Soms evenwel staat eene dergelijke natuurbeschrijving, zonder dat er eenig verband
wordt aangewezen tusschen het jaargetijde en des dichters gevoelen, als een geheel
op zichzelf staand voorspel, dat aan het eigenlijke minnelied voorafgaat
291..
Met S
TEINMARkomen de herfstliederen in zwang, die de vreugde van den oogsttijd,
diu erne, schilderen, als de bladeren afvallen en het gunstig getij voor de minnaere
verloopen is Toch weegt de herbestwünne rijkelijk op tegen het leed, door de
naderende koude veroorzaakt: als een gastvrij waard onthaalt herbest zijn gesinde
en de esslieder schilderen met heldere kleuren het gastronomisch genot der vroolijke
middeleeuwers; zelfs een aanzienlijk minnesinger als W
IZLâ
V, vorst van Rü
GEN(+
1325) somt met blijkbaar welgevallen de verschillende heerlijkheden van den herfsttijd
op
292..
Eindelijk nog openbaart zich de natuurzin der dichters in tal van beelden en
vergelijkingen; vaste motieven ontstaan, als: de schoone vrouw gesteld boven dc
mei, zij geeft hooger, reiner genot dan deze
293.; haar tugent bloeit en schittert
294., zon,
maan en sterren doen in glans voor haar onder
1), aan bloemen (vooral rôse en lilje
2)),
en vogels (valke, swan, ar; diu nahtegal wordt de geliefde vogel) worden beelden
ontleend
295., verder aan de zee, het ijs, verschillende metalen en edelsteenen
296.. In
overdrachtelijken zin worden gebezigd: anger, blüendez zwî, garten, boum, kranz
enz.
297., en stereotiepe uitdrukkingen ontstaan, als daz vröut für des meyen bluot, für
aller bluomen schîn
298.
Eindnoten:
284. UHLANDAbhandlung, blz. 393 vgg. LILIENCRONGermania VI, 79; WEINHOLDD. Frauen II. 157-173 en 176-181. Reie, reien (reie wird gesprungen) NîTHART29. 34; 34. 36; 40, 40; enz.; NîFEN52. 12; HôHENVELSLD. 34 vs. 21; TANHûSERLD. 47 vs. 17. Voretanzer, voresinger
NîTHART39. 28; 40. 2; WINTERSTETENLEICH3 vs. 113; tanz wird getreten MORUNGEMF.
139. 26; NîTHART40. 23; BRENNENBERCLD. 46. 40; umbesweif NîTH. MSH. 3. 240. 120 str. 8; der tanz begunde slîchen HôHENVELSLD. 34. 128; hovetanz NîTHART40. 24; tanzliet
REINMARVIDELERLD. 29 vs 4; tanzwîse, sincwîse LICHTENSTEIN; vrouwentanz L. 46; NB.
WINTERSTETENLEICH3 vs. 109; SACHSENDORFLD. 39 vs. 7; govenanz NîTHART38. 24 en
36. 39; fulafranze id. MSH. 3. 307. 8 str. 3; hoppaldei id. 198. 13 str 8; wânaldei NîTHART65. 37; fierleifei MSH. 3. 252. 89 str. 8; ridewanz NîTH. 40. 29 (cf. BARTSCHLD. Einl. XVII en WACKERNAGELAltfr. L.u.L. 183); trei LD. 98. 519; treîrôs NîTH. 48. 20; stampenîe BOPPE
LD. 71. 28; wineliet NîTH. 62. 33; mürmum id. MSH. 3. 260. 95 str. 10; enz. Balspel REINMAR
MF. 204. 8; WALTHERPf. no. 1; NîTHART25. 8; LD. 98. 345; enz.
285. WILLMANSLeben, blz. 172; UHLANDAbhandl. blz. 389 vgg. WILLMANSt.a.p. noot 43 geeft de voorbeelden, cf. in de nfr. lyriek cils fausamourous deste (MäTZNERII, (GASSES) vs. 30). 286. Swenn diu zît alsô gestât, daz uns komt bluomen unde gras, sô mac sîn alles werden rât, dâ von
mîn herze trûric was VELDEKEMF. 67. 9; id. 63. 6; 34. 17; WALTHERPf. 20 en 37; SAVENE
LD. 28 vs. 46; LICHTENSTEINL. 17 en 29; TANHûSER15; WERBENWâC4 str. 3; MEZZE3 (MSH. 3. 328); enz. cf. SCHERERD. Stud. II. 468. Nu vröit sich diu heide, der walt, vogelin mit ir
stimme, nahtegal, diu liebe, in der ouwe, noch lebe ich mit leide.... MARNER4 vs. 14; id. SAHSENDORF1 str. 1 (MSH. 1. 300); TANHûSER7 str. 2; WILDEALEXANDER4 str. 2 (MSH. 3. 30); TOGGENBURC7 (MSH 1. 21); MEZZE5 str. 1 (MSH. 1. 308); LANDEGGE4 str. 1 (MSH. 1. 351); MüGELîN5 str. 2; enz. Waz klage ich tumber vogele sanc? wan klage ich niht mîne
swaere enz. NîFEN3. 9; 8. 27; 12. 4; 13. 1; 14, 15; enz. NîTH. MSH. 3. 274. 4 en 275. 1;
LICHTENSTEINL. 5; 50; TOGGENBURC3. WüRZBURC(MSH.) 12; enz.
287. Des wintert mir diu sumerzît RôTENBURC8 str 1 (MSH. 1. 86); der grüene klê ist mir ein snê,
swie wol diu kleinen vogelîn singent, mir ist doch wê HORNBERC2 str. 3 (MSH. 2. 66); mir sint
doch vinster liehte tage, swenne ich si niender sehe GUNTHER V.D. VORSTE2 str. 2 (MSH. 2. 164); Mich dunket winter unde snê schaene bluomen unde klê, swenne ich iu umbevangen hân NIUNE5 (MSH. 2. 332); MONTFORT19 vs. 29; enz. Sumer unde winter beide sint guotes mannes
trôst WALTHERPf. 21 vs. 1; 58 vs. 11; RUOD.DERSCHRîBER1 str. 2; LICHTENSTEIN39 vs. 12; VRL. MSH. 3. 402. 24; id. MSH. 3. 423. 24; HäTZL. II. 29. 13; enz.
288. Die Teilnahme der unbelebten Natur an menschlichem Geschick, zie BURDACHblz. 51;
MORUNGENMF. 125. 19 vgg.; NîTHARTblz. XIII vs. 10 klaagt zijn leed den nachtegaal [id.
STRETELINGENLD. 61. 1; MSH. 3. 644. 54]; HAMLÊ(LD. 32. 48) roept de hulp in van hêr
anger; PREZZELâ (LD. 81. 1) klaagt zijn leed aan meie, sumerwunne, liehtiu heide breit,
ougebrehender klé, die hem hulp in den strijd tegen zijne geliefde toezeggen; cf. STRAZBURC
1 str. 5 (MSH. 2. 266); HôHENVELS3 str. 3 (MSH. 1 203); MSH. 3. 436 str. 52.
289. cf. DIEZPoesie, blz. 123. Ich sach boten des sumeres SEVELINGENMF. 14. 1; der sumer hât
den meien vraelich vür gesant ALTSTETEN3; NîTHART23. 1; id. blz. LVI vs 6; HADLOUP
(MSH). 22; enz. Zergangen ist der leide snê von der grüenen heide TANHûSER7 str. 2 (MSH. 2. 91); LANDEGGE10 str. 2; SCHARPHENBERC1; ende hât der kalte wint GELTAR4 (MSH. 2. 173); TRôSTBERC5; KANZLER11; enz. Wîze rôte rôsen, blâwe bluomen, grüene gras, brûne
gel und aber rôt, dar zuo des klêwes blat; enz. (merkwaardige natuurbeschrijving bij JôHANSDORF
MF. 90. 32); die bluomen durch daz gras wünneclîche ensprungen WALTHERPf. 4 vs. 2; dû
bist kurzer, ich bin langer, alsô strîtens ûf dem anger, bluomen unde klé SAVENELD. 28. 67; TANHûSER3 str. 3; WILDEALEXANDER3 str. 1; EZZELINGEN8 str. 1; STEINMAR3; KANZLER
12 str. 1; enz. Die vogel singent widerstrît, ir freude ist worden manicvalt LICHTENSTEINL. 9 vs. 6; SAHSENDORF1 str. 1; MARNER4 vs. 11; LANDEGGE19 str. 1; TRôSTBERC4 str. 1; enz.
Vröut iuch, wolgemuoten leien, gegen dem wunneklichen, suezen meien, diu zît ist ze vröuden wol gestalt LANDEGGE12 str. 1 (MSH. 1. 357); id. 4 en 8; TANHûSER7; KANZLER13; enz. 290. Owe liehten tage! NîFEN32. 14; diu sunne und ouch die bluomen hânt ir hoehe hin geneiget,
ir vil liehter schîn beginnet trüeben alle tage NîTH. MSH. 3. 468e II; enz. Strijd winter en zomer, zie UHLANDAbhandl. bl. 17; Germania VI, blz. 73 en 75; dast aber elliu jâr daz der winter
offenbar uns beroubet âne wer mit gewalteklichem her NîTHART99. 9; REINMARMF. 191. 33; WALTHERPf. 1 str. 2; NîFEN38. 4; WINTERSTETEN(Minor) L. 3 vs. 7; STEINMAR1 en 11; cf. HäTZL. II. 5 en 60; MüLLERSSamml. III. XXIX-XXX dis ist von dem herbste und von dem
meigen. Der winter uns twinget bluomen unde klê WINTERSTETENL. 36 vs. 3; rîfe und ânehanc
hât die heide betwungen NîFEN37. 2: heide und anger worden sint vil ungemeit, bluomen vil
siht man ralwen in den liehten ouwen breit WüRZBURC(MSH.) 8; enz. Ich kiuse an dem walde,
sîn loup ist geneiget FENISMF. 82. 26; jarlank scheiden wil diu linde von ir kleiden gruenen
so geswinde, daz si loubes âne wirt WüRZBURC(MSH.) 6; sît als ungeloubet stêt der walt, wâ
nement die vogele dach? GRESTEN1; îs und ânehanc hât der vogelîne sanc gar gestillet in den
welden NîTHART76. 10; id. 101. 23; unbesungen sint diu tal, dâ vil manik stimme erhal KLINGEN
2; enz. Winder, ich pin dir gehaz LICHTENSTEINL. 5 vs. 12; id NîTH. MSH. 3. 468e. 2. str. 1; NîFEN23. 9 wê dir, winter ungehiure, daz dû sîst verteilet! Allerlei attributen worden hem toegevoegd als leidik, arge, haene, vertâne, wilde, grimme, unbescheiden, ungeslaht, hôvart,
diep, vogelaere, ungevüege, oucholf, voget; enz. Raad tegen den winter: LICHTENSTEINL. 35;
RûMZLANT7 str. 1; KANZLER14 str. 3; BûWENBURC5; enz. Vröude in den stuben bij NîTHART
(HAUPT) II; HôHENVELS1; LICHTENSTEIN35; enz. Ich klage niht bluomen, noch den klê, si
koment ze meien aber, als ê TALER2; der meie widerbringet bluomen unde löuber WüRZBURC
(MSH.) 32; NîTHARTMSH. 3. 279. 1; id. 283. 2; enz.
291. VELDEKEMF. 65. 28; MF. 4. 1; JôHANSDORFMF. 90. 32; LICHTENSTEINL. 4 en 39; NîFEN19. 32; BRENNENBERC3; STEINMAR11; TRôSTBERCLD. 75. 22; enz.
292. Sît sî mir niht lônen wil sô wil ich prîsen herbest STEINMAR1; diu erne HADLOUP19. 21 en 40; cf. VROUWENLOP292. Herbest vellet des meîen wât von den rîsen STEINMAR1; doch was
mangem minner baz, do sumer was HADLOUP41; wirt STEINMAR1 str. 3; WIZLâV(ETTM.) 14; HADLOUP15; 17; 41; sît des menschen vröude gruntveste dâ lît BûWENBURC1; 2 en 3; NîTHART
MSH. 3. 292. 30 str. 1; 309 11 str. 2; esslieder cf. HäTZL. I. 91; LILIENCRONGerm. VI, 115; SCHLEICHER(HADLOUP) blz. 31 en 34; WEINHOLDI. blz. 175, noot en II. 72 vgg.;
WACKERNAGELAlfr. L.u.L. blz. 183; BARTSCHLD. Einl. noemt ze die Kehrseite des idealen
minnedienstes.
293. Wir lâzen alle bluomen stân und kapfen an daz werde wîp WALTHERPf. 5; davür lob' ich diu
reinen wîp NîTHARTMSH. 3. 185 str. 2; prîsen wir die minneklichen vrouwen vür des liehten
meienbluot WüRZBURC12 str. 3; enz. (Stereotiep is: man sol wîp für bluomen loben). Mich fröit
ir werdekeit baz dan der meie uud al sîne daene MORUNGEMF. 141. 12; wîbes minne mêret
baz fröide sendem manne danne klê von touwe naz WüRZBURC21 vs. 18; werder gruoz von
vrowen munde der vröut ûf und ûf von grunde, baz dann al der vogele singen RUBîN13. 12; enz.
294. Ir tugent reine ist der sunnen gelîch MORUNGEMF. 123. 1; blüejet alsam ein walt WILDE
ALEXANDER3 str. 5; ûz der tugenden samen wuohs diu süeze, vröudeberndiu vruht LANDEGGE
19 str. 3; in blüenden tugenden SUNBURC3. 7; diu tugent blüemet sîn herze DAMEN3 str. 10;
der tugende hac VROUWENLOP138. 8; ein walt von tugenden Br. WERNHER5 str. 3; der tugende
stâl VRL. 133. 17.
295. De man als valk voorgesteld: KüRENBERCMF. 8. 33; AISTMF. 37. 4 (SCHERERD. Stud. II. 438); het vliegen van den valk in beeld: REINMARMF. 156. 11; HôHENVELS2 str. 1; Frauendienst 296; ZWETERII. 154; BOPPE7 (MSH. 3. 406); de valkenblik VRL. 320. 12; WINLI9 str. 8; het
zweven van den adelaar REINMARMF. 156. 12; VELDEKEMF. 66. 5; TANHûSER1 str 8; HEINRICH VONMîSSEN3 str. 3; enz. Des aren tugent (milte) WALTHERPf. 136 vs. 8; cf.
RINKENBERG14 (MSH. 1. 340); de zwanezang MORUNGEMF. 139. 15; GLIERS2 str. 18 (MSH.
1. 104); WüRZBURC(MSH.) 1 str. 14 (van Jezus gezegd); wîz als ein swân WüRZBURC(MSH.) 23 str. 3. Schier in ieder lente- of zomerlied wordt de nachtegaal vermeld: vil liebe, saelige,
liehte, wilde, vrîe, vreche enz. Nog andere vogels komen voor als lerche, merlikîn, zîsel, sitich und star, nebelkrâ, swalve, pfawe, yukgouch, habicht; in de spruchpoesie komen voor: han, struz, fledermûs; enz. Namen voor de vogels: die waltsinger WOLFRAML. 7. 15; daz wilde
waltgesinde TUGENTHAFTESCHRîBER8 str. 4; stolze waltgesinde PüLLER5 str. 1; diu gesnabele
diet ZWETERII. str. 112; enz.
296. Zee JôHANSDORFMF. 87. 37; ironisch valschelôs sam daz mer der ünde HARTMANMF. 213. 8; diu werlt gelîchet sich dem mer ZWETERII. 170 (noot ROETHE); MîSSENLD. 53. 37;
WüRZBURC24 vs. 11; STEINMAR9 str. 3; enz. Aan de scheepvaart ontleend: undertân als daz
schif dem stiureman AISTMF. 38. 35; Frauend. Büchl. III. vs. 107; TANHûSER13 str. 1; RûMZLANT6 str. 3 (MSH. 3. 61) mîn heilschif; der triuwen anker unde kabel id 8 str. 12; WüRZBURC32 vs. 164; KANZLER16 str. 9; enz. Ook des mêres leitestern, der sterne Tremundân wordt herhaaldelijk vermeld cf. WALTHERPf. 97 vs. 12; SWANEGOU22 str. 2; ook als naam van Maria. Ys als beeld van broosheid en onbestendigheid ZWETERII. 64 (noot ROETHE);
MARNER15 vs. 237; SUNBURC4 vs. 212 snê (noot ZINGERLE); RûMZLANT6; ûf îs buwen cf.
STOLLE7 (MSH. 3. 4); zeer gewoon bij MONTFORTo.a. 2 vs. 35; 15 vs. 74; enz. [cf. der sünden
îs MARNER15 vs. 3; der schanden snê VROUWENL. 57 vs. 14]; cf. daz glesin glükke STRAZBURC
4 str. 2; die welt ist ein glesin hûs MONTFORT33 vs. 53. Goud, stereotiep, baz dan gesteine dem
golde tuot WALTHERPf. 37 vs. 17; Frauend. 1759; Frauenbuch 1038; baz dann der liehte rubîn
tuo in dem vil klâren golde BRENNENBERCLD. 46. 54; id. WüRZBURC18 vs. 12; gerüemet vür
gesteine in golde o.a. ZWETERII. no. 50; RôTENBURC2 str. 3; STOLLE38 (MSH. 3. 10);
WüRZBURC12 vs. 29; enz. Baz dan al der Kriechen golt o.a. NîTHART72. 8; WINTERSTETEN
26 vs. 21; enz. Golt en sîde verbonden o.a. MARNER9 vs. 19; id. 10 vs. 190; NîTHARTblz. 231 vs. 6; WüRZBURC32 vs. 196. Geliutert golt RIETENBURCMF. 19. 19; KANZLER16 str. 4 (MSH. 2. 396). Rubîn (van den mond gezegd) zie noot 152. (figuurl. Frauend. Büchlein 3 vs. 104);
adamas, gewoon is triuwe vester dan ein adamas, o.a. Frauend. 334; ZWETERII. 28; RôTENBURC
4 str. 4 (MSH. 1. 79); SUNBURC3. 6 (noot ZINGERLE); ganzer tugende ein adamas MORUNGE
MF. 144. 27; MSH. 3. 443. 42 str. 1; enz.
297. Mînes herzen anger GUOTENBURCMF. 69. 12; Maria, dû rîchiu liljen ouwe SIGEHÊRLD. 63;
grâve Herman, ouwe der zît TANHûSERLD. 47. 29; VROUWENLOPL. 4 str. 1; MSH. 3. 337. I; Minneregel (Cersne) L. 10 vs. 8; der wunne ein blüendez zwî EZZELINGEN9 str. 2; ZWETERII. 28; BRENNENBERC4 str. 5; MARNER14 vs. 192; WINTERSTETENLEICH2 vs. 59; enz. Si
wolgebluotez meienrîs WAHSMUOTMüLNH. 5 str. 2 (MSH. 1. 328); garten in fig. zin zie UHLAND
MARNER15 vs. 192; Marîa, der wunne garte glanz VRL. 287; würzegarten HôHENVELS14 str. 1; welt, du zarter gotes garte SUNBURC4 vs. 21; Marîa, viuhter meiengarte WüRZBURC25 (MSH. 3. 341); Marîa, gotes garte VROUWENL. 290. 9; enz. Saejen in fig. zin GUOTENBURC
MF. 69. 3; riuten HôHENVELS6 str. 2; erjetten MISNAERE3 str. 1; boum cf. RôTENBURCLD. 43. 85; WERNHER5 str. 3; TANHûSER1 str. 11; VROUWENL. 29; 48; (zoo ook stam, vruchten, enz.). Tou ûz den ougen MORUNGEMF. 125. 38; vreuden tou LICHTENSTEINL. 46 vs. 15; der
saelden tou WüRZBURC31 vs. 114; dîner (Jezus) wunden tou WüRZBURC1 vs. 197; der güete
tou LICHTENSTEINL. 42 vs. 34; der minne touwe MüGELîN4 str. 3; des jamers taw HäTZL. I. 27. 341. Marîa, du rôsenkranz SIGEHÊRLD. 63. 39; VRL. 140; HäTZL. I. 13 vs. 72; verder der
freuden kranz, saelden kranz, der êren kranz, des lobes kranz, der minne kranz, mayen kranz
(HäTZL. II. 57); enz. In denzelfden zin wordt ook krône gebezigd.
298 Daz vròut vür des meijen bluot WINTERSTETEN3 vs. 30; TANHûSER15 str. 3; WüRZBURC21 vs. 30; MONTFORT23 vs. 10; enz. Für aller bluomen schîn BOTENLOUBEN5; NîFEN28. 27;