5.6. Non-gebruik
5.6.3. Argumenten tegen het houden van een lokale enquête
De vraag is waarom de gemeenteraden uiteindelijk afzagen van het houden van een lokale enquête. De argumenten die zijn aangevoerd in die raadsdebatten zijn logischerwijs dezelfde als die bij de discussies over de voorstellen die uit- eindelijk wél leidden tot het houden van een lokale enquête.285 Naast de argu-
menten dat al voldoende duidelijk is of dat onvoldoende duidelijk is waar de lokale enquête over moet gaan, zijn ook nu weer argumenten te herkennen die
282 Het beleid voor de financieringsrisico's. Hier valt ook onder de rentelasten, het renteresultaat, de wijze
waarop rente aan investeringen, grondexploitaties en taakvelden wordt toegerekend en de financie- ringsbehoefte.
283 Ruimtelijke ordening waaronder ook Volkshuisvesting en stedelijke vernieuwing (inclusief bouwpro-
jecten), zoals het bouwen van woningen, kwaliteit van de woonomgeving en wijkvernieuwingen. Maar ook het onderhoud van de openbare ruimte inclusief groenvoorzieningen en het dierenwelzijn.
284 De bedrijfsprocessen die nodig zijn om het gemeentelijke beleid te realiseren, zoals investeringen in
ICT, het uitvoeren van de Digitale Agenda maar ook het personeelsbeleid, het bestuur, de overhead en de ondersteuning in de gemeente alsmede integriteitskwesties.
te maken hebben met de waarheidsvinding en controle, proportioneel gebruik van het controle-instrument, de politieke verhoudingen en argumenten die meer praktisch van aard zijn of die gaan over de praktische gevolgen van een lokale enquête.
Waarheidsvinding en controle
Net als bij de lokale enquêtes, hebben bij het non-gebruik een aantal argumen- ten om geen lokale enquête te houden betrekking op de (on)mogelijkheid om met een lokale enquête alle feitelijke informatie te achterhalen en met die infor- matie het college te kunnen controleren. In tabel 5.37 zijn de gebruikte argu- menten te zien. Gezien de hoeveelheid argumenten worden alleen de opvallen- de argumenten besproken.
Tabel 5.37: Argumenten gerelateerd aan waarheidsvinding
Argument Genoemd bij %
raadsdebatten (aantal)
Waarheidsvinding is niet mogelijk 11 (9)
Private partijen kunnen niet verplicht worden
mee te werken 7 (6)
Er moet vooruit gekeken worden en niet naar het verleden 5 (4) De reikwijdte van het lokale enquêterecht is te beperkt 1 (1)
Het meest opvallende argument is ook bij het non-gebruik, dat het houden van een lokale enquête geen zin heeft, omdat de waarheid toch niet achterhaald kan worden. De vragen die er lagen zouden namelijk “toch niet opgelost kunnen worden met een lokale enquête,” waarheidsvinding was niet mogelijk, “want iedereen heeft zijn eigen waarheid” en het is “niet zeker of met een lokale en- quête de waarheid kan worden achterhaald.”286 Ondanks dat deze reden, op het
totaal aantal onderzochte gevallen van non-gebruik, niet erg vaak werd ge- bruikt, is het gebruik van die reden toch opvallend, omdat het belangrijkste doel van het lokale enquêterecht juist waarheidsvinding is.
Soms was de keuze van de wetgever om private partijen uit te zonderen van de medewerkingsplicht de reden om af te zien van het houden van een lokale en- quête, omdat het voorstel betrekking had op situaties waarbij private partijen betrokken waren of waren geweest. Een lokale enquête zou geen zin hebben,
286 Notulen raadsvergadering Dordrecht 20 februari 2013; Notulen raadsvergadering Berg en Dal 27 sep-
omdat die private partijen “toch niet onder ede gehoord konden worden” en in- formatie van private partijen “buiten de reikwijdte van de lokale enquête valt.”287 Het ging bijvoorbeeld om de problemen met de strategie van een on-
derneming, de problemen bij een spoorwegovergang waar ProRail voor ver- antwoordelijk was, problemen tijdens bouwprojecten waar bouwbedrijven of aannemers bij betrokken waren, de veiligheid van een zwembad en een sport- boulevard waar private partijen bij betrokken waren en de moeizame samen- werking met een uitzendbureau.288
Een aantal keer werd het lokale enquêterecht gezien als controle-instrument waarmee alleen naar het verleden kan worden gekeken, terwijl er kennelijk be- hoefte was naar de toekomst te kijken. Kennelijk wordt het niet altijd mogelijk geacht met de informatie van een lokale enquête te leren hoe in de toekomst ge- handeld moet worden. Dit lijkt samen te vallen met het – eenmaal aangevoerde – argument dat de reikwijdte van het lokale enquêterecht te beperkt werd ge- vonden, wat de gemeenteraad immers ook beperkt lering uit het eigen hande- len te trekken voor de toekomst. De vraag rijst of dat klopt. Wordt met lokale enquêtes daadwerkelijk alleen het verleden onderzocht en hebben gemeentera- den er niets aan voor de toekomst? Die vraag is verder onderzocht in de drie ca- sestudies.
Proportioneel gebruik
Het al dan niet proportioneel gebruik van het lokale enquêterecht speelde ook een rol bij de raadsdebatten waar werd afgezien van het gebruik van het contro- le-instrument. Zowel het belang van het beschermen van getuigen, de wens het lokale enquêterecht en bijbehorende bevoegdheden te gebruiken als ultimum remedium, als het belang van openbaarheid speelde daarbij een rol.
287 Verslag raadsvergadering Amsterdam 30 november 2011; Notulen raadsvergadering Dordrecht 12
februari 2012; Videoverslag raadsvergadering Zwolle 17 februari 2014.
288 Verslag raadsvergadering Tilburg 11 december 2006; Utrechts Nieuwsblad, Weinig kans op Biltse
raadsenquete over spoorwegovergang, 9 februari 2011; Verslag raadsvergadering Amsterdam 30 novem- ber 2011; Noordhollandsdagblad, Hollebrands bepleit raadsonderzoek kwestie starterswoningen, 11 juni 2012; Notulen raadsvergadering Dordrecht 12 februari 2012; Notulen raadsvergadering Dordrecht 20 februari 2013; Videoverslag raadsvergadering Zwolle 17 februari 2014.
Tabel 5.38: Argumenten met betrekking tot proportioneel gebruik
Argument Genoemd bij % raadsdebatten (aantal)
Te zwaar 39 (32)
Het gaat niet om het vinden van schuldigen 10 (8)
Horen onder ede is niet nodig 5 (4)
Openbaarheid is niet gewenst 2 (2)
Getuigen worden onnodig beschadigd
door een lokale enquête 1 (1)
De zwaarte van de lokale enquête was relatief vaak de reden om van het hou- den van een lokale enquête af te zien. Niet altijd werd duidelijk aangegeven waarom het controle-instrument te zwaar zou zijn, maar met regelmaat werd het lokale enquêterecht als zwaar aangemerkt in vergelijking met andere con- trole-instrumenten. De vergelijking met andere controle-instrumenten betekent niet dat vervolgens ook werd voorgesteld lichtere controle-instrumenten te ge- bruiken. Het lokale enquêterecht werd soms ook te zwaar gevonden ten opzich- te van het te onderzoeken onderwerp. Het zou zijn als “het schieten met een kanon op een mug,” zoals het in een van de raadsdebatten werd omschreven.289
Daarnaast werd het lokale enquêterecht te zwaar gevonden, omdat het weinig nieuwe informatie zou opleveren.
De openbaarheid die bij de lokale enquête een belangrijke rol speelt, was tijdens twee raadsdebatten juist de reden om van het houden van een lokale enquête af te zien. Er werd in die raadsdebatten aangegeven “geen openbare discussie te willen,” omdat het onderwerp “juist gebaat was bij beslotenheid.”290
Politieke argumenten
Net als bij de lokale enquêtes, speelden ook bij het non-gebruik politieke argu- menten een rol bij de keuze geen lokale enquête te houden. Ook hier wordt met politieke argumenten bedoeld: argumenten die niet gericht zijn op de inhoud van het te onderzoeken onderwerp of het lokale enquêterecht als controle- instrument, maar zich richten op of het gevolg zijn van de verantwoordingsrela- tie tussen de gemeenteraad en het college, de raadspartijen onderling of op de
289 Audioverslag raadsvergadering Hilvarenbeek 11 december 2010.
290 Verslag raadsvergadering Bergen op Zoom 15 en 19 juli 2010; Intrekking raadsbesluit tot het instellen
onderzoekscommissie op grond van artikel 155a Gemw dd. 21 september 2010; Handelingen raad- vergadering Delft 16 februari 2016.
relatie tussen de gemeenteraad of raadspartijen en het electoraat. Tabel 5.39 geeft een overzicht van de gehanteerde politieke argumenten.
Tabel 5.39: Politieke argumenten tegen het houden van een lokale enquête
Argument
Genoemd bij %
raadsdebatten (aantal) Het lokale enquêterecht is een politiek
controle-instrument 14 (12)
Het creëert te veel onrust 7 (6)
Het college wil niet dat er een lokale
enquête wordt gehouden 6 (5)
De wethouder of het college moeten
beschermd worden 6 (5)
De gemeenteraad is niet onafhankelijk 5 (4) Er is onvoldoende steun in de gemeenteraad 2 (2)
Niet altijd wordt het lokale enquêterecht gezien als controle-instrument, waarbij het draait om waarheidsvinding. Vaker dan bij de lokale enquêtes, werd bij het non-gebruikt het lokale-enquêterecht gekwalificeerd als politiek controle- instrument.De ene keer werd de lokale enquête letterlijk zo aangeduid, de an- dere keer werden aan de lokale enquête politieke kenmerken toegedicht. Ge- zegd werd bijvoorbeeld dat het lokale enquêterecht gebruikt zou gaan worden “om mensen verder te fileren,” dat met een lokale enquête een “politieke in- steek zou worden gekozen,” dat een lokale enquête zou zorgen voor “een zon- debok voor het publiek” en dat het bij een lokale enquête gaat om het “zaaien van twijfel en het frustreren van de zaak.”291 In vier gevallen werd vervolgens
een gewoon raadsonderzoek als alternatief genoemd en in twee andere gevallen werd gekozen voor een onderzoek door de rekenkamer, zonder dat werd aan- gegeven, waarom die controle-instrumenten minder politiek zouden zijn.
Tijdens zes raadsdebatten werd op verschillende, soms omslachtige, manieren aangegeven dat een lokale enquête te veel onrust zou creëren. Een keer werd letterlijk gesteld dat een lokale enquête voor te veel onrust zou zorgen, maar werd niet uitgelegd waar die onrust uit zou bestaan.292 Andere aangedragen
vormen van onrust zijn bijvoorbeeld de “mogelijke onrust op het stadhuis” en
291 Concept verslag raadsvergadering Wijchen 10 mei 2012; notulen raadsvergadering Voorschoten 28
september 2017; BN DeStem, Geen onderzoek naar corruptie bij Ves, 22 februari 2003; Notulen raadsver- gadering Bergen op Zoom 27 mei 2004; Noordhollandsdagblad, Donkey, 4 maart 2008; Audioverslag raadsvergadering Hilvarenbeek 11 december 2010.
de “onrust die door een lokale enquête in het dorp zal worden vergroot.” 293
Ook blijkt de onderlinge afhankelijkheid tussen de gemeenteraad en het college een reden om af te zien van een lokale enquête. Een aantal maal werd een lokale enquête namelijk niet gehouden omdat het college dat niet wilde.294 Tijdens één
van de raadsdebatten ontraadde een wethouder de gemeenteraad met klem een lokale enquête te houden vanwege een lopende reorganisatie. De wethouder kreeg tijdens het raadsdebat bijval en er werd gesteld dat het college ging “over ambtenarenzaken en niet de gemeenteraad.”295 In een ander geval werd de be-
slissing een lokale enquête te houden doorgeschoven naar de volgende raads- vergadering, op verzoek van de burgemeester die de raadsvergadering voor- zat.296 Twee keer leek de gemeenteraad de keuze, voor het al dan niet houden
van een lokale enquête, geheel bij het college te laten. Gesteld werd dat geen lo- kale enquête werd gehouden, omdat het college “een lokale enquête te duur vond, het te veel tijd kostte, het niet het juiste moment vond” en “het college het geld liever besteedde aan andere dingen.”297 Dit zijn opmerkelijke voorbeelden,
waarbij de gemeenteraad zichzelf blijkbaar het enquêterecht ontzegt om het col- lege maar niet te ontrieven.
Wat ook opvalt, is dat de bescherming van een wethouder of het college tijdens vijf raadsdebatten belangrijker werd gevonden dan het achterhalen van de waarheid. Tijdens die debatten werd van een lokale enquête afgezien, omdat de grootste coalitiepartij geen lokale enquête wilde, voorkomen moest worden dat de wethouder werd beschadigd. 298
Een ander argument om geen lokale enquête te houden betreft de overweging dat raadsleden zichzelf niet willen onderzoeken, omdat ‘de slager dan zijn eigen vlees keurt’.299 Tijdens één van de raadsdebatten werd aangegeven dat de ge-
meenteraad niet onafhankelijk van het college onderzoek zou kunnen doen.300
293 Provinciaalse Zeeuwse Courant, Enquête van de baan, 28 maart 2008; Notulen raadsvergadering Blari-
cum 26 september 2017.
294 Videoverslag raadsvergadering Arnhem 28 september 2009; Kort verslag van raadsvergadering Hulst
7 februari 2013; Notulen raadsvergadering Voorschoten 28 september 2017.
295 Videoverslag raadsvergadering Arnhem 28 september 2009. 296 Kort verslag van raadsvergadering 7 februari 2013.
297 Notulen raadsvergadering Voorschoten 28 september 2017.
298 Videoverslag raadsvergadering Arnhem 28 september 2009; Verslag raadsvergadering Rotterdam 28
oktober 2004.
299 Videoverslag raadsvergadering Zwolle 26 oktober 2015. 300 Handelingen raadsvergadering Delft 26 maart 2016.
Praktische argumenten
Sommige argumenten tegen het houden van een lokale enquête waren meer praktisch van aard, zoals te zien is in tabel 5.40.
Tabel 5.40: Praktische argumenten tegen het houden van een lokale enquête
Argument
Genoemd bij %
raadsdebatten (aantal)
Te duur 29 (24)
Kost te veel tijd 18 (15)
Er moet te veel georganiseerd worden 13 (11) Beslissing over de verkiezingen heen tillen 2 (2) Geen verordening willen schrijven 1 (1) De gemeenteraad heef onvoldoende ervaring
met en kennis van het lokale enquêterecht 1 (1)
Gemeenteraden schrokken nogal eens terug voor de kosten die gepaard gaan met het houden van een lokale enquête. In totaal werd in 29 raadsdebatten aan- gegeven dat een lokale enquête te duur zou zijn. Tijdens de raadsdebatten werd bijna nooit gemotiveerd waarom een lokale enquête te duur werd gevonden: volstaan werd met de opmerking dát een lokale enquête te duur zou zijn. Wel werd met regelmaat gezegd dat het geld beter besteed kon worden aan andere zaken of dat de kosten niet opwogen tegen de opbrengsten van een lokale en- quête. Een enkele keer werd aangegeven dat specifiek het horen van getuigen onder ede of externe ondersteuning te veel geld zou kosten of dat een rekenka- meronderzoek goedkoper was. Eén keer werd van het houden van een lokale enquête afgezien, omdat het college had aangegeven dat het te duur was en één keer, omdat het geld gewoon ‘op’ was.
In elf raadsdebatten was de organisatorische kant van een lokale enquête, of een gedeelte daarvan, een reden om geen lokale enquête te houden. Soms werd dat letterlijk zo gezegd, soms werd verwezen naar bijvoorbeeld ‘de grote inspan- ning die het zou kosten’, dat te veel ‘mankracht’ nodig is en het te ’veel vraagt van de raadsleden.’301
301 Verslag raadsvergadering Bergen op Zoom 15 en 19 juli 2010; Intrekking raadsbesluit tot het instellen
onderzoekscommissie op grond van artikel 155a Gemw dd. 21 september 2010; Handelingen raad- vergadering Delft 16 februari 2016; Notulen raadsvergadering Wijchen 18 mei 2017.