14
4 Conclusie
4.1 Inleiding
Het doel van het karterende veldonderzoek is om de in het bureauonderzoek opgestelde ver-wachting te toetsen. In paragraaf 4.2 wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvragen zoals die voorafgaand aan het onderzoek zijn geformuleerd. In paragraaf 4.3 wordt een advies gegeven ten aanzien van archeologisch vervolgonderzoek. Het plangebied is in deelgebieden onderverdeeld:
deelgebied A betreft de akker, deelgebied B betreft het bebouwde deel van het plangebied, het AZC.
4.2 Conclusies / beantwoording van de onderzoeksvragen
1. Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact?
De natuurlijke ondergrond bestaat uit keileem dat is afgedekt met dekzand. In het dekzand zijn pod-zolgronden ontwikkeld. Volgens de bodemkaart is het dekzand afgedekt geweest met een venige (moe-rige) laag. Deelgebied A is door middel van boringen onderzocht. De moerige laag is niet meer op de onderzochte akker aanwezig. In de oostelijke helft van de akker werd wel een sterk verploegde podzol-bodem aangetroffen. In de westelijke helft is de podzolgrond geheel verdwenen en is de podzol-bodem tot in de C-horizont verstoord, waardoor hier sprake is van AC-profielen. De bodem in deelgebied B (het bouwde deel van het AZC) is nog niet met boringen onderzocht. Dit deel van het plangebied is nu be-bouwd en was hiervoor in gebruik als NAVO- basis. De verstoringen die zijn ontstaan bij de aanleg hiervan zijn niet bekend. Omdat het terrein al langer bebouwd is, is de kans niet groot dat hier de mo-gelijk aanwezige podzolbodems sterk verploegd zijn.
2. Wat is de specifieke archeologische verwachting van het plangebied en wordt deze bij het veldonderzoek bevestigd?
In deelgebied A zijn geen vindplaatsen aanwezig. Zowel in de boringen als tijdens de veldkartering zijn geen archeologische indicatoren of artefacten gevonden. Daarnaast is het bodemprofiel sterk verploegd en zullen eventueel aanwezige sporen zijn vernietigd. Het bodemprofiel laat zien dat er wel een intacte podzolbodem in de akker aanwezig is geweest. Dit wijst erop dat het plangebied in het verleden langere droge perioden heeft gekend. Deze drogere locaties werden vaak als (tijdelijke) verblijfplaats door mensen gekozen. Door de sterke verstoring van de podzolbodem door het diepploegen, is de kans op redelijk bewaarde goed interpreteerbare archeologische sporen echter zeer klein. Indien de podzolbodem in het bebouwde deel van het plangebied (deelgebied B) nog intact is, is de archeologische verwachting van dat deel van het terrein middelhoog tot hoog. Om vast te stellen hoe het bodemprofiel eruit ziet, zullen hier nog boringen moeten worden gezet.
3. In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische waarden bedreigd door de voorgenomen graafwerkzaamheden?
In de akker (deelgebied A) worden geen archeologische resten meer verwacht en zullen de graafwerk-zaamheden geen bedreiging vormen voor het archeologische bodemarchief.
In het bebouwde deel van het plangebied (deelgebied B) is de bodemgesteldheid nog niet vast gesteld.
Van dit deel van het terrein is daarom niet bekend of er archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze bedreigd worden door de toekomstige ingrepen.
4.3 Advies
Op de akker (deelgebied A) worden geen archeologische resten meer verwacht en zullen de graaf-werkzaamheden geen bedreiging vormen voor het archeologische bodemarchief. Voor deelgebied A adviseert Archeodienst BV geen nader archeologisch onderzoek uit te voeren, maar het gebied vrij te geven.
Binnen het bebouwde deel van het plangebied (deelgebied B, het AZC) heeft geen veldonderzoek plaatsgevonden. Op basis van de resultaten van het veldonderzoek op de akker kan worden ge-steld dat in het plangebied een podzolbodem aanwezig is. Deze is op de akker sterk verstoord door diepploegen. Voor deelgebied B is echter niet bekend of en in welke mate de bodem
15 stoord is. Archeodienst BV adviseert daarom om door middel van karterende boringen dit deel van het plangebied hierop te onderzoeken. Het bebouwde deel omvat ca. 10 ha. Wanneer geen (grotendeels) intact bodemprofiel en/of archeologische indicatoren of artefacten worden aange-troffen, dan kan ook deze locatie worden vrijgegeven.
Op grond van de resultaten van het onderzoek acht Archeodienst BV een archeologisch vervolg-onderzoek noodzakelijk voor het deelgebied B.
Bovenstaand advies vormt een zogenaamd selectieadvies. Met nadruk wijst Archeodienst BV erop dat dit selectieadvies nog niet betekent dat reeds bodemverstorende activiteiten of daarop voorbe-reidende activiteiten kunnen worden ondernomen. De resultaten van dit onderzoek zullen name-lijk eerst moeten worden beoordeeld door de bevoegde overheid (gemeente Vlagtwedde), die ver-volgens een selectiebesluit neemt.
Het uitgevoerde onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke in-zichten en methoden. Het archeologisch onderzoek is erop gericht om de kans op het aantreffen dan wel vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is uitgevoerd door middel van een steekproef kan echter, op basis van de onderzoeksresultaten, de aan- of afwezigheid van eventuele archeologische waarden niet met zekerheid gegarandeerd worden. Indien bij graafwerkzaamheden archeologische waarden worden aangetroffen dienen deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 53, bij de minister gemeld te worden. Ook verdient het de aanbeveling de gemeente hierover in te lichten.
16
Literatuur
Bakker, H. de/J. Schelling, 1989 (1966): Systeem van de bodemclassificatie voor Nederland, Wageningen.
Berendsen, H.J.A. 2005: Fysische Geografie van Nederland, Assen.
Berendsen, H.J.A., 2004: De vorming van het land; Inleiding in de geologie en de geomorfologie, Assen.
Centraal College van Deskundigen Archeologie, 2010: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, Gouda.
Mennens-van Zeist, A., 2010: Ter Apel dorp, gemeente Vlagtwedde. Een Archeologisch Bureauonderzoek, Groningen (Steunpunt Libau).
Mulder, E.F.J. de/M.C. Geluk/I.L. Ritsma/W.E. Westerhof/T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland, Groningen.
Kadaster, 2009: Topografische kaart 1: 25.000, Apeldoorn.
NEN (Nederlands Normalisatie Instituut), 1990: NEN-5104:1989 NL, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie Instituut, Delft.
Versfelt, H.J./M. Schroor, 2005: De atlas van Huguenin. Militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, Groningen/Veendam.
Websites
http://www.ahn.nl (Actueel Hoogtebestand van Nederland) http://www.watwaswaar.nl (diverse historische kaarten)
http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html (diverse kaarten, waaronder IKAW en AMK) http://www.bodemloket.nl (Bodemloket)
http://geoservices.provinciegroningen.nl/Flamingo/Kaarten/bodeminformatie/
Lijst van afbeeldingen
Fig. 1.1: Het plangebied (rood omlijnd) op de topografische kaart (bron: kadaster 2011). ...5 Fig. 1.2: Luchtfoto van het bebouwde deel van het plangebied (deelgebied B; rood omlijnd) en de
akker (deelgebied A; rode stippellijn). De delen samen vormen het hele plangebied (bron:
Frans Beune Landschap en Stedenbouw). ...5 Fig. 1.3: Toekomstige situatie (bron: Frans Beune Landschap en Stedenbouw). ...6 Fig. 2.1: Het plangebied (blauw omlijnd) op het Actueel Hoogtebestand van Nederland. De rode lijn geeft het hoogteprofiel (rechtsboven) aan (bron: www.ahn.nl). ...8 Fig. 2.2: Het plangebied (rood omlijnd) op de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (bron:
Archis2l). ...9 Fig. 2.3: Het plangebied (rood omlijnd) op de kadastrale minuut uit het begin van de 19e eeuw
(bron: www.watwaswaar.nl). ... 10 Fig. 2.4: Het plangebied (rood omlijnd) op een militair-topografische kaart uit 1852 (bron:
www.watwaswaar.nl). ... 10 Fig. 2.5: Het plangebied (rood omlijnd) op een topografische kaart uit 1987 (bron:
www.watwaswaar.nl). ... 10 Fig. 3.1: Een detail uit het AHN. Het zwarte kader geeft de akker (deelgebied A) aan (bron:
www.ahn.nl). ... 13
17
Lijst van tabellen
Tab. 2.1 Archeologische verwachting per periode voor het plangebied. ... 11
Bijlage 1. Bodemkaart
iWp iWz
iVz
iWp iWp
iWz
266000
545000 545000
546000 546000
Legenda
Plangebied
±
0 125 250 500m
Veengronden met een veenkoloniaal dek op zand zonder humuspodzol, beginnend ondieper dan 120 cm -mv
Moerige podzolgronden met een veenkoloniaal dek en een moerige tussenlaag Moerige podzolgronden met een veenkoloniaal dek en een moerige tussenlaag op zand
iVz iWpiWz
Bijlage 2. Geomorfologische kaart
266000
545000 545000
546000 546000
Legenda
Plangebied 2M44
2M45
±
0 125 250 500m
Veenkoloniale ontginningsvlakte, relatief laaggelegen Veenkoloniale ontginningsvlakte, relatief hooggelegen
2M44
2M45
2M45
2M45
Bijlage 3. Boorpuntenkaart
!
Bijlage 4: Boorbeschrijvingen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
1 30 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
70 Zs1 h1 mix A/E/B/C sterk verstoorde podzol
120 Zs1 ge C verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
2 30 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
80 Zs1 h1 mix B/C/A sterk verstoorde podzol
120 Zs1 ge C verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
3 30 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
75 Zs1 h1 mix B/C/A sterk verstoorde podzol
120 Zs1 ge C en A verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
4 40 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
90 Zs1 h1 mix B/C/A sterk verstoorde podzol
120 Zs1 ge C en A verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
5 40 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
90 Zs1 h1 mix B/C/A
sterk verstoorde podzol en brokken veraard veen
120 Zs1 ge C en A verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
6 40 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
90 Zs1 h1 mix B/C/A
sterk verstoorde podzol en brokken veraard veen
120 Zs2 ge/gn C en A
verstoord door diepploegen, zeer lemig zand
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
7 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
80 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
130 Zs2 ge C verstoord door diepploegen
Project: 57368-Ter Apel-AZC_BO+IVO-K
Datum: 09-08-2013
Beschreven door: Elma Schrijer
Boortype: Edelman boor 7 cm
Maaswijdte: Niet van toepassing
Bijzonderheden: Grondwaterstand op ca. 120 cm -mv
Pagina: 1/4
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
8 30 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
80 Zs1 h1 mix A/C sterk verstoorde podzol
120 Zs2 ge/gn C
verstoord door diepploegen, zeer lemig zand
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
9 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor lichte verhoging mv
40 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
120 Zs1 ge C verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
10 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
50 Zs1 h1 mix A/B/C sterk verstoorde podzol
60 Zs1 h2 dgr A
oudere bouwvoor: sterk verploegd
100 Zs2 ge/gn C
verstoord door diepploegen, zeer lemig zand met wortels van veen of riet
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
11 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
60 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
120 Zs1 ge C verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
12 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
50 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
100 Zs2 ge/gn C
verstoord door diepploegen, zeer lemig zand met wortels van veen of riet
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
13 20 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
30 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
55 Zs1 ge C
verstoord door diepploegen, lemig zand met wortels van veen of riet
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
14 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
50 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
80 Zs1 ge C
verstoord door diepploegen, lemig zand met wortels van veen of riet
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
15 30 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
55 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
90 Zs1 ge C
verstoord door diepploegen, lemig zand met wortels van veen of riet
Pagina: 2/4
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
16 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
60 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
100 Zs1 ge C
verstoord door diepploegen, lemig zand met wortels van veen of riet
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
17 30 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
60 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
100 Zs1 ge C
verstoord door diepploegen, lemig zand met wortels van veen of riet
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
18 25 Zs1 h2 dgr A Bodem intact
30 Zs1 h1 rdbr B
100 Zs1 ge C
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
19 40 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
60 Zs1 h1 ge/dgr A/C sterk verploegd
100 Zs1 ge C
verstoord door diepploegen, lemig zand met wortels van veen of riet
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
20 30 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
60 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegd
100 Zs1 ge C
verstoord door diepploegen, lemig zand met wortels van veen of riet
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
21 20 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
60 Zs1 h1 mix A/E/B/C sterk verploegde podzol
100 Zs1 ge C verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
22 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
60 Zs1 h1 mix A/E/B/C sterk verploegde podzol
100 Zs1 ge C verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
23 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
55 Zs1 h1 mix A/E/B/C sterk verploegde podzol
100 Zs1 ge C verstoord door diepploegen
Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Insluitsels Horizont Opmerkingen Vondst
24 25 Zs1 h2 dgr A bouwvoor
60 Zs1 h1 mix A/C sterk verploegde podzol
100 Zs1 ge C verstoord door diepploegen
Pagina: 3/4
Bijlage 5: Periodentabel
Bijlage 6: Verklarende woordenlijst
Bijlage 7: Afkortingenlijst
a f k o rt ing be t e k e nis a f k o rt ing be t e k e nis
…1 zwak Ks1 klei zwak siltige
…2 matig Ks2 klei matig siltige
…3 sterk Ks3 klei sterk siltige
…4 uiterst Ks4 klei uiterst siltige
…g1 zwak grindig KWA RTS Kwartsiet
…g2 matig grindig Kz1 klei zwak zandig
…g3 sterk grindig Kz2 klei matig zandig
…h1 zwak humeus Kz3 klei sterk zandig
…h2 matig humeus L leem
…h3 sterk humeus l licht
A D A nno Do mini (datering na Christus) LB K Lineaire bandkeramiek
afb. afbeelding LEE Leer
A HN A ctueel Ho o gtebestand Nederland LIN Lineair
A M K A rcheo lo gische M o numenten Kaart Lz1 leem zwak zandig
A M S directe C14-meting Lz3 leem sterk zandig
A M Z A rcheo lo gische M o numenten Zo rg m meter
A RCHIS A rcheo lo gisch Info rmatie Systeem m² vierkante meter
art. artikel M A M aster o f A rts
A SB A rcheo lo gische Standaard B o o rbeschrijving M C14 mo nster vo o r C14-datering
A W A ardewerkco ncentratie M FE ijzermo nster
A WG gedraaid M FOS fo sfaatmo nster
A WH handgevo rmd mg matig geso rteerd
B C B efo re Christ (datering vo o r Christus) M HK ho utsko o lmo nster
B E B eige M HT ho utmo nster
bijv. bijvo o rbeeld M ICRO micro mo rfo lo gisch o nderzo ek
B L B lauw M LIT litho lo gisch mo nster
blz bladzijde mm millimeter
B OT B o t M n mangaan
B P B efo re P resent (datering t.o .v. 'heden', zijnde 1950) M P po llenmo nster
B R B ruin mp meetpunt
B S B aksteen M P F bo tanisch mo nster
B TO Onverbrand bo t M Sc M aster o f Science
B TV Verbrand bo t M TL metaal
B V B o uwvo o r mv maaiveld (het lando ppervlak)
C 14 Ko o lsto fdatering M ZF zo ö lo gisch mo nster, 0,25 mmm
CA kalk n nee
ca. circa N no o rd
CA A Centraal A rcheo lo gisch A rchief NA P No rmaal A msterdams P eil
CA D Co mputer-aided Drafting (o f Design) NEN Nederlandse No rm
CCvD Centraal Co llege van Deskundigen nr. nummer
Chr. Christus NV Natuurlijke versto ring
CHW Cultuur-Histo rische Waardenkaart O o o st
CIS Centraal Info rmatie Systeem o .a. o nder andere
cm centimeter OD o uder dan
CM A Centraal M o numenten A rchief OR Oranje
co n co ncreties ORG Organisch
CRI Crino iden kalk OX o xidatie
CvA K Co llege P A P aars
d do nker pag. pagina
DA O Defintief A rcheo lo gisch Onderzo ek plr plantenresten
drs. do cto randus pu puin
e .d. en dergelijke P vA P lan van A anpak
e.v. en verder P vE P ro gramma van Eisen
et al. et alii (en anderen) RCE Rijksdienst vo o r het Cultureel Erfgo ed
etc. etcetera RD Rijksdrieho ek systeem
F E Ijzer/o er (landelijk co ö rdinatensysteem)
FeO2 ro est (ijzero xide) REC Recente versto ring
FF Fo sfaat RI riet
FG Fysisch Geo graaf/ Fysische Geo grafie RO Ro o d
Fig. Figuur RZ Ro ze
G Grind S silt
GE Geel s spo o r
gem. gemiddeld sch schelpenresten
gew. gewicht sg slecht geso rteerd
GEWICHT gewicht SIKB Stichting Infrastructuur Kwaliteitsbo ring B o dembeheer
gg go ed geso rteerd SLK (pro duktie-) slakken
GIS Geo grafisch Info rmatie Systeem sph sphagnum
GLS Glas Stibo ka Stichting vo o r B o demkartering
GN Gro en STN natuursteen
GP S Glo bal P o sitio ning System t a b. tabel
GR Grijs tel. telefo o n
GW gro ndwater temp temperatuur
Gs grind siltig TEX Textiel
Gz1 grind zwak zandig TOU To uw
Gz2 grind matig zandig V Veen
Gz3 grind sterk zandig v vo ndst
Gz4 grind uiterst zandig Vk1 veen zwak kleiig
h humeus Vk3 veen sterk kleiig
ho ho ut VKL Huttenleem/verbrande leem
h1 zwak humeus Vm veen mineraalarm
h2 matig humeus vnr vo ndstnummer
h3 sterk humeus VST Vuursteen
ha hectare Vz1 veen zwak zandig
HK Ho utsko o l Vz3 veen sterk zandig
HL Hutteleem W west
HT Ho ut WA B O Wet A lgemene B epalingen Omgevingsrecht
HU Humus WI Wit
id identiek aan WRO Wet Ruimtelijke Ordening
IKA W Indicatieve Kaart van A rcheo lo gische Waarden wo wo rdtelrest
INDET Ondetermineerbaar X(XX) o nbekend
ing. ingenieur Z zand
IVO Inventariserend Veldo nderzo ek Z zuid
IVO-K Inventariserend Veldo nderzo ek, karterende fase Z1 zand uiterst fijn
IVO-O Inventariserend Veldo nderzo ek Overig Z2 zand zeer fijn
IVO-P Inventariserend Veldo nderzo ek P ro efsleuven Z3 zand matig fijn
IVO-V Inventariserend Veldo nderzo ek, verkennende fase Z4 zand matig gro f
J ja Z5 zand zeer gro f
JD jo nger dan Z6 zand uiterst gro f
K klei zg zegge
k ko lo m Zk zand kleiig
KB W B o uwkeramiek Zs1 zand zwak siltig
KER keramiek Zs2 zand matig siltig
Kl Kiezel Zs3 zand sterk siltig
km kilo meter Zs4 zand uiterst siltig
KNA Kwaliteitsno rm Nederlandse A rcheo lo gie ZW Zwart