Aerts en Van der Meulen 2016
R.J.J. Aerts en L. van der Meulen, ‘De ladder voor duurzame verstedelijking. Een trede terug?’, Gst. 2016/92. Benhadi 2014
R. Benhadi, ‘De reflexwerking van het relativiteitsvereiste’, PB 2014, p. 13. Berkbouwer en Van den Ende 2014
E.C. Berkouwer, mr. S.H. van den Ende, ‘De ladder voor duurzame verstedelijking en de bestuursrechter’, Gst. 2014/84.
Boogers en Wannink 2014
R.J. Boogers en R.E. Wannink, ‘De concurrent in het bestuursrecht: een gepasseerd station?’, PB 2014, p. 4-8. Commissie Evaluatie Awb II 2007
Commissie Evaluatie Awb II, Toepassing en effecten van de Algemene wet bestuursrecht 1997-2001, Den Haag: BJu 2007.
Commissie wetgeving algemene regels van bestuursrecht 2007
Commissie wetgeving algemene regels van bestuursrecht 2007, Overwegingen voor en tegen invoering van een
relativiteitsvereiste in het bestuursrecht, Den Haag: Ministerie van Justitie 2007.
Cremers 2011
R.C.J. Cremers, ‘Bouwrecht; het relativiteitsvereiste in de Algemene wet bestuursrecht’, BR 2011/85. Crooijmans 2014
N.M.C.H. Crooijmans, ‘Het relativiteitsvereiste: “Eigen huis en tuin”’, M en R 2014, 67. Daalder e.a. 2015
E. Daalder, A. Geleijnse en A. Elzakkers, ‘Kroniek van het algemeen bestuursrecht, NJB 2015/1778. Damen e.a. 2013
L.J.A. Damen, H.E. Bröring, K.J. de Graaf, A.T. Marseille, A.J.G.M. van Montfort, B.J. Schueler en H.B. Winter, Bestuursrecht 2, Rechtsbescherming tegen de overheid, Den Haag: BJu 2013.
De Graaf en Van der Veen 2016
K.J. de Graaf en G.A. van der Veen, De correctie Widdershoven gewogen, NTB 2016/23. De Poorter e.a. 2004
J.C.A. de Poorter, B.W.N. de Waard, A.T. Marseille en M.J. Zomer, Herijking van het belanghebbendenbegrip.
Een relativiteitsvereiste in het bestuursrecht?, Den Haag: BJu 2004.
De Poorter en de Graaf 2011
J.C.A. de Poorter en K.J. de Graaf, Doel en functie van de bestuursrechtspraak: een blik op de toekomst, Den Haag: Raad van State 2011.
De Poorter en Van Ettekoven 2013
J.C.A. de Poorter en B.J. van Ettekoven, ‘Het relativiteitsvereiste in het bestuursrecht: de ene relativiteitseis is de andere niet’, NTB 2013, 20.
De Waard 2010
Relativiteit, concurrentie en de ladder van duurzame verstedelijking – N.C. Ploeger
Pagina 34 van 40
De Waard 2015
A. de Waard, ‘De ladder voor duurzame verstedelijking: Een klim naar verbetering?’, M en R 2015/65. Gierveld 2015
H.A.J. Gierveld, ‘Het trapje van de duurzame verstedelijking’, TO 2015/03. Heutink en Van Bloemendaal 2013
G.H.J. Heutink en A. Franken van Bloemendaal, ‘Art. 3.1.6 lid 2 Bro: de ladder voor duurzame verstedelijking nader beschouwd (deel A)’, TBR 2013/137.
Heutink en Van Bloemendaal 2015
G.H.J. Heutink en A. Franken van Bloemendaal, ‘Art. 3.1.6 lid 2 Bro: de ladder voor duurzame verstedelijking nader beschouwd (deel B)’, TBR 2015/2.
Lam en Gerritsen 2016
T.E.P.A. Lam en L.J. Gerritsen, ‘De nieuwe Ladder voor duurzame verstedelijking belicht’, TBR 2016/95. Lankhorst 1992
G.H. Lankhorst, De relativiteit van de onrechtmatige daad, Deventer: Kluwer 1992. Ministerie I&M 2012
Ministerie van I&M, Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte, Den Haag: Ministerie van I&M 2012. Ministerie I&M 2013
Ministerie van I&M, Handreiking Ladder voor duurzame verstedelijking, versie 2, Den Haag: Ministerie van I&M 2012.
Ministerie VROM e.a. 2006
Ministeries van VROM, LNV, V&W en EZ, Nota Ruimte; Ruimte voor ontwikkeling, Den Haag: Ministerie van VROM 2006.
Modderman 2012
C.B. Modderman, ‘Het moment van toepassing van het relativiteitsvereiste door de bestuursrechter’, NTB 2012/29.
Nijmeijer 2014
A.G.A. Nijmeijer, ‘Dynamiek in relativiteit’, Trema 2014/7 p. 226. Nijmeijer e.a. 2015
A.G.A. Nijmeijer e.a., Evaluatie artikel 8:69a Awb en artikel 6:22 Awb. Een onderzoek naar het
relativiteitsvereiste en het passeren van gebreken in de (rechts)praktijk, Den Haag: WODC 2015.
PBL en ASRE 2013
Planbureau voor de Leefomgeving en Amsterdam School of Real Estate, Gebiedsontwikkeling en commerciële
vastgoedmarkten: Een institutionele analyse van het (over)aanbod van winkels en kantoren, Den Haag:
Planbureau voor de leefomgeving 2013. Roelands-Fransen en Van der Meulen 2015
D. Roelands-Fransen en L. van der Meulen, ‘Struikelt gebiedsontwikkeling 2.0 over de Ladder voor duurzame verstedelijking?’, StAB 2015, afl. 2.
Schueler 2010
B.J. Schueler, ‘De relativiteitseis: sneller of beter?’ TBR 2010/5.
Schueler 2011
B.J. Schueler, ‘Een relativiteitsleer in wording’, NTB 2011, 38.
Relativiteit, concurrentie en de ladder van duurzame verstedelijking – N.C. Ploeger
Pagina 35 van 40
Schueler 2013
B. Schueler, ‘Belang, belanghebbende en relativiteit in bestuursrecht en privaatrecht’, M en R 2013/3.
Ser 1999
SER, Commentaar op de Nota Ruimtelijk Economisch Beleid 99/17, Den Haag: Sociaal Economische Raad 1999.
SER 2001
SER, Advies over de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening 2000-2020, Den Haag: Sociaal Economische Raad 2001. SER 2004
SER, Advies over de Nota Ruimte 04/08, Den Haag: Sociaal Economische Raad 2004. Stramrood 2015
B.J.P Stramrood, ‘Vijf jaar relativiteit’, TBR 2015/140.
Swagemakers 2015
P.M.J.J. Swagemakers, ‘Het relativiteitsvereiste bezien vanuit vier groepen belanghebbenden’, Bb 2015/3. Van Aardenne en Woordward 2014
P.H.J. van Aardenne en M.J. Woodward, ‘Ladder voor duurzame verstedelijking: storm in een glas water?’, BR 2014/100.
Van Bommel en Van Velsen 2014
R. van Bommel en S. van Velsen, ‘De ladder voor duurzame verstedelijking: door een te strikte uitleg kan hij averechts werken!’, VGR 2014.
Van Boven 2016
L. van Boven, De correctie-Langemeijer in het bestuursrecht, StAB 2016/03. Van Buuren e.a. 2014
P.J.J. van Buuren, A.A.J. de Gier, A.G.A. Nijmeijer en J. Robbe, Hoofdlijnen ruimtelijk bestuursrecht, Deventer: Kluwer 2014.
Van Ettekoven en Schueler 2007
B.J. van Ettekoven en B.J. Schueler, ‘Ben ik mijn broeders hoeder? Over relativiteit in het bestuursrecht’, NTB 2007/34, afl. 7, p. 248-250.
Van der Veen 2015
G.A. van der Veen, ‘Het relativiteitsvereiste van artikel 8:69a Awb: de stand van zaken’, JBplus 2015, p. 160- 179.
7.2 Jurisprudentie
Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State
ABRvS 5 november 2011, ECLI:NL:RVS:2014:3926.
ABRvS 23 mei 2012, ECLI:NL:RVS:2012:BW6383, JOM 2012/586.
ABRvS 5 december 2012, ECLI:NL:RVS:2012:1052, Gst. 2013/13, m.nt. J.C. van Oosten en C.N.J. Kortmann. ABRvS 19 juni 2013, ECLI:NL:RVS:2013:CA3638.
ABRvS 4 september 2013, ECLI:NL:RVS:2013:1025.
ABRvS 25 september 2013, ECLI:NL:RVS:2013:1275, BR 2013/152, m.nt. H.J. Breeman en R.J.G. Bäcker. ABRvS 5 februari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:307
ABRvS 19 februari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:570. ABRvS 26 februari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:653.
ABRvS 5 maart 2014, ECLI:NL:RVS:2014:743, JM 2014/82, m.nt. R. van Bommel. ABRvS 9 april 2014, ECLI:NL:RVS:2014:1234, JM 2014/139, m.nt. P.B. Bokelaar ABRvS 16 april 2014, ECLI:NL:RVS:2014:1367.
Relativiteit, concurrentie en de ladder van duurzame verstedelijking – N.C. Ploeger
Pagina 36 van 40
ABRvS 23 april 2014, ECLI:NL:RVS:2014:1442, AB 2014/213, m.nt. A.G.A. Nijmeijer. ABRvS 18 juni 2014; ECLI:NL:RVS:2014:2228.
ABRvS 25 juni 2014, ECLI:NL:RVS:2014:2331, JOM 2014/691. ABRvS 13 augustus 2014, ECLI:NL:RVS:2014:3042.
ABRvS 17 september 2014, ECLI:NL:RVS:2014:3398, JNA 2014/5. ABRvS 2 december 2014, ECLI:NL:RVS:2014:4444.
ABRvS 24 december 2014, ECLI:NL:RVS:2014:4654, JM 2015/25, m.nt. S.M. van Velsen en J.S. Haakmeester. ABRvS 5 februari 2015, ECLI:NL:RVS:2014:307, JM 2014/55, m.nt. J.S. Haakmeester.
ABRvS 11 februari 2015, ECLI:NL:RVS:2015:345, Gst. 2015/37, m.nt. J.W. van Zundert. ABRvS 18 februari 2015, ECLI:NL:RVS:2015:448, JBO 2015/89, m.nt. D. van der Meijden. ABRvS 18 februari 2015, ECLI:NL:RVS:2015:487, JOM 2015/277.
ABRvS 18 februari 2015, ECLI:NL:RVS:2015:494, JOM 2015/278. ABRvS 4 maart 2015, ECLI:NL:RVS:2015:653, JOM 2015/297. ABRvS 11 maart 2015, ECLI:NL:RVS:2015:715, JOM 2015/324.
ABRvS 18 maart 2015, ECLI:NL:RVS:2015:842, AB 2015/280, m.nt. R. Ortlep.
ABRvS 29 april 2015, ECLI:NL:RVS:2015:1327, JBO 2015/166, m.nt. D. van der Meijden ABRvS 13 mei 2015, ECLI:NL:RVS:2015:1517.
ABRvS 20 mei 2015, ECLI:NL:RVS:2015:1585, BR 2015/71, m.nt. H.J. Breeman. ABRvS 1 juni 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2065, JM 2015/115, m.nt. H.S. de Vries. ABRvS 3 juni 2015, ECLI:NL:RVS:2015:1744, JBO 2015/229, m.nt. D. van der Meijden. ABRvS 22 juli 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2329, JOM 2015/924.
ABRvS 29 juli 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2361, JOM 2015/825.
ABRvS 5 augustus 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2472, BR 2016/4, m.nt. J.A. Huijgen en E.C. Rozeboom. ABRvS 9 september 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2855, ABkort 2015/335.
ABRvS 16 september 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2921.
ABRvS 16 september 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2929, JM 2015/141, m.nt. G.A.J.M. Hoevenaars. ABRvS 7 oktober 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3137, JOM 2015/1003.
ABRvS 7 oktober 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3106.
ABRvS 4 november 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3390, JOM 2015/1056. ABRvS 13 januari 2016, ECLI:NL:RVS:2016:49, ABkort 2016/74.
ABRvS 24 februari 2016, ECLI:NL:RVS:2016:465, JBO 2016/60, m.nt. D. van der Meijden. ABRvS 24 februari 2016, ECLI:NL:RVS:2016:497, JG 2016/18, m.nt. O. Schuwer.
ABRvS 2 maart 2016, ECLI:NL:RVS:2016:522 , JOM 2016/208.
ABRvS 16 maart 2016, ECLI:NL:RVS:2016:709, JWA 2016/3, m.nt. A.L. van de Kamp. ABRvS 16 maart 2016, ECLI:NL:RVS:2016:732, JB 2016/88, m.nt. R.J.N. Schlössels. ABRvS 23 maart 2016, ECLI:NL:RVS:2016:798.
Conclusie van 2 december 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3680, JOM 2015/1097.
Hoge Raad
HR 25 mei 1928, NJ 1928, 1688, m.nt. E.M. Meijers (Onteigende graaf). HR 28 februari 1929, NJ 1929, 905 (Intercueros).
HR 24 januari 1930, NJ 1930, 299 (Brandstichting). HR 19 juni 1931, NJ 1931, 1303.
HR 11 maart 1937, NJ 1937, 899, m.nt. E.M. Meijers (Holdisco). HR 17 januari 1958, NJ 1961, 568 (Tandartsen I).
7.3 Parlementaire stukken Kamerstukken II, 1991/92, 22 495, nr. 3. Kamerstukken II 2006/07, 29 435, nr. 113. Kamerstukken II 2006/07, 29435 , nr. 248. Kamerstukken II 2007/08, 29 385, nr. 14. Kamerstukken II 2007/08, 31 200 XI, nr. 73. Kamerstukken II 2008/09, 31 500, nr. 3. Kamerstukken II 2009/10, 31 253, nr. 22. Kamerstukken II 2009/10, 32 127, nr. 2 Kamerstukken II 2009/10, 32 127, nr. 3
Relativiteit, concurrentie en de ladder van duurzame verstedelijking – N.C. Ploeger Pagina 37 van 40 Kamerstukken II 2009/10, 32450, nr. 3. Kamerstukken II 2009/10, 32450, nr. 7. Kamerstukken II 2010/11, 31500, nr. 15. Kamerstukken II 2010/11, 31500, nr. 26. Kamerstukken II 2010/11, 31500, nr. 35. Kamerstukken II 2011/12, 32 660, nr. 20. Kamerstukken II 2011/12, 32 660, nr. 37. Kamerstukken II 2015/16, 33962, nr. 182. Aanhangsel Handelingen II 2007/08, nr. 2122. Stb. 2012, 388. Stb. 2012, 682. Stb. 2014/174. 7.4 Overige bronnen
- Verslag NEPROM bijeenkomst ‘Ladder voor duurzame verstedelijking’ Getrapte ordening of dubieuze opgang?, 6 mei 2014.
- Interview J. Vrolijk, Ministerie van IenM over de knelpunten en de toekomst van de Ladder uit: Magazine Ladder duurzame verstedelijking, november 2015.
- Brief van de Minister van Infrastructuur en Milieu van 23 juni 2016, kenmerk IENM/BSK-2016/114675. - <http://www.cbs.nl>.
Relativiteit, concurrentie en de ladder van duurzame verstedelijking – N.C. Ploeger
Pagina 38 van 40
Bijlage: Overzicht jurisprudentieonderzoek
Overzicht van jurisprudentie gebruikt voor hoofdstuk 4.
Kenmerk Indicatie Belang pp binnen beschermin gsbereik van Ladder r.o. ABRvS 25 juni 2014, ECLI:NL:RVS:2014:2331
Bij besluit van 16 september 2013 heeft het college, voor zover hier van belang, aan Aprisco Retail Parks B.V. omgevingsvergunning verleend voor het oprichten van een bouw- en tuinmarkt volgens het Bauhaus-concept op het perceel, kadastraal bekend gemeente Groningen, sectie P, nummers 0718, 0339,
1185, 0449, 0865 en 1711 (hoek
Lübeckweg/Bornholmstraat).
JA 6.1
ABRvS 5 november 2014, ECLI:NL:RVS:2014:3926.
Bij besluit van 10 september 2013 heeft de raad het bestemmingsplan "Schinkelkwadrant - Zuid" vastgesteld.
JA 6.2
ABRvS 2 december 2014, ECLI:NL:RVS:2014:4444.
Bij besluit van 24 oktober 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Uitbreiding
winkelcentrum Makado" vastgesteld.
JA 4
ABRvS 11 maart 2015, ECLI:NL:RVS:2015:715.
Bij besluit van 24 oktober 2013 heeft de raad het bestemmingsplan "Uitbreiding
winkelcentrum Makado" vastgesteld.
JA 7.1.3
ABRvS 13 mei 2015, ECLI:NL:RVS:2015:1517.
Bij besluit van 1 juli 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Bornerbroeksestraat 79-89" vastgesteld.
JA 6.2
ABRvS 20 mei 2015, ECLI:NL:RVS:2015:1585.
Bij besluit van 13 maart 2014, kenmerk 14 RZ 227, heeft de raad het bestemmingsplan "Thermen Berendonck" vastgesteld.
JA&NEE 7.9-7.13
ABRvS 3 juni 2015, ECLI:NL:RVS:2015:1744.
Bij besluit van 26 februari 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Leisure Cent
Relativiteit, concurrentie en de ladder van duurzame verstedelijking – N.C. Ploeger
Pagina 39 van 40
Belfeld" vastgesteld. ABRvS 1 juli 2015,
ECLI:NL:RVS:2015:2065.
Bij besluit van 17 juli 2014, kenmerk 14.040549, heeft de raad het bestemmingsplan
"Stationsgebied Megabioscoop,
Jaarbeursterrein" vastgesteld.
NEE 9.6
ABRvS 29 juli 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2361.
Bij besluit van 7 januari 2014 heeft het college
aan Area Development Twente
omgevingsvergunning verleend voor het toestaan van evenementen in Hangar 11 op het perceel Vliegveldweg 333 te Enschede.
NEE 4.4
ABRvS 5 augustus 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2472 .
Bij besluit van 17 juli 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Supermarkten Europaplein Leerdam" vastgesteld.
NEE 4.5
ABRvS 9 september 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2855.
Bij besluit van 27 november 2013, kenmerk 2013, 83, heeft de raad het bestemmingsplan "Bauhaus" vastgesteld (hierna: het oorspronkelijke besluit).
JA&NEE 5.5 e.v.
ABRvS 9 september 2015, ECLI:NL:RVS:2015:2856 .
Bij besluit van 17 december 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Centrum Blerick" vastgesteld.
JA 7.5
ABRvS 7 oktober 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3106.
Bij besluit van 10 december 2013 heeft het college Arlan Groep B.V . omgevingsvergunning verleend voor het oprichten van een supermarkt, winkels en twaalf appartementen en de aanleg van een parkeerterrein en een inrit.
JA 5
ABRvS 7 oktober 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3137.
Bij besluit van 25 november 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Sint Bavostraat 106" vastgesteld.
JA 4.6
ABRvS 14 oktober 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3195.
Bij besluit van 29 september 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Rijnhal-Decathlon" vastgesteld.
NEE 7.4 e.v.
ABRvS 2 december 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3698.
Bij besluit van 5 februari 2015 heeft de raad het bestemmingsplan "Kern Rijssen,
herontwikkeling Stationsomgeving" vastgesteld.
Relativiteit, concurrentie en de ladder van duurzame verstedelijking – N.C. Ploeger
Pagina 40 van 40
ABRvS 13 januari 2016, ECLI:NL:RVS:2016:49.
Bij besluit van 4 juni 2015 heeft de raad het bestemmingsplan "Kennedylaan Terneuzen" vastgesteld.
JA 5.5
ABRvS 16 maart 2016, ECLI:NL:RVS:2016:732.
Bij besluit van 3 februari 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Blaloweg en Katwolderweg (voormalig Shell-terrein en omgeving)" vastgesteld en besloten geen exploitatieplan vast te stellen.
JA 17
ABRvS 30 maart 2016, ECLI:NL:RVS:2016:867.
Bij besluit van 9 juli 2015 heeft de raad het bestemmingsplan "Berghem Dorp - 2015" vastgesteld.
JA 3.3 e.v.
ABRvS 20 april 2016, ECLI:NL:RVS:2016:1037.
Bij besluit van 19 februari 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "Harlingen - Detailhandelscentrum Kimswerda" vastgesteld.
NEE 6.3
ABRvS 4 mei 2016, ECLI:NL:RVS:2016:1193.
Bij besluit van 30 juni 2015 heeft de raad het bestemmingsplan "Uitbreiding Makado Schagen" vastgesteld.
JA 8.2
ABRvS 4 mei 2016, ECLI:NL:RVS:2016:1211.
Bij besluit van 1 juli 2015 heeft het college van burgemeester en wethouders ten behoeve
van het bestemmingsplan
"Panoven-Baronieweg" hogere waarden als bedoeld in artikel 100a van de Wet geluidhinder vastgesteld.
NEE 25
ABRvS 22 juni 2016, ECLI:NL:RVS:2016:1717.
Bij besluit van 15 december 2015 heeft de raad het bestemmingsplan "Voorburggracht 224 Zuid-Scharwoude" vastgesteld.
JA 6