Baten van een goede waterkwaliteit Baten aanzienlijk, maar niet altijd in geld uit te drukken

Het realiseren van de hoofddoelstelling van het waterkwaliteitsbeleid brengt kosten, maar ook baten met zich mee. Veel baten van schoon oppervlaktewater zijn niet of moeilijk te kwantificeren.

Baten bestaan in verschillende hoedanigheden: in de vorm van vermeden kosten, ver- meden schade of extra opbrengsten bij economische activiteiten in de situatie waarin de waterkwaliteits-doelstellingen wel gehaald zouden zijn. Daarnaast zijn er baten in de vorm van de sociaal-economische of ethische waarde die mensen hechten aan schoon water.

Bij vermeden kosten, schade of extra opbrengsten uit (economische) activiteiten gaat het om:

• vermeden kosten voor de bereiding van drink- of proceswater bij schoon opper- vlaktewater,

• vermeden schade bij recreatiebedrijven bij schoon zwemwater,

• vermeden schade bij de beroepsvisserij of bij oester- en mosselteelt bij schoon zee- en oppervlaktewater,

• vermeden schade bij de landbouw bij schoon slootwater voor het vee,

• vermeden kosten voor zuivering, of hogere gewasopbrengsten in de landbouw door schoner water voor beregening,

• vermeden kosten bij baggeren van havens, scheepvaartroutes of andere watergan- gen door een betere kwaliteit van de bagger,

• extra opbrengsten voor recreatie-ondernemingen in de nabijheid van natuurge- bieden,

• vermeden kosten van de overheid voor de sanering van verontreinigde waterbo- dems en effectgerichte maatregelen.

Baten in de vorm van de sociaal-economische of ethische waarde die (natte) natuur voor mensen heeft:

• de belevingswaarde van (natte) natuur, het welzijn dat mensen ontlenen aan het genieten van natuurschoon,

• het belang dat mensen hechten aan schoon zwemwater, • de meerwaarde van wonen aan het water,

• de bijdrage van natuur aan de gezondheid van mensen,

• het belang dat mensen hechten aan het idee dat natuur bestaat (de bestaanswaar- de of intrinsieke waarde) die tot uiting komt in het aantal leden en vrijwilligers van natuurbeschermingsorganisaties (MNP, 2002).

Over vermeden kosten, schade of extra opbrengsten bij economische activiteiten is fragmentarisch wat bekend. De totale kosten voor extra zuivering en andere maatre- gelen voor de bereiding van drinkwater vanwege onnatuurlijke verontreiniging van het oppervlaktewater, bedragen in 2001 ruim 400 miljoen euro. Ruim driekwart daar- van is gerelateerd aan de locaties Andelse Maas, Brabantse Biesbosch en Nieuwegein. Circa 50 miljoen euro is toe te schrijven aan bestrijdingsmiddelen, ruim 70 miljoen aan zware metalen, 140 miljoen aan nutriënten. In totaal 170 miljoen euro is niet toe te schrijven aan een specifieke stofgroep (Mülschlegel et al., 2004).

Het verwerken of bergen van verontreinigde nautische en onderhoudsbaggerspecie is een bekend probleem. Overzichtsgegevens over de meerkosten vanwege de verontrei- niging van de baggerspecie, waren niet beschikbaar. Het achterstallig onderhoud neemt toe (CIW, 2003b). De kosten van de sanering van waterbodems bedragen 50 miljoen euro per jaar (Bron: DGW).

Aan effectgerichte maatregelen, waaronder sanering van verontreinigde waterbo- dems, om de natuurkwaliteit te verbeteren is in de periode 1992-2003 ruim 70 mil- joen euro uitgegeven.

Over de extra toegevoegde waarde van natuur aan toerisme en recreatie worden ver- schillende bedragen genoemd. Toerisme en recreatie in de natuur hebben in 2000 naar schatting 6,5 tot 7,7 miljard euro opgeleverd (Ecorys/NEI, 2002). Welk deel samenhangt met water is niet bekend. Evenmin is bekend hoeveel hoger de inkom- sten uit toerisme en recreatie zouden zijn bij een betere waterkwaliteit. De toegevoeg- de waarde van watergerelateerde vormen van recreatie en toerisme is in de Natuur- balans 2002 op basis van materiaal van LEI, NEI, RIZA en RIKZ geschat op circa 3 miljard euro (MNP, 2002). De toegevoegde waarde kan hoger uitvallen bij een hogere waterkwaliteit.

De sociaal-economische waarde van natuur is lastig te kwantificeren. Fragmentarisch is daar een poging toe gedaan. De baten van natuur voor de gezondheidszorg zijn in 2000 geschat op circa 2 miljard euro en bestaan uit besparingen op de kosten voor medische zorg en maatschappelijk werk (Ecorys, NEI, 2002).

Gemiddeld is een huishouden in Nederland bereid tussen de 35 en 45 euro per jaar extra belasting te betalen voor schoon zwemwater. Geaggregeerd over alle huishou- dens in Nederland die zwemmen in open water, resulteert dit in economische baten van tussen de 170 en 215 miljoen euro per jaar. De gemiddelde waarden per huishou- den komen dicht in de buurt bij de resultaten van een soortgelijke studie in Engeland voor schoner kustwater (40-60 euro per huishouden per jaar; Brouwer, 2003). De meerwaarde van het wonen in een aantrekkelijke, groene woonomgeving komt tot uiting in de hogere huizenprijzen voor woningen in een groene omgeving. Afhan- kelijk van de ligging in het groen of aan het water zijn huizen 4 tot 12% duurder. De meerwaarde van woningen grenzend aan water dat in verbinding staat met een recreatieplas, kan oplopen tot bijna 30% (Luttik & Zijlstra, 1997; Van Leeuwen, 1997). In een studie uit 2002 wordt de meerwaarde die natuur jaarlijks aan huizen verleent geschat op 450 tot 1350 miljoen euro (Ecorys, NEI, 2002).

In tabel 3.8 zijn de baten die in enige mate te kwantificeren zijn op een rijtje gezet. Het is niet mogelijk om de baten te vergelijken met de kosten en op deze wijze iets te zeggen in hoeverre de kosten in verhouding staan tot de baten. De batenkant is onvol- ledig en enigszins arbitrair door meerdere redenen. Veel posten zijn niet gekwantifi- ceerd. Het is niet duidelijk welk deel van de baten expliciet samenhangen met water (recreatie en meerwaarde woningen). Ook is niet bekend wat de baten zijn van een goede waterkwaliteit ten opzichte van een ‘slechte’ waterkwaliteit. De in de tabel gekwantificeerde baten geven daarom niet meer dan een eerste indicatie van de baten.

Het principe ‘de vervuiler betaalt’ gaat niet altijd op. Ook zijn degenen die de kosten maken voor het voorkómen van verontreiniging, niet altijd degenen die van schoon water profiteren. Voorbeelden zijn de Nederlandse drinkwatersector die afhankelijk is van maatregelen in Wallonië en door de landbouw en gemeenten, en de recreatiesec- tor die voor schoon recreatiewater afhankelijk is van maatregelen door de landbouw en gemeenten (riooloverstorten).

Tabel 3.8 Overzicht van de in geld uit te drukken baten van een goede waterkwaliteit.

Activiteit of functie Baten goede Toelichting/opmerkingen waterkwaliteit

€ x 106 _{per jaar} Vermeden kosten,schade

of extra opbrengsten bij (economische) activiteiten

Drinkwaterbereiding Ruim 400 (2001) Extra zuivering van drinkwater door onnatuurlijke verontreiniging (2001)

Toerisme en recreatie 6500 – 7700 (2000) Bestedingen van recreanten en toeristen wanneer ze natuurgebie- den bezoeken en de reiskosten die ze maken in 2000 (reiskosten zijn een indicatie van de sociaal-econo- mische waarde). Onbekend is welk deel aan natte natuur toekomt. Watergerelateerde toerisme 3000 Toegevoegde waarde van water-

en recreatie gerelateerde vormen van recreatie

Sanering waterbodem 50

Effectgerichte maatregelen > 7 (10 jaar) Zie tabel 3.7 natuur

Sociaal-economische waarde

Baten schoon zwemwater 170-215 Extra belasting die Nederlanders jaarlijks willen betalen voor schoon zwemwater.

Baten van natuur voor 2000 Besparing op kosten medische zorg

gezondheid en maatschappelijk werk

Meerwaarde huizenprijzen 450-1350 in de buurt van water en

De ongelijke verdeling van kosten en baten kan verdere investeringen in het voorkó- men van verontreiniging demotiveren.

De KRW vraagt om een redelijke mate van kostenterugwinning. Het is nog niet duide- lijk hoe dit wordt uitgewerkt.

3.8

Ontbrekende kennis en informatie

Er worden veel gegevens verzameld over de chemische kwaliteit en belasting van het oppervlaktewater. Deze zijn echter niet altijd bewerkt tot de gewenste informatie, en niet altijd goed toegankelijk. Voor de huidige evaluatie is veel gebruik gemaakt van de CIW-publicaties ‘Water in Cijfers’ en het Milieucompendium. De Emissieregistratie was een belangrijke bron voor informatie over de belasting van het oppervlaktewater. In de tekst wordt vermeld waar informatie onvolledig is of ontbreekt volgens de auteurs van deze evaluatie. Aanvullend hierop de volgende punten:

Waterkwaliteit

• De metingen van de waterkwaliteit van regionale wateren en de hoofdrivier wor- den sinds 2003 gemiddeld per stroomgebied. Regionale wateren en de hoofdrivier zijn echter niet vergelijkbaar in kwaliteit, bronnen en problemen, en de regionale metingen zijn niet evenwichtig over het stroomgebied verdeeld. In ‘Water in Beeld’, noch in de begroting van V&W wordt vermeld dat het niet om de hoofdri- vier gaat, maar om een gemiddelde van het stroomgebied. Informatie van de regionale wateren, geaggregeerd op landelijk niveau, is sinds 2003 niet meer direct beschikbaar, maar moet worden berekend uit de basisgegevens.

• Bestrijdingsmiddelen worden sporadisch gemeten en onvoldoende voor een goede evaluatie van het MJP-G (Algemene Rekenkamer, 2003). Verboden bestrijdingsmid- delen worden vrijwel niet gemeten.

• PCB’s vielen buiten de opdracht, omdat het ‘beleid hiervoor was afgerond’. Dioxi- ne’s en PCB’s blijken echter nog steeds een belangrijk aandeel te hebben in de gif- tigheid van vis en schelpdieren. Ook blijkt de uitvoering van het beleid voor PCB’s nog niet te zijn afgerond. Toepassing van de stof is weliswaar verboden, maar het stadium van afvalverwerking is nog niet voorbij. VROM heeft bijvoorbeeld de ver- werking van transformatoren die PCB’s bevatten, nog in de begroting staan onder het hoofdstuk ‘Handhaving’.

Belasting

• De grensoverschrijdende vrachten die via de rivieren ons land binnenkomen en de belasting van de Noordzee ontbreken in de emissieregistratie.

• De belasting van het oppervlaktewater in het referentiejaar 1985 is niet goed bekend en verandert met nieuwe inzichten.