In dit onderzoek is er gekeken naar co-productie bij de projecten van de programma’s Klimaat voor Ruimte en Kennis voor Klimaat. De hoofdvraag van het onderzoek luidt als volgt: “Welke typen co-productie binnen
de Nederlandse participatiesamenleving zijn succesvol voor het behalen van de landelijke milieudoelen?”
Met behulp van een achttal deelvragen is gepoogd de hoofdvraag te beantwoorden. Door middel van het theoretisch kader zijn de deelvragen over wat co-productie is en wat de participatiesamenleving inhoudt beantwoord. Tevens is in het theoretisch kader de link tussen co-productie en de participatiesamenleving aangegeven.
Na de theoretische verkenning zijn de landelijke milieudoelen van Nederland uiteengezet. Deze milieudoelen zijn gebaseerd op de ‘Klimaatagenda’ en de ‘Nationale Adaptatiestrategie’, welke (deels) gebaseerd is op de klimaatconferentie in Parijs.
Vanuit deze algemene milieudoelen zijn de programma’s Klimaat voor Ruimte en Kennis voor Klimaat opgesteld, waaruit verschillende projecten zijn voortgevloeid. Door middel van thema’s van de
verschillende programma’s zijn de doelen van de projecten beschreven en toegelicht. De projecten zijn vervolgens gebruikt als speerpunt van de analyse.
De projecten zijn geanalyseerd op welke vorm van co-productie er in het proces is gebruikt en of het project doeltreffend genoemd kan worden.
Dit alles heeft geleid tot de conclusie dat er twee vormen van co-productie dominant zijn geweest tijdens de looptijd van de projecten, namelijk ‘open boek overheid’ en ‘crowdsourcing & co-delivery’. De analyse wees tevens uit dat er geen verschil zit in doeltreffendheid tussen projecten waar wel een vorm van co- productie is gebruikt en projecten waar geen vorm van co-productie is gebruikt. Er zit echter wel een verschil in doelmatigheid van de projecten. Gemiddeld hebben projecten waar een vorm van co-productie is gebruikt een hoger budget dan projecten waar geen vorm van co-productie is gebruikt. Met deze resultaten wordt de hypothese “Wanneer er co-productie gebruikt wordt in het beleidsproces, zullen de
doelen op een meer effectieve en efficiënte manier worden bereikt” verworpen. Omdat succes tweeledig is
gedefinieerd in dit onderzoek, namelijk doeltreffendheid en doelmatigheid, kan bij het ontbreken van verschil in doeltreffendheid en het negatieve verschil in doelmatigheid worden geconcludeerd dat co- productie niet zorgt voor een effectievere en efficiëntere manier van doelbereiking.
Het gehele onderzoek is uitgevoerd met de participatiesamenleving als kader. In het theoretisch kader is toegelicht op welke manier co-productie en de participatiesamenleving met elkaar te maken hebben. Maar in de resultaten van het onderzoek zijn ook kenmerken van de participatiesamenleving terug te zien. De twee meest voorkomende vormen van co-productie, ‘open boek overheid’ en crowdsourcing & co-delivery, zijn passieve en actieve vormen. Dit past naadloos in het achterliggende idee van de
participatiesamenleving, namelijk dat iedereen zich inzet naar zijn/haar eigen vermogen. Met betrekking tot co-productie kan dit betekenen dat iedereen kan kiezen hoe hij/zij zich inzet en op welke manier, met een actieve vorm van co-productie of een passieve vorm van co-productie. De co-productievorm
crowdsourcing en co-delivery past binnen deze algemene kaders, maar is beter te linken aan de specifieke variant van de participatiesamenleving, namelijk de in het theoretisch kader beschreven doe-democratie. De doe-democratie gaat uit van het principe dat concrete zaken in het publieke domein door burgers zelf of samen met de overheid of andere instanties worden opgepakt. Crowdsourcing & co-delivery gaat van
hetzelfde principe uit en voegt daar aan toe dat de overheid gebruikmaakt van de unieke kennis, talenten en vaardigheden van het publiek.
Het onderzoek toont aan dat de overheid in het algemeen en de beleidsmaker in het bijzonder voor een belangrijke keuze staan wanneer zij beleidsprojecten uitrollen. Een project waarin een vorm van co- productie een rol speelt is gemiddeld gezien duurder, waardoor de economische overweging zou kunnen zijn om geen co-productie te gebruiken in het proces. Hier dient wel een kanttekening bij te worden
gemaakt dat slechts één programma, namelijk Kennis voor Klimaat, volledige openheid van zaken biedt met betrekking tot het budget van de projecten. Over de budgetten van de projecten van Klimaat voor Ruimte is geen informatie openbaar. Tevens is het gebruik van co-productie niet de enige indicator met betrekking tot de grootte van de budgetten. Complexiteit van projecten, waarmee gedoeld wordt op onder andere het betrekken van stakeholders en de looptijd van het project, speelt ook een belangrijke rol en is van invloed op het budget. Hierdoor kan er geen conclusie getrokken worden op basis van de kosten van de projecten. De achterliggende reden van de twee meest dominante vormen van co-productie laat wel zien dat
deelnemers aan het co-productieproces uit zijn op draagvlak en dit is tevens belangrijk om te hebben als openbaar bestuur. De vorm van co-productie is echter vrij om te kiezen voor de beleidsmaker. Want de analyse laat zien dat zowel de actieve vorm, crowdsourcing & co-delivery, als de passieve vorm, open boek overheid, succesvolle vormen van co-productie zijn.
Het onderzoek kent een aantal beperkingen en praktische implicaties. Het onderzoek is gericht op de theorie en kent geen uitleg over de eventuele implementatie van de uitkomsten. Om de uitkomsten in de praktijk te kunnen gebruiken en eventueel te implementeren in toekomstige projecten van de
Rijksoverheid is er een vervolgstap nodig. Deze stap kan zowel bij beleidsmakers liggen, maar bieden ook een kans voor toekomstig onderzoek. In dit onderzoek is de motivatie achter co-productie niet
meegenomen, maar dit kan wel degelijk van waarde zijn wanneer beleidsmakers vormen van co-productie willen gaan gebruiken en/of in gang willen zetten. Van Eijk & Steen (2014) beschrijven in hun artikel ‘Why
people co-produce: analyzing citizens’ perceptions on co- planning engagement in health care services’
verschillende perspectieven met betrekking tot de motivatie om aan co-productie deel te nemen. Met behulp van de theorie van, bijvoorbeeld, van Eijk & Steen kan er een verklaring gegeven worden voor de aanwezigheid van bepaalde vormen van co-productie binnen beleidsprocessen waaruit vervolgens lering getrokken kan worden voor nieuwe beleidsprocessen. Toekomstig onderzoek op dit vlak zou nader in kunnen gaan op de motivatie binnen de verschillende vormen van co-productie van Linders en kunnen kijken of hier conclusies uit getrokken kunnen worden over eventuele verschillen of overeenkomsten tussen de motivatie binnen verschillende vormen van co-productie.
Naast de motivatie om aan co-productie deel te nemen kan toekomstig onderzoek over dit onderwerp de vormen van Linders analyseren die in dit onderzoek weinig aan bod zijn gekomen, namelijk self-service, zelfmonitoring en zelforganisatie. In dit onderzoek is er geen aanwijsbare reden gevonden, zowel in de praktijk als in de theorie, waarom deze vormen van co-productie slechts sporadisch zijn waargenomen en gebruikt in het proces, terwijl ze wel als doeltreffend kunnen worden gezien.
Nawoord
Graag wil ik de lezer bedanken voor het lezen van mijn masterscriptie.
De afgelopen jaren heb ik na een bachelor Bestuurskunde op de Erasmus Universiteit te Rotterdam met veel plezier deelgenomen aan de master Public Administration, met als track Public Management, aan de Universiteit Leiden: Campus Den Haag. Een nieuwe stad en een nieuwe periode in mijn leven. Het is een leerzame periode geweest waarin ik veel interessante en leuke mensen heb mogen ontmoeten, via stages en parttime banen ervaring heb mogen opdoen op de arbeidsmarkt en tijdens mijn studietijd veel heb mogen leren over alles wat ook maar enigszins met het openbaar bestuur te maken heeft. Deze tijd heeft mij gevormd als mens en met deze masterscriptie is het einde van mijn studententijd, welke ik enorm ga missen, aangebroken.
Mijn scriptie leek een project zonder einde en het viel zeker niet mee. Gelukkig heb ik, met behulp van derden, de motivatie, concentratie en tijd gevonden om mijn schouders eronder te zetten en hem af te ronden. Ik ben uiteindelijk erg blij met het eindresultaat, des te meer omdat het klimaat een onderwerp is wat ik enorm interessant ben gaan vinden na mijn studieproject bij de Verenigde Naties in New York. Ik hoop in de toekomst nog vaker met dit onderwerp aan de slag te mogen.
Mijn scriptie biedt hopelijk houvast en handvaten voor de toekomst omdat ons als (westerse) wereld nog veel uitdagingen te wachten staan met betrekking tot klimaatverandering. Sinds Donald Trump als
president van de Verenigde Staten van Amerika uit het klimaatakkoord van Parijs is gestapt en ‘de groenste regering ooit’ in Nederland, op basis van het regeerakkoord, mogelijk de klimaatdoelen niet gaat behalen is klimaat een onderwerp waar iedereen zich zorgen over maakt en waar iedereen zich over zal blijven buigen.
Aan het einde van deze scriptie wil ik graag een aantal mensen bedanken. Allereerst gaat mijn dank uit naar de Coffee Company Eendrachtsplein en DE-café in Rotterdam voor de vele bakken koffie en mogelijkheid tot piekeren achter de computer met de aroma’s van Keniaanse koffiebonen op de achtergrond. Tevens gaat mijn dank uit naar dhr. Breeman voor de driewekelijkse hulp, tijd en geduld. Het geduld geldt ook zeker voor mijn ouders en mijn vriendin. Mijn dank gaat ook naar hen uit voor hun vertrouwen en
ondersteuning. Als laatste wil ik ook nog de tweede lezer mevrouw van Eijk bedanken voor haar inbreng en tips aan het einde van het gehele proces. Ik ben blij dat de bekende vraag “Hoe gaat het met je scriptie?” eindelijk beantwoord kan worden met “Goed. Hij is afgerond”.
Nogmaals bedankt voor het lezen! Tom Adriaanse
Literatuurlijst
Alterra Wageningen University & Research. (2010). Klimaat in de stad. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/143352]. 21 december 2017.
Andeweg, R.B. & Irwin, G.A. (2009). Governance and politics of the Netherlands.
Bekkers, V.J.J.M. (2001). De mythen van de elektronische overheid: Over retoriek en realiteit.
Bestuurswetenschappen, 4: 277-295.
Bovens, M., ‘t Hart, P. & van Twist, M.J.W. (2007). Openbaar bestuur. Utrecht: Kluwer.
Brandsen, T. & Honingh, M. (2015). Distinguishing Different Types of Coproduction: A Conceptual Analysis Based on the Classical Definitions. Public Administration Review, 76 (3): 427-435.
Brudney, J.L. & England, R.E. (1983). Toward a Definition of the Coproduction Concept. Public
Administration Review, 43 (1): 59-65.
Cohen, S. (2001). A Strategic Framework for Devolving Responsibility and Functions from Government to the Private Sector. Public Administration Review. 61: 432-440.
Debruyne, P. en Bouchautte B. Van (2013). "Never let a good crisis go to waste", over crisis en de
participatiesamenleving. Verkregen van [http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/09/25/never-let-
good- crisis-go-waste-over-crisis-en-de-participatiesamenleving] 09 september 2017.
Donahue, John D. (1989). The Privatization Decision: Public Ends, Private Means. New York: Basic Books. Dutch Research Institute for Transitions. (2015). Doe-democratie: Niche, visie of hype?. Rijksoverheid:
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2015/10/06/doe-democratie-niche-visie-of-hype. Dutch Research Institute for Transitions. (2017). About DRIFT. Verkregen van
[https://www.drift.eur.nl/about/]. 8 september 2017.
van Eijk, C. & Steen, T. (2014). Why people co-produce: analyzing citizens’ perceptions on co- planning engagement in health care services. Public Management Review. 16 (3): 358-382.
Gebauer, H., M. Johnson, and B. Enquist. (2010). Value Co-Creation as a Determinant of Success in Public Transport Services: A Study of the Swiss Federal Railway Operator (SBB). Managing Service Quality. 20 (6): 511–530.
Gladdish, K.R. (1991). Governing from the centre. London: Hurst.
Jager-Vreugdenhil, M. & Kuiper, R. (2006). Anders, nl. ... Een onderzoek naar de participatie van vrouwen in de ChristenUnie [Free Response. A Research on Women Participation in the Christian Political Party ChristenUnie]. Zwolle: Centrum voor Samenlevingsvraagstukken.
Johnston, E., & Hansen, D. (2011). Design lessons for smart governance infrastructures. In D. Ink, A. Balutis, & T. Buss (Eds.), American Governance 3.0: Rebooting the Public Square?.: National Academy of Public
Kennis voor Klimaat. (2010). Klaar voor hoog water. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/326647] 2 januari 2018.
I: Kennis voor Klimaat. (2011). Klimaatadaptatie droge rurale zandgronden – Gelderland. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/194887] 2 januari 2018.
II: Kennis voor Klimaat. (2011). Multifunctioneel landgebruik als adaptatiestrategie: Puzzelen met
ondernemers en beleidsmakers. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/198714] 2 januari 2018.
I: Kennis voor Klimaat. (2013). Assessment of upstream flood risk in the Rhine Basin (HSGR02). Verkregen van [http://edepot.wur.nl/319229] 2 januari 2018.
II: Kennis voor Klimaat. (2013). Robuustheidsanalyse bedijkte Maas. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/320619] 2 januari 2018.
III: Kennis voor Klimaat. (2013). Kennis voor Klimaat 3e tranche Eindrapport 3Di. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/323007] 2 januari 2018.
IV: Kennis voor Klimaat. (2013). Klimaatbestendig Schiphol. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/324469] 2 januari 2018.
V: Kennis voor Klimaat. (2013). Regionale adaptatiestrategieën in Friese veenweidegebieden. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/324765] 2 januari 2018.
VI: Kennis voor Klimaat. (2013). “Zoutwatervrees”: Zekerheden en onzekerheden rond het zout maken van
het Volkerak-Zoommeer. Vekregen van [http://edepot.wur.nl/257780] 2 januari 2018.
VII: Kennis voor Klimaat. (2013). Samenvatting Projecten en Cases Hotspot Zuidwestelijke Delta. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/327574]. 2 januari 2018.
Kennis voor Klimaat. (2014). Onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat Hotspot Mainport Schiphol:
Visieontwikkeling Regionale Adaptatiestrategie. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/333718] 2 januari
2018.
Kennis voor Klimaat. (2015). 2008-2014: Verantwoording & resultaten. Verkregen van [http://www.kennisvoorklimaat.nl] 3 september 2017.
Kennis voor Klimaat. (2017). HSDR3.5: De implementatie van adaptatie. Verkregen van
[http://www.kennisvoorklimaat.nl/hotspots/droge-rurale-gebieden/HSDR3.5] 3 december 2017. Kennis voor Klimaat. (2017). HSGR07: Gebiedsspecifiek onderzoek naar nieuwe
dijkverbeteringsalternatieven. Verkregen van [http://www.kennisvoorklimaat.nl/hotspots/grote-
rivieren/HSGR07] 3 december 2017.
Kennis voor Klimaat. (2017). HSRR07/HSGR08: Risicoperceptie, probleemeigenaarschap en adaptatie van
bewoners en bedrijven. Verkregen van [http://www.kennisvoorklimaat.nl/HSRR07-HSGR08] 2 januari 2018.
Kennis voor Klimaat. (2017). HSHL3.3: 3Di Toepassingsmogelijkheden in waterbeheer voor eindgebruikers. Verkregen van [http://www.kennisvoorklimaat.nl/HSHL3.3] 3 decemer 2017.
Kennis voor Klimaat. (2017). HSOV1c: Ruimtelijke plannen voor het tegengaan van klimaateffecten in
veenweiden en ondiepe meren. Verkregen van [http://www.kennisvoorklimaat.nl/HSOV1c] 3 december
2017.
Kennis voor Klimaat. (2017). HSRR3.10: Governance van Lokale Adaptatiestrategieën, de casus Feijenoord. Verkregen van [http://www.kennisvoorklimaat.nl/HSRR3.10] 3 december 2017.
Kennis voor Klimaat. (2017). HSZD03: Klimaatverandering als kans voor ondernemers in Zeeuws-
Vlaanderen. Verkregen van [http://www.kennisvoorklimaat.nl/hotspots/zuidwestelijke-delta/HSZD03] 3
december 2017.
Kennis voor Klimaat. (2017). Model Platform. Verkregen van [http://www.kennisvoorklimaat.nl/klimaat- kennis-faciliteit/model-platform] 3 december 2017.
Klimaat voor Ruimte. (2009). Communiceren over klimaatverandering: methoden om risico’s en kansen
inzichtelijk te maken. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/314434] 21 december 2017.
I: Klimaat voor Ruimte. (2012). ACER: developing Adaptive Capacity to Extreme events in the Rhine basin. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/299794] 21 december 2017.
II: Klimaat voor Ruimte. (2012). An integrated framework to assess spatial and related implications of
biomass delivery chains. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/249327] 21 december 2017.
III: Klimaat voor Ruimte. (2012). Veenergiek Rapportage Hotspot Veenkoloniën. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/307493] 21 december 2017.
Klimaat voor Ruimte. (2017). A07 - Aanpassing aan weersextremen in grensoverschrijdende
stroomgebieden. Verkregen van [http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/adaptatie/A07] 15
november 2017.
Klimaat voor Ruimte. (2017). A16 – Hotspot Tilburg. Verkregen van
[http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/adaptatie/A16] 15 november 2017. Klimaat voor Ruimte. (2017). A18 – Hotspot Groningen. Verkregen van
[http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/adaptatie/A18] 15 november 2017. Klimaat voor Ruimte. (2017). COM06 – De Natuurkalender. Verkregen van
[http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/communicatie/COM06] 15 november 2017. Klimaat voor Ruimte. (2017). COM30 - PlanMERs, structuurvisies en kennis uit het programma. Vekregen van [http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/communicatie/COM30] 15 november 2017. Klimaat voor Ruimte. (2017). COM34 - CROW Adaptatie openbare ruimte aan klimaatverandering.
Verkregen van [http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/communicatie/COM34] 18 november 2017.
Klimaat voor Ruimte. (2017). IC02 - Integrale analyse van vermindering van uitstoot voor regio’s, sectoren,
bronnen en broeikasgassen. Verkregen van
Klimaat voor Ruimte. (2017). IC10 - Communiceren over klimaatverandering: methoden om risico’s en
kansen inzichtelijk te maken. Verkregen van
[http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/integratie/IC10] 15 november 2017.
Klimaat voor Ruimte. (2017). ME04 - Een geïntegreerd raamwerk voor de beoordeling van ruimtelijke en
gerelateerde gevolgen van een verhoogde implementatie van biomassaketens. Verkregen van
[http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/mitigatie/ME04] 15 november 2017.
Klimaat voor Ruimte. (2017). ME06 - Gebruik van kennis voor het maken van ruimtelijke keuzes voor de
toekomst van de veenweidegebieden. Verkregen van
[http://www.klimaatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/mitigatie/ME06] 15 november 2017. Klimaat voor Ruimte. (2017). Organisatie en programma. Verkregen van
[http://www.klimaatvoorruimte.nl/organisatie_programma] 14 november 2017.
Leyenaar, M. (2007). De last van ruggespraak [The Burden of Consultation]. Rede uitgesproken bij
aanvaarding van het ambt van hoogleraar vergelijkende politicologie, in het bijzonder politieke vernieuwing en participatie aan de Radbouduniversiteit [Inaugural Lecture]. Nijmegen: Radboud Universiteit.
Linders, D. (2012). From e-government to we-government: Defining a typology for citizen coproduction in the age of social media. Government Information Quarterly, 29: 446-454.
Mattson, G. (1986). The promise of citizen coproduction: some persistent issues. Public Productivity Review, 10(2).
Milieudefensie. (2017). Dossier Luchtkwaliteit: Rechtszaak voor gezonde lucht. Verkregen van [https://milieudefensie.nl/luchtkwaliteit/probleem-en-oplossing/rechtszaak-voor-gezonde-lucht] 12 oktober 2017.
Ministerie van Infrastructuur en Milieu. (2013). Klimaatagenda: Weerbaar, welvarend en groen. Rijksoverheid: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2013/10/04/klimaatagenda- weerbaar-welvarend-en-groen.
Ministerie van Infrastructuur en Milieu. (2016). Aanpassen met ambitie: Nationale
klimaatadaptatiestrategie 2016 (NAS). Rijksoverheid:
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2016/12/02/nationale-klimaatadaptatiestrategie- 2016-nas.
Moulijn, M. & Wiebusch, M. (2013). Van verzorgingsstaat naar partcipatiesamenleving? Een zoektocht naar
een andere rolverdeling tussen overheid, burgers, zorg- en welzijninstellingen. Verkregen van
[http://www.arcon.nl/uploads/pdf/publicaties/2013_08Literatuurstudie%20van%20verzorgingsstaat%20na ar%20participatiesamenleving.pdf] 1 mei 2017.
Movisie. (2015). De voordelen van de participatiesamenleving. Vekregen van
[https://www.movisie.nl/artikel/voordelen-participatiesamenleving] 12 augustus 2017.
Movisie. (2017). Doe-democratie. Verkregen van [https://www.movisie.nl/trefwoord/doe-democratie] 29 augustus 2017.
Natuurkalender. (2009). De Natuurkalender 2004 – 2008. Verkregen van [http://edepot.wur.nl/199041] 21 december 2017.
Nederlandse Emissieautoriteit. (2017). Emissiehandel. Rijksoverheid:
https://www.emissieautoriteit.nl/onderwerpen/themas/emissiehandel-industrie. NOS. (2016). Milieudefensie daagt Staat voor rechter om schonere lucht. Verkregen van
[https://nos.nl/artikel/2122698-milieudefensie-daagt-staat-voor-rechter-om-schonere-lucht.html]. 12 oktober 2017.
NWO. (2017). Duurzame aarde. Verkregen van [https://www.nwo.nl/over-
nwo/strategie/speerpunten+2011-2014/samenwerken+in+themas/themas+2007-2010/duurzame+aarde] 3 december 2017.
Osborne, D. (1993). Reinventing Government. Leadership Abstract: 6, 1-2.
Parks, R.B., Baker, P.C., Kiser, L., Oakerson, R., Ostrom, E., Ostrom, V., Percy, S.L., Vandivort, M.B., Whitaker, G.P. & Wilson, R. (1981). Consumers as coproducers of public services: Some economic and institutional considerations. Policy Studies Journal, 9 (7): 1001-1011.
Rijksoverheid. (2013). Troonrede 2013. Verkregen van
[https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2013/09/17/troonrede-2013] 22 december 2015. Rijksoverheid. (2017). Helpdesk Water: Xplorelab geeft beleidsproces Zuid-Holland nieuwe impulsen. Verkregen van [https://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/water-
ruimte/algemeen/nieuwsbrieven/nieuwsbrief-teksten/berichten-2010/nieuwsbrief-16/xplorelab-geeft/] 10 december 2017.
Rijksoverheid. (2017). Maatregelen tegen uitstoot broeikasgassen. Verkregen van
[https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/maatregelen-tegen-uitstoot- broeikasgassen] 28 augustus 2017.
Rijksuniversiteit Groningen. (2017). Veerkrachtige samenleving vergt samenwerking. Verkregen van [https://www.rug.nl/alumni/stay-involved/broerstraat-5/pdf-los-per-nummer/broerstraat5-2017-2- samenleving.pdf] 24 januari 2018.
Schuyt, C.J.M. (2008). Op zoek naar het hart van de verzorgingsstaat. Leiden/Antwerpen: DBNL. Thiel, S. van (2010). Bestuurskunding onderzoek: Een methodologische inleiding. Bussum: Coutinho.
Tweede Kamer der Staten Generaal. (2013). Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving. Verkregen van
[https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/kamer_in_het_kort/verzorgingsstaat] 24 februari 2017.
Tweede Kamer. (2014). Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar. 2014 33750-VII-60.
Verschuere, B. & Steen, T. (2015). Cocreatie en coproductie van publieke diensten: Een uitdaging. IMPULS. 7-12.
Visser, J. & Hemerijck, A. (1997). A Dutch miracle: Job growth, welfare reform and corporatism in the
Netherlands. Amsterdam: University Press.
Voorberg, W.H., Bekkers, V.J.J.M. & Tummers, L.G. (2014). A Systematic Review of Co-Creation and Co- Production: Embarking on the social innovation journey. Public Management Review , 17 (9): 1333-1357. Vreugdenhil, M. (2011). Spraakverwarring over participatie. Journal of Social Invention: Theory and Practice, 20 (1): 76-99.
Waterschap Vallei en Veluwe. (2014). Toekomstbeelden van ons waterschap: Bestuurlijke langetermijnvisie. Verkregen van [https://www.vallei-veluwe.nl/publish/pages/21937/bestuurlijke_langetermijnvisie_2014- 04-28.pdf.] 4 december 2017.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. (2012). Dertig jaar privatisering, verzelfstandiging en
marktwerking. Amsterdam: University Press.
Yin, R.K., (1984). Case Study Research: Design and Methods. Beverly Hills, Calif: Sage Publications. Zaidah Zainal, (2003). An Investigation into the effects of Discipline-Specific Knowledge, Proficiency and Genre on Reading Comprehension and Strategies of Malaysia ESP Students. Unpublished Ph.D. Thesis. University of Reading.
Zwaard, J. van der en Specht, M. (2013). Betrokken bewoners, betrouwbare overheid. Condities en
competenties voor burgerkracht in de buurt. Verkregen van [http://www.kenniswerkplaats-leefbaar.nl/wp-
Bijlage 1
Projecten Klimaat voor Ruimte
ADAPTATIE
Biodiversiteit in een veranderende wereld: voorspellingen van vegetatiedynamiek
Voorafgaand aan het project is de volgende doelstelling geformuleerd door de onderzoekers: “Ons
projectdoel was om de effecten van klimaatverandering te voorspellen, dat wil zeggen veranderingen in temperatuur, neerslag en potentiële evapotranspiratie, de ruimtelijke verdeling van vegetatie en zijn functionele diversiteit binnen ecosystemen in Nederland”. Het onderzoek heeft ervoor gezorgd dat er
voorspelde planteigenschappen bekend zijn geworden die vervolgens gebruikt kunnen worden om de kans van voorkomen van verschillende vegetatietypen te voorspellen. Daarnaast heeft het onderzoek
duidelijkheid geboden in wat het aantal bedreigde soorten nadelig beïnvloedt. De twee voornaamste oorzaken daarvan zijn droogtestress en zuurstofstress.
Adaptatie van de Ecologische Hoofd Structuur (EHS)
Adaptatie van de Ecologische Hoofd Structuur was een onderzoeksproject naar de effecten van
klimaatverandering op de natuur. Speciale aandacht ging in het onderzoeksproject uit naar de interactie met versnippering. Het onderzoek toont aan dat soort eigenschappen een goede indicator zijn om de