3. Resultaten 1 Analyse
4.4 Aanbevelingen vervolgonderzoek
Het huidige onderzoek naar tweetalige (Fries/Nederlands) DAT-patiënten kan gezien worden als een inleidend onderzoek. De patiëntgroep bestaat slechts uit vijf patiënten en dit is een klein aantal voor een onderzoeksgroep. In een vervolgonderzoek zou daarom gekozen kunnen worden voor een grotere groep tweetalige DAT-patiënten. De gevonden resultaten kunnen dan ook gegeneraliseerd worden Het verder onderzoeken van de spontane taal heeft de voorkeur boven het gebruik van tests. Het gebruik van tests doet een beroep op de cognitieve vaardigheden, zoals geheugen, aandacht, concentratie en ruimtelijke oriëntatie. De cognitieve vaardigheden die nodig zijn bij tests, zijn juist gestoord bij DAT-patiënten (Prins, 1993; Prins et al. 2002). Om deze reden zou een spontane-taalanalyse betrouwbaarder en meer valide zijn. Daarnaast bestaat de Friese controlegroep slechts uit tien personen. Voor een betrouwbaardere vergelijking is het nodig dat de gegevens van een grotere Friese controlegroep beschikbaar zijn. Vervolgens is in het huidige onderzoek een vergelijking gemaakt tussen DAT-patiënten en afasiepatiënten. In een vervolgonderzoek zou het interessant kunnen zijn om een
5. Conclusie
In de inleiding zijn de volgende twee onderzoeksvragen gesteld:
1. Is er een verschil tussen de spontane taal van tweetalige DAT-patiënten vergeleken met de
spontane taal van de tweetalige controlegroep en tweetalige afasiepatiënten op morfosyntactisch, fonologisch en lexicaal gebied?
2. Zijn er bij tweetalige Alzheimerpatiënten, met Fries als L1 en Nederlands als L2,
verschillen aanwezig tussen de Friese en Nederlandse spontane taal op lexiaal, fonologisch en morfosyntactisch gebied?
Naar aanleiding van het uitgevoerde onderzoek kan op deze twee vragen antwoord gegeven worden. In vergelijking met de range van de controlegroep lijkt in het Nederlands een verschil te bestaan tussen de controlegroep en de DAT-patiënten op het aantal geproduceerde
zelfstandige naamwoorden. In het Fries scoren alle DAT-patiënten binnen de range. Zoals eerder genoemd kan dit verschil ontstaan zijn door de verschillende ranges in het Fries en Nederlands. Een ander verschil dat naar voren komt heeft te maken met de gemiddelde uitingslengte. De gemiddelde uitingslengte van de DAT-patiënten lijkt lager te zijn dan de gemiddelde uitingslengte van de controlegroep. Dit geldt zowel voor het Fries als het
Nederlands. Vervolgens lijkt in het Fries nog een verschil te zijn tussen de DAT-patiënten en de controlegroep op de finietheidsindex van de persoonsvorm. Vier DAT-patiënten scoren buiten de range op de finietheidsindex in het Fries. In het Nederlands geldt dit slechts voor twee patiënten. In vergelijking met de afasiepatiënten lijken de DAT-patiënten een lagere gemiddelde uitingslengte te hebben dan de afasiepatiënten. Het verschil komt in beide talen naar voren. Op de overige maten lijken geen verschillen aanwezig te zijn tussen de DAT-patiënten en de range van de afasieDAT-patiënten.
De tweede vraag is vervolgens ook onderzocht. In het Fries lijken de DAT-patiënten minder lexicale werkwoorden te gebruiken dan in het Nederlands. Ook lijkt een lichte trend aanwezig te zijn voor het percentage correcte uitingen. Het verschil op de twee boven genoemde maten is echter niet significant, maar dit zou bij een grotere groep patiënten het geval kunnen zijn. Daarnaast lijkt in het Nederlands een trend te bestaan voor een verschil tussen problemen met zelfstandige naamwoorden en lexicale werkwoorden. Op basis van de gevonden resultaten lijkt een verslechtering van het aantal zelfstandige naamwoorden naar voren te komen en lijken er geen problemen met de productie van de lexicale werkwoorden te zijn. Dit verschil is niet aanwezig in het Fries. Ook hierbij is het weer belangrijk om aan het verschil tussen de ranges in de twee talen te denken.
Het onderzoek is uitgevoerd onder een kleine groep tweetalige DAT-patiënten. De resultaten kunnen slechts als inleidend worden beschouwd en kunnen niet gegeneraliseerd worden.
6. Referenties
Alzheimer’s Association (2009). Alzheimer’s disease facts and figures. Alzheimer’s and
Dementia, 5, 234–270.
Boxum, E. & Zwaga, M. (2007). ASTA: Analyse voor Spontane Taal bij Afasie. Standaard volgens de Vereniging Klinische Linguïstiek.
Breuker, P. (2001). West Frisian in Language Contact. In Handbuch des Friesischen, Munske, H.H. et al., Niemeyer Verlag, Tübingen.
Bschor, T., Kühl, K. & Reischies, F.M. (2001). Spontaneous speech of patients with dementia of the Alzheimer type and Mild Cognitive Impairment. International Psychogeriatrics,
13, 289-298..
Bucks, R.S., Singh, S., Cuerden, J.M. & Wilcock, G.K. (2000). Analysis of spontaneous, conversational speech in dementia of Alzheimer type: Evaluation of an objective technique for analysing lexical performance. Aphasiology, 14, 71-91.
Dijkstra, K., Bougeois, M.S., Allen, R.S. & Burgio, L.D., 2004. Conversational coherence: discourse analysis of older adults with and without dementia. Journal of
Neurolinguistics, 17, 263-283.
Ekman, S.L., Wahlin, T.B., Viitanen, M., Norberg, A. & Winblad, B. (1994). Preconditions for Communication in the Care of Bilingual Demented Persons. International
Psychogeriatrics, 6, 105-120. Cambridge University Press
First, M.B., Frances, A.J. & Pincus, H.A., 2007. DSM-IV-TR handbook of differential diagnoses. Washington DC: American Psychiatric Publishing.
Forbes, K.E., Venneri, A. & Shanks, M.F. (2002). Distinct patterns of spontaneous speech deterioration: an early predictor of Alzheimer’s Disease. Brain and Cognition, 48, 356–361.
Forbes-McKay, K.E., Venneri, A. (2005). Detecting subtle spontaneous language decline in early Alzheimer’s disease with a picture description task. Neurological Sciences, 26, 243–254.
Friedland, D. & Miller, N. (1999). Language mixing in bilingual speakers with Alzheimer’s dementia : a conversation analysis approach. Aphasiology, 13, 427-444.
Garenfeld, W. & Hazelhof, T. 2006. Alzheimer & Co, Vormen van dementie. Denkbeeld, 18, 50-53.
Gooskens, C., & Heeringa, W. (2004). The position of Frisian in the Germanic Language Area. In Gilbers, D., Schreuder, M., & Knevel, N. (eds.). On the boundaries of
phonology and phonetics, 61-87. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
Gorter, D. (2003). Meertaligheid en bedreigde talen: de casus Friesland. Toegepaste
Taalwetenschap in Artikelen, 70, 27-38.
Gorter, D. (2001). De meartalige fries. In: P.Hemminga (red.) De aktuele steat fan Fryslân. Ljouwert: Fryske Akademy, 78-107.
Graetz, P., De Bleser, R. & Willmes, K. (1992). Akense Afasie Test. Lisse: Swets & Zeitlinger.
Grossman, M., Hughes, E., Mickanin, J., Carvell, S.,& D’Esposito, M. 1996. Verb
comprehension in probable Alzheimer’s disease. Brain and Language, 53, 369–389. Grossman, M., Mickanin, J., Onishi, K. and Hughes, E. 1996, Verb comprehension deficits in
probable Alzheimer’s disease. Brain and Language, 53, 369-389.
Haeseryn, W., K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn (1997). ANS. Algemene
Nederlandse Spraakkunst Tweede geheel herziene editie. Groningen: Martinus
Nijhoff (E-ANS: http://www.let.ru.nl/ans/e-ans/).
Hernandez, M., Costa, A., Sebastián-Gallés, N., Juncadella, M. & Reñé, R. (2007). The organization of nouns and verbs in bilingual speakers: A case of bilingual grammatical category-specific deficit. Journal of Neurolinguistics, 20, 285-305.
Hernàndez, M., Caño, A., Costa, A., Sebastián-Gallés, N., Juncadella, M. & Gascón-Bayarri, J. (2008). Grammatical category-specific deficits in bilingual aphasia. Brain &
Language, 107, 68–80.
Hillis, A.E., Tuffiash, E. & Caramazza, A. (2002). Modality-Specific Deterioration in Naming Verbs in Nonfluent Primary Progressive Aphasia. Journal of Cognitive Neuroscience,
14, 1099–1108.
Hoekstra, E. (1994). Agreement and the nature of specifiers. In: Minimalism and Kayne’s asymmetry hypothesis. Reeks: Groninger Arbeiten zur germanistischen Linguistik, 37, 159-168.
Hoekstra, J. (1997). 'Pro-drop, clitisering en voegwoordcongruentie in het Westgermaans'. In: E. Hoekstra & C. Smits (eds.). Vervoegde voegwoorden, 68-86. Amsterdam: P.J. Meertensinstituut.
Horsels, L. (2008). Zinsbouw bij de ziekte van Alzheimer. Onderzoek naar de syntactische
vaardigheden van Alzheimerpatiënten met een milde tot matige dementie op basis van spontane-taalanalyse. Rijksuniversiteit Groningen: Scriptie MA Speech and Language
Pathology.
Hosogi-Senaha, M.L., Carthery-Goulart, M.T. & Caramelli, P. (2006). Primary Progressive Aphasia in Bilinguals. Alzheimer’s and Dementia, 2, supplement 1, 392-392.
Indefrey, P. (2005). A Meta-analysis of Hemodynamic Studies on First and Second Language Processing: Which suggested differences can we trust and what do they mean?
Language Learning, 56, 279–304.
Karbe, H., Kertesz, A. & Polk, M. (1993) Profiles of language impairment in Primary Progressive Aphasia. Achives of Neurology 50, 193-201.
Kim, M. & Thompson, C.K. (2004). Verb deficits in Alzheimer’s disease and agrammatism: Implications for lexical organization. Brain and Language, 88, 1-20.
Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.
Mendez, M. F., Perryman, K. M., Ponto´ n, M. O., & Cummings, J. L. (1999). Bilingualism and dementia. Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, 11, 411–412. Moore, D.S. & McCabe, G. P. (2005). Statistiek in de Praktijk. Den Haag: Academic service. Murdoch, B.E., Chenery, H.J., Wilks, V. & Boyle, R.S. (1987). Language disorders in
dementia of the Alzheimer type. Brain and Language, 31, 122-137.
Neary, D., Snowden, J. S., Gustafson, L., Passant, U., Stuss, D., Black, S., Freedman, M., Kertesz, A., Robert, P. H., Albert, M., Boone, K., Miller, B. L., Cummings, J. & Benson, D. F. (1998). Frontotemporal lobe degeneration: A consensus on clinical diagnostic criteria. Neurology, 51, 1546-1554.
Nicholas, M., Obler, L., Albert, M. and Helm-Estabrooks, N. 1985. Empty speech in
Alzheimer’s disease and fluent aphasia. Journal of Speech and Hearing Research, 28, 405-410.
Picciotto, J. & Friedland, D. (2001). Verbal Fluency in Elderly Bilingual Speakers: Normative Data and Preliminary Application to Alzheimer’s Disease. Folia Phoniatrica et
Logopaedia, 53, 145–152.
Poncelet, M., Majerus, S., Raman, I., Warginaire, S., & Weekes, B.S. (2007). Naming actions and objects in bilingual aphasia: A multiple case study. Brain and Language, 103, 158-159.
Price, C. & Grossman, M. (2005). Verb agreements during on-line sentence processing in Alzheimer’s disease and frontotemporal dementia. Brain and Language, 94, 217-232. Prins, R.S., Prins, N.D. &. Visch-Brink, E.G. (2002). Taalstoornissen bij dementie. In: H.F.M
Peters e.a. (red.), Handboek Stem- Spraak- Taalpathologie. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, B9.4.2, 1-50.
Robinson, K. M., Grossman, M., White-Devine, T. and D’Esposito, M. 1996, Category specific difficulty with naming verbs in Alzheimer’s disease. Neurology, 47, 178-182. Salvatierra, J., Rosselli, M., Acevedo, A. & Duara, R. (2007). Verbal Fluency in Bilingual
Spanish/English Alzheimer's Disease Patients. American Journal of Alzheimer’s
Disease and Other Dementias, 22, 190
Scheer, F. v.d., Zwaga, M. & Jonkers R. (ingediend) De ASTA: Analyse voor spontane taal bij afasie. Ingediend bij Stem-, Spraak- en Taalpathologie.
Schölzel-Dorenbos, C. J. M. (2005). Medicamenteuze behandeling van de ziekte van Alzheimer. De klinische praktijk in Nederland. Tijdschrift voor Gerontologie en
Geriatrie, 36, 122-126.
Vermeulen, J., Bastiaanse, R. & van Wageningen, B. (1989) Spontaneous Speech in Aphasia: A Correlational Study. Brain and Language, 36, 252-274.
De Vries, I. (2006). De relatie tussen Nederlandse en Friese spontane taal bij Friestalige
afasiepatiënten, spontane taal analyse op basis van de ASTA. Rijksuniversiteit
Groningen: Scriptie MA Speech and Language Pathology.
De Vries, C. (2008). Primaire Progressieve Afasie spontane-taalanalyse. Onderzoek naar de
spontane taal van patiënten met primaire progressieve afasie. Rijksuniversiteit
Groningen: Scriptie MA Speech and Language Pathology.
Websites:
http://www.alzinfo.org (Alzheimer’s Association)
http://www.alzheimer.nl (Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek) http://www.ethnologue.com/
http://www.let.ru.nl/ans/e-ans/ http://www.webmd.com/alzheimers http://www.wikipedia.org