Voorbeelden van initiatieven zijn: signalering van kwetsbaarheid en multidisciplinair overleg over kwetsbare bewoners,
‘zichtbare schakels’ als spin in het web, ketenaanpak psychische proble-men in relatie tot armoedeproblema-tiek, toegankelijkheid van zorg voor allochtonen, beweegtuin voor oude-ren.
Lessen
1. Door MSiP kennen de professionals in de wijk elkaars gezicht;
2. MSiP is breed gedragen en overstijgt traditionele disciplines;
3. MSiP is geen “eindig project”, maar een duurzame structuur:
n MSiP versterkt de capaciteiten van de professionals in de wijk;
n MSiP zorgt voor structurele veran-deringen in de wijk en bij organisa-ties;
4. MSiP is afhankelijk van kartrekkers;
5. Knel- en verbeterpunten:
n vertegenwoordiging eerstelijn blijft lastig;
n uitwisseling met andere wijkpro-jecten kan beter;
n integraal werken gemeente Heer-len kan beter;
n bewonersparticipatie moet meer gestimuleerd worden.
Bijlage 2 Wijkenkwadrant
Tips
n Samenwerking komt niet aanwaaien.
Investeer in kartrekkers en in het bou-wen aan een samenwerkingsstruc-tuur.
n Organiseer niets nieuws of extra’s bo-venop bestaande projecten. Mensen hebben het druk genoeg. Probeer be-staande initiatieven en werkwijzen te versterken zodat de bewoner er meer baat bij heeft.
n Realiseer de samenwerking niet al-leen op uitvoeringsniveau, maar ook op het niveau van de kartrekkers. Het maakt de samenwerking niet eenvou-diger, maar vele malen vruchtbaarder en bovendien levert het brede samen-werking op.
n Borging van de samenwerking lukt alleen als iedere organisatie dicht bij zijn eigen doelstelling blijft en die pro-beert te verbinden aan doelstellingen van andere organisaties.
Contactgegevens projectleiders Mandy Braun
Mandy.braun@ggdzl.nl 046 - 850 55 21
Anita Vermeer anita.vermeer@ggdzl.nl 046 - 850 55 02
Heerlen
Bijlage 2
Terug naar kaart Wijkenkwadrant
Wijkenschets
In de wijk Heechterp/Schieringen zijn veel problemen, vooral op het sociale vlak:
armoede, veel werkloosheid, complexe sociale problematiek, gebrekkige sociale cohesie, sociaal isolement. Deze proble-men koproble-men zowel bij autochtonen als bij allochtonen voor.
In het wijkactieplan ‘Alle bewoners een stap vooruit’ is een breed scala aan maat-regelen opgenomen om die problemen achter de voordeur aan te pakken.
De gezondheidscijfers in de wijk zijn niet alarmerend, maar gezien de omstandig-heden van veel wijkbewoners (financieel,
De gezondheidscijfers in de wijk zijn niet alarmerend, maar gezien de omstandig-heden van veel wijkbewoners (financieel,