Visuele inspectie en onderzoek hebben uitgewezen dat de bruggen in de Vijzelstraat niet in goede staat zijn, niet aan de huidige wettelijke norm voldoen en geen generatie lang meer meegaan. Metingen aan de brughoofden en pijlers laten echter nog geen betekenisvolle verschuivingen, scheuren of verzakkingen zien.
Voorlopig is de bruikbaarheid en de veiligheid van de bruggen dus niet in gevaar. Dat de bruggen aan vernieuwing toe zijn beoordelen bewoners en ondernemers rondom – met name – de Vijzelgracht niet als goed nieuws. Na jaren van hinder van de Noord/Zuidlijn kijken zij inmiddels reikhalzend uit naar een heringerichte Vijzelgracht en -straat, zonder hinder en stremmingen.
2.2 Technische analyse
Bij een visuele inspectie in 2014 leken de bruggen nog in orde. In 2015 onderwierp de gemeente de bruggen voor de zekerheid aan een nader onderzoek. Daaruit bleek dat het brugdek van brug 70 (Prinsengracht) scheuren vertoont, terwijl de fundering in orde lijkt. De bruggen 30 (Herengracht) en 41 (Keizersgracht) bleken minder goed. Zij voldoen bouwtechnisch niet meer aan de wettelijke norm. Dat geldt met name voor de fundamenten en landhoofden van de oostelijke helft van de bruggen. Die delen dateren van de 18e eeuw;
Second opinion
In het najaar van 2015 werden ingenieursbureaus Royal Haskoning DHV en Witteveen & Bos gevraagd een second opinion te geven. Zij bevestigden de eerdere conclusies van de gemeente. De deskundigen van Royal Haskoning DHV, Witteveen & Bos en de gemeente waren eensgezind in hun advies:
• De fundamenten van bruggen 30 en 41 moeten worden vernieuwd. Dat geldt met name voor de oostelijke brughelft. De westelijke brughelft kan waarschijnlijk nog dertig jaar mee;
• Van brug 70 hoeft alleen het brugdek te worden aangepakt (versterken of vervangen).
Witteveen & Bos sloot in haar advies niet uit dat bij brug 30 en 41 ook volstaan kon worden met
funderingsherstel, dus zonder de brug te slopen en oude fundamenten te verwijderen. De gemeente heeft daar echter grote bedenkingen bij. Die aanpak is aanvankelijk ook geprobeerd bij de Hoge Sluis brug, zonder succes en met veel vertraging en hoge meerkosten tot gevolg. Voor de volledigheid is de optie van funderingsherstel nog niet definitief uitgesloten in hoofdstuk 3 (Technische brugaanpak) en wordt deze komende maanden nog verder onderzocht.
Monitoring
Vanaf 2014 worden de bruggen gemonitord. Dat gebeurde aanvankelijk om scheuren, verzakkingen of verschuivingen in twee richtingen op te sporen. Om de stabiliteit nauwkeuriger te monitoren worden de bruggen dit jaar exact ingemeten. Op basis daarvan zullen de drie bruggen komende jaren in drie richtingen (drie dimensionaal) worden bewaakt.
Op dit moment valt niet te voorspellen wat de bruggen 30 en 41 komende jaren gaan doen, in afwachting van hun vernieuwing. Plotseling bezwijken zal niet gebeuren, maar zij kunnen wel gaan verzakken, scheuren of verschuiven (met vervelende gevolgen voor de tramsporen). Aan de andere kant is het ook mogelijk dat er de komende tien jaar niets gebeurt. Daarover zijn helaas geen betrouwbare voorspellingen
te doen. Mochten de bruggen echter tekenen vertonen dat zij verzakken of langzaam gaan bezwijken, dan worden bijvoorbeeld de volgende maatregelen getroffen:
1. De bruggen worden alleen afgesloten voor tramverkeer;
2. De bruggen worden ook afgesloten voor overig zwaar verkeer;
3. De bruggen worden zelfs afgesloten voor autoverkeer;
4. Zo nodig worden acute versterkingen aangebracht. Dat kan gevolgen hebben voor de doorvaart;
5. Daarna worden de bruggen alsnog vernieuwd.
Lang wachten met het aanpakken van de bruggen 30 en 41 brengt dus het risico met zich mee dat verkeer en doorvaart plotseling ernstig wordt gehinderd, zonder dat bewoners en ondernemers zich daarop hebben kunnen voorbereiden en zonder dat er een aannemer direct klaar staat om de bruggen te vernieuwen. De technische oplossingen kunnen vervolgens minimaal 2 jaar op zich laten wachten.
Monitoring van de brug in drie richtingen
2.3 Consultatie van belanghebbenden
Vanaf het voorjaar van 2016 worden consultatiegesprekken gevoerd met belanghebbenden. Daarnaast startte in maart 2016 een Begeleidingscommissie Bruggen Vijzelstraat (BBV), bestaande uit bewoners en ondernemers. Dergelijke consultatie gesprekken helpen om de uitgangspunten voor de bruggen scherp en volledig te krijgen. Het advies van de commissie BBV op de gewenste brugaanpak is een bijlage bij deze concept Nota van Uitgangspunten.
Bewoners
Omwonenden begrijpen dat er iets aan de bruggen moet gebeuren, maar na jaren van hinder van de Noord/Zuidlijn en de Rode Loper kijken zij – vooral bewoners rond de Vijzelgracht - er niet naar uit. Hun grootste vrees is de potentiële samenloop van de bruggen en projecten in de omgeving, waardoor het hele gebied onbereikbaar zou kunnen worden. Zij vragen om een duidelijke regie over die samenloop en een gefaseerde aanpak van de drie bruggen, waardoor de bereikbaarheid in stand blijft. De bewoners zien het liefst dat de Rode Loper volledig wordt ‘uitgerold’ door de Vijzelstraat, waarna enkele jaren van rust volgen voordat de bruggen worden vernieuwd.
Noord/Zuidlijn en tram
Voor deze concept-Nota van Uitgangspunten zijn verkennende gesprekken met de Noord/Zuidlijn (MET) gevoerd. In een eerste reactie heeft MET de voorkeur voor een brugaanpak waarbij naast de tunnelbuizen wordt gefundeerd. Funderen op de 1e zandlaag (boven de tunnelbuizen) is evenmin bezwaarlijk, mits het gewicht op de zandlaag niet groter wordt dan nu het geval. Dat valt helaas op voorhand niet te garanderen.
Daarom werd in mei 2016 een tripartite werkgroep gevormd, bestaande uit de Rode Loper, MET en ingenieursbureau Witteveen & Bos, die naar technische oplossingen zoekt die voor iedereen werkbaar zijn.
Voor wat betreft tram 16 heeft MET aangegeven dat zij in principe altijd volledige doorgang wil door de Vijzelstraat. Daarnaast zijn delen van het tramspoor in de Vijzelstraat aan vervanging toe. Volgens het MVP (Meerjaren Vervangingsprogramma) geldt dat vooral voor het spoor in brug 70 (Prinsengracht). Het MVP wordt op dit moment herijkt.
Rode Loper (kop en staart Vijzelstraat)
Het project Rode Loper heeft er belang bij dat de nieuwe maaiveldinrichting zo snel mogelijk wordt uitgevoerd in de Vijzelstraat, zonder jarenlang oponthoud vanwege de drie bruggen. De Rode Loper is daarom voornemens om op korte termijn aan de Kop Vijzelstraat te beginnen, tot vlak voor de brug over de Herengracht (brug 30). In 2017 wordt de Vijzelgracht heringericht. Het is de ambitie om de Rode Loper zoveel mogelijk in 2018 af te ronden, inclusief de noodzakelijke spoorvervangingen.
Rederijen
Tijdens de vernieuwing van de bruggen wil de rondvaartbotenbranche twee grachten kunnen bevaren. In de huidige situatie is alleen de Herengracht optimaal in twee richtingen bevaarbaar. De Keizersgracht zou dat ook zijn geweest, ware het niet dat brug 37 (Utrechtsestraat) te laag is voor de boten. De grootste boten zijn maximaal 4,25 meter breed en hebben een doorvaarthoogte nodig van minimaal 1,80 meter (+NAP).
De rederijen stellen dan ook dat brug 30 over de Herengracht pas kan worden vernieuwd als de Keizersgracht een volwaardige vaarroute is geworden, door eerst brug 37 in de Utrechtsestraat te verhogen. De situatie wordt genuanceerder als de bruggen in de Vijzelstraat gefaseerd kunnen worden vernieuwd, waarbij steeds een doorvaartopening beschikbaar blijft. In dat geval hebben de rederijen geen sterke voorkeur meer voor een logistiek scenario.
Huidige doorvaarbaarheid grachten ter weerszijden van de Vijzelstraat
Singel Nee Brug onder Munt te laag bij hoog water
Lastige bocht in de erg lange brug Herengracht Ja Dit is de ‘A1’ voor rondvaartboten
Keizersgracht Nee Brug 37 in Utrechtsestraat is te laag voor de boten
Prinsengracht Niet optimaal Smalle doorvaart door vele woonarken. Hinder bewoners. Alleen in één richting bevaarbaar. Eventueel als tijdelijke eenrichtingsroute.
Waternet
Waternet is verantwoordelijk voor het (nautisch) beheer van de grachten. Zij heeft geen bezwaar tegen het vernieuwen van de bruggen, mits de doorvaartopeningen even groot blijven en de doorstroming van het water is gegarandeerd. Logistiek heeft Waternet geen voorkeur voor alle bruggen tegelijk aanpakken of na elkaar. Bij dat laatste scenario pleit zij voor de volgorde: brug 70, brug 41, brug 37 en tot slot brug 30.
Stremmingen van het waterverkeer dienen zoveel mogelijk te worden beperkt. Hinderlijke werkzaamheden worden het liefst buiten (1 oktober – 1 april) het vaarseizoen gedaan, en de werkzaamheden moeten worden afgestemd met het werk aan andere bruggen en kademuren.
Ondernemers in de buurt
Ondernemersvereniging De Vijzel en vertegenwoordigers van Bedrijfsinvesteringszones (BIZ) in de buurt maken zich zorgen over het lot van de winkels aan de Vijzelstraat. Zij geven te kennen dat na jaren van hinder van de Noord/Zuidlijn en de Rode Loper veel ondernemers op omvallen zouden staan, of overwegen te vertrekken. Hun hoop zou zijn gevestigd op de afronding van de Rode Loper en de opening van de Noord/Zuidlijn in oktober 2017. Als zij vervolgens een paar jaar in relatieve rust kunnen profiteren van de nieuwe inrichting en de metro, dan ‘krijgen zij weer wat vet op de botten’ om de vernieuwing van de bruggen te kunnen doorstaan. Daarom pleiten de ondernemers ervoor om de bruggen niet voor 2021 aan te pakken.
2.4 Samenvattende opgave
De drie bruggen in de Vijzelstraat zijn niet meer in goede staat en moeten op afzienbare termijn worden aangepakt:
1. Voor brug 70 over de Prinsengracht volstaat waarschijnlijk een hersteloperatie van het brugdek;
2. De fundamenten van de bruggen 30 en 41 zijn oud en voldoen niet meer aan de wettelijke norm.
Dat geldt met name voor de oostelijke helft van deze bruggen;
3. Deze twee bruggen vertonen geen tekenen dat zij dreigen te bezwijken. Een onmiddellijke ingreep is niet noodzakelijk;
4. Het is wenselijk om de twee bruggen binnen 10 jaar te vernieuwen, deels of in hun geheel.
Planning
Bovengenoemd punt 3 schept wat ruimte om een aanpak en planning te zoeken die de bruggen op afzienbare termijn verbeteren, maar ook rekening houden met de omgeving van projecten, bewoners en ondernemers. Kijkend naar projecten in de omgeving kunnen we vaststellen dat de bruggen 30 en 41 eigenlijk niet voor 2019 ingrijpend kunnen worden aangepakt; eerder beginnen zou in de binnenstad een verkeersinfarct veroorzaken. Ondernemers en bewoners dringen erop aan om de bruggen pas aan te pakken nadat de Noord/Zuidlijn rijdt, brug 37 in de Utrechtsestraat is verhoogd en de Rode Loper is aangelegd.
Techniek
Technisch gezien bestaat de opgave uit het bedenken van een aanpak die niet alleen de problemen van de bruggen oplost, maar ook:
• Garandeert dat de Noord/Zuidlijn geen schade ondervindt van de werkzaamheden;
• Geen totale afsluiting van de bruggen vereist voor tram, verkeer en doorvaart.
Veiligheid
Vanzelfsprekend staat in de opgave de veiligheid van de bruggen bovenaan. In de jaren tot de
daadwerkelijke aanpak dienen de bruggen voortdurend te worden gemonitord. Dat geldt vooral voor brug 30 en 41. De kans op plotseling bezwijken is verwaarloosbaar klein, maar langzame verzakkingen kunnen wel optreden. Als deze ernstig worden, dan wordt een brug afgesloten voor (zwaar) verkeer.