Wie "lobby" in de Grote van Dalen opzoekt krijgt niet het beeld van een positieve actie. Behalve de Engelse betekenis -de gang (dus ook de wandelgangen) van het Engelse Lagerhuis- volgt nog een Amerikaanse omschrijving: "Politieke kliek die buiten het parlement om invloed op de besluiten van het Congres tracht uit te oefenen, bijvoorbeeld door congresleden onder druk te zetten".
In Washington had ik de indruk dat iedere tweede persoon die ik ontmoette lobbyist was. Een respectabel beroep. Geen enkele sector of firma die niet een eigen lobbyist in Washington heeft gestationeerd. In het Haagse is het nog steeds enigszins dubieus, hoew el zelfs de Vereniging Nederlandse Gemeenten actief "lobbyt" in Brussel.
Natuurlijk is het zo -dat is inherent aan politieke b e s lu itv o rm in g - d a t p o litic i w o rd e n geïnformeerd, soms hinderlijk w orden gevolgd of onder d ru k gezet vanuit de samenleving. Gelukkig, zou ik willen zeggen. Het is als volksvertegenw oordiger niet m ogelijk te fu n c tio n e re n z o n d e r b e ric h te n u it de samenleving.
Toch is het niet zo dat we in N ederland veel "lobbyisten" kennen. Wellicht dat de vele a n d e re m o g e lijk h e d e n b in n e n o n ze sam enleving ook het lobby-werk m inder relevant maakt.
Op sociaal-economisch terrein bijvoorbeeld zijn gestructureerde-deels zelfsbij wet vastgelegde- beïnvloedingsmogelijkheden aanwezig. Een SER-advies noemen we geen lobby-werk. Evenmin als het regelmatig overleg tussen
werkgevers en w erknem ers afzonderlijk of gezamenlijk met leden van een kabinet. Wellicht zou het overleg dat iedere fractie -bijvoorbeeld tegen de algem ene beschouwingen- voert met delegaties vanuit de vakbeweging als "lobby" kunnen w orden gekarakteriseerd. Ik doe dat niet. Het is te weinig specifiek, te veel in de normale structuren ingebed.
Een tweede algem ene notie lijkt mij dat veel instellingen en organisaties in N ederland niet de neiging hebben individuele politici te benaderen. Enerzijds kan d at samenhangen met het terechte belang dat w ordt toegekend aan andere activiteiten zoals het beïnvloeden van de publieke opinie. Anderzijds kan het ook zijn dat de structuur van het N ederlandse P a rle m e n t -frac tie s zijn b e tro k k e n bij
M a c h t
of On ma c h t
beslissingen en stem gedrag, het is bijna nooit volledig afhankelijk van één persoon of enkele personen- een persoonsgerichte benadering m inder effectief maakt.
Alle politici zijn gevoelig voor "de publieke opinie".
Meer nog d an "persoonlijke benadering" zal d at invloed hebben op een bepaald standpunt. De voornem ens de bezuinigingen op de bejaardenoorden te schrappen d it voorjaar was niet het gevolg van de individuele d ru k op de m inister van WVC. H edy d'A ncona was zich zeer goed bew ust van de mogelijke gevolgen van de bezuinigingen. Ze had al getracht deze gevolgen zo ver mogelijk af te zwakken. Maar elders bezuinigen op haar begroting had in haar opvattingen een nog ernstiger effect. Zij hield haar rug recht, de gevolgen van andere keuzes schatte ze zw aarder in.
Nee, het afzien van deze bezuiniging was het gevolg van de acties van de ouderenbonden gericht op de beïnvloeding van de publieke opinie. Acties, w aarvoor uiteindelijk de minister van Financiën zelf gevoelig bleek te zijn. Ik zou "lobbyen" willen omschrijven als activiteiten gericht op de beïnvloeding van personen die bepalend zijn voor de uitkom st van een politiek besluitvorm ingsproces erop gericht die pers(o)on(en) de doelstelling van de organisatie of actie zodanig te doen delen dat h ij/zij deze ook in het politieke proces zal willen nastreven.
Binnen een totale strategie is de lobby dan een zeer specifiek onderdeel.
Ook w eer te onderscheiden van andere op een individu gerichte acties. Het "hinderlijk volgen" valt er niet onder. Dat gebeurde mij overigens -als staatssecretaris bij de "jongerenmaatregel"- veel. T e le fo o n tje s (m et o n z in n ig e of bedreigende teksten) dragen hooguit bij tot irritatie. O m kopen valt er evenm in onder. Dat heb ik -als Kamerlid of als staatssecretaris- ook nooit meegemaakt. Het zou ook om m eerdere redenen dom zijn.
O m koping is laakbaar. Een politicus legt de belofte af van niem and goederen of beloftes aan te nem en om bepaalde dingen te doen of na te laten. Een dergelijk voorstel is d u s
bedreigend; wie erin zou trappen m aakt zichzelf c h a n ta b e l. B o v en d ien , w ie d e n k t m et "om koping" iets te kunnen bereiken zal er altijd rekening mee moeten houden dat de tegenstander m eer kan bieden.
Nee, voor een goede lobby is het zaak die personen te "selecteren" die én relevant zijn voor de besluitvorm ing én potentieel als "m edestander" zijn te kwalificeren.
Dan kan ook de doelstelling w orden bereikt dat het betrokken fractielid of de betrokken bew indspersoon de "natuurlijke rol" kan vervullen van jouw belangenbehartiger. Het kan dus -gezien mijn definitie van "lobbyen"- heel goed mogelijk zijn dat je niet altijd "m erkt" w anneer je het "object" bent van een lobby! Een "lobby" is im m ers niet "bedreigend" (zoals hinderlijk volgen en sommige andere actie-uitingen). Nee, desanctie van het niet vervullen van de "lobby-opdracht" is het (al of niet vermeende) verm inderd vertrouw en van een "achterban", het kwijt raken van een relevante inform atiestroom of het verlies van "het eigen gew enste politieke gezicht".
Allemaal zaken die voor d e continuïteit van het politieke metier vervelend zijn.
De honorering die bij het bereiken van het doel in het vooruitzicht w ordt gesteld is mooi. De doelstelling w ordt bereikt (inm iddels ook het belang van d e g eïn te ressee rd g eraak te politicus); het vertrouw en van de achterban vergroot; d e beeldvorm ing versterkt en bij een eventuele volgende keer kan de politicus rekenen op nog betere ondersteuning...
De erkenning dat uiteindelijk de "politicus" zelf verantwoordelijk is voor w at zij of hij met de informatie doet vergroot de bereidheid van de politicus tot luisteren. Dus, als je gaat lobbyen niet meteen dreigen met sancties of vleien met het "loon".
Een goed getimed werkbezoek kan de latente interesse activeren. Bij een goede lobby wordt het "slachtoffer" dan ook positief benaderd, b ijv o o rb eeld d o o r d e ju iste in fo rm atie (kloppend en relevant) op het juiste tijdstip aan te bieden.
vaak aan. Wat heb ik er aan w anneer bij een eventuele accijnsverhoging de betreffende sector mij komt vertellen dat zijn produkt duurder wordt? Niet alleen is da t reeds bekende informatie, kennelijk is het ook beoogd. Belangrijk is het te weten w at de consequenties zijn van een dergelijke keuze. Voor mij -als P v d A lid - zal d a t w e llic h t h et werkgelegenheidseffect zijn. Ikben op dat punt gevoelig. En de "sanctie" (het beleid kan wellicht als niet sociaal worden getypeerd) is zeker een reden tot nadenken.
M aar voor een lid van een andere partij kan het zeer wel zijn de dreiging dat de kiezersachterban kan slinken. De recente brief van Bukman over de aardgasprijzen was daarvan toch een aardig voorbeeld.
W anneer dan nog de niet relevante informatie w ordt aangeboden op een m om ent w aarop je ook nog andere dingen aan het hoofd hebt (en zelfs op tijdrovende wijze, door het bijvoorbeeld te v e rp a k k e n in een als w e rk b e z o e k aangekondigde uitgebreide lunch) dan werkt het contraproductief. Lekker eten activeert geen latente interesse in het onderwerp.
Een goede lobby die ik mij kan herinneren was d ie v a n u it d e d e s tijd s b e s ta a n d e W erkgemeenschap Kindercentra Nederland. Zij richtte zich op de relevante Kamerleden (v aak zijn d e w o o rd v o e rd e rs toch al geïnteresseerd en potentiële m edestanders). Goede informatie, kloppende berekeningen. En aangereikt op het m om ent dat ik -dat wij- het n o d ig h a d d en . Bij d e schriftelijke v o o rb ereid in g , m aar ook -m in sten s zo b e la n g rijk - tijd e n s h et k a m e rd e b a t ondersteunend aanwezig om informatie aan te bieden w aarm ee w eerw erk kon w orden geleverd aan de betrokken bewindsman. Ook de activiteiten destijds van de zogenaamde Coronagroep bij de stelselherziening Sociale Zekerheid werkte op een soortgelijke wijze. Zakelijk, correct informerend, en daarbij zeker richting CDA en W D sterk spelend op het risico van het verlies van het "sociale gezicht". Een lobby die zeker niet ongenoemd ma g blijven
is de regionale lobby. Ongeacht de politieke kleur kan dat -zeker bij de "buitengewesten"- een behoorlijk zw are pressie zijn voor de Kamerleden afkomstig ui t die regio. En wanneer dan in de trein uit Groningen of Limburg de betrokken Kamerleden gezamenlijk een lijn, een strategie uitzetten, ja, dan kan dat effect hebben door alle fracties heen voor de besluitvorming.
Lobbyen gaat natuurlijk nooit alleen richting Kamer- of G em eenteraadsleden. Am btenaren kunnen ook direct benaderd w orden door een "belangengroep". Eerlijk gezegd zie ik hier m eer problem en. N atuurlijk hebben ook a m b te n a re n in te re s s e s en h u n eig en
o p v a ttin g e n . M aar h et
"besluitvorm ingsproces" vindt daar m inder in d e o p e n b a a rh e id p la a ts , is m in d e r controleerbaar.
Is er een directe lobby gericht op bewindslieden? Natuurlijk.
Ook dan speelt vergroting van interesse (w erk b ezo ek , in fo rm atie) een rol. H et "honoreringssysteem " is gelijk aan d at van Kamerleden. Ik verm eldde niet voor niets de "brief van Bukman".
Is mijn politieke "ondergang" nu het gevolg van een lobby?
Ik denk het wel.
Ik heb sterk de indruk dat -met de bedoeling het beleid te wijzigen- veel signalen zijn afgegeven aan bepaalde leden van de PvdA dat mijn politieke aanw ezigheid zodanige effecten zou hebben op de electorale positie van de PvdA dat het gunstiger zou zijn mij tijdig kwijt te raken.
Wat dat betreft kan gesproken w orden van een goede strategie inclusief lobby vanuit onder m eer de jonge socialisten w ant dat "doel" werd bereikt. Ook d e PvdA-top deelde na enkele weken de opvatting dat mijn aanwezigheid een probleem voor de partij vorm de en hoopte dat door mijn vertrek ook de mogelijkheid bestond op natuurlijke wijze het beleid te kunnen wijzigen.
Dat de honorering hier m eer een vermeende dan een werkelijke was werd pas later duidelijk.
T _ ^ - F ~ M a c h t of On ma c h t
De ruim te voor ander beleid in het kabinet w erd niet groter en de electorale positie werd er in eerste instantie zelfs door verslechterd. Voor de jonge socialisten werd evenm in het
b e o o g d e d o e l b e re ik t; d e
bezuinigingsvoorstellen gingen niet van tafel. De conclusie die daaraan is te verbinden is tweeërlei. Enerzijds -als je een strategie uitzet, gaat lobbyen- definieer je doelstellingen
zorgvuldig, soms krijg je wat je vraagt maar bedoelde je kennelijk iets anders te verkrijgen. Anderzijds -als je “de belobbyde" bent- de beloning is niet altijd wat je in het vooruitzicht werd gesteld.
Elske ter Veld (PvdA) was staatssecretaris voor Sociale Zaken in het Kabinet Lubbers III tot het najaar van 1993.