Al Qaeda’s leden

als volgt beknopt beschreven worden: het bevrijden van de Oemma⁴⁹ van alle vormen van onderdrukking door het voeren van een langdurige wereldwijde Jihad, waardoor het Kalifaat⁵⁰ in ere hersteld zal worden.⁵¹ In het bereiken van deze doelstelling is het belangrijke onderscheid te maken tussen de ‘nabije’ en ‘verre’ vijand die aangegrepen moet worden.

Naast de duidelijkheid van deze doelstellingen en deze constante kernboodschappen in Al Qaeda’s ideologie zijn hierin ook onduidelijkheden te onderkennen. De vraag kan bijvoorbeeld gesteld worden wat de werkelijke doelstelling van Al Qaeda is: tot waar komen de grenzen van het beoogde pan-Islamitische kalifaat? Daarnaast bestaat er ook geen duidelijkheid over de wijze waarop dit transnationale kalifaat bereikt moet worden: hoe moet de wereldwijde Jihad georganiseerd worden? Ook kan men zich afvragen in hoeverre Al Qaeda haar doelstellingen als realistisch beschouwd. Het lijkt immers onwaarschijnlijk dat een mondiaal kalifaat bereikt wordt. Voert Al Qaeda’s leiding deze propaganda bewust ten behoeve van achterliggende politieke doelstellingen of zijn de ideologie en de doelstellingen daadwerkelijk van religieuze aard?

Het is voorstelbaar dat Al Qaeda’s ideologie bewust gepresenteerd wordt op een wijze waardoor deze op verschillende manieren uit te leggen is. Dit leidt tot de mogelijkheid om onduidelijkheden binnen de ideologie op een eigen wijze in te vullen, wat weer een positief effect heeft op Al Qaeda’s rekrutering. De duidelijke maar tegelijkertijd op verschillende wijzen uit te leggen ideologie van Al Qaeda speelt daarom een belangrijke rol voor de organisatorische ontwikkeling naar ‘Al Qaeda als een principe’ en voor de mogelijke ontwikkeling naar de ‘fragmentatie fase’.

3.2. Al Qaeda’s ‘leden’

Al Qaeda’s gerekruteerde ‘leden’ zijn niet altijd direct verbonden met Al Qaeda en daarom worden ze hier benoemd als Islamitische terroristen. Dit impliceert overigens niet dat alle Islamitische terroristen ter wereld gerelateerd zijn aan Al Qaeda. Alleen de Islamitische terroristen die door Al Qaeda gerekruteerd worden, zijn het onderwerp in dit onderzoek.

49

Oemma: de Islamitische gemeenschap

50

Kalifaat: het Islamitische rijk dat bestuurd wordt door een Kalief, ofwel een opvolger van de Profeet Mohammed

31

In wetenschappelijke kringen bestaat geen eenduidige visie over de verhouding tussen Islamitische terroristen en Al Qaeda. Een veelomvattende visie is de indeling van Al Qaeda’s Islamitische terroristen in de volgende vier categorieën: Al Qaeda’s leiderschap(1), erkende verwanten van Al Qaeda(2), door zichzelf verwant verklaarden van Al Qaeda(3) en groepen en individuen die geïnspireerd zijn door Al Qaeda maar er geen connectie mee hebben(4).⁵²

Al Qaeda’s leiderschap

Het doel van Al Qaeda’s leiderschap is het bewerkstelligen van een mondiale Islamitisch kalifaat. Op het gebied van rekrutering is het niet waarschijnlijk dat gerekruteerde Islamitische terroristen direct in Al Qaeda’s leiderschap terechtkomen. Als er al gerekruteerd wordt voor Al Qaeda’s leiderschap, dan vindt dit waarschijnlijk plaats onder leden die al enige tijd binnen Al Qaeda actief zijn en zichzelf hebben bewezen.

Wel is het noemenswaardig dat sinds de onduidelijkheid in Al Qaeda’s organisatiestructuur, er een wetenschappelijke discussie plaatsvindt over de tegenwoordige functie van Al Qaeda’s leiderschap. De discussie betreft de vraag of tegenwoordige terroristische acties van Al Qaeda nog steeds centraal gepland en gecoördineerd worden door Al Qaeda’s leiderschap zoals dit het geval was bij ‘9/11’. Hetzelfde geldt voor de rol van Al Qaeda’s leiderschap in de rekrutering van Al Qaeda’s leden. Een voorbeeld van een aspect uit deze discussie is het eerder benoemde debat tussen Marc Sageman en Bruce Hoffman, dat deels in het blad Foreign Affairs gevoerd werd.⁵³

Erkende verwanten

Er zijn vier verschillende netwerken te onderkennen als ‘erkende verwanten’ van Al Qaeda. Deze netwerken opereren in: Irak, Saudi-Arabië, de Maghreb⁵⁴ en Afghanistan. De namen van deze organisaties luiden respectievelijk: Al Qaeda in the Land of the Two Rivers, the Organization of Al Qaeda in the Arabian Peninsula,The Al Qaeda Organization in the Islamic Maghreb en Al Qaeda in Afghanistan. De netwerken worden erkend als deel van Al Qaeda

52 Bakker, E. & Boer, L (2007), ‘The Evolution of Al-Qaedaism: ideology. Terrorists and appeal’, p. 16. Toegankelijk via http://www.clingendael.nl/publications/2007/20071200_cscp_csp_bakker_boer.pdf

geraadpleegd op 10 maart 2010

53

Hoffman, B. (2008), ‘The Myth of Grassroots Terrorism’, p.134-138. In: Foreign Affairs, Vol. 87:3, p. 133-138

32

door het leiderschap van Al Qaeda. Desondanks opereren de netwerken grotendeels zelfstandig in de eigen regio. De erkende verwanten hebben vaak concrete politieke doelen op het nationale niveau van afzonderlijke Islamitische landen. Het bestrijden van non-Islamitische ‘indringers’ is hierin het belangrijkst. 55

Door zichzelf verwant verklaarden

Deze Islamitische terroristen verhouden zich op indirecte wijze met Al Qaeda’s leiderschap. De betreffende groepen of netwerken beschouwen zich, of worden door anderen beschouwd, als opererend onder het ‘label’ Al Qaeda en opereren nagenoeg volledig autonoom. De ‘door zichzelf verwant verklaarden’ zijn te vinden in: het Midden-Oosten, Zuid-Oost Azië, Afrika en Europa. Met name in het Midden-Oosten ontstaan tegenwoordig nog veel van deze nieuwe ‘verwanten’ van Al Qaeda. Ook deze categorie heeft vaak concrete politieke doelen op het nationale niveau.⁵⁶

Geïnspireerden

Sinds de ontwikkeling van Al Qaeda’s organisatiestructuur na 2001 is Al Qaeda een meer fluïde organisatie geworden. Ideologie is hierin een belangrijke bindende factor en bepaalde groeperingen of individuen raken geïnspireerd door deze gemakkelijk toegankelijke ideologie. Hierdoor bestaat Al Qaeda tegenwoordig voor een deel uit (potentiële) Islamitische terroristen die geïnspireerd zijn door Al Qaeda, maar die geen directe connectie met Al Qaeda’s leiderschap hebben. Soms bestaat er helemaal geen connectie, ook geen indirecte. Een voorbeeld van een groepering die (deels) geïnspireerd is geraakt door Al Qaeda, maar geen connectie heeft met Al Qaeda, is de Nederlandse Hofstadgroep⁵⁷.

Islamitische radicalen ideeën worden tegenwoordig opgedaan uit verschillende ideologieën en niet alleen uit Al Qaeda’s ideologie. Dit zogenaamde ‘knip-en-plak-Al Qaedaisme’ leidt ertoe dat de laatst beschreven categorie mijns inziens is op te delen in twee subcategorieën: ‘geïnspireerden door Al Qaeda alleen’ en ‘geïnspireerden door Al Qaeda en anderen’. De doelen van beide subcategorieën zijn minder concreet en liggen meer op het

55 Bakker, E. & Boer, L (2007), ‘The Evolution of Al-Qaedaism: ideology. Terrorists and appeal’, p. 17-20, 71. Toegankelijk via http://www.clingendael.nl/publications/2007/20071200_cscp_csp_bakker_boer.pdf

geraadpleegd op 10 maart 2010

56 Ibid., p.20

33

lokale en het persoonlijke niveau.⁵⁸ De recentelijke groei in de subcategorieën, leidt ertoe dat de connectie van Islamitische terroristen met Al Qaeda steeds ‘vager’ en moeilijker te definiëren wordt.

Een relevant aspect om te onthouden uit deze paragraaf is dat de verhouding van Islamitische terroristen met Al Qaeda uiteenloopt van een directe en intensieve connectie tot een geheel afwezige connectie. Dit verschil toont overeenkomsten met het verschil in Al Qaeda’s organisatiestructuur per regio. Het is daarom aannemelijk dat naarmate de organisatiestructuur minder hiërarchisch wordt en richting een principe of een ideologie gaat, de connectie van Islamitische terroristen met Al Qaeda steeds minder direct wordt. Omdat Al Qaeda’s organisatiestructuur per regio verschilt, wordt in deze scriptie aangenomen dat de directheid van de connectie tussen Al Qaeda en Islamitische terroristen ook per regio verschilt.

Vanwege bovenstaande aanname is in dit onderzoek gekozen voor de vier categorieën in de verhouding van Islamitische terroristen met Al Qaeda. Mijns inziens zijn het zelfs vijf categorieën in verband met het onderscheid in de twee subcategorieën binnen de ‘geïnspireerden’. Deze categorisering vertoont een scherp contrast met een meer ‘zwart-witte’ visie zoals die van Sageman of Hoffman.

Sageman betoogt dat Al Qaeda louter ‘bottom-up’ rekruteert en dat Al Qaeda’s leden te beschrijven zijn als niets meer dan ‘a bunch of guys’ die een connectie hebben omdat ze kennissen of familie van elkaar zijn.⁵⁹ Zoals vermeld wordt in dit onderzoek uitgegaan van een interactieve combinatie van ‘bottom-up’ en ‘top-down’ rekrutering. Ondanks deze definiëring van rekrutering ligt Al Qaeda’s rekrutering in bepaalde gevallen dichter bij ‘bottom-up’ dan bij ‘top-down’ rekrutering of andersom. Voornamelijk bij de laatst beschreven categorie van Islamitische terroristen, de ‘geïnspireerden’, ligt Al Qaeda’s rekrutering het dichtst bij ‘bottom-up’ rekrutering. Desondanks is er nog steeds sprake van een interactief proces.

Hoewel de categorie van ‘geïnspireerden’ van steeds grotere invloed is op Al Qaeda’s veranderende organisatiestructuur en op Al Qaeda’s voortbestaan in het algemeen, ben ik van mening dat Sageman’s visie te ‘zwart-wit’ is. Ondanks dat de ‘geïnspireerden’ een steeds grotere rol spelen, blijft Al Qaeda deels een netwerkorganisatie en in een enkele regio zelfs

58 Ibid., p. 71