Welke interventies voor professionele opvoeders zijn in binnen- en buitenland ontwikkeld over samenwerken met ouders met daarin aandacht voor de loyaliteit van de jongere?
Inleiding
Uit de literatuur blijkt dat het thema loyaliteit binnen gezinshuizen speelt en dat het belangrijk is dat gezinshuisouders hier op een adequate manier aandacht aan geven en mee omgaan.
Wij hebben onderzocht welke interventies er al zijn ontwikkeld in binnen- en buitenland die zich richten op het samenwerken met ouders. Het werkveld van de gezinshuizen is nog onbekend en vol in ontwikkeling. We beschrijven allereerst een aantal interventies, waarin loyaliteit een belangrijk thema is. Vervolgens zullen we kort een aantal andere interventies beschrijven die we hebben gevonden en ook aansluiten bij ons onderzoek, maar waarin minder aandacht wordt besteed aan loyaliteit. Meer informatie over de interventies is te vinden in bijlage 5.
Interventies Driehoekskunde
Driehoekskunde is een visie die de professionals bewust wil maken van de verantwoordelijkheid van de professionals in het samenwerken met ouders. De kerngedachte van driehoekskunde is dat er op de basis van de driehoek (ouders en professionals) goed samenwerken, zodat de top (cliënt) zich kan ontwikkelen. Loyaliteit is een van de kernpunten in de samenwerking met ouders, die van invloed is op de hele driehoek (Egberts, persoonlijke communicatie, 15 maart 2018).
Driehoekskunde wordt bekend gemaakt door lezingen en trainingen die worden gegeven door Chiel en Sjoerd Egberts. Zij werken vanuit de organisatie Drienamiek. Drienamiek biedt het volgende aan: lezingen, trainingen aan professionals, individuele begeleiding aan
vastgelopen driehoeken en trainingen om de individuele driehoeken te begeleiden. In de trainingen wordt er vooral gebruik gemaakt van casuïstiek en aanreiken van handvatten (Drienamiek, z.d.).
Aansluiting bij ons onderzoek
Het werkveld waar het aanbod van de driehoekskunde zich op richt, is voornamelijk de leefgroep in de Gehandicaptenzorg. Wij denken dat de driehoekskunde een visie is die ook toepasbaar is binnen het werkveld van de gezinshuizen. Binnen gezinshuizen is sprake van dezelfde driehoeksrelatie van ouder, kind en professional en vormt de samenwerking tussen de ouders en de gezinshuisouders de basis van de driehoek. Een andere overeenkomst tussen de doelgroep waar de driehoekskunde zich op richt en gezinshuizen, is dat de cliënt niet meer thuis woont bij zijn ouders, maar afhankelijk is van zorg van anderen. De
belangrijkste reden dat de interventie aansluit bij ons onderzoek is omdat het thema loyaliteit benadrukt wordt in de trainingen. Driehoekskunde is niet een interventie die professionals kunnen inzetten in de samenwerking met ouders, maar wij denken dat het een belangrijke interventie van organisaties kan zijn om professionals bewust te maken van de loyaliteit die speelt in de samenwerking. Dit sluit ook aan bij het doel van Drienamiek, namelijk de
20 professionals bewust maken van de verantwoordelijkheid in de samenwerking en welke rol loyaliteit hierin speelt.
Met twee families leven
‘Met twee families leven’ is een training die wordt gegeven vanuit Gezinspiratieplein. Door kennis en ervaring uit te wisselen met gezinshuisouder, pleegouders en andere
professionals wil Gezinspiratieplein de professionals versterken in de persoonlijke en professionele ontwikkeling (Gezinspiratieplein, z.d.a).
‘Met twee families leven’ is een training die zich baseert op de systeem pedagogische theorie. In de training wordt aandacht besteed aan wat het systeem inhoudt en welke personen er bij het systeem horen (Gezinspiratieplein, z.d.b). De training richt zich op de onzichtbare laag van de gevoelens en verbanden. Gezinspiratieplein probeert
gezinshuisouders bewust te maken van de eigen rol en plek binnen het systeem (De Vries, persoonlijke communicatie, 12 april 2018).
In de training wordt gebruikt gemaakt van verschillende werkvormen die het systemische denken praktisch en zichtbaar maken. De eerste en belangrijke werkvorm is casuïstiek.
Daarnaast wordt er gewerkt met opstellingen. De deelnemers spelen als het ware een casus uit en leven zich in. De onderliggende dynamiek wordt zichtbaar en voelbaar (De Vries, persoonlijke communicatie, 12 april 2018; Gezinspiratieplein, z.d.b).
Aansluiting bij het onderzoek
De training sluit aan bij ons onderzoek om meerdere redenen. De training legt als het ware een basis onder de samenwerking met ouders. De gezinshuisouder wordt bewust van het belang van samenwerken en krijgt meer oog voor de patronen en gevoelens die hierin kunnen meespelen. Vanuit de kennis en ervaring die wordt opgedaan tijdens de training, kan de gezinshuisouder op een adequate manier reageren op loyaliteitsgevoelens. Er is oog en begrip voor hoe ouders en kinderen de uithuisplaatsing ervaren. Vanuit deze ‘basiskennis’
kan de gezinshuisouder interventies doen om die loyaliteit een juiste plek te geven. Door gebruik te maken van opstellingen ervaart de gezinshuisouder hoe het kind of de ouder de loyaliteit ervaart en waarom daar bepaald gedrag te zien is.
Een contextuele kijk op Jason en zijn familie
In 2014 heeft Leontien Schaeffers, contextueel therapeut, een interventie ontwikkeld in de vorm van een workshop. Aan de workshop kunnen ouders en zorgouders, zoals
pleegouders of gezinshuisouders deelnemen (Schaeffers, 2014, p. 4).
De workshop draait om de casus van Jason. Jason is een jongere van achttien jaar die in een meeleefgezin woont. De andere betrokken personages zijn Kelly (zus), John (vader) en Lilian (moeder). De personages zijn weergegeven in een genogram, dat wordt geprojecteerd middels een PowerPointpresentatie, en vertellen elk hun eigen verhaal. De verhalen
bevatten contextuele thema’s. Het is de bedoeling dat de deelnemers in gesprek gaan over deze thema’s. De verhalen raken aan de eigen beleving, waardoor er begrip kan ontstaan, maar zijn bewust ook anders, zodat de deelnemers kunnen oefenen vanuit de meerzijdige partijdigheid naar de ander te kijken (Schaeffers, 2014, pp. 4, 6; Schaeffers, persoonlijke communicatie, 19 april 2018).
21 Aansluiting bij ons onderzoek
De interventie sluit goed aan binnen ons onderzoek. Het unieke aan de workshop is dat ouders en zorgouders samen deelnemen aan het programma. Door in gesprek te gaan, komt herkenning en begrip tot stand. Dit komt de samenwerking ten goede. De interventie sluit goed aan bij ons onderzoek, omdat deze gebaseerd is op het contextuele
gedachtegoed. Er is aandacht voor het gehele systeem, dat van de zorgouders en de ouders, broers en zussen. Het thema loyaliteit wordt bespreekbaar gemaakt. Daarnaast leren de deelnemers vanuit een houding van meerzijdige partijdigheid naar de betrokkenen te kijken.
Overige interventies
In Nederland worden verschillende trainingen gegeven die aansluiten bij het thema van ons onderzoek. Zo traint Pleegzorgadvies pleegouders door de cursus ‘Gedeeld
Opvoederschap’ aan te bieden. In deze training worden handvatten gegeven voor een constructieve samenwerking tussen de pleegouders en ouders (Engelhart, persoonlijke communicatie, 26 maart 2018; Pleegzorgadvies, z.d.). Ook de training ‘Pleegouders in hun kracht’ (Juzt, z.d.; Kruis, 2015; Kruis, persoonlijke communicatie, 15 maart 2018) en de Dushi opleiding (Dushi Huis, z.d.; Haarman, persoonlijke communicatie, 9 april 2018) gaan in op de samenwerking met ouders en een onderdeel van de training is het thema loyaliteit.
Het doel is de pleegouder of sociaal werker op te leiden in het samenwerken met ouders.
Een andere training die aansluit bij ons onderzoek is de training ‘Oudercommunicatie’ van Obruni. Deze training wordt gegeven aan leerkrachten. Leerkrachten hebben ook te maken met het samenwerken met ouders. Een van de specifieke onderwerpen in deze training is
‘loyaliteitsdriehoeken’. Door middel van het invullen van samenwerkingsdriehoeken wordt duidelijk hoe loyaliteit speelt in de samenwerking. De leerkracht wordt zich bewust van de eigen loyaliteit, van die van de leerling en de ouder (Obruni, z.d.; Van der Houten,
persoonlijke communicatie, 28 maart 2018). Ook in het ‘Handboek Ouderbetrokkenheid 3.0’
(De Vries, 2017) en de handreiking ‘Oudergesprekken’ worden de loyaliteitsdriehoeken gebruikt als middel om leerkrachten bewust te maken van loyaliteiten die aanwezig zijn (Rikkers, 2012).
Er zijn verschillende vormen waarop professionals worden bereikt en getraind in het samenwerken met ouders. Zo zijn er magazines die worden gebruikt om professionele opvoeders in te lichten. In het magazine van de organisatie Bij ONS staan verschillende artikelen, waarin het thema loyaliteit aan de orde komt (Bij ONS, z.d.). In het RiseMagazine is een themanummer gewijd aan het samenwerken tussen ouders en pleegouders. Het magazine bevat verhalen en oefeningen die erop gericht zijn om de lezer aan het denken te zetten. De vragen en reflecties kunnen zowel individueel als in een groep behandeld worden (Rise, z.d.; Rise, 2009). Ook de interventie ‘Working with birth parents’ kan individueel en in een groep behandeld worden. De interventie is een online pakket dat kennis, oefeningen en vragen bevat rondom het samenwerken met ouders (Department for Education, z.d.;
Fostering and Adoption, z.d.).
Naast magazines is er ook een DVD die bijdraagt als interventie. Op de DVD ‘Foster parents speak’ vertellen tien pleegouders hun verhaal. De pleegouders delen technieken en
strategieën die zij toepassen om de communicatie en samenwerkingen aan te gaan en te verbeteren. Bij de DVD wordt een handleiding aangeboden met daarin vragen om het gesprek op gang te brengen (Adoptive And Foster Family Coalition, z.d.; New York State Citizens’ Coalitions for Children, z.d.).
22 Er zijn nog meer documenten, artikelen, websites of andere bronnen, waarin werkzame elementen, tips, handvatten en aandachtspunten beschreven worden voor het werken met ouders en omgaan met loyaliteit. Deze interventies staan uitgebreid beschreven in bijlage 5.
Conclusie
We hebben drie interventies besproken die goed aansluiten bij ons onderzoek, omdat het thema loyaliteit daarin uitvoerig wordt behandeld. Daarnaast is er kort beschreven welke andere interventies ontwikkeld zijn. In deze interventies wordt genoemd dat het
samenwerken belangrijk is om de loyaliteit van de jongere goed te laten kunnen ontwikkelen.
Het is ons opgevallen dat de meeste interventies gericht zijn op het gedragsniveau en niet op de onderliggende laag van gevoelens en gedachten die spelen en ook de laag van de onzichtbare verbindingen, waarin loyaliteit een rol speelt. De vertegenwoordigers van de drie belangrijkste interventies, benoemen allemaal dat het oog hebben voor loyaliteit en het systeem van de jongere een basishouding van professionals zou moeten zijn. Het is niet een interventie of methodiek die af en toe ingezet kan worden, maar er moet een besef zijn dat de loyaliteit altijd meespeelt (Egberts, persoonlijke communicatie, 15 maart 2018; De Vries, persoonlijke communicatie, 12 april 2018; Schaeffers, persoonlijke communicatie, 19 april 2018). Er zijn een aantal interventies, waarin werkvormen worden gebruikt om loyaliteit bespreekbaar te maken. Er wordt vooral gebruikt gemaakt van casuïstiek en meestal wordt deze vanuit het werkveld ingebracht. Ook worden er verschillende opdrachten gedaan zoals het invullen van loyaliteitsdriehoeken.
Iets anders dat ons is opgevallen, is dat we maar weinig interventies hebben gevonden via de databanken en dat er een groot aantal van de interventies is gebaseerd op de praktijk. Er is bijvoorbeeld een vraag vanuit het werkveld of de interventie wordt afhankelijk van de inbreng van de deelnemers vormgegeven. We denken enerzijds dat dit goed is, dat de interventie aansluit bij het werkveld en ook praktisch is. Anderzijds denken we dat het belangrijk is dat de interventies onderbouwd en verantwoord worden vanuit literatuur. Het toevoegen van literatuur laat zien dat de interventie niet op zichzelf staat, maar kan worden onderbouwd vanuit de visie van experts. Ook geeft literatuur verdieping aan de interventie.
De gezinshuisouder krijgt een theoretisch kader die een basis vormt van kennis, waarop hij of zij vervolgens leert handelen. Ook helpt de literatuur om onderliggende verbanden en patronen te zien (Movisie, 2012. Dit voegt juist bij een thema als loyaliteit veel toe.
23