‘Gore is de laatste weken overal in de Amerikaanse media door een nieuwe film’, schrijft NRC
Handelsblad op 17 mei 2006.85 De film die Gore ‘portretteert in zijn strijd tegen de opwarming van de aarde’ is volgens het bericht ‘positief, soms zelfs juichend ontvangen’. Het is de tweede keer dat AIT in een van de vier grootste Nederlandse dagbladen genoemd wordt. Een maand eerder al maakte hetzelfde NRC melding van de film. Op 19 april citeert de krant een van haar weblogs, dat spreekt van de ‘comeback’ van Al Gore met ‘een documentaire die gaat over de gevaren van het broeikaseffect’. ‘An Inconvenient Truth is’, zo citeert het artikel de New
Yorker, ‘niet de meest amusante film van het jaar, maar misschien wel de belangrijkste’.86 De toon is gezet: Al Gore is terug, met een belangrijke film die juichend is ontvangen. Toch blijft Nederland die zomer nog bijna helemaal gevrijwaard van Al Gore’s Ongemakkelijke Waarheid; tot oktober dat jaar verschijnen er in de vier grootste dagbladen slechts 12 niet-opiniërende artikelen waarin van de film gewag wordt gemaakt; gemiddeld een half artikel per krant per maand. Van een eventueel Al Gore-effect is in Nederland dan ook nog niets te merken. De aandacht voor klimaatverandering neemt tussen april en augustus van dat jaar zelfs af.87
De grote krantenaandacht laat in Nederland dus nog even op zich wachten, maar AIT heeft de grote oversteek gemaakt. Het is het begin van een lange reeks berichten waarin Al Gore of zijn
film worden genoemd: 652 in de twee daarop volgende jaren.88 Ter vergelijking; in de twee
jaar nadat Michael Moore in 2004 de documentaire Fahrenheit 9/11 publiceerde –wereldwijd de
best bezochte bioscoopdocumentaire ooit 89- werden Moore en zijn film in dezelfde kranten
100 keer genoemd.
Een uitzonderlijke hoeveelheid dus. Maar hoe verliep deze berichtgeving?
85 Tom Jan Meeus, ‘Smeltende gletsjer Montana liegt niet’, NRC Handelsblad, 17-05-2006.
86 ‘Al Gore’, NRC Handelsblad, 19-04-2006.
87 In april verschijnen er 41 berichten in de vier kranten waarin klimaatverandering genoemd wordt, in augustus zijn dat er nog maar 31.
88 Deze selectie is tot stand gekomen door in LexisNexis te zoeken op ‘an inconvenient truth’, of ‘een
ongemakkelijke waarheid’ in combinatie met ‘film’. Daarnaast is gezocht op ‘al gore’ in combinatie met één van de volgende woorden: ‘film’, ‘documentaire’, ‘klimaat’ (en woorden die beginnen met ‘klimaat-’), ‘milieu’ (en woorden die beginnen met ‘milieu-’), ‘co2’, ‘zeespiegel’, ‘Oscar’ en ‘Live earth’. Uit die selectie zijn vervolgens de artikelen verwijderd die niet relevant zijn. Het gaat om artikelen die dubbel voorkomen, en artikelen zonder inhoud, zoals bioscoopladders en uitgaansagenda’s.
89 Gebaseerd op omzet. Fahrenheit 9/11 genereerde wereldwijd $119,194,771 omzet en staat daarmee bovenaan de lijst van documentaires. An Inconvenient Truth staat vijfde met $24,146,161. (Bron:
3.1 Kwantitatief
De aandacht voor Al Gore en z’n film komt in Nederland pas echt op gang in oktober 2006,
wanneer de film in Nederland in première gaat.90 Al Gore komt voor de première op 6
oktober zelf naar Nederland, waar hij de première bijwoont samen met onder andere premier Balkenende en staatssecretaris Pieter van Geel (VROM). De galapremière van de film op 6 oktober wordt daardoor een evenement dat het filmnieuws overstijgt: het NOS Journaal van acht uur zendt een item uit over het bezoek van Gore aan Nederland en nieuwslezeres Sacha
de Boer houdt een live-gesprek met een verslaggever die ter plaatse is bij de premierè.91
NOVA Politiek toont die avond fragmenten van de film, een interview met Al Gore en houdt
een debat over de inhoud van de film.92 De volgende ochtend heeft het Radio 1 Journaal een
verslag van de première.93 Ook de vier kranten besteden speciale aandacht aan het bezoek van Gore aan Nederland. ‘Al Gore op onheilstournee’, kopt de Volkskrant, de enige krant die het bezoek op de voorpagina plaatst.94 Opvallend is dat De Telegraaf al een week voordat Gore in Nederland is een interview met hem publiceert, afgenomen door de filmredacteur op het festival van Cannes95. De krant wilde of kon het interview in mei blijkbaar niet plaatsen.
Het spreekt voor zich dat de aanwezigheid van de vice-president van de VS de première als gebeurtenis meer gewicht gaf, maar ook de aanwezigheid van Nederlandse politici kan daar aan hebben bijgedragen. Het is daarom vermeldenswaardig dat op 22 november, ruim anderhalve maand na de première de Tweede Kamerverkiezingen plaatsvonden. De lijsttrekker van de Christenunie, PvdA, VVD en D66 spreken zich over klimaatverandering uit. ‘Vele jaren waarschuwde alleen GroenLinks voor de gevaren van de klimaatverandering. Sinds de film van Al Gore vinden ook andere partijen het een item.’, schrijft de Volkskrant.96
Premier Balkenende probeert het onderwerp in Europa onder de aandacht te brengen. Geïnspireerd door Al Gore’s ‘indringende’97 en ‘buitengewoon belangrijke’98 film schrijft hij in oktober samen met de Britse premier Blair een brief aan de EU-leiders, waarin de twee oproepen het klimaatprobleem serieus te nemen. ‘We hebben een periode van slechts tien tot vijftien jaar om de stappen te nemen die nodig zijn om te voorkomen dat we catastrofale
90 In september 2006 verschijnen er 4 artikelen met verwijzingen naar Gore of AIT, in oktober zijn dat er 34.
91 NOS-journaal (06-10-2006). Tv, NOS, 20.00 u, http://zoeken.beeldengeluid.nl.
92 NOVA Politiek (06-10-2006). Tv, NPS, 22.37 u, http://zoeken.beeldengeluid.nl.
93 Radio 1 Ochtendjournaal (07-10-2006). Radio, NOS, 07.00 u, http://zoeken.beeldengeluid.nl.
94 Jan Pieter Ekker, ‘Al Gore op onheilstournee’, Volkskrant, 07-10-2006.
95 Erik Koch, ‘'We moeten snel af van deze doodlopende weg'‘, Telegraaf, 30-09-2006.
96 Philippe Remarque, ‘Nederland houdt weer van het milieu’, Volkskrant, 01-11-2006.
97 Michael Persson, ‘Iedereen wil plotseling ook een beetje Al Gore zijn’, Volkskrant, 01-11-2006.
keerpunten passeren’, zo citeert het NRC de brief.99
De aandacht voor Al Gore en z’n film is in oktober 2008 met 34 berichten dus aardig op gang gekomen en neemt in november verder toe tot 40 berichten. Hoe de berichtgeving verder verliep is te zien in figuur 9. De grafiek laat zien hoeveel berichten er van 1 april 2006 tot en met 31 maart 2008 maandelijks verschenen over Al Gore of AIT.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 20 06, A pri l Mei Jun i Ju li A ugus tu s S e pt em be r O k tobe r No v e m b e r De c e m b e r 2007 , J anua ri F ebr ua ri Ma a rt Ap ri l Mei Jun i Ju li A ugus tu s S e pt em be r O k tobe r No v e m b e r De c e m b e r 2008 , J anua ri F ebr ua ri Ma a rt A a n tal ar ti kel en
Figuur 9 : Aantal artikelen waarin Al Gore of AIT genoemd wordt.
Aandacht voor Gore en An Inconvenient Truth
De pieken verklaard
Opvallend in de grafiek zijn één kleine en drie grote pieken: in februari, juli, oktober en december 2007. De kleine piek in februari 2007 kan onder meer verklaard worden doordat
AIT die maand twee Oscars wint.100 Een vijfde van de artikelen gaat die maand dan ook over
de Oscars.101 Bovendien maakt Al Gore die maand bekend dat op 07-07-07 Live Earth
gehouden wordt; een wereldwijd popconcert dat de aandacht moet vestigen op de klimaatproblematiek. Veel grote namen uit de popmuziek zeggen toe.
Live Earth wordt in Nederland groot aangekondigd. Een reclamecampagne op radio, televisie en op straat moet Nederlanders wijzen op het evenement. Ook Premier Balkenende verleent zijn medewerking aan de campagne: hij sluit de reclamespotjes af met de slogan: ‘Wat doe jij
99 http://www.NRC.nl/redactie/doc/buitenland/vanhanen.pdf, 29-07-2009.
100 Voor de beste documentaire en voor de beste titelsong, van Melissa Etheridge (bron : http://www.imdb.com/title/tt0497116/awards , 29-07-2009).
op 777 ?’.102 De campagne lijkt in ieder geval bij journalisten succes te hebben: de aandacht voor het evenement is groot en verklaart grotendeels de piek in de berichtgeving van juli; van de 85 artikelen waarin Al Gore of AIT die maand genoemd wordt, gaat bijna de helft over
Live Earth.103 Het evenement zorgt ook indirect voor media-aandacht: de publieke omroepen
besteden in de week voor en na het evenement extra aandacht aan klimaatverandering met onder andere een klimaattest, een discussieprogramma en de zeer sceptische documentaire The
Great Global Warming Swindle. De uitzendingen zijn zelf ook weer een bron van berichtgeving:
zeventien van de krantenberichten gaan die maand over de uitzendingen van de publieke omroep.
Na Live Earth lijkt er sprake van een zekere Al Gore- of klimaatmoeheid, want het aantal berichten valt ver terug, van 85 in juli 2007 naar 18 in augustus. Maar in oktober 2007 is de derde piek. Het is de maand waarin bekend wordt dat Al Gore en het Intergovernmental Panel on Climate Change de Nobelprijs voor de vrede krijgen. Van de 72 berichten gaan er 27 over de Nobelprijs. NRC, de Volkskrant en De Telegraaf wijden er een hoofdredactioneel commentaar aan.
De vierde duidelijk waarneembare piek in de berichtgeving is die van december 2007, wanneer de berichtgeving verdubbelt ten opzichte van de maand daarvoor.104 Dertien van de berichten gaan die maand over de klimaattop in Bali. Ook Gore was daar aanwezig. Hij hield een toespraak waarin hij de Verenigde Staten ervan beschuldige bewust het overleg over een nieuw klimaatakkoord te blokkeren en riep de aanwezigen op desnoods zonder de Verenigde Staten tot een akkoord te komen. Het leverde hem volgens De Telegraaf een ‘daverend applaus’ op.105
In totaal waren er dus vijf gebeurtenissen die in de onderzochte periode zorgden voor een plotselinge toename van de berichtgeving over Al Gore en AIT, te weten:
1. Het verschijnen van de film in Nederland en Al Gore’s aanwezigheid daarbij 2. De Oscars voor AIT
3. Live Earth
4. De Nobelprijs voor Al Gore en het IPCC
5. De klimaatconferentie op Bali met Al Gore’s toespraak
102 http://www.liveearthalert.nl, 05-08-2009.
103 In juli 2007 gaan 38 artikelen over Live Earth of over gebeurtenissen die er een gevolg van zijn, zoals tv-programma’s die in aanloop naar het concert worden uitgezonden.
104 In november 2007 zijn er 28 artikelen, in december 55.
Van deze vijf gebeurtenissen liggen er drie binnen de invloedssfeer van Gore: Hij maakte de film, hij organiseerde Live Earth en hij hield een speech op Bali. De Oscar en de Nobelprijs zijn dan wel een gevolg van Al Gore’s handelen, maar liggen –uitgaande van eerlijke jury’s althans- buiten zijn invloedssfeer.
Waarover werd verder geschreven?
Voornoemde vijf gebeurtenissen zorgden dan wel op enkele momenten voor grote toename’s in de berichtgeving, maar samen maken zij slechts een deel uit van het totale aantal berichten waarin Al Gore of zijn film genoemd worden. In het overzicht dat onderaan deze pagina begint is te zien welke andere aanleidingen de kranten vonden om er over te schrijven. Eerst zal daarbij een overzicht van gebeurtenissen gegeven worden waaraan door één of meerdere kranten gezamenlijk minimaal twee berichten werden besteed. Bij het tellen van de artikelen zijn de opiniërende buiten beschouwing gelaten, omdat deze –hoewel de keuze ze te plaatsen natuurlijk wel bij de redactie ligt- inhoudelijk niet een product van de krant zijn. Hoofdredactionele commentaren worden om diezelfde reden wel meegeteld. Dit levert een verzameling op van 501 artikelen.106 Het aantal artikelen dat rond een gebeurtenis verschijnt (en Al Gore of z’n film noemt) staat in de tweede kolom. In de derde kolom staat een G, wanneer de gebeurtenis direct of indirect een gevolg is van handelen van Al Gore of Al Gore een groot aandeel heeft in de gebeurtenis.
mei 2006
AIT draait op het filmfestival van Cannes. 3 G oktober 2006
AIT gaat in première in aanwezigheid van Gore en Balkenende. 5 G Blair en Balkenende schrijven brief aan EU-leiders. Balkenende zegt geïnspireerd te zijn door
AIT, die hij ‘indringend’ noemt. 2 G
Britse econoom Stern publiceert milieurapport. Hij voorziet grote problemen als gevolg van
klimaatverandering. 4
november 2006
In België wonende Nederlandse vrouw spreekt namens België op een klimaatconferentie in Nairobi. Ze mag dat doen, omdat ze eerder een bioscoopzaal had gehuurd en de Belgische regering had uitgenodig om naar AIT te kijken. Een deel kwam, inclusief premier
Verhofstadt.
2 G
Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) publiceert analyse verkiezingsprogramma’s. 2
Het Internationaal Documentaire Film Festival in Rotterdam 3
december 2006
Clinton houdt toespraak op Paleis Soestdijk over klimaatverandering. In het publiek onder
andere Premier Balkenende. De toespraak wordt rechtstreeks uitgezonden door de NOS. 3 Tientallen topmannen van nederlandse ondernemingen zoals Shell, ABN Amro, en DSM
sturen een brief aan het kabinet waarin ze pleiten voor een betere leefomgeving en een schoner milieu.
2
Januari 2007
Verschijnen film Our Daily Bread, over de voedselindustrie. 2
Verschijnen rapport KNMI/MNP: De Staat van het Klimaat. 2
AIT wordt genomineerd voor twee Oscars. 2 G februari 2007
Richard Branson, de baas van onderneming Virgin, looft een prijs uit van 25 miljoen dollar voor de uitvinder van een methode om CO2 uit de lucht te filteren. Gore ondersteunt het initiatief. Ze geven samen een persconferentie.
2 G
Gore kondigt Live Earth aan. 4 G
AIT wint twee Oscars. 1
0 G
Amerikaanse lobbygroep onthult Gore’s energieverbuik. Gore zou twintig keer zoveel energie
verbruiken als een gemiddelde amerikaan. 4 G
maart 2007
De Planet Prosperity Foundation geeft mensen in 17 Nederlandse steden de kans om gratis
naar AIT te gaan. 3 G
Gore spreekt Amerikaanse Congres toe en waarschuwt voor de gevolgen van
klimaatverandering. 2 G
april 2007
Er wordt meer bekend over Live Earth. Madonna komt en de publieke omroep gaat het
uitzenden. 5 G
Electronicawinkel BCC maakt bekend klimaatneutraal te gaan werken. Topman Michiel de
Haan besluit daartoe, nadat hij AIT heeft gezien. 4 G
mei 2007
Filmfestival Cannes. Leonardo Dicaprio is er met de film The 11th our, die ook waarschuwt
voor de gevolgen van klimaatverandering en daarom vergeleken wordt met AIT. 5 Live Aid-organisator Bob Geldof spreekt zich uit tegen Live Earth. Het evenement heeft
volgens Geldof geen duidelijk einddoel. 3 G
Juni 2007
Documentaire Jesus Camp verschijnt in Nederland. 2
juli 2007
Live Earth 3
4 G
Boeing presenteert nieuw zuinig vliegtuig: de Dreamliner. 2
september 2007
Richard Branson van Virgin wil vliegtuigen op biobrandstof laten vliegen. Hij doet dat na een
omroep van Al Gore om zich in te zetten voor het klimaat. 2 G
VN. Secretaris-Generaal Ban Ki-Moon belegt speciale conferentie over klimaatverandering
tijdens z’n eerste Algemene Vergadering. 3
oktober 2007
Richard Branson is in Nederland om prijs uit te reiken aan een jonge groene ondernemer. 2 Britse rechter verbiedt uitzenden van AIT op Britse scholen, tenzij de leerlingen uitgelegd
wordt dat niet alles wat in de film gezegd wordt pertinent waar is. NRC citeert rechter Barton: ‘Op ten minste negen punten kan de film de toets der wetenschappelijke kritiek niet
doorstaan.’107
4 G
Nobelprijs voor Al Gore en het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). 1
9 G
DiCaprio’s 11th Hour gaat in Nederland in première. 3
Franse president Nicolas Sarkozy kondigt, in aanwezigheid van Al Gore, een ‘ecologische
revolutie’ aan, te beginnen in Frankrijk. 3 G
November 2007
Al Gore wint Emmy voor zijn inspanningen in de strijd tegen opwarming van de aarde 3 G december 2007
Klimaatconferentie Bali, waar Al Gore de aanwezigen toespreekt 1
5 Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren presenteert Meat the Truth, een film over de bijdrage van de vleesindustrie aan de opwarming van de aarde. De titel is een verwijzing naar
AIT, die volgens Thieme de rol van de vleesindustrie onderbelicht.
3 G Figuur 10 : Gebeurtenissen die berichtgeving over Al Gore/AIT tot gevolg hadden.
Gore’s aandeel
De 35 genoemde gebeurtenissen leveren bij elkaar 169 berichten op met verwijzingen naar Al Gore. Van die gebeurtenissen zijn 21 direct of indirect een gevolg van Al Gore’s handelen. Al Gore is daarmee ‘verantwoordelijk’ voor 119 van de berichten. Daarbij is de klimaattop in Bali niet meegeteld. Omdat deze ook was gehouden zonder Al Gore kan aangenomen worden dat de kranten er ook dan aandacht aan hadden besteed.
Van de 501 niet-opiniërende artikelen die tussen 1 april 2006 en 31 maart 2008 Al Gore of
AIT noemden, waren er dus 169 gewijd aan gebeurtenissen die meer dan één bericht waard
bleken. Al deze gebeurtenissen zijn bovendien door minimaal twee kranten beschreven, op twee uitzondering na; de campagne van electronicaketen BCC en de brief die een groep Nederlandse topmannen in december 2006 aan het kabinet zond. Beide verschenen alleen in de Volkskrant.
Andere thema’s
Met alle ‘significante’ gebeurtenissen op een rij is alsnog slechts een derde deel van de berichtgeving verklaard. Een analyse van de resterende 332 berichten leert dat deze grofweg in een paar categorieën te verdelen zijn (zie figuur 11).
Cultuur Politiek Gore AIT (boek of film) Anders (niet klimaat) Anders (wel klimaat) Scepsis Duurzaamheid
Figuur 11 : Indeling rest-artikelen
Het grootste gedeelte -83 artikelen, een kwart van het totaal- gaat over energieverbruik van particulieren of bedrijven: ze bevatten bijvoorbeeld interviews met ‘gewone Nederlanders’ over hun energieverbruik, verkoopcijfers van spaarlampen, of informatie over nieuwe energiezuininge producten.
Een iets kleiner aandeel (54 berichten) zijn berichten over kunst en cultuur. Ze behandelen onder andere tv-programma’s over klimaatverandering en theatervoorstellingen, boeken of films die op een of ander manier vergeleken worden met AIT.
29 van de resterende artikelen gaan over de Nederlandse of de Europese politiek. Ze gaan onder meer over de populariteit van klimaatverandering in de politiek.
Uiteraard gaat een deel van de resterende berichten ook over Al Gore (negentien berichten). Een belangrijke factor in de berichtgeving over Al Gore is de vraag of hij zich al dan niet kandidaat gaat stellen voor de verkiezingen van 2008. Het onderwerp komt in de artikelen voor het eerst ter sprake nadat hij een Oscar wint. ‘Oscar voedt speculaties over Gore’, kopt
het NRC dan.108 In mei schrijven de Volkskrant en het NRC er weer over. De Nobelprijs voor
Al Gore in oktober dat jaar is voor alle vier de kranten aanleiding om over een eventueel presidentschap te schrijven.
Vijftien van de resterende berichten gaan over AIT. Slechts twee kranten besteden aandacht aan z’n boek; de Volkskrant en De Telegraaf.
Zeventien berichten zijn gewijd aan kritiek op Al Gore’s standpunt over klimaatverandering. Daarmee zijn 113 berichten nog steeds niet ingedeeld. De helft hiervan (57) gaat wel over klimaatverandering of de strijd daartegen, maar valt niet in één van de eerder genoemde categorieën. De andere helft gaat niet over klimaatverandering. Al Gore wordt er zijdelings in genoemd, meestal één keer. De artikelen variëren van een interview met een geestelijke die iets
zegt over Al Gore,109 tot een Belgische minister die in opspraak komt, ondermeer omdat hij
per helicopter naar een vertoning van AIT is gegaan.110
De kranten vergeleken
De hoeveelheid artikelen die de vier onderzochte kranten besteden aan Al Gore en z’n film verschilt nogal. Zoals in figuur 12 te zien is, besteedt de Volkskrant verreweg de meeste aandacht aan Gore’s klimaatcampagne, zelfs meer dan het Algemeen Dagblad en De Telegraaf samen. Het NRC volgt op ruimte afstand van de Volkskrant.
0 50 100 150 200 250 300 Volkskrant NRC AD Telegraaf A an tal ar tik el en
Figuur 12 : Aantal artikelen per krant (van 1 april 2006 t/m 31 maart 2008, inclusief opinie).
Gore en AIT per dagblad
Het grotere aantal artikelen van de Volkskrant is onder meer toe te schrijven aan het aantal opiniestukken waarin Gore of z’n film genoemd wordt. Van de 151 opiniërende artikelen zijn er 61 in de Volkskrant verschenen, bijna evenveel als NRC en De Telegraaf tezamen (46 in het