Conclusies en aanbevelingen

Samenvattend is onze conclusie dat onze eerder verwoorde verwachting dat bij toenemende vernatting van de duinvalleien in het bodemdalingsgebied de hoeveelheid organische stof in de bodem zal toenemen, niet houdbaar is gebleken. Hoewel we de situatie van voor de bodemdaling niet kennen wat betreft de hoeveelheid organische stof, zijn er duidelijke aanwijzingen dat de stapeling in het gebied van in de meer brakke valleien van Het Oerd achterblijft bij die van de meeste ander (zoete) valleien op de Waddeneilanden. Deels kan dat komen doordat meer slib op de bodem wordt afgezet (Krol 2011), en deels ook omdat de mineralisatie waarschijnlijk hoger is door een sterke sulfaatreductie in de bodem. Bij een toenemende vernatting door sulfaatrijk water zal een proces in werking treden waarbij de vegetatie steeds productiever wordt, de productie van dood materiaal als gevolg daarvan ook, maar dit dode materiaal wordt nauwelijks vastgelegd in een organische laag, maar wordt door mineralisatie weer opgenomen door de vegetatie. Wanneer door nieuwe duinvorming de invloed van het zeewater weer minder zou worden zal uiteindelijk een bos ontstaan, waarbij de meeste organische stof bovengronds wordt vastgelegd.

Hoewel het mechanisme van interne eutrofiëring door sulfaatrijk (zee-)water in bodem die rijk zijn aan organische stof al veel langer bekend is (zie voor een overzicht: Smolders et al. 2006), is de concrete uitwerking van dit proces bij toenemende vernatting met brak water op de eilanden niet onderzocht. Het is niet bekend hoeveel organische stof er in de valleien zat voor de bodemdaling begon. Dit is ook niet meer met enige nauwkeurigheid te achterhalen. Om de hypothese van interne eutrofiëring te toetsen is het wel mogelijk om de mineralisatie in het laboratorium te meten van monsters afkomstig uit het Oerd en deze te vergelijken met monsters uit valleien van gelijke leeftijd buiten het bodemdalingsgebied en waar geen invloed van sulfaatrijk oppervlakte water aanwezig is.

Verder kan het vaststellen van de exacte leeftijden van de monsterplaatsen verbeterd worden door de techniek van ‘Optically Stimulated Luminescence’ (OSL) toe te passen (Nielsen et al. 2010). Hierbij word een klein licht signaal gemeten afkomstig van zandkorrels die langere tijd ‘begraven ‘zijn geweest. Uit de sterkte van deze lichtsignalen kan afgeleid worden hoe lang zo’n zandkorrel is afgesloten van het licht. Toegepast op Het Oerd kan deze techniek meer zekerheid bieden omtrent de precieze leeftijden van de valleien.

4.2.8. Literatuur

Adema, E. B. (2002). Alternative stable states in dune slack succession. PhD thesis, Rijksuniversiteit Groningen.

Adema, E. B., & Grootjans, A. P. (2002). Vegetatie en abiotiek in de 3e en 4e Kroons polders van Vlieland: Effectmonitoring van frequentere in- en uitstroming van zoutwater. Haren: Laboratorium voor Plantenecologie, Rijksuniversiteit Groningen.

Berendse, F., Lammerts, E. J., & Olff, H. (1998). Soil organic matter accumulation and its implications for nitrogen mineralization and plant species composition during succession in coastal dune slacks. Plant Ecology, 137: 71-78.

Bodemdalingscommissie/NAM. (2000). Monitoring effecten van bodemdaling op Ameland-oost; evaluatie na 13 jaar gaswinning. Assen: NAM.

Bodemdalingscommissie/NAM. (2005). Monitoring effecten van bodemdaling op Ameland-oost; evaluatie na 18 jaar gaswinning. Assen: NAM.

Clarke, D. and Sanitwong Na Ayuthaya, S 2010. Predicted effects of climate change, vegetation and tree cover on dune slack habitats at Ainsdale on the Sefton Coast, UK. J Coast Cons 14: 115-126.

Everts, F. H., & Grootjans, A. P. (2000). Monitoring anti-verdrogingsmaatregelen

Schiermonnikoog 1993 - 1999 No. EV 00/13). Groningen: EGG consult Everts & De Vries. Everts, F. H., Grootjans, A. P., & De Vries, N. P. J. (2007). Monitoring anti-

verdrogingsmaatregelen Schiermonnikoog fase 2. 2000-2004. eindrapportage 2005. EGG consult Everts & De Vries.

Gerlach, A., Albers, E. A., & Broedlin, W. (1994). Development of the nitrogen-cycle in the soils of a coastal dune succession. Acta Botanica Neerlandica, 43(2), 189-203.

Grijpstra, J. (1997). Hydrologie & accumulatie van organisch materiaal in de Buiten Muy en het Kapenvlak op Texel. Haren: Laboratorium voor Plantenecologie, Rijksuniversiteit Groningen. Grootjans, A. P., Adema, E. B., Bekker, R. M., & Lammerts, E. J. (2004). Why young coastal dune slacks sustain a high biodiversity. Ecological Studies, 171

Grootjans, A. P., Ernst, W. H. O., & Stuyfzand, P. J. (1998). European dune slacks: Strong interactions of biology, pedogenesis and hydrology. Trends in Ecology & Evolution, 13: 96-100. Grootjans, A. P., Lammerts, E. J., & van Beusekom, F. (1995). Kalkrijke duinvalleien op de Waddeneilanden : Ecologie en regeneratiemogelijkheden. Utrecht: Stichting Uitgeverij van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging.

Huggett, R. J. (1998). Soil chronosequences, soil development, and soil evolution: A critical review. Catena, 32(3-4), 155-172.

Isbary, G. (1936). Das Inselgebiet von Ameland bis Rottermeroog. Archief Deutchen Seewarte 56 (3) (kaart 161). Hamburg, 77 pp.

Jones, M. L. M., Sowerby, A., Williams, D. L., & Jones, R. E. (2008). Factors controlling soil development in sand dunes: Evidence from a coastal dune soil chronosequence. Plant and Soil, 307(1-2), 219-234.

Kooijman, A. M., Dopheide, J. C. R., Sevink, J., Takken, I., & Verstraten, J. M. (1998). Nutrient limitations and their implications on the effects of atmospheric deposition in coastal dunes; lime- poor and lime-rich sites in the Netherlands. Journal of Ecology, 86(3), 511-526.

Lamers, L.P.M., Smolders, A.J.P. and Roelofs, J.G.M. (2002). The restoration of fens in the Netherlands. Hydrobiologia 478, 107–30.

Lammerts, E. J., & Grootjans, A. P. (1998). Key environmental variables determining the occurrence and life span of basiphilous dune slack vegetation. Acta Botanica Neerlandica, 47(3), 369-392.

Lucassen, E.C.H.E.T., Smolders, A.J.P., Van de Crommemacker, J. & Roelofs, J.G.M., 2004. Effects of stagnating sulphate-rich water on the mobility of phosphorus in freshwater wetlands. Arch. f. Hydrobiologie 160: 117-131.

Marquenie, J. M. (2005, ). Openbare audit 18 jaar monitoring bodemdaling Ameland-Oost. Message posted to http://www.waddenzee.nl/Symposium_en_audit.2276.0.html Marquenie, J. M., & Vlas de, J. (2005). The impact of subsidence and sea level rise in the Wadden sea: Prediction and field verification. In J. E. Vermaat, L. Bouwer, K. Turner & W. Salomons (Eds.),

Nielsen, A. H., Elberling, B., & Pejrup, M. (2010). Soil development rates from an optically stimulated luminescence-dated beach ridge sequence in northern Jutland, Denmark. Canadian Journal of Soil Science, 90(2), 295-307.

Olff, H., Huisman, J., & Van Tooren, B. F. (1993). Species dynamics and nutrient accumulation during early primary succession in coastal sand dunes. Journal of Ecology, 81(4), 693-706. Sival, F. P. (1996). Mesotrophic basiphilous communities affected by changes in soil properties in two dune slack chronosequences. Acta Botanica Neerlandica(45), 95-106.

Sival, F. P., & Strijkstra-Kalk, M. (1999). Atmospheric deposition of acidifying and eutrophicating substances in dune slacks. Water Air and Soil Pollution, 116(3-4), 461-477.

Smolders, Smolders A.J.P., L.P.M. Lamers, E.C.H.E.T. Lucassen, G. van der Velde & J.G.M. Roelofs, J.G.M. (2006). Internal eutrophication: 'How it works and what to do about it', a review. Chemistry and Ecology 22: 93-111.

Stevens, P. R., & Walker, T. W. (1970). Chronosequence concept and soil formation. Quarterly Review of Biology, 45(4), 333-&.

Syers, J. K., Adams, J. A., & Walker, T. W. (1970). Accumulation of organic matter in a chronosequence of soils developed on wind-blown sand in New-Zealand. Journal of Soil Science, 21(1), 146-&.

Sykora, K. V., van den Bogert, J. C. J. M., & Berendse, F. (2004). Changes in soil and vegetation during dune slack succession. Journal of Vegetation Science, 15(2), 209-218. Veer, M. A. C., & Kooijman, A. M. (1997). Effects of grass-encroachment on vegetation and soil in Dutch dry dune grasslands. Plant and Soil, 192(1), 119-128.

Vlas de, J., & Marquenie, J. (2004). The impact of subsidence and sea level rise in the Wadden sea: Prediction and field verification

Von Asmuth, J. R., Maas, K., Knotters, M., & Leunk, I. (2010). Menyanthes user manual, version 1.9.3

Vries, V. d. (1961). Vegetatiestudie op de westpunt van vlieland. Dissertation, Rijksuniversiteit Groningen.

Walker, L. R., & Moral del, R. (2003). Primary succession and ecosystem rehabilitation. Cambridge: University Press.

Westhoff, V., & van Oosten, M. F. (1991). Plantengroei van de Waddeneilanden. Utrecht: Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging.

Wiertz, J. (1990). Ontstaanswijze, grondwater en bijzondere plantensoorten

Monstername augustus 2010,plek Oerd 3 Zeer natte omstandigheden oktober 2010, plek Oerd 4

Monstername september 2010, plek Hertenbosvallei 2

Monsterplek met Oeverkruid november 2010, Buiten Muy 1