‘Als je kijkt naar alles wat we in dit land hebben georganiseerd rond kinderen van nul tot zes jaar dan zie je al snel: dat kan zo veel beter.’ Aan het woord is Annette van Valkengoed, directeur van integraal kindcentrum Laterna Magica. En in die gedachte is ze niet alleen, zo heeft ze ervaren. ‘Dat vertellen ouders je zelf. Bij de start van Laterna Magica hadden we alleen onderwijs, zaten we in noodgebouwen en kreeg ik van ouders heel regelmatig de vraag: “Kan mijn kind niet wat eerder bij jullie starten, want het is daar zo aan toe.” Of, “Mijn kind gaat naar een kinderdagverblijf en daar is het zo gericht op verzorging en de oudste kinderen worden helemaal niet uitgedaagd…” Die vraag en opmerking hoorde ik niet één keer, die hoorde ik vaak voorbij komen.’
De directeur van Laterna Magica uit Amsterdam verdiepte zich vervolgens verder in de materie: ‘Ik ben gaan kijken op kinderopvang en peuterspeelzalen en wat ik daar zag, daar werd ik niet altijd heel vrolijk van. De opvang was vaak vooral gericht op verzorging. Ook heb ik de literatuur erop nageslagen; er is veel kennis over de ontwikkeling van jonge kinderen beschikbaar. Ook de internationale vergelijkingen zijn gemaakt en als je ons systeem vergelijkt met landen om ons heen dan zie je dat er volop mogelijkheden zijn om te verbeteren.’
Interactie ondersteunen
Annette van Valkengoed realiseerde zich dat ze het bij Laterna Magica anders moesten organiseren. Niet alleen qua organisatie, maar vooral in de wijze waarop de medewerkers de kinderen begeleiden. Die begeleiding moest veel meer de interactie tussen kinderen ondersteunen, het spelend leren. ‘Kinderen worden nieuwsgierig geboren. De uitdaging voor ons is: hoe kan je die nieuwsgierigheid als bron behouden. Nieuwsgierigheid is een enorme drijfveer. Nieuwsgierigheid van kinderen – en van medewerkers – om te blijven leren, te blijven proberen, fouten te durven maken en om eigen grenzen te verleggen.’
‘Je kunt erover lezen, discussiëren, onderzoeksliteratuur bestuderen, op allerlei plekken kijken, allemaal heel belangrijk en van waarde. Ik dacht op een gegeven moment: we gaan het gewoon doen. We gaan, met alle kennis en ervaring die we bij elkaar hadden gesprokkeld en met medewerkers die ook visie hadden, samen op zoek om onze gedachten over ontwikkeling en doorlopende leerlijnen vorm te geven. We hebben vervolgens goed nagedacht over een krachtige leeromgeving en hoe we ervoor zorgen dat de mensen die daarin werken ook zelf blijven leren. Los van bestaande kaders en uitgangspunten. Dan weet je dat je tegen regelgeving aanloopt, maar als je je eigen morele kompas blijft voeren en je je visie niet uit het oog verliest, dan heb je ook een goed verhaal naar anderen. En dat verhaal zijn we nu aan het vormgeven. Met alles wat goed gaat, met zaken die nog beter kunnen én de noodzakelijke twijfel.’
Laterna Magica begeleidt de vorming van kinderen ‘die de wereld en beetje mooier maken’. ‘Bij ons kunnen kinderen experimenteren met samenwerken, samen leven en het oplossen van problemen. Zo doen ze – vanuit het concept van natuurlijk leren – wendbare kennis op en ontwikkelen ze hun cognitieve, fysieke, sociale, interpersoonlijke, creatieve, muzikale potentie.’ De ambitie van Laterna Magica is om verder te ontschotten. Tussen onderwijs en opvang, tussen voortgezet- en primair onderwijs, tussen opleiden en professionaliseren en tussen formeel leren en de maatschappij.
Opnieuw nadenken
‘Laten we de vorming van het kind holistisch benaderen en zorgen voor een doorgaande didactische en pedagogische lijn waarbij je de verhouding tussen inspanning en ontspanning veel meer over de dag heen verspreidt’, stelt Annette van Valkengoed voor. ‘Als je dat doet dan moet je vervolgens opnieuw nadenken over het construct onderwijs en het construct kinderopvang. Voor ons is beide samen een ontwikkelingsinstrument. Het gaat om die doorgaande ontwikkelingslijn van het kind van baby tot volwassenheid. Daarbij moet je die individuele ontwikkelingslijn kunnen volgen. Dat heeft met manieren en snelheid van leren te maken en met ondersteunen. Dan kan je niet gemiddelden, leeftijd of een methode centraal stellen. Het onderwijs is vrij smal geworden, gericht op met name basisvaardigheden, terwijl het gaat om de brede vorming van jou als mens. Natuurlijk gaat het ook over kennis en vaardigheden – daar doe ik niets aan af – maar het gaat óók over persoonlijke en sociale ontwikkeling.’
De directeur van Laterna Magica denkt daarbij verder dan het individuele kind: ‘Ik wil zo graag een bijdrage leveren aan hoe deze kinderen de wereld ook een stukje mooier kunnen maken. We hebben een verantwoordelijkheid ze zo te laten opgroeien dat ze ook kunnen bijdragen aan grotere thema’s als zorg voor elkaar, ecologie en democratie. Thema’s waar wij nu, maar zeker ook in de toekomst mee te maken krijgen.’
Geen organisatiemodel
‘Het is belangrijk dat het denken over kindcentra niet leidt tot denken in een nieuw vast organisatiemodel’, vindt Annette van Valkengoed. ‘Dat zie je hier en daar ontstaan. Het gaat om een alternatief passend in een context. We moeten ook waken voor modellen waarin het individu op een verkeerde manier centraal wordt gesteld. Waarin het kind en de ouder een “klant” worden in de verkeerde zin van het woord. Ik pleit voor een integrale maar ook holistische benadering van zowel de mens als datgene wat je kinderen mee wilt geven. Uiteindelijk gaat het om het kind en om meer kansen voor kinderen. De sleutel tot succes daarbij zijn de mensen die met de kinderen in een specifieke context werken.’
En ook daar moet veel in geïnvesteerd worden merkt Annette van Valkengoed: ‘De opleiding sluit niet aan bij wat we inhoudelijk beogen, aan beide kanten niet. Op de hbo Pedagogiek lijkt het orthopedagogisch denken een soort status te hebben. Er lijkt bij de mensen die die opleiding hebben gevolgd iets te ontstaan dat ze vooral willen kijken naar wat het kind heeft. Dat lijkt meer waarde te krijgen, terwijl het volgens mij moet gaan over: wat heeft het kind nodig?