Conclusie

Deelvraag 1: In hoeverre is bij Nederlandse gemeenten klimaatadaptatie gemainstreamd in het bestaand ruimtelijke beleid?

Uit de analyse van de Omgevingsvisies van de gemeente Alkmaar, Tilburg, Ede, Groningen, Sittard-Geleen en Zwolle blijkt dat klimaatadaptatie veelal is gefragmenteerd en wordt uitgevoerd vanuit verschillende beleidsvelden met een ruimtelijke focus zoals klimaat-, water- en groenbeleid. Alle gemeenten erkennen dat er sprake is van klimaatverandering. Waar de gemeenten Ede, Tilburg en Alkmaar zich beperken tot deze erkenning, blijken de gemeenten Sittard-Geleen en Zwolle veel bewuster van eventuele risico’s voor de eigen gemeente. Behalve dat er in de gemeentelijke Omgevingsvisies in ruime mate aandacht is voor klimaatverandering en de eventuele gevolgen, wordt er door de gemeenten ook aandacht besteed aan het creëren van samenhang tussen klimaatdoelen en andere beleidsdoelstellingen. Het blijft bij de gemeenten Ede, Tilburg, Alkmaar en Groningen bij het enkel benoemen van mogelijk synergiën terwijl bij de gemeenten Sittard-Geleen en Zwolle het thema ‘klimaatadaptatie’ een integraal onderdeel is van de beleidsagenda. Verder benoemen alle onderzochte gemeenten klimaatdoelstellingen, waarbij het echter ontbreekt aan een prioritering ten opzichte van andere beleidsdoelstellingen. Hierdoor blijft het lastig om specifiek te bepalen in hoeverre klimaatadaptatie prioriteit heeft ten opzichte van andere beleidsdoelstellingen. In de Omgevingsvisies wordt de strategie om de gemeente aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering verschillend uitgewerkt. Soms is er slechts sprake van abstracte formuleringen en in andere gevallen van concrete adaptatiemaatregelen. Bij de abstracte maatregelen blijft het bij enkel het uitspreken van ambities en algemene maatregelen die deze ambities eventueel kunnen verwezenlijken. De maatregelen zijn bovendien niet geënt voor de eigen situatie in de gemeente waardoor actie uitblijft. Doordat een Omgevingsvisie overwegend de hoofdlijnen van het te voeren ruimtelijk beleid omvat is het doorgaans gebruikelijk dat concrete maatregelen verder worden uitgewerkt in andere beleidsnota’s van de gemeenten. Wat opvalt is dat de gemeenten Sittard-Geleen en Zwolle ook in hun Omgevingsvisie specifieke projecten en maatregelen hebben benoemd ten behoeve van een klimaatbestendige gemeente. Op basis van de analyse is bepaald dat de

gemeente Sittard-Geleen en de gemeente Zwolle een koploperspositie innemen op het gebied van het mainstreamen van klimaatadaptatie in het bestaand ruimtelijk beleid.

Deelvraag 2: In hoeverre hebben de twee gemeentelijke koplopers klimaatadaptatie gemainstreamd in vigerende beleidsnota’s afkomstig uit de beleidsvelden ruimtelijke ordening, water en groen (milieu)?

Deelvraag 3: Welke barrières en stimulerende factoren hebben of hadden invloed op de integratie van klimaatadaptatie in het ruimtelijk beleid?

Om de mate van mainstreaming van klimaatadaptatie verder te onderzoeken zijn van de gemeente Sittard-Geleen en Zwolle meerdere vigerende beleidsnota’s en ruimtelijke plannen geanalyseerd. De conclusie is dat klimaatadaptatie sterk is geïntegreerd in het ruimtelijk beleid van de gemeente Sittard-Geleen. De gemeente streeft naar een algehele duurzame ontwikkeling waar klimaatadaptatie onderdeel van is. Er wordt in de beleidsnota’s ingegaan op de mogelijke effecten van klimaatverandering. In de opgestelde Omgevingsvisie is er sprake van afstemming tussen de verschillende beleidsdoelen en er worden ook concrete projecten en maatregelen benoemd die moeten zorgen voor een klimaatbestendige gemeente. Een kritische kanttekening is de beperkte aandacht voor prioritering van klimaatadaptatie ten opzichte van andere beleidsdoelstellingen. Eveneens ontbreken er concrete deadlines voor het uitvoeringsproces naar het einddoel: een klimaatbestendige gemeente. De vermelde deadline van 2050 is algemeen en niet specifiek voor de eigen gemeente.

De hoge mate van integratie van klimaatadaptatie in het ruimtelijk beleid van de gemeente Sittard-Geleen is volgens de respondenten te verklaren door een aantal factoren:

▪ Zo beschikt de gemeente over een ‘groene’ coalitie en is er sprake van een sterke politieke wil binnen de gemeente;

▪ Aanwezigheid van de benodigde kennis en subsidies;

▪ Het deelnemen aan meerdere kennisnetwerken en intensieve samenwerking met andere partijen;

▪ Er is gebrek aan competitie met andere ruimtelijke vraagstukken, waardoor er sprake is van een integrale benadering;

▪ Meerdere calamiteiten zoals de extreme regenbuien van 2012, 2014 en 2016 hebben sterk bijgedragen aan een hoger urgentiebesef binnen de gemeente;

▪ Door de demografische krimp hebben zich kansen voorgedaan voor de gemeente Sittard-Geleen, omdat er zo letterlijk meer ruimte ontstond voor adaptatiemaatregelen.

Uit de analyse van de vigerende beleidsnota’s van de gemeente Zwolle kan worden geconcludeerd dat klimaatadaptatie sterk is geïntegreerd in het ruimtelijk beleid van de gemeente Zwolle. In alle onderzochte nota’s is sprake van bewustzijn van de effecten van klimaatverandering en is er middels een uitgevoerde stresstest Light inzichtelijk wat de gevolgen zijn voor de eigen gemeente. Met het opgestelde Regionaal Adaptatieplan laat de gemeente Zwolle zien dat klimaatadaptatie een belangrijk thema is. De opgestelde Omgevingsvisie creëert samenhang tussen de verschillende beleidsterreinen en de aanwezigheid van meerdere concrete projecten, samenwerkingsverbanden en gekoppelde deadlines moeten zorgen voor een klimaatbestendige gemeente. Voor de gemeente Zwolle zijn er twee kanttekeningen. Zo is in de geanalyseerde beleidsdocumenten geen tot beperkte aandacht voor de prioritering van klimaatadaptatie. Klimaatadaptatie is een kernopgave uit de Omgevingsvisie, toch is het niet duidelijk wat de verhouding is ten opzichte van andere beleidsdoelstellingen. Daarnaast ontbreken er eigen deadlines voor het bereiken van het einddoel van de gemeente. De deadlines zijn momenteel gekoppeld aan het nationale Deltaprogramma, wat ook algemene deadlines voor Nederland zijn.

De hoge mate van integratie van klimaatadaptatie in het ruimtelijk beleid van de gemeente Zwolle is volgens de respondenten te verklaren door een aantal factoren:

▪ De gemeente beschikt over een ‘groene’ coalitie en is er sprake van een sterke politieke wil waarbij de urgentie van het klimaatvraagstuk wordt ingezien;

▪ Daarnaast heeft volgens de respondenten de aanwezigheid van benodigde kennis stimulerend gewerkt.

▪ Het samenwerkingsverband IJssel-Vecht Delta en de intensieve samenwerking met andere partijen;

▪ Er is gebrek aan competitie met andere ruimtelijke vraagstukken, waardoor er sprake is van een integrale benadering. Klimaat is fundamenteel onderdeel van de ruimtelijke vraagstukken;

▪ De geografische ligging en de daaraan gekoppelde forse verhoging van het waterpeil van het IJsselmeer, op advies van de commissie Veerman in 2010, is sterk bepalend geweest voor de aandacht voor klimaatadaptatie in het ruimtelijk beleid.