Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een therapievorm voor het verminderen van klachten door verandering van disfunctionele gedachten en disfunctioneel gedrag. Daarnaast is er in de

behandeling veelal aandacht voor psycho-educatie en de verbetering van stressmanagement- en interpersoonlijke vaardigheden. CGT heeft de volgende uitgangspunten:

Deze behandelvorm is gestructureerd en is in tijdsduur begrensd.

De patiënt en de therapeut gaan uit van een actieve samenwerking, waarbij bij aanvang van de therapie een gedeelde probleemanalyse en behandelaanpak wordt opgesteld.

Huiswerkopdrachten die de patiënt tussen de zittingen uitvoert, vormen een belangrijk onderdeel van de behandeling.

In de afgelopen twee decennia is de interesse voor de CGT-benadering bij bipolaire stoornissen toegenomen.

Bron: Szentagotai, A., & David, D. (2010). The efficacy of cognitive-behavioral therapy in bipolar disorder: a quantitative meta-analysis. Journal of Clinical Psychiatry, 71, 66-72.

De bekendste beschreven CGT-behandelingen specifiek voor bipolaire stoornissen zijn van Basco en Rush, Lam e.a. en Scott.

Bron: Basco, M.R., & Rush, A.J. (2007). Cognitive-behavioral therapy for bipolar disorder (2nd rev. ed.). New York: Guilford Press.

Zie ook: Lam, D.H., Jones, H.S., & Bright, J.A. (1999). Cognitive therapy for bipolar

disorder. a therapist’s guide to concepts, methods, and practice. New York: John Wiley and Sons Ltd.

Zie ook: Scott, J. (2003). Omgaan met stemmingsschommelingen: Zelfhulp op basis van cognitieve gedragstechnieken. Lisse: Swets & Zeitlinger.

Het behandelprotocol volgens Lam is gebruikt in effectiviteitsonderzoek. Basco en Rush hebben technieken van de cognitieve gedragstherapie beschreven, geen uitgeschreven behandelprotocol.

Scott heeft een zelfhulpboek geschreven dat gebaseerd is op cognitieve-gedragstherapietechnieken.

Dit boek is in het Nederlands vertaald.

Bron: Scott, J. (2003). Omgaan met stemmingsschommelingen: Zelfhulp op basis van cognitieve gedragstechnieken. Lisse: Swets & Zeitlinger.

De boeken van Basco en Rush en van Scott hebben als basis gediend voor ontwikkelde cgt-behandelprotocollen voor internationaal onderzoek naar de effectiviteit van CGT.

Bron: Basco, M.R., & Rush, A.J. (2007). Cognitive-behavioral therapy for bipolar disorder (2nd rev. ed.). New York: Guilford Press.

Zie ook: Scott, J. (2003). Omgaan met stemmingsschommelingen: Zelfhulp op basis van cognitieve gedragstechnieken. Lisse: Swets & Zeitlinger.

Ook in Nederland zijn op basis van de genoemde bronnen bij verschillende specialistische bipolaire behandelcentra behandelprotocollen ontwikkeld, zowel voor groeps- als voor individuele CGT-behandeling.

Er is veel overlap tussen de beschreven CGT-behandelingen voor bipolaire patiënten. De belangrijkste elementen zijn:

het verbeteren van het begrip van de stoornis, het verbeteren van monitoring en zelfmanagement, en verhoging van de therapietrouw;

het signaleren van (beginnende of rest-) symptomen van een depressie dan wel (hypo-) manie;

toepassing van verschillende gedrags- en cognitieve interventies om deze symptomen te verminderen dan wel om terugval te voorkomen;

aandacht voor specifieke interpersoonlijke en persoonlijke problemen die voortkomen uit de stoornis dan wel patiënten kwetsbaar maken voor terugval in een episode.

Sommige beschreven CGT-behandelingen besteden ook aandacht aan het vergroten van de interpersoonlijke en oplossingsgerichte vaardigheden. Veelal wordt uitgegaan van de cognitieve gedragscirkel.

Bron: Scott, J. (2003). Omgaan met stemmingsschommelingen: Zelfhulp op basis van cognitieve gedragstechnieken. Lisse: Swets & Zeitlinger.

In deze cirkel wordt de samenhang beschreven tussen veranderingen in stemming, denken, voelen en gedrag, psychosociaal functioneren, stress en lichamelijke toestand (in het bijzonder verstoringen in het slaapritme). CGT geeft patiënten handvatten om in te grijpen op cruciale punten in de

cognitieve gedragscirkel. In het onderzoek van Ball e.a. zijn experiëntiële technieken uit de ‘nieuwe generatie CGT’, zoals schematherapie, toegepast gericht op disfunctionele schema’s.

Bron: Ball, J.R., Mitchell, P.B., Corry, J.C., Skillecorn, A., Smith, M., & Malhi, G.S. (2006).

A randomized controlled trial of cognitive therapy for bipolar disorder: focus on long-term change. Journal of Clinical Psychiatry, 67, 277-286.

De toepassing van deze emotieve technieken binnen de behandelingen voor bipolaire patiënten staat nog in de kinderschoenen.

Naast de overeenkomsten wat betreft de ingezette elementen, zijn er ook duidelijke verschillen in het doel van de behandeling, zoals: meer aandacht voor negatieve versus positieve cognities, het aantal zittingen, de duur van de zittingen en gehanteerde interventies. De therapieën variëren in het

algemeen in duur tussen de tien en de twintig zittingen. Er is nog geen eenduidig verklaringsmodel voorhanden binnen de cognitieve gedragstherapeutische literatuur van de complexe cognitieve processen bij bipolaire stoornissen.

Bron: Johnson, S., & Tran, T. (2007). Bipolar disorder: what can psychotherapists learn from the cognitive research? Journal of Clinical Psychology, 63, 425-432.

Daarnaast verschilt de timing van inzet van CGT: zowel in de stabiele fase gericht op terugvalpreventie als ook ter behandeling van een depressieve episode.

Zoals beschreven in paragraaf 3, Gemeenschappelijke kenmerken van de behandelvormen, is er overlap tussen psycho-educatie en CGT. CGT onderscheidt zich van psycho-educatie in de specifieke aandacht voor het opsporen van disfunctionele gedachten of kernopvattingen en gedrag en de actieve bewerking daarvan middels onder meer uitdaagtechnieken en gedragsexperimenten.

De werkzaamheid van CGT bij de bipolaire stoornis is zowel onderzocht wat betreft terugvalpreventie alsook verbetering van depressie.

Bron: Lam, D.H., Bright, J, Jones, S. Hayward, P., Schuck, N., Chisholm, D., e.a. (2000).

Cognitive therapy for bipolar illness: A pilot study of relapse prevention. Cognitve Therapy and Research, 24, 503-520.

Lam, D.H., Watkins, E.R., Hayward, P., Bright, J., Wright, K., Kerr, N. e.a. (2003). A randomized controlled study of cognitive therapy for relapse prevention for bipolar affective disorder: outcome of the first year. Archives of General Psychiatry, 60, 145-152.

Zie ook: Miklowitz, D.J., Otto, M.W., Frank, E., Reilly-Harrington, N.A., Kogan, J.N., Sachs, G.S., e.a. (2007a). Intensive psychosocial intervention enhances func- tioning in patients with bipolar depression: results from a 9-month random- ized controlled trial. American Journal of Psychiatry, 164, 1340-1347.

Miklowitz, D.J., Otto, M.W., Frank, E., Reilly-Harrington, N.A., Wisniewski, S.R., Kogan, J.N., e.a. (2007b). Psychosocial treatments for bipolar depression: a 1-year randomized trial from the Systematic Treatment Enhancement Program. Archives of General Psychiatry, 64, 419-426.

Zaretsky, A.E., Segal, Z.V., & Gemar, M. (1999). Cognitive therapy for bipolar depression:

a pilot study. Canadian Journal of Psychiatry, 44, 491-494.