Hoofdstuk 5: Analyse
5.1 Analyse belemmeringen Gemeente Amsterdam
Voor deze analyse zijn de afgenomen interviews met mevrouw Jonkhof, de senior adviseur van de Dienst Ruimtelijke Ordening, en mevrouw Heppener, trekken van het programma Circulair Buiksloterham, van de afdeling Ruimte en Duurzaamheid gebruikt. Zij geven aan dat de gemeente meerdere
belemmeringen zijn tegengekomen, die het lastig maken om haar circulaire ambities in de praktijk te brengen. Deze belemmeringen zijn ondergebracht in tabel 3.
Tabel 3: Ervaren belemmeringen voor het in praktijk brengen van circulair bouwen door de gemeente Amsterdam
Categorie belemmering Belemmering
Juridisch -Er is weinig wettelijke basis om
circulariteit mee vast te leggen.
-Flexibiliteit in het bestemmingsplan is noodzakelijk.
Technisch -Kennis ontbreekt op het gebied van
wat de vraag en aanbod is voor hergebruik.
-Kennis ontbreekt over welke materialen veilig zijn om her te gebruiken in welke hoeveelheden. Maatschappelijke acceptatie -Circulariteit is een abstract begrip,
het vereist meer
informatieverstrekking om mensen er bewust van te maken
- Bepaalde circulaire toepassingen vereisen een gedragsverandering bij de gebruiker. Mensen willen of kunnen dit soms niet.
Financieel -Circulair bouwen is duurder.
-Er is onzekerheid voor de financiering door het ontbreken van kennis over circulair bouwen.
-Er is een grote druk om te gaan ontwikkelen. Er moeten immers veel woningen bijgebouwd worden.
Economisch Er is een verschuiving nodig van
belasting op arbeid naar belasting op grondstofen.
Juridisch
In beide interviews die zijn afgenomen met de contactpersonen van de
gemeente (appendix A.1 en A.2) kwam naar voren dat het juridisch gezien lastig is om het in praktijk brengen van circulariteit vast te leggen en verplicht te stellen aan ontwikkelende partijen. Via tenders kan de gemeente haar eisenpakket wel meegeven en aansturen op circulaire gebiedsontwikkeling, maar voor partijen met een eigen grondpositie is deze invloed niet uit te
oefenen. Via het sluiten van een manifest of een akkoord kan de gemeente ook met partijen afspreken om op een circulaire manier te gaan bouwen, echter is het manifest zoals dat is getekend in Buiksloterham een abstract document en kan er niet juridisch mee worden afgedwongen dat de betrokken partijen
daadwerkelijk circulair moeten gaan bouwen. “Waar we heel erg naar uitkijken is de nieuwe Omgevingswet en omgevingsbeleid” (persoonlijke communicatie, Eveline Jonkhof, 18 juli 2018). Deze nieuwe Omgevingswet geeft gemeenten meer ruimte om hun omgevingsbeleid voor hun eigen ambities, ook heeft de wet een grotere focus op duurzaamheid. Dit eerste geeft de gemeente Amsterdam straks meer juridische middelen om circulair bouwen in de praktijk te brengen.
Flexibiliteit is belangrijk voor circulair bouwen (Circle Economy, TNO, Fabric, 2015). Het is belangrijk om een gebouw adaptief te maken, zodat het zich kan aanpassen aan veranderende functies en eisen van gebruikers. Op deze manier wordt de levensduur van het gebouw verlengt. Hiervoor is flexibiliteit in het bestemmingsplan nodig. Het bestemmingsplan kan niet een hinderpaal zijn om zeg maar bijvoorbeeld levensloopbestendig of flexibel of adaptief te bouwen (persoonlijke communicatie, Eveline Jonkhof, 18 juli 2018). De gemeente is hier dan ook naar aan het kijken. Nu wordt al een bestemmingsplan met bredere reikwijdte ingezet als juridisch instrument voor de gemeente om hogere eisen te stellen aan energiezuinigheid. Hiermee wijkt het af van landelijk beleid, iets wat mogelijk wordt gemaakt dankzij de Crisis- en herstelwet.
Technisch
Er is meer kennis nodig over de vraag en aanbod van secundaire
bouwmaterialen (materialen die kunnen worden hergebruikt). “Waar ontstaan bouwmaterialen en waar kun je ze hergebruiken? En hoe stem je dat dan op elkaar af?” (persoonlijke communicatie, Eveline Jonkhof, 18 juli 2018). Een materialenpaspoort zou kunnen helpen om in beeld te brengen welke
materialen zich waar bevinden. Bij de verschuiving van bezit naar gebruik, waarbij de fabrikant eigenaar blijft van het product, is er ook onduidelijkheid over verantwoordelijkheid. “Als iemand eigenaar blijft van balken of de kozijnen of het beton, wat gebeurt er dan? Hoe financier je dat? Hoe betrouwbaar is dan
zo'n leverancier? Stel dat hij over de kop gaat, wat gebeurt er dan met de materialen?” (persoonlijke communicatie, Eveline Jonkhof, 18 juli 2018).
Verder is er nog weinig technische kennis over welke materialen
hergebruikt kunnen worden in nieuwe toepassingen. Hergebruikte materialen worden nu vaak niet gecertificeerd omdat het niet duidelijk is of ze even veilig zijn. Er is dus meer kennis nodig op dit vlak.
Maatschappelijke acceptatie
Circulariteit is een vrij abstract begrip. “Bij energie zie je, als je een
energiezuinig huis hebt, heb je ook een lagere energierekening” (persoonlijke communicatie, Eveline Jonkhof, 18 juli 2018), maar bij circulariteit is het lastig te vertalen wat nou precies het voordeel voor de bewoner is. Maatschappelijke acceptatie is echter een belangrijk punt bij dit soort innovaties (Wüstenhagen et al., 2007).
Daarbij komt dat bij een aantal toepassingen van circulaire concepten een gedragsverandering bij consumenten nodig is. In het voorbeeld van het grondstofenstation dat wordt ontwikkeld in Buiksloterham, komt naar voren dat bewoners een nieuw soort toilet krijgen (persoonlijke communicatie, Renate Heppener, 29 juni 2018). Hieraan zitten speciale instructies verbonden, zo mogen de gebruikers geen chloor of water toevoegen. Als de gebruikers niet worden betrokken en hun gedrag niet aanpassen kan dit een probleem
opleveren voor het succesvol implementeren van dit soort circulaire systemen.
Financieel
Circulair bouwen is duurder dan conventioneel bouwen (Gemeente Amsterdam, april 2017) (persoonlijke communicatie, Renate Heppener, 29 juni 2018).
Hierdoor hebben ontwikkelaars minder motivatie om circulair te bouwen. Wel heeft Amsterdam het voordeel dat het een zeer gewilde plek is om te
ontwikkelen, dus kan de gemeente met haar tenders (waarin dit onderwerp zit opgenomen) alsnog ontwikkelaars aantrekken.
Daarnaast is het lastiger om het financieel rond te krijgen, omdat er nog aardig wat onzekerheid is over de (extra) kosten van circulair bouwen
(persoonlijke communicatie, Eveline Jonkhof, 18 juli 2018). Tot slot komt hier nog bij dat er een enorme (financiële) druk is om te gaan ontwikkelen in de nieuwe gebieden, er moet immers een grote hoeveelheid woningen bijgebouwd worden.
Economisch
Op nationale schaal is er een belastingverschuiving nodig van het hefen van belasting op arbeid naar het hefen van belasting op grondstofen (persoonlijke communicatie, Eveline Jonkhof, 18 juli 2018). Arbeid is duur, wat betekent dat het terugwinnen van bouwmaterialen duur is. Primaire grondstofen zijn veel goedkoper dan secundaire grondstofen. Milieuschade die wordt veroorzaakt door de winning van grondstofen wordt nu niet meegerekend in de prijs van grondstofen. Een verschuiving in belasting kan zorgen voor het op grotere schaal hergebruiken van grondstofen.