De hoofdvraag van dit onderzoek luidt: Hoe verhouden Nederlandse jongvolwassen vrouwen
zich tot het ‘eigen verantwoordelijkheid’-discours rond soa preventie? Uit de data wordt
duidelijk dat de meeste respondenten de disciplinering rond hun eigen gezondheid en daarmee hun eigen verantwoordelijkheid rond soa preventie hebben geïnternaliseerd. Dit blijkt uit het feit dat de meeste respondenten zichzelf de schuld geven wanneer zij onveilige seks hebben gehad of een soa oplopen, ondanks de beperkende factoren en het ontbreken van kennis over (de risico’s van) soa’s. Het feit dat respondenten de ontbrekende kennis over soa’s aanvullen door zelfstudie getuigt van zelfkennis en daarmee zelfregulering. Echter blijkt ook uit de data dat de respondenten niet onderhevig zijn aan het ‘eigen verantwoordelijkheid’-discours. Zo verzetten zij zich deels tegen het stigma dat op soa’s rust.
verkeerde manier seks hebben (Lister 2002; Rubin 1984). Respondenten lijken dit stigma deels geïnternaliseerd te hebben. Dit blijkt uit hun woordkeuze wanneer zij het over soa’s hebben. Echter bevechten respondenten dit stigma tegelijkertijd door soa’s te normaliseren en in een ziektebeeld te plaatsen. Op deze manier nemen ze de schaamte die aan het stigma rond soa’s zit weg. Ook nemen respondenten een actieve houding aan met betrekking tot hun eigen gezondheid, maar niet altijd op de manier hoe de overheid dit voorschrijft. De respondenten laten zich nog regelmatig voor de zekerheid op soa’s testen en omzeilen de bezuinigingen op gratis soa testen bij de GGD door te liegen op het intakeformulier over het feit dat zij symptomen hebben en/of het aantal bedpartners dat zij hebben gehad.
Het huidige beleid rond soa-preventie is duidelijk gebaseerd op de norm om seks binnen een monogame heteroseksuele relatie te hebben, waarin liefde centraal staat (Richardson 2017, p. 211; Wouters 2013; Joshi et al. 2013; Kulick 2005). Uit literatuur en mijn data blijkt echter dat dat deze norm aan verandering onderhevig is: de meerderheid van mijn respondenten heeft vooral ervaring met losse contacten, casual seks (relaties) en dus wisselende partners (Rutgers & Soa Aids Nederland 2017). Binnen deze relationele context is het risico op soa’s aanzienlijk groter dan binnen monogame relaties. Politici die beargumenteren dat soa preventie je eigen verantwoordelijkheid is, zijn dan ook voornamelijk witte, getrouwde mannen voor wie het risico op soa’s zo goed als nihil is. Het beleid faalt de veranderende relationele context te ondersteunen door jongeren zelf verantwoordelijk te houden voor soa-preventie. Mijn data laat zien dat al mijn respondenten de intentie hebben condooms te gebruiken en daarmee het risico op soa’s te verkleinen. Echter overheersen de in hoofdstuk 4 geïdentificeerde beperkende factoren het geïnternaliseerde eigen verantwoordelijkheidsgevoel. Met name genderongelijkheid speelt een bepalende rol bij het tot stand komen van onveilige seks.
Mijn suggestie voor vervolgonderzoek is dan ook om vergelijkbaar onderzoek op grotere schaal uit te voeren om generaliseerbaarheid te versterken. Tijdens mijn zoektocht naar sociologische Nederlandse literatuur over condoomgebruik en genderongelijkheid kwam ik tot de ontdekking dat die er nauwelijks is. Het onderzoek dat er is, is niet sociologisch en redelijk gedateerd (+/- 1990-2005). Ook hanteert het meeste onderzoek gedragsmodellen om de intenties en beslissingen van jongeren met betrekking tot risicovol gedrag (i.e. onveilige seks) te verklaren (zie bv. Bakker 1995; Richard & Van der Pligt 1991; Dolstra 2006). Deze modellen houden vaak geen rekening met de sociale context waarin een beslissing wordt gemaakt. Mijn onderzoek toont het belang van de sociale context aan: alle respondenten in dit onderzoek hebben de intentie de kans op soa’s te verkleinen maar zijn door o.a.
gendersocialisatie niet altijd in staat dit te doen. Om deze reden is het voor vervolgonderzoek ook zeer interessant om vergelijkbaar onderzoek onder andere onderzoeksgroepen uit te voeren, bijvoorbeeld onder mannen. Daarnaast laat mijn data zien dat onderzoek naar het onderhandelen van veilige seks en het hebben van en het testen op soa’s relevant is onder respondenten met verschillende opleidingsniveaus. Veel onderzoek in Nederland met betrekking tot jongeren en soa’s is uitsluitend gericht op mbo-leerlingen en/of jongeren met een migratieachtergrond (zie bv. Vanwesenbeeck et al. 2003; Wolfers et al. 2011). De helft van mijn respondenten is universitair opgeleid en allemaal hebben zij ervaring met onveilige seks en soa’s. Daarnaast identificeren al mijn respondenten zich als wit en Nederlands. Ik raad daarom aan vervolgonderzoek niet uitsluitend te richten op jongeren met een bepaald opleidingsniveau of een bepaalde achtergrond.
Literatuur
Amaro., H. (1995). Love, Sex, and Power. Considering Women’s Realities in HIV Prevention. American Psychologist, 50(6): 437-447.
Armstrong, E. A., Hamilton L., England, P..(2010). Is hooking up bad for young women? Contexts, 9(3): 22-27.
Bakker, A. B. (1995). Denk na, vrij veilig: Descriptief en experimenteel onderzoek naar attitudes tegenover condoomgebruik. s.n.
Blue, C. (2015). Gendered Condom Use: An Exploratory Sociological Analysis
(Masterscriptie). Geraadpleegd van
https://etd.ohiolink.edu/!etd.send_file?accession=akron1428328409&disposition=inline Bogle, K. A.. (2008). Hooking Up: Sex, Dating, and Relationships on Campus. New York: New York University Press.
Bryman, A. (2012). Social Research Methods. OUP Oxford. condoms. Culture, Health & Sexuality, 5(4): 353-369.
Dehne, K. L. & Riedner, G. (2005). Sexually Transmitted Infections Among Adolescents: The Need for Adequate Health Services. World Health Organization. http://whqlibdoc.who.int/Publications/2005/9241562889.pdf
Desmadryl, B. (2015). Aanvaardbaarheid van SOA zelftests bij jongeren (Masterscriptie). Geraadpleegd van https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/214/352/RUG01- 002214352_2015_0001_AC.pdf
Dolstra, N. (2006). De relatie tussen genderrollen, sociale cognities en onveilig seksueel gedrag. Een onderzoek naar de validering van genderolmeetinstrumenten bij sociale cognities en onveilig seksueel gedrag onder Nederlandse jongeren (Masterscriptie). Geraadpleegd van https://essay.utwente.nl/58743/1/scriptie_N_Dolstra.pdf
Esch, M. W., van (2015). De Verantwoordelijkheid van de Participerende Burger. Een discoursanalyse naar de betekenis van eigen verantwoordelijkheid (Masterscriptie).
Geraadpleegd van https://essay.utwente.nl/67971/1/Esch_MW_v_Esch_PA_MSC_thesis_20Aug2015_Need_Os
sewaarde_DeVerantwoordelijkheidVanDeParticiperendeBurger.pdf?fbclid=IwAR3ORfMfiy gMfVcFEv9Fwy_AdmYsUKhbStEKvnxojNfs_mEFi_7lB9wLmuY
Flood, M. (2003). Lust, trust and latex: Why young heterosexual men do not use
Foucault, M. (1975/1995). Discipline and Punish. The Birth of the Prison. New York: Random House.
Foucault, M. (1977). Discipline and Punish. New York: Pantheon.
Foucault, M. (1978). The History of Sexuality, volume I: An Introduction. New York: Pantheon.
Foucault, M. (1982). The Subject and Power, In H. Dreyfus & P. Rabinow, Michel Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics. Chicago: Chicago University Press.
Foucault, M. (1989 Ned. vert.) Het panoptisme. In: Discipline, toezicht en straf: de geboorte van de gevangenis. Groningen: Historische uitgeverij.
Foucault, M. (1989/1996). Space, Knowledge and Power. In S. Lotringer (Red.), Foucault Live. Collected Interviews, 1961-1984 (pp. 335-347). New York: Semiotext(e).
Foucault, M. (2000). Governmentality. In J. D. Faubion (Red.), Power: Essential Works of Foucault 1964-1984, volume 3 (pp. 201-222). Londen: Penguin.
Gavey, N., & McPhillips, K. (1999). Subject to Romance: Heterosexual Passivity as an Obstacle to Women Initiating Condom Use. Psychology of Women Quarterly, 23(2), 349– 367. https://doi.org/10.1111/j.1471-6402.1999.tb00366.x
Goenee, M., Kedde, H., & Picavet, C. (2012). Condoomgebruik en testgedrag in Nederland. Tijdschrift voor Seksuologie, 36(2), 109–120. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/profile/H_Kedde/publication/257143660_Condoomgebruik_en _testgedrag_in_Nederland/links/02e7e52493eb0580ec000000/Condoomgebruik-en-
testgedrag-in-Nederland.pdf
Hamilton, L. & Armstrong, E. A. (2009). Gendered Sexuality in Young Adulthood: Double Binds and Flawed Options, Gender & Society ,23(9), 589– 616.
Joshi, S. P., Peter, J., & Valkenburg, P. M. (2013). A Cross-Cultural Content-Analytic Comparison of the Hookup Culture in U.S. and Dutch Teen Girl Magazines. The Journal of Sex Research, 51(3), 291–302. https://doi.org/10.1080/00224499.2012.740521
Kampen, T. (2010) Verplicht vrijwilligerswerk. De moeizame activering van bijstandscliënten. In: Verhoeven I. & M. Ham (2010) Brave burgers gezocht. De grenzen van de activerende overheid. Amsterdam: Van Gennep.
Kaya, M. (2016, 14 november). Iedereen moet bij de soa-poli terechtkunnen. Geraadpleegd op 2 maart 2019, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/11/14/iedereen-moet-bij-de-soa-poli- terechtkunnen-5279133-a1531738
Kulick, D. (2005). FOUR HUNDRED THOUSAND SWEDISH PERVERTS. GLQ: A Journal of Lesbian and Gay Studies, 11(2), 205–235. https://doi.org/10.1215/10642684-11-2- 205
Lister, R. (2002). Sexual Citizenship. Handbook of Citizenship Studies, , 191–208. https://doi.org/10.4135/9781848608276.n12
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2009). Verantwoordelijk Burgerschap. Een kwestie van geven en nemen [Brochure]. Geraadpleegd op 10 maart 2019, van www.handvestburgerschap.nl
Morokoff, P. J. (2000). A Cultural Context for Sexual Assertiveness in Women. Sexuality, Society and Feminism, pp. 229-319, edited by Cheryl Brown Travis and Jacquelyn W. White. Washington, DC: American Psychological Association.
Poorten, G. van. (presentator). (2017, 18 april) Soa-crisis & Drugs Task Force (TV- programma) In: Spuiten en Slikken (BNN). https://spuitenenslikken.bnnvara.nl/nieuws/drugs- task-force-en-soa-crisis
Richard, R., & van der Pligt, J. (1991). De invloed van gewoontes, persoonlijke effectiviteit en gevoelsmatige reacties op condoomgebruik bij jongeren. Gedrag & Gezondheid, 19, 65- 76.
Richardson, D. (2017). Rethinking Sexual Citizenship. Sociology, 51(2), 208–224. https://doi.org/10.1177/0038038515609024
Rubin, G. (1984). Thinking Sex: Notes for a Radical Theory of the Politics of Sexuality. In C. S. Vance (Red.), PLEASURE and DANGER: exploring female sexuality (pp. 267–319). Boston, London, Melbourne and Henley: Routledge & Kegen Paul.
Rutgers & Soa Aids Nederland (2017). Seks onder je 25e 2017. Verkregen op 3 maart, 2019, via http://seksonderje25e.nl/page/Samenvatting
Shearer, C. L., Hosterman, S. J., Gillen, M. M. & Lefkowitz, E. S. (2005). Are Traditional Gender Role Attitudes Associated with Risky Sexual Behavior and Condom-Related Beliefs? Sex Roles, 52(5-6), 311-324.
Spauwen, L.W., Hoebe, C.J., Brouwers, E.E. et al. (2011). Improving STD testing behavior among high-risk young adults by offering STD testing at a vocational school. BMC Public Health, 11(750), https://doi-org.proxy.uba.uva.nl:2443/10.1186/1471-2458-11-75
Van den Bosch, F. (2015). Wat zit er achter de soa-test? Een behoefteanalyse op de Poli Seksuele Gezondheid naar aanvullende zorg over seks, liefde en relaties in de vorm van
eHealth (Masterscriptie). Geraadpleegd van
https://essay.utwente.nl/68591/1/Bosch,%20A.F.%20van%20den%20- %20s1409352%20(verslag).pd
Van Empelen, P., & Kok, G. (2006). Condom use in steady and casual sexual relationships: Planning, preparation and willingness to take risks among adolescents. Psychology & Health, 21(2), 165–181. https://doi.org/10.1080/14768320500229898
Van Houweling, P., Boele, A., & Dekker, P. (2014). Burgermacht op eigen kracht? Een brede verkenning van ontwikkelingen in burgerparticipatie.
Vanwesenbeeck, I., Bakker, F., van Fulpen, M., Paulussen, T., Poelman, J., & Schaalma, H. (2003). Seks en seksuele risico’s bij vmbo-scholieren anno 2002. Tijdschrift voor
Seksuologie, 27, 30–39. Geraadpleegd van https://www.researchgate.net/publication/237225964_SEKS_EN_SEKSUELE_RISICO’S_B
Wolfers, M. E., Kok, G., Mackenbach, J. P., & De Zwart, O. (2010). Correlates of STI testing among vocational school students in the Netherlands. BMC Public Health, 10(1). https://doi.org/10.1186/1471-2458-10-72
Wouters, C. (2013). ‘No sex under my roof’: Teenage sexuality in the USA and in the Netherlands since the 1880s. Política y Sociedad, 50(2). https://doi.org/10.5209/rev_poso.2013.v50.n2.40026
Bijlagen
Bijlage 1. Topiclijst interviews
Topic (Voorbeeld)vragen
Algemeen - Introductiepraatje: gegevens
goede of foute antwoorden, gaat om jouw ervaringen en opvattingen - Zou je kunnen vertellen hoe een
gemiddelde week er voor jou ongeveer uitziet?
Ervaringen heteroseks - Zou je me willen vertellen hoe je de ontwikkeling van je seksleven eruit ziet? Vanaf ongeveer het moment van je eerste seksuele interactie tot nu?
- Heb je een relatie?
- Hoe ervaar je de communicatie met losse contacten vs. vaste partners? (Attitudes) condoomgebruik - Hoe zelfverzekerd ben je in het
initiëren van condoomgebruik? - Wat zijn je ervaringen m.b.t.
condoomgebruik? (bij wie ligt (meestal) het initiatief/de verantwoordelijkheid?)
- Ervaringen (on)veilige seks en hoe dit tot stand is gekomen
Attitudes/ervaringen soa tests - Wat wist je al/weet je van soa’s? (m.b.t. seksuele voorlichting)
- Heb je wel eens een soa test gedaan? - Wat was de aanleiding waarom je je
hebt laten testen?
- Waar heb je je laten testen? (bv. GGZ/huisarts/zelftest) En waarom daar?
- In geval van test bij GGZ/huisarts => hoe heb je de testafname ervaren? (van wachtruimte tot interactie met GGD medewerker/huisarts etc.) - In geval van zelftest => waarom
voor zelftest gekozen? + hoe heb je zelftesten ervaren?
Ervaringen soa’s - Heb je wel eens een soa gehad? - Hoe voelde je je hierover? - Heb je je sekspartner(s) moeten
inlichten/ingelicht? - Hoe heb je dit ervaren? Attitudes bezuinigingen gratis soa testen bij
de GGD - Uitleg huidig beleid + vragen naar mening van respondent over dit beleid en bezuinigingen