Case 3: Spooknota’s

Maar voor welke tegenprestatie betalen de klanten van G? De websites die door de dochterondernemingen worden geëxploiteerd, zien er op het eerste gezicht

professioneel uit. Bij nadere bestudering valt echter op dat ze vrij eenvoudig zijn opgezet. Het bestand van de adressendatabase ziet er al goed gevuld uit, vermoedelijk doordat de gegevens integraal zijn overgenomen uit die van de Telefoongids. Er bestaat in sommige internetgidsen namelijk ook de mogelijkheid om naar

particulieren te zoeken. Door het goedgevulde gegevensbestand kunnen (potentiële) klanten het idee krijgen dat het blijkbaar om een goedlopende, professionele gids gaat, waarbij al een heleboel bedrijven zijn aangesloten.

Naast de eigen bedrijvendatabase staan op de website voornamelijk veel links naar andere webpagina’s, zoals het dagelijks nieuws afkomstig van landelijke dagbladen of van gratis nieuwssites; actuele aandelenkoersen en ‘handige’ informatie voor

ondernemers, zoals links naar de Kamer van Koophandel of een brancheorganisatie.

2.5 Case 3: Spooknota’s

Bij de onpersoonlijke benaderingswijze zit de misleiding niet in de verkooppraatjes of de druk die wordt uitgeoefend door de aanbieder, maar in de presentatie van het toegestuurde document. Per post of fax krijgt de ondernemer een aanbod toegestuurd voor – in de meeste gevallen – een vermelding in een (inter)nationale gids, maar dan verhuld in de vorm van een “gratis update” of “registratie”; een enquête of in de vorm van een factuur. Alleweldt et al. (2008) hebben oneerlijke en misleidende

handelspraktijken van internationaal opererende “directory companies” onderzocht, die ondernemers in Europa misleidende aanbiedingen toesturen voor een vermelding in een internationale adresgids (zie Box A).

Box A: Registratieformulier

In hun onderzoek richten Alleweldt et al. (2008) zich op directory companies die door het massaal versturen van (registratie)formulieren ondernemers in diverse Europese landen duperen. Ter illustratie zal de handelwijze van een internationaal opererende aanbieder worden beschreven. De actor opereert onder verschillende handelsnamen en heeft zusterbedrijven die werken vanuit verschillende Europese landen, waaronder Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Roemenië. Ondernemers ontvangen een mailing form per post of fax met de mededeling dat het bedrijf informatie verzamelt voor een bedrijvengids, zodat andere bedrijven geïnformeerd kunnen worden over de bedrijfsactiviteiten en de talen die er worden gesproken. Bovenaan het formulier staat: “To

update your company profile, please print, complete and return this form. (Updating is free of charge). Only sign if you want to place an insertion.” (De dikgedrukte letters zijn overgenomen.) Het bijwerken van de registratie is weliswaar gratis, maar het registreren blijkt geld te kosten. Het is een eenvoudig invulformulier waarbij de ondernemer zijn contactgegevens moet opgeven en moet aanvinken welke talen er worden gesproken. Op de achtergrond van het formulier prijkt het beeldmerk van de Europese Unie. De prijs van deze dienst staat verstopt in de kleine letters onderaan het formulier: I hereby order a subscription with service provider [naam aanbieder]. I

will have an insertion to its database for three years. The price per year is euro 965. Voor de

algemene voorwaarden wordt verwezen naar de website.

In deze paragraaf zullen wij stilstaan bij de zgn. spooknota; offertes die lijken op een nota. Er wordt dieper ingegaan op de Kamer van Koophandel-mailing uit de inleiding (paragraaf 1.1). Daarbij moet eerst een onderscheid worden gemaakt tussen een spooknota en een valse factuur. Bij een spooknota lijkt het document op een factuur, maar wanneer het goed wordt doorgenomen blijkt het een aanbod/offerte voor een dienst te betreffen. Hoewel de aanbieder met de aangehechte acceptgiro de indruk wil wekken dat de ondernemer een betalingsverplichting heeft, is hiervan dus nog geen sprake. In kleine letters staat bijvoorbeeld vermeld “Dit is een aanbod en geen factuur.” Pas wanneer de ‘nota’ wordt ondertekend, wordt akkoord gegaan met het gedane aanbod. Bij een valse factuur doet de malafide actor alsof er aan de

ondernemer een dienst/product is geleverd, waarvoor hij nu moet betalen. Er wordt bijvoorbeeld bedankt voor de bestelling en er wordt op aangestuurd dat het

verschuldigde bedrag zo snel mogelijk moet worden overgemaakt. Maar er was nimmer een bestelling gedaan, dus er bestaat ook geen betalingsverplichting. Doordat de verzender van de nota dit wel beweert heeft hij het document opzettelijk valselijk opgemaakt.

Inspelen op verwarringsgevaar

Bij de onpersoonlijke aanpak van acquisitiefraude wordt niet gewerkt met ‘het script’, aan de hand waarvan we de persoonlijke benadering van aanbieders hebben besproken (zoals in case 1 en 2), want juist door één handeling – het plaatsen van de

handtekening onder de acceptgiro – verwerft de actor zowel de instemming van de klant (akte 1) als een machtiging tot betaling (akte 2). Bij een massale benadering van potentiële klanten wordt bewust ingespeeld op het verwarringsgevaar. De misleiding zit veeleer in de presentatie van het document cq. het aanbod, dan in de misleidende aanbieding van de dienst an sich. Spooknota’s kunnen betrekking hebben op allerlei diensten en producten, veelal is op het eerste gezicht niet duidelijk wat er wordt aangeboden. Meestal is het een verkapt aanbod voor een opname in een (internet)gids, maar ook wordt gepoogd ondernemers te laten betalen voor een landelijke

milieubijdrage (zie Box B), of een “verplichte” registratie voor een beroepsgroep of van een domeinnaam.

De nepfacturen ogen meestal professioneel, zowel qua inhoud als opmaak, waardoor het lijkt alsof er daadwerkelijk een betalingsverplichting bestaat. Aan de spooknota is een acceptgiro gehecht waar alleen nog maar een handtekening onder hoeft te worden geplaatst; de naam van de ondernemer en het contractbedrag zijn al ingevuld. Het verschuldigde bedrag staat duidelijk genoemd en het document is voorzien van een referentie/klantnummer,dat een bestaande zakelijke relatie suggereert. Dit is ook te zien bij spookfactuur van Kantoor voor Klanten (zie bijlage 1).

Met hun bedrijfsnaam, factuur en website vertoonde het bedrijf Kantoor voor Klanten grote gelijkenissen met de Kamer van Koophandel. Het bedrijf speelde bewust in op het verwarringsgevaar³⁵ dat als gevolg hiervan bij de ondernemers in Nederland zou kunnen ontstaan. Dit verwarringsgevaar heeft zich ook verwezenlijkt nu ondernemers zijn overgegaan tot betaling van de factuur, omdat ze in de veronderstelling waren te betalen aan de Kamer van Koophandel. Ironisch genoeg hebben sommigen

daadwerkelijk geld overgemaakt aan de Kamer van Koophandel en niet aan de malafide actor.

De actoren hebben aangegeven dat zij deze aanbiedingsbrief in het kader van een promotiestunt voor hun zoekmachine, genaamd kvkhandelsregister.nl, hebben verstuurd. Daarbij wisten ze dat de huisstijl leek op die van de Kamer van Koophandel, maar beweerden ze dat ze zich “geen enkel moment hebben

gerealiseerd” dat het onduidelijkheid zou kunnen opleveren. De voorzieningenrechter oordeelde echter dat de groep wel degelijk “te kwader trouw heeft gehandeld en

bewust heeft getracht onvoldoende onoplettende ondernemers op een geraffineerde wijze ertoe te bewegen op een bankrekening van de groep te betalen in de volle wetenschap dat die ondernemers dat nimmer zouden doen, indien zij niet in de onjuiste veronderstelling zouden zijn gebracht dat zij aan de Kamer van Koophandel betaalden.”

Op de spookfactuur staat in de kleine letters vermeld – op de derde regel – dat het gaat om een aanbieding: “Uw registratie bij de Kamer van Koophandel is gescheiden van

onze dienstverlening. Dit is geen factuur maar een aanbod.” Voorbereiding: Investeren in tijd en geld

Bij een massale benadering van potentiële klanten lijkt er, in vergelijking met de op het bedrijf gerichte benadering, meer voorbereiding nodig te zijn. Achter de

omvangrijke mailing van Kantoor voor Klanten is een aantal maanden aan

voorbereiding vooraf gegaan, zo blijkt uit het vonnis³⁶ van de voorzieningenrechter. Vijf personen handelend ‘namens’ diverse rechtspersonen hebben zich bezig

gehouden met deze truc. Zes maanden van tevoren werd de website

kvkhandelsregister.nl al geregistreerd, waarna een maand later het woord/beeldmerk Kantoor voor Klanten bij Benelux Bureau voor het Intellectueel eigendomsrecht werd gedeponeerd. De BV Kantoor voor Klanten is drie maanden voor de truc opgericht. Rond dezelfde tijd werd een abonnement aangevraagd bij een bedrijf dat zich

35

De voorzieningenrechter constateerde in het Kort Geding dat de Kamer van Koophandel had aangespannen tegen Kantoor voor Klanten, dat de nepfacturen van de actoren “qua logo, opmaak,

kleurstelling, lay out en gebruikte handelsnaam (KvK) en aanduidingen (handelsregister), een dermate sterke gelijkenis (vertonen) met de facturen die jaarlijks door de Kamer van Koophandel worden verstuurd (…) dat er sprake is van een aanzienlijk verwarringsgevaar voor ondernemers. Ook de website (…) vertoont qua lay out, opmaak, grafische vormgeving, kleurstelling en domeinnaam, een sterke gelijkenis met de website van de Kamer van Koophandel.” (Rechtbank Rotterdam,

zaak-/rolnummer: 323862/KG ZA 09-104, 9 april 2009). 36

gespecialiseerd heeft in het aanleveren van adressendatabestanden, waardoor de beschikking werd verkregen over 1,4 miljoen adressen van ondernemers. Voor het drukken van de facturen werd contact gezocht met de drukker. De tekst voor de factuur en de adressen zijn echter later geprint door een ander bedrijf. Ondertussen had een consultancy bedrijf van één van de actoren contact gezocht met het

postbedrijf Sandd voor de massale verzending van de poststukken. Er werd

afgesproken dat de verzending in drie etappes zou plaatsvinden. Tegen de tijd dat het eerste deel van de facturen werd verzonden, was de website kvkhandelsregister.nl, waaraan in de factuur werd gerefereerd, ook in de lucht.

Naast een tijdsinvestering vraagt een dergelijke massale actie ook om genoeg financiële middelen, in verband met de kosten die gepaard gaan met het drukken en het verzenden van de documenten. Sommige mailings blijken afkomstig van bekende actoren, die meer ervaring hebben met de misleidende handelspraktijken.

Vermoedelijk hebben zij genoeg geld verdiend met andere malafide activiteiten om de grootschalige acties te financieren.

De massale mailings kunnen door hun opzet, als eenmalige actie, herhaaldelijk

worden uitgevoerd. Het SAF krijgt dan ook met vlagen nieuwe meldingen binnen van ‘oude’, bekende spooknota’s. Aanbieders die in het verleden al eens door de Reclame Code Commissie zijn gewaarschuwd vanwege de ontoelaatbaarheid van deze

misleidende reclame-uiting, laten zich hierdoor niet afschrikken en verspreiden de nota’s opnieuw.³⁷ Ook wordt er uitgeweken naar het buitenland (zie ook Box B).

Box B: Dezelfde spooknota in het buitenland

Een Nederlandse aanbieder wilde zijn geluk in het buitenland beproeven, maar de Duitse autoriteiten hebben hem kort daarna veroordeeld voor de verzending van spooknota’s. Dezelfde spooknota had hij eerder massaal verspreid in Nederland, waarin hij als ‘Nederlands Instituut voor milieu en bedrijf’ ondernemers een factuur stuurde van 83,30 euro voor de ‘Landelijke bijdrage CO2’. De aard van de bijdrage lichtte hij toe in een bijlage: “Als ondernemer bent u verplicht een

bijdrage te leveren aan ons milieu”, zo begon de brief (de onderstreping is overgenomen). Verderop

werd duidelijk dat wanneer de ondernemer deze nepfactuur zou betalen hij advies zou krijgen over milieubesparende maatregelen gericht op het verminderen van de CO2-uitstoot, waardoor hij uiteindelijk een “bijdrage aan het milieu” zou leveren.

37

Uitspraken van de Reclame Code Commissie gedaan op 18 maart 2008 (dossiernummer: 08.0050 en dossiernummer: 08.0051); op 14 februari 2006 (dossiernummer. 050587) en 1 november 2005