Catherina van Siena: niet mager maar miraculeus

De Vita van Catherina van Siena is opgeschreven door haar biechtvader Raymundus van Capua, slechts enkele jaren na haar dood in 1380. Gezien de lengte van het werk, ligt de focus op de passages welke haar eetgewoonten in beeld brengen. Ook de verbeelding van Catherina van Siena, verschijnt in de veertiende eeuw kort na haar dood. Deze komt tot een hoogtepunt in de vijftiende eeuw en krijgt stilistisch gezien een emotionele expressiviteit vanaf de zestiende eeuw.88 _De

verbeelding van Catherina in het Westen toont een opvallend standaardbeeld en zeer kerkelijke iconografie, waarin verwijzingen naar voedsel, zwakte of verhongering afwezig lijken.

Catherina en haar tweelingzus zijn het drie-en vierentwintigste kind van hun moeder Lapa. In tegenstelling tot haar zus wordt zij ook gevoed door haar, in plaats van door een zoogmoeder. Als

87 _{Bynum, Holy Feast, 14-16; 22, 23; Van Deth en Vandereycken, Van vastenwonder, 33.} 88 _{Fernandez-Gimenez de, “Giovanni di Paolo,”}

37 kind is Catherina een opgewekt en gehoorzaam meisje, wie haar devotie voor God al op jonge leeftijd uit. Rond haar vijftiende, aldus de Vita van Catherina, staat haar leven in het teken van God. Zij vast meer dan zij eet, vermoedelijk nadat haar tweelingzus overlijdt. Catherina’s ouders willen haar al jong uithuwelijken. Dit weigert zij en beslist in plaats daarvan te leven in het teken van haar mystieke huwelijk met Christus. Catherina gaat deel uitmaken van de Mantellata, een derde orde van de Dominicanen. Bij hen is zij in staat een leven te leiden buiten de kloostermuren, zodat zij zorg kan dragen voor anderen.89 _{De afbeeldingen van Catherina duiken dan ook op in de context van}

dominicaner kerken en complexen.

Een van de oudste afbeeldingen van Catherina, maakt deel uit van een altaarstuk geschilderd door Andrea di Bartolo tussen 1385-1428 (afb. 17). Catherina van Siena is afgebeeld omringt door vier dominicaner heiligen. Zij draagt een traditioneel habijt en houdt een crucifix, boek en lelie vast. Boven haar hoofd is een duif (de heilige geest) zichtbaar. Al deze elementen maken deel uit van de attributen, waarmee Catherina gebruikelijk afgebeeld wordt. 90

In de predella zijn vijf scènes zichtbaar, welke haar interactie met Christus benadrukken; Catherina knielend en biddend; de ontvangst van een visioen van Christus; het ontvangen van de stigmata; de uitwisselingen van harten met Christus en het verkiezen van de doornenkroon boven een gouden kroon met juwelen. Al deze scènes zijn veel voorkomende scènes in de beeldende kunst gewijd aan Catherina. Deze terugkerende iconografie doet vermoeden dat de verbeelding van Catherina van Siena draait om haar wonderdoening in tegenstelling tot de eerder besproken

verbeelding van de woestijnheiligen. Deze tonen eerder een nadruk op de fysieke verschijning van de heiligen. Soms trouw aan hun Vitae, soms suggestief.

Vergelijkbaar met Andrea di Bartolo, schilderde Giovanni di Paolo een van de meest bekende series van het leven van Catherina van Siena. De panelen zijn onderdeel van het Pizzicaiuoli

altaarstuk, waartoe de opdracht waarschijnlijk gegeven is na de canonisatie van Catherina in 1462. De panelen welke het leven van Catherina verbeelden zijn als volgt: Catherina ontvangt haar habijt; Catherina en de bedelaar; de wonderbaarlijke communie van Catherina; de uitwisseling van harten met Christus; het mystieke huwelijk van Catherina; Catherina dicteert haar dialogen aan Raymundus van Capua; Catherina voor de paus en de dood van Catherina. 91

De eerste afbeelding (afb. 18), Catherina die haar habijt ontvangt, is de enige afbeelding waarin haar lichaam duidelijk zichtbaar is. Net als bij het altaarstuk van Andrea di Bartolo zijn er in

89 _{Cartier, Life of Saint Catharine, 25; 33;35; 43-45.} 90 _{Kaftal, Iconography, 9-10.}

38 haar lichamelijke vertoon geen tekenen zichtbaar van ondervoeding, zwakte of andere elementen gerelateerd aan eten en niet eten. Men kan stellen dat haar grijzige huidskleur een verwijzing is naar haar fysieke toestand, maar het dit hoeft niet noodzakelijk zo te zijn. Volgens de Fernandes-Giminez, wordt een grijs kleurenpalet regelmatig gebruikt voor objecten gerelateerd aan ascetische heiligen en orden.92 _{Sterker nog, een grauwe ‘ziek uitziende’ huidskleur is een van de weinige zichtbare}

aanwijzingen voor ziekte in al het door mij bestudeerde beeldmateriaal van Catherina van Siena. Het portret van Catherina van Siena van Giovanni di Paolo uit 1462 is hier een voorbeeld van (afb. 19). Een tweede beeld dat dichter bij de tekst staat is de afbeelding waar Catherina flauwvalt in de armen van twee zusters of engelen. Dit iconografische motief maakt deel uit van de serie verrichte

wonderen van Catherina van Siena. Daarbij verschijnt deze verbeelding van Catherina vaker vanaf de zestiende eeuw. Hier is een verandering van iconografie zichtbaar, welke aansluit op een verandering in stijl. Vanaf de zestiende eeuw wordt de ‘vermenselijking’ van heiligen een belangrijk thema. Het is een periode waarin realisme, emotie en expressie sterker benadrukt worden. 93

Het is van belang te benadrukken dat de bovenstaande informatie over het leven van Catherina voornamelijk gebaseerd is op Catherina’s eetgewoonten en Rudolph Bells onderzoek in

Holy Anorexia. Daarbij komt dat de Vita van Raymundus van Capua bestaat uit dertig hoofdstukken,

waarvan hoofdstuk zeventien zeker vijftien pagina’s uitweidt over Catherina’s eetgewoonten. In verhouding tot de beschrijving van Catherina’s gedrag rondom voedsel in haar Vita, richt de beeldende kunst en hiermee de middeleeuwse toeschouwer zich tot Catherina’s wonderdoening.