De Ombudsvrouw 11 oktober 2014
Sommige lezers ervoeren het als een klap in het gezicht. Donderdag stond weliswaar in de Volkskrant te lezen dat de bonusregeling voor de hoofdredactie van deze krant wordt versoberd, wat vooral bleef hangen was dat er überhaupt bonussen worden uitgekeerd. Over 2013 had uitgeverij De Persgroep de hoofdredacteur een bedrag van 70 duizend euro bruto toegekend voor 'de goede prestaties van de krant dat jaar en de digitale innovatie die hij in gang had gezet'. Tot nog toe associeerden lezers de Volkskrant met kritische onderzoeksverhalen over de bonuscultuur. De redactie schrijft al sinds de jaren tachtig over topsalarissen en 'het grote graaien'. Dat beeld raakte nu vertroebeld.
Eigenlijk werkt het wel ontnuchterend, schrijft een lezer. Natuurlijk wist hij wel dat de krant geen publieke omroep is die wordt gefinancierd met belastinggeld. Toch heeft hij zichzelf altijd beschouwd als 'lid' van een organisatie waar progressieve journalisten de scepter zwaaien. Maar in feite is de krant een commercieel bedrijf waar managers het voor het zeggen hebben. 'En voor jullie ben ik geen lid, maar een consument.'
Andere lezers wijzen vooral op de veronderstelde hypocrisie van de redactie. Hoe geloofwaardig is de Volkskrant nog in haar berichtgeving over de bonuscultuur in het bedrijfsleven en de semipublieke sector? En in haar commentaren die aandringen op transparantie en een evenwichtiger loonkloof tussen de top en de werkvloer? 'Practice what you preach!' (Doe waarvoor je staat!)
Niet zo gek dat lezers zich zorgen maken. De redactie - die tot voor kort evenmin op de hoogte was van zulke hoge bonussen - worstelde afgelopen week met dezelfde vragen. Niemand leek de hoofdredactie een mooi salaris te misgunnen, maar menig journalist voelde zich in verlegenheid gebracht: zal er straks een hoongelach opstijgen als ik vragen stel over de loonkloof bij een bedrijf? De vrees voor reputatieschade bleek niet onterecht. Bepaalde media doken er handenwrijvend bovenop toen het bonusgerucht uitlekte. 'Redacteuren verontwaardigd laten doen over andermans bonus en er dan zelf één toucheren riekt naar opportunisme', aldus Het Financieele Dagblad.
Daar komt bij dat de hoogte van de beloning zich onevenredig verhoudt tot de dagelijkse realiteit van de redactievloer. Met de krant mag het dan goed gaan, er moet nog steeds scherp worden gelet op de (personeels)kosten. Voor de bedrijfstop is 70 duizend euro misschien een aardig cadeautje, vanuit redactieperspectief kunnen daar twee jonge journalisten een jaar lang van worden betaald.
Bovendien ligt de onverkwikkelijke geschiedenis met de Britse durfinvesteerder Apax, die het krantenconcern in 2007 berooid achterliet, nog vers in het geheugen. Bestuurders en managers vertrokken met flinke bonussen (de toenmalige hoofdredactie niet), maar eenzesde van de Volkskrantredacteuren weigerde uit principe zijn personeelsbonus. De weigeraars (onder wie de huidige hoofdredacteur) financierden met dat geld de opleiding van vier jonge journalisten van migrantenkomaf om de diversiteit op de redactie te bevorderen.
Nu heeft de beloning van de hoofdredacteur niets te maken met bonussen die voortkomen uit wanbeleid, zoals bij Apax. Hoofdredacteuren worden betaald als managers - en niet als journalisten - omdat ze ook bedrijfseconomische
verantwoordelijkheden hebben. En De Persgroep waardeert haar managers op basis van een op Amerikaanse leest geschoeid systeem, waarbij prestaties variabel worden
171
lucratieve bedrijfsregelingen omdat die voor hun gevoel niet pasten bij de Volkskrant. In een variabel beloningssysteem zagen ze geen gevaar. 'Ik heb niet om een extra beloning gevraagd en vond het veel, maar ik was blij met het compliment voor mijn werk en heb er geen kwaad in gezien', aldus de hoofdredacteur in deze krant.
Er is evenwel een verschil tussen het formele en morele gelijk, zoals de krant zelf herhaaldelijk in zijn commentaren schrijft. Nu is de krant geen publieke en zelfs geen semipublieke instelling, maar hij heeft wel een ideëel karakter. Als banken bonussen willen terugschroeven naar maximaal 20 procent van het jaarloon, dan kan een hoofdredacteur van een krant die aandringt op versobering daar toch niet boven gaan zitten?
In overleg met Stichting de Volkskrant - voor 2 procent aandeelhouder en bewaker van de identiteit van de krant - bedacht de hoofdredacteur een plafond van 10 procent van het jaarloon. Daar kon de redactieraad mee instemmen. 'Bij nader inzien had ik moeten zeggen: mag het een onsje minder zijn', vertelt hij nu. Het 10-procentplafond met terugwerkende kracht aanvaarden, wil hij niet. 'Dan lijkt het net alsof ik een graai in de kas heb gedaan, maar ik heb niets onoorbaars gedaan. Het gaat niet ten koste van het redactiebudget, het is gewoon een manier van belonen zonder perverse prikkel waar ik geen tegenstander van ben omdat het op prestaties is gebaseerd en die we in de krant ook nooit hebben veroordeeld. Wij werken er onder de redacteuren ook mee, op kleinere schaal weliswaar, en ik weet dat dit voor hen net zo stimulerend werkt als voor mij.' Hoofdredacties zeggen vaak dat ze opereren tussen twee vuren - enerzijds de redactie, anderzijds de directie - en dat is ook zo. De directie vindt dat de redactieraad zich niet dient te bemoeien met de beloning van de leden van de hoofdredactie, die 'keihard werken en een essentieel verschil maken'. Zo werden er in 2013 geheel tegen de trend in meer papieren kranten verkocht dan het jaar ervoor. Bovendien verhoogt het concern al enkele jaren het redactiebudget, ondanks de dalende advertentie-inkomsten. Mede daardoor doet de Volkskrant het beter dan concurrent NRC. Daar mag dan wel een commitment aan de meritocratische bedrijfsfilosofie van De Persgroep tegenover staan. De redactie daarentegen maakt zich zorgen over haar geloofwaardigheid. Die is gered, vindt de voorzitter van redactieraad, 'maar dit bonusplafond was er wel voor nodig'. Ook de chef economie is opgelucht over deze uitkomst. 'Binnen anderhalve week is er een oplossing gekomen. Er zijn bedrijven waar nooit iets verandert. Transparantie, luisteren naar alle belanghebbenden - dus ook naar lezers en journalisten - en een gematigde bonus zijn voor de Volkskrant van groot belang. De nieuwe regeling voldoet aan deze drie kernwaarden.'
Het stukje in de krant 'Hoofdredactie Volkskrant kiest voor lagere bonus' heeft sommige lezers in elk geval gerustgesteld - en dat lijkt me vanuit bedrijfseconomisch perspectief óók niet verkeerd. 'Wat ben ik blij dat u tot inkeer bent gekomen', mailde een abonnee aan de hoofdredacteur. 'Ik dacht er echt over mijn abonnement - na meer dan veertig jaar - op te zeggen. Gelukkig hoeft dat nu niet meer.'
Bij andere 'leden' duurt het misschien iets langer voordat het gekoesterde beeld is hersteld. De loyaliteit van lezers wordt in hoge mate bepaald door de perceptie die ze van hun krantenmerk hebben, stelde een journalist in zijn promotieonderzoek vast. Of poëtischer: 'It is not a business deal but a love affair'(het is niet een zakelijke
overeenkomst, maar een liefdesrelatie). Net als in de liefde is vertrouwen ook hier essentieel.