Argumenten voor het houden van de lokale enquêtes

Wat zijn de argumenten om een lokale enquête te houden? Tijdens de raadsde- batten over het voorstel om een lokale enquête te houden, werden verschillende argumenten aangevoerd. Bij 43 lokale enquêtes kunnen de argumenten voor het houden van de lokale enquête worden achterhaald uit de verslagen van de raadsdebatten, de moties waarmee is verzocht een lokale enquête te houden, de raadsbesluiten waarmee daadwerkelijk de lokale enquêtes is ingesteld en de eindrapporten. Bij 11 lokale enquêtes lukt dat niet, omdat de rapporten die ar- gumenten niet weergeven en de verslagen van de raadsdebatten en de bijbeho- rende stukken niet digitaal beschikbaar zijn. De argumenten, die zijn gebruikt voor het houden van de lokale enquêtes kunnen verdeeld worden in drie cate- gorieën: argumenten die betrekking hebben op waarheidsvinding, politieke ar- gumenten en praktische argumenten.

Waarheidsvinding

De meest gebruikte argumenten voor het houden van een lokale enquête heb- ben betrekking op waarheidsvinding, het belang van het achterhalen van alle feitelijke informatie. In tabel 5.6 zijn de verschillende argumenten binnen deze categorie weergegeven.

Tabel 5.6: Argumenten gerelateerd aan waarheidsvinding

Argument Argument bij % lokale

enquêtes (aantal) Het achterhalen van alle feitelijke informatie 74 (32) Het achterhalen van informatie waaruit lessen

kunnen worden getrokken 56 (24)

Het kunnen gebruiken van (specifieke) vergaande

bevoegdheden om informatie te achterhalen 35 (19)

In verschillende bewoordingen werd het meest aangevoerd dat een lokale en- quête gehouden moest worden om alle feitelijke informatie te achterhalen: ‘de onderste steen moet boven komen.’ Ook werden lokale enquêtes gehouden vanwege de zekerheid dat bepaalde onderzoeksbevoegdheden gebruikt zouden kunnen worden, waarmee informatie verkregen werd. Gemeenteraden wilden bijvoorbeeld een lokale enquête houden, omdat getuigen dan onder ede ge- hoord konden worden.

Politieke argumenten

Met regelmaat worden ook politieke argumenten gebruikt. Met politieke argu- menten worden argumenten bedoeld die niet gericht zijn op de inhoud van het te onderzoeken onderwerp of de mogelijkheden die het lokale enquêterecht als controle-instrument biedt om informatie te vergaren, maar die te maken hebben met de verhouding tussen de gemeenteraad en het college, de raadspartijen on- derling of de relatie tussen de gemeenteraad of raadspartijen en het electoraat. Tabel 5.7 laat zien welke argumenten binnen deze categorie werden gegeven, waarbij geldt dat per lokale enquête soms een overlap zit tussen de verschillen- de argumenten, wat betekent dat de gegeven argumenten voor een lokale en- quête soms in twee of meer categorieën argumenten valt.

Tabel 5.7: Politieke argumenten

Argument Argument bij % lokale

enquêtes (aantal) Het afleggen van – politieke – verantwoording 37 (16) De versterkte controlerende rol van de

gemeenteraad laten zien 21 (9)

Het afgeven van een signaal (aan de burgers

en/of het college) 14 (6)

De onafhankelijkheid van de gemeenteraad laten zien 14 (6) Het aanwijzen van politieke

Deze argumenten zijn opvallend, omdat bij het gebruik van het lokale enquête- recht juist geen ruimte zou moeten zijn voor politieke belangen. Toch gebruiken gemeenteraden dus met regelmaat het lokale enquêterecht ook voor politieke doeleinden. Zo werd vaak gewezen op de noodzaak verantwoording af te leg- gen aan de kiezers, waarbij met name de openbare verhoren van belang worden geacht, en soms de mogelijkheid om schuldige te kunnen aanwijzen.

Een aantal keer werden lokale enquêtes gehouden om een duidelijk signaal af te geven. Daarmee wordt bedoeld dat de gemeenteraad aan de burgers en het col- lege duidelijk wil maken dat het onderwerp ‘serieus wordt genomen’ en ‘wordt aangepakt.’ Gemeenteraden wilden ook hun onafhankelijkheid van het college laten zien, omdat ze door het houden van een lokale enquête zelf onderzoek zouden doen, zonder bemoeienis van het college. Al deze argumenten hebben op zichzelf niet zoveel te maken met het belang van het achterhalen van infor- matie over het door het college gevoerde bestuur.

Praktische argumenten

De derde categorie argumenten wordt gevormd door meer praktische argu- menten. Het betreft een restcategorie van argumenten die betrekking hebben op de meer organisatorische mogelijkheden van het lokale enquêterecht. De prakti- sche argumenten kwamen vrij weinig voor.

Tabel 5.8: Praktische argumenten voor het houden van de lokale enquêtes

Argument Argument bij % lokale

enquêtes (aantal) Mogelijkheid om externe

onderzoekers in te zetten 5 (2)

Mogelijkheid om tussen

bevoegdheden op te schalen 2 (1)

Twee keer werd tijdens raadsdebatten aangegeven dat een lokale enquête ge- houden zou moeten worden, omdat de gemeenteraad dan externe onderzoe- kers kan inzetten. Hoewel dit argument dus vrij weinig wordt aangevoerd, blijft het een opmerkelijk argument. De gemeenteraad kan namelijk ook bij gewone raadsonderzoeken externe ondersteuners inzetten. Waarom daarvoor een lokale enquête nodig was, werd niet duidelijk gemaakt.

Eén keer werd een lokale enquête gehouden vanwege alle bevoegdheden die bij een lokale enquête kunnen worden gebruikt, in te kunnen zetten. De onder-

zoekscommissie zou ‘kunnen starten met alleen een dossierstudie, maar zou ook andere bevoegdheden in kunnen zetten, als dat nodig zou zijn, zonder daarvoor eerst terug te hoeven naar de gemeenteraad.’ Dit argument is in het licht van het idee dat onderzoeksbevoegdheden als ultimum remedium kunnen worden ingezet, interessant. Immers: de gemeenteraad wilde blijkbaar niet dat de enquêtecommissie per definitie álle onderzoeksbevoegdheden zou gebrui- ken, maar alleen als dat nodig was.

In de vragenlijst van de surveys is gevraagd naar meer specifieke informatie over de argumenten voor het houden van de lokale enquêtes. Deze vragen ga- ven meer duiding aan de drie categorieën, die in de surveys zijn samengevat als de informatiepositie van de gemeenteraad (waarheidsvinding), de signaalfunc- tie van het lokale enquêterecht (politiek argument) en de mogelijkheid om ge- tuigen te horen (praktisch argument).

Tabel: 5.9: Doel van de lokale enquête

Antwoord % Informatiepositie gemeenteraad (aantal) % Signaal- functie (aantal) % Getuigen openbaar horen (aantal) (helemaal) eens 14 (2) 71 (10) 64 (9) (helemaal) oneens 57 (8) 14 (2) 14 (2) Weet niet 29 (4) 14 (2) 21 (3) Totaal 100 (14) 100 (14) 100 (14)

Uit tabel 5.9 blijken de signaalfunctie en de mogelijkheid om getuigen in het openbaar te horen het meest belangrijk, volgens de respondenten van de sur- veys. Interessant is dat het minst wordt genoemd dat de gemeenteraad behoefte heeft aan informatie. Dat is interessant gelet op de oorspronkelijke gedachte dat het lokale enquêterecht zou bijdragen aan de informatiepositie van de gemeen- teraad.

In de surveys is ook gevraagd naar het belang van de openbare verhoren. Daar- uit blijkt dat met name de verplichting van getuigen mee te werken, een belang- rijke rol speelt, maar de verhoren zijn ook met regelmaat van belang voor het verantwoordingsproces.

Tabel 5.10: De weging van de argumenten om een lokale enquête te houden

Antwoord

% Verplichting voor getuigen mee te werken (aantal)

% Het openbaar (laten) afleggen van verantwoording door open- bare verhoren(aantal)

Enigszins tot zeer belangrijk 86 (12) 57 (8)

Enigszins belangrijk 0 (0) 21 (3)

Weet niet 14 (2) 21 (3)

Totaal 100 (14) 100 (14)