Brummen

Brummen is een kleine gemeente in Gelderland met in totaal 20.820 inwoners. Het is ook een krimpgemeente, want tien jaar geleden woonde er nog 21.229 inwoners (CBS, 2017). De gemeente bestaat uit verschillende kernen waarvan Brummen en Eerbeek verreweg de grootste zijn met allebei rond de 9000 inwoners. Verder bestaat de gemeente uit de dorpen Empe, Hall, Leuvenheim en Tonden en enkele buurtschappen. De gemeenteraad van Brummen bestaat uit 19 leden met de VVD (5 zetels) als grootste partij en het CDA (3 zetels), PvdA (4 zetels) en Lokaal Belang (3 zetels) in het College van burgemeester en wethouders. De burgemeester van Brummen is sinds 2014 de VVD’er Alex van Hedel (Gemeente Brummen, z.j.). Het enige dagblad welke actief is in Brummen is De Stentor die in de regionale editie Zutphen dagelijks bericht over Brummen. Daarnaast zijn er enkele huis- aan huisbladen actief in de regio zoals Het Klaverblad en het Brummens Weekblad. Dit zijn weekbladen die wekelijks verschijnen maar waar geen sprake is van kritische berichtgeving. De Stentor is de enige regionale krant die in principe bijna dagelijks bericht over de gemeente Brummen. Daarnaast zijn er nog enkele regionale- en lokale omroepen actief zoals RTV Veluwezoom, M-FM Streekradio en omroep Gelderland. De lokale omroepen zijn daarbij compleet afhankelijk van vrijwilligers. Bij omroep Gelderland daarentegen werken wel betaalde krachten, maar zij berichten zelden tot nooit over de Brummense politiek (persoonlijke communicatie, Gert-Jan van Dijk, maandag 29 mei 2017).

4.1.1 Oordeelsvorming

Zoals in de vorige hoofdstukken beschreven is oordeelsvorming onderzocht aan de hand van interviews en het coderen van alle artikelen over Brummen in de eerste drie maanden van 2007 en 2017. Er is daarbij gecodeerd aan de hand van het model van Van Voorst (2009). Wat opvalt is dat het aantal berichten begin 2007 en begin 2017 niet eens zoveel van elkaar verschillen (figuur 8). 2007 2017 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 40 33

Totaal aantal berichten eerste drie maanden 2007 en 2017

Figuur 8: Totaal aantal berichten eerste drie maanden 2007 en 2017

Deze cijfers lijken te suggereren dat de afname van het aantal berichten relatief meevalt. Al is de afname nog steeds bijna twintig procent. Als gekeken wordt hoe deze berichten scoren op de indicatoren, wordt zichtbaar dat de bevolking zich in 2017 in vergelijking met 2007 een stuk lastiger een oordeel kan vormen. Zo zijn 32 van de 33 berichten in 2017 geschreven op basis van één bron. Maar één bericht had twee bronnen. In 2007 was dit nog iets beter met acht berichten die twee of meer bronnen hadden. Wat verder blijkt uit de resultaten is dat politici in 2007 twee keer zo vaak via de krant richting de bevolking konden communiceren (figuur 9). Zo speelde er in 2007 een discussie of Brummen haar huwelijksambtenaren moest verplichten om ook homostellen te trouwen. In de krant was daarop de volgende reactie te lezen: “Volgens CDA-woordvoerder J. Taauw is het in ons land een groot goed dat mensen van hetzelfde geslacht kunnen trouwen, maar je moet huwelijksambtenaren met gewetensbezwaren ook respecteren” (Hofman, 2007).

Kanaal bieden 2007 Kanaal bieden 2017 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 18 9

Aantal keer dat politici mening konden communiceren via de krant

Figuur 9: Totaal aantal keer dat politici hun mening konden uiten via de krant

Eenzelfde beeld van de verhoudingen tussen 2007 en 2017 is te zien bij de indicatoren representeren en agenderen en discussie en opiniërende functie. Waar in 2007 nog zes keer burgers als bron werden gebruikt bij berichtgeving over beleid of politiek, was dat in de eerste drie maanden van 2017 nog maar drie keer (figuur 10). Bij de indicator discussie en opiniërende functie is het beeld niet anders. In 2017 konden bijvoorbeeld drie burgers hun mening uiten via de krant, maar was er geen weergave te vinden van een discussie in de gemeenteraad zoals in 2007 wel zes keer het geval was.

Burgerbronnen 2007 Burgerbronnen 2017 0 1 2 3 4 5 6 7 6 3

Aantal keer burgers als bron

De laatste indicator waarbij grote verschillen te constateren zijn, is de indicator gevolgen en verbinden, waarbij in kaart wordt gebracht welke gevolgen bepaalde besluiten hebben op de inwoners van de gemeente. Deze indicator kwam negentien keer voor in 2007 en maar zes keer in 2017. Dat betekent dat in 2007 drie keer zo vaak aangegeven werd wat de gevolgen voor de inwoners zijn van Brummen voor bepaalde besluiten dan in 2017. Bij de andere indicatoren die opgesteld zijn naar aanleiding van het model van Van Voorst waren nauwelijks verschillen tussen 2007 en 2017. Opvallend is dat de indicator context en historie schetsen, waarbij in het artikel ook de (recente) geschiedenis wordt aangegeven, bij vrijwel alle artikelen in 2007 en 2017 voorkwamen. Er werd dan ook bijna altijd toegelicht waarom bepaalde besluiten gemaakt zijn of waarom bepaalde discussies spelen. De andere indicator zoals waarden, bijvoorbeeld hoe vaak duurzaamheid genoemd wordt om bepaalde besluiten te nemen, of de factor perspectieven of oplossingen bieden zijn niet tot nauwelijks voorgekomen. De laatste indicator welke is onderzocht om te kunnen analyseren of er sprake is van oordeelsvorming is platform bieden, waarmee bedoeld wordt of media bijvoorbeeld als platform dienen om een publiek debat te voeren of om ideeën te delen of zorgen te uiten. Op deze indicator zijn enkele vragen gesteld aan de respondenten. Duidelijk wordt uit de interviews dat de krant deze rol niet meer vervult. Zo zegt de woordvoerder van Brummen letterlijk: “De media vervult gewoon deze rol niet” (persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017). De griffier in Brummen is het met de woordvoerder eens. “Ik denk heel weinig door de pers. Ze [de burger] gebruiken vooral andere kanalen zoals bezoeken aan fracties en informatiebijeenkomsten” (persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017). Ook de journalist die momenteel Brummen als aandachtsgebied heeft, is vrijwel dezelfde mening toegedaan. “Veel minder natuurlijk. Heel simpel. (…) De krant was altijd een heel belangrijk nieuwskanaal voor de gemeente, maar tegenwoordig heeft de gemeente zeer uitgebreide sites, ze werken met sociale media, het is de laatste jaren gewoon heel anders geworden” (persoonlijke communicatie, woensdag 31 mei 2017). Dezelfde observatie wordt ook gedaan door de gemeentesecretaris van Brummen. “De afgelopen jaren is veel veranderd. We maken gebruik van Twitter, om zaken in de samenleving te peilen is er nu een inwonerspanel. Met regelmaat vragen we inwonerspanel om te vragen wat zij van zaken vinden.” Volgens hem wordt de krant dan ook veel minder gebruikt dan tien jaar geleden om draagvlak te creëren. Dat ligt volgens hem nog niet eens zozeer aan de krant zelf, maar meer aan de veranderende omgeving. De gemeente is naar de mening van de gemeentesecretaris anders gaan werken doordat bijvoorbeeld de burgers mondiger worden. “We moeten mensen sneller bereiken, niet meer via de krant, nieuws is meteen nieuws zeg maar.” De respondenten 39

geven dan ook onafhankelijk van elkaar aan dat sociale media deze functie van een platform bieden steeds meer overgenomen hebben. Zeker in vergelijking met tien jaar.

De indicatoren laten duidelijk een neergaande lijn zien als het gaat om oordeelsvorming. Tien jaar geleden werd erop vrijwel alle indicatoren beter gescoord dan nu, waardoor de conclusie gerechtvaardigd is dat inwoners van Brummen anno 2017 minder in staat zijn om in elk geval via de krant een oordeel te kunnen vormen. Aangegeven wordt alleen wel dat de functie platform bieden deels is overgenomen door de sociale media. Het is alleen ook niet correct om te kunnen concluderen dat inwoners van Brummen in 2007 wel instaat waren om via de media een oordeel te vormen en in 2017 niet. In 2007 werd ook al op vier indicatoren nauwelijks tot niet gescoord en op de rest van de indicatoren ook vrij laag. En met gemiddeld 2,25 berichten per week over de Brummense politiek en beleid in 2007 is het volgens McLeod ook niet mogelijk voor inwoners om een goed oordeel te kunnen vormen. Daar zijn het te weinig berichten voor (1999). Tevens zouden alle indicatoren van het model van Van Voorst vertegenwoordigd moeten zijn om het publiek een goed oordeel te kunnen laten vellen (2009). En dat is in zowel 2007 als 2017 onvoldoende het geval. Geconcludeerd kan dan ook worden dat de oordeelsvorming in 2007 al niet optimaal was, maar dat het in de laatste tien jaar alleen maar verslechterd is.

4.1.2 Vermogen om eigen agenda te bepalen

Het vermogen om eigen agenda te bepalen, waarmee wordt bedoeld of media zelf zaken op de agenda zetten door eigen onderzoek of alleen de agenda van de gemeente volgen, is onderzocht aan de hand van interviews. De geïnterviewden zijn bevraagd op drie indicatoren welke een voor een langsgegaan zullen worden. De eerste indicator ging over het aantal uur dat journalisten konden besteden per week aan Brummen. De enige journalist van De Stentor die op Brummen zit, geeft aan gemiddeld acht uur per week tijd te hebben voor Brummen. Riedstra, de journalist die Brummen deed in 2007, geeft daarentegen aan dat hij destijds fulltime (36 uur) op Brummen zat (persoonlijke communicatie, vrijdag 2 juni 2017). Dat betekent dus dat er 28 uur per week nu minder de tijd is voor Brummen dan tien jaar geleden. Het aantal uur dat de journalist tijd heeft voor de gemeente lijkt ook de aanwezigheid bij raadsvergaderingen en commissievergaderingen te beïnvloeden. Volgens de journalist die nu Brummen doet was het vroeger zo dat “raadsvergaderingen en commissievergaderingen volgde je, punt”. Nu kijkt hij alleen eerst naar de agenda. “Nu is het anders. Je weegt het meer af tegen het aantal dingen die je kunt doen” (persoonlijke communicatie, Peter Leunissen, woensdag 31 mei 2017). Toch schat Leunissen in dat hij nu

bij tachtig procent van de raadsvergaderingen aanwezig is. Ook de andere respondenten geven aan dat er regelmatig weer een journalist op de publieke tribune zit. Toch is het voor 2017 ook een tijdje minder geweest volgens de gemeentesecretaris. “We hebben een tijd gehad dat Stentor het een beetje bij deed. Niet echt focus op Brummen. Maar sinds eind vorig jaar ofzo, was er een verslaggever hier die hier regelmatig komt”(persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017). Omdat de woordvoerder van Brummen weet dat de media niet automatisch meer komen, nodigt hij af en toe actief de krant uit. “Als ik zeg tegen hen van ik zal deze vergadering niet even laten passeren, dan weten ze echt wel van hé dat zegt die niet zomaar” (persoonlijke communicatie, maandag 29 mei, 2017). De woordvoerder hoopt dan ook dat er altijd een journalist aanwezig is bij raadsvergaderingen. “Want wij hebben ook wel zoiets van in de politiek gaat af en toe iets mis. Ja dan zit er geen journalist bij en dan is er niks aan de hand. En dan bedoel dan had best weleens een keer rellerig over Brummen geschreven kunnen worden, maar goed er was geen pers” (persoonlijke communicatie, maandag 29 mei, 2017). Ook de griffier ziet een daling van het aantal bezoeken van journalisten “Maar, daar zie je al dat de politieke angel bij De Stentor is minder en minder aan het worden. Je moet het ook zien, als een onderwerpje van wat speelt er, er is weleens gedoe over (…) Maar dat moeten ze zelf voelen natuurlijk” (persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017). De raadsvergaderingen worden in Brummen dus nog steeds goed bezocht, al is het in vergelijking met tien jaar geleden al lang niet meer altijd en soms zelfs op uitnodiging van de gemeente

zelf. De laatste indicator waarnaar gevraagd is,

is de controlefunctie. Alle respondenten zeggen unaniem dat dit de laatste tien jaar een stuk minder is geworden. Zo zegt de journalist: “Ik denk wel dat het oppervlakkiger is geworden. Ik denk ook wel dat we minder diepgaan dan we in het verleden deden” (persoonlijke communicatie, woensdag 31 mei 2017). Toch geeft de journalist aan dat er altijd de mogelijkheid bestaat om extra in te zetten op onderzoeksjournalistiek:

“Stel dat je op een gegeven moment tegen ernstige bestuurlijke problemen zou aanlopen. Dan zetten we daar ook wel volop op in. Ik bedoel, het is als we iets signaleren publiceren we daar ook over. Zo simpel is het. De vraag is alleen. Hoeveel tijd heb je nodig om te kunnen signaleren?” (Persoonlijke communicatie, woensdag 31 mei 2017)

En zoals bij de eerste indicator opgemerkt, is de tijd er nauwelijks om die signalen op te vangen. Sterker nog, sinds twee jaar is de redactie van De Stentor verhuist vanuit Zutphen (buurgemeente van Brummen) naar Deventer, waardoor de fysieke afstand al een halfuur rijden wordt met de auto. De journalist is dan zelf ook van mening dat hij niet meer voldoende 41

zijn waakhondsfunctie kan vervullen. De woordvoerder van Brummen heeft ook zo zijn opvatting over de stand van de onderzoeksjournalistiek in Brummen:

Je [de interviewer] hebt het nu over onderzoeksjournalistiek. (…) Ik vind dat ze wat mij betreft niet vasthoudend genoeg zijn. Dat ze vrij makkelijk laten waaien soms ook. Als er iets is, dan is het klaar. En als onderzoeksjournalist zou je weleens moeten kijken hé van hoe is het eigenlijk geworden? Zijn de toezeggingen wel nagekomen. (Persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017)

Even later vult hij dit standpunt nog verder aan:

Die [media] mag onderscheid maken tussen die politieke partij zei dat en die zei dat. Dat zal ik nooit doen, want ik vind het belangrijk dat dit college dit besluit. Als de raad vindt dat we met elkaar links gaan rijden in plaats van rechts. Dan maakt het mij niet uit dat intern er verschil inzit. Ik communiceer vooral dat de raad heeft besloten dat wij hier links gaan rijden. (Persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017)

De woordvoerder is het dan ook eens met de journalist dat er niet echt meer sprake is van een waakhondsfunctie vanuit de media. De griffier, Leenstra, geeft alleen wel aan dat de kwaliteit van de berichtgeving verband houdt met de kwaliteit van de journalist die op dat moment Brummen doet. “Het ligt ook heel erg aan de kwaliteit van de journalist natuurlijk hé. We hebben een poosje één gehad die bij een opinieblad zou kunnen werken ofzo. Een dagblad is toch veel fragmentarischer” (persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017). De woordvoerder en griffier geven dan ook aan dat Brummen heel erg afhankelijk is van de kwaliteit van de journalist. De gemeentesecretaris is dezelfde mening toegedaan:

Het blijft vrij vlak zeg maar. Onderwerpen worden besproken in de raad, Men luistert mee, tikt een artikeltje maar of daar nauw veel onderwerpen waar echt diepgaand onderzoek bij plaatsvindt zeg maar, om iets helemaal goed uit te bouwen. Dat heb ik hier in Brummen nog niet meegemaakt zeg maar. (Persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017)

Dat het in de laatste tien jaar minder is geworden vanuit de krant, zijn de respondenten het wel over eens. De woordvoerder:

Ik heb wel het idee dat überhaupt, dat het per saldo iets minder is geworden. Ook gerelateerd aan personen. Redacties zijn ook gewoon kleiner. Redacties tegenwoordig vanuit De Stentor zit in Zutphen, in Deventer, ze zijn al uit Zutphen weg. Het geeft al aan dat de fysieke afstand groter wordt, het zijn kleine dingetjes. (Persoonlijke communicatie, maandag 29 mei 2017)

Op basis van deze indicatoren kan wel gesteld worden dat er nauwelijks tot geen sprake meer is van een waakhondsfunctie. De krant heeft nauwelijks meer de tijd voor echt onderzoeksjournalistiek. De raadsvergaderingen worden nog wel regelmatig bijgewoond, maar dat zijn ook bijna de enige momenten dat de journalist van dienst in Brummen is. Daarnaast is een gemeente als Brummen erg afhankelijk van de journalist die op de gemeente zit. Bij elke wisseling van de wacht aan de journalistieke zijde is het maar de vraag voor de gemeente in hoeverre zij goed gevolgd gaan worden.

4.1.3 Bereik

Het bereik van de krant in Brummen wordt gemeten aan de hand van twee indicatoren. Dat is het aantal Facebook likes en het bereik van de papieren krant. De indicator Facebook likes voor De Stentor Brummen wordt daarbij gebaseerd op de Zutphense Facebookpagina (www.facebook.com/zutphen) van de krant, immers valt Brummen onder deze editie. De pagina had op vrijdag 2 juni 2017 1866 likes, maar doordat waarschijnlijk een groot gedeelte van deze likes afkomstig is van niet Brummenaren is lastig te zeggen hoeveel mensen uit Brummen bereikt worden via deze pagina. Wel kan geconcludeerd worden dat ook al is een groot gedeelte van deze likes afkomstig uit Brummen, het bereik alsnog minimaal zal zijn op een gemeente van meer dan twintigduizend inwoners.

Het bereik van de gehele Stentor is tussen 2007 en 2015 flink afgenomen. Van 137.000 kranten in 2007 naar 95.000 kranten in 2015. Een daling van ruim 30% van de totale oplage (Bakker, 2016) en ook in 2016 en 2017 blijft het verder dalen (RTV Oost, 13 april 2017). De enige openbare cijfers welke beschikbaar zijn voor specifiek Brummen is die van het jaar 2013 met een oplage van 2149. Met 21.245 inwoners in 2013 (CBS, 2017) betekent dat de papierenoplage met een gemiddeld huishouden van 2,3 een bereik heeft van 24%. Dit komt overeen met de cijfers van Het Oplage Instituut die berekende dat in 2013 de editie Zutphen, waar Brummen onder valt, een bereik had van 24% (2013). Wanneer gekeken wordt naar de editie Zutphen-Lochem, waar Brummen grotendeels onder valt, is het bereik van de editie van 45.004 in 2013 (HOI, 2013) gedaald naar 38.000 in 2017 (Persgroep, 2017). Een daling van bijna vijftien procent van deze editie. Het is dan ook zeer waarschijnlijk dat het bereik in Brummen zelf ook gedaald is.