Een eerste aanbeveling voor toekomstig onderzoek is om de steekproefgrootte uit te breiden. Op deze manier is het eenvoudiger om groepsverschillen te detecteren. Hierbij moet bovendien gestreefd worden naar een meer gelijke verdeling van geslacht en opleidingsniveau. Door diverse leerlingen te rekruteren, uit verschillende regio’s en opleidingsniveaus, vergroot de kans dat de participanten representatief zullen zijn voor alle leerlingen in Vlaanderen en worden de resultaten meer extern valide.
Ten tweede wordt aangeraden om gebruik te maken van meerdere meetmomenten, bijvoorbeeld door een longitudinaal onderzoeksdesign te hanteren. Op deze manier is het mogelijk om causale relaties vast te stellen en confounding variabelen te controleren. Er bestaat evidentie dat enkele confounding variabelen een effect kunnen hebben op de relaties tussen slaapkwaliteit en mentale gezondheid, namelijk de herkomst, het geslacht, het
opleidingsniveau en de dagelijkse variabiliteit in slaapduur (Delaruelle et al., 2019; Fuligni & Hardway, 2006; João et al. 2018; Kirtley et al., 2019; Lemola et al., 2013a).
Toekomstig onderzoek kan verder ook gesterkt worden met actigrafie aan de hand van een smartwatch. Uit onderzoek blijkt dat actigrafie een valide instrument is om objectief slaapkarakteristieken te meten. Er wordt aangeraden om actigrafie complementair te gebruiken, samen met zowel objectieve als subjectieve meetinstrumenten (Lichstein et al., 2006; Martin & Hakim, 2011; Morgenthaler et al., 2007; Sadeh, 2011).
Er kan vervolgens ook gebruikgemaakt worden van een subjectief meetinstrument, bijvoorbeeld een dagboek waar jongeren elke dag gegevens betreffende hun mentale gezondheid en hun slaapkwaliteit kunnen invullen. Een slaapdagboek is namelijk een betrouwbaar meetinstrument om het slaappatroon van jongeren weer te geven (Rogers, Caruso, & Aldrich, 1993). Met een slaapdagboek wordt voorkomen dat jongeren enkel de meest recente of opvallende gebeurtenissen rapporteren in de vragenlijst (Wolfson et al., 2003). Het zou daarnaast ook kunnen helpen bij het verklaren van de objectieve gemeten gegevens, nieuwe inzichten en extra informatie toevoegen of assisteren bij het identificeren van mogelijke confounding variabelen.
Verder wordt aanbevolen om verder verdiepend onderzoek te voeren naar de link tussen de slaapkwaliteit en de positieve mentale gezondheid. Zo kan onder andere uitgezocht worden of gezondheidsbevorderende interventies, die inspelen op het slaapgedrag van jongeren, ook de positieve aspecten van de mentale gezondheid beïnvloeden. Dit kan zeer verrijkend zijn voor het veld van de gezondheidsbevordering. Zowel het verbeteren van de slaapkwaliteit als de mentale gezondheid brengt namelijk gezondheidsvoordelen met zich mee zoals betere academische prestaties, minder depressieve symptomen, betere zelfredzaamheid en minder kans op gezondheidsklachten (Könen, Dirk, & Schmiedek, 2015; Proctor et al., 2010; Segura-Jiménez et al., 2015; Shoshani & Steinmetz, 2014). Het is ten slotte aangewezen om geslacht en opleidingsniveau mee te nemen tijdens de ontwikkeling van interventies ter promotie van de slaapkwaliteit en de mentale gezondheid van jongeren. Het kan namelijk voordelig zijn om voor de verschillende subgroepen afzonderlijk beïnvloedende factoren te identificeren. Zoals blijkt uit deze masterproef, kunnen er verschillen tussen geslacht en opleidingsniveau gedetecteerd worden. Het is dus mogelijk dat deze subgroepen hierdoor een andere aanpak vereisen.
CONCLUSIE
Uit deze masterproef blijkt dat de slaapkwaliteit en de positieve aspecten van de mentale gezondheid (levenstevredenheid, lichaamsbeeld en zelfvertrouwen) verband houden met elkaar en invloed kunnen uitoefenen op elkaar. Er bestaat namelijk voor de drie constructen van de mentale gezondheid een positief significant verband met de slaapkwaliteit van de jongeren. Het verband met de levenstevredenheid was meestal het sterkste. Daarnaast is er een significant interactie-effect tussen slaapkwaliteit en geslacht op de levenstevredenheid, heeft het geslacht een significante invloed op het lichaamsbeeld en beïnvloedt de slaapkwaliteit het zelfvertrouwen.
Met deze masterproef wordt een aanzet gegeven om het onderzoek naar de positieve aspecten van de mentale gezondheid en de slaapkwaliteit bij jongeren te verbreden. De huidige visie van de WHO richt zich op het verbeteren van de gezondheid en het welzijn van de bevolking (World Health Organization, 2018). Vanuit dit positief standpunt kan onderzocht worden of in gezondheidsbevorderende interventies op een preventieve manier ingespeeld kan worden op de mentale gezondheid via het slaapgedrag van jongeren (Buysse, 2014).
REFERENTIELIJST
American Sleep Association. (Z.d.). What is sleep? Why is it needed? Opgehaald 26 oktober, 2019, van https://www.sleepassociation.org/about-sleep/what-is-sleep/
Ahn, S., & Fedewa, A. L. (2011). A meta-analysis of the relationship between children’s physical activity and mental health. Journal of pediatric psychology, 36(4), 385-397.
Bassett-Gunter, R., McEwan, D., & Kamarhie, A. (2017). Physical activity and body image among men and boys: A meta-analysis. Body Image, 22, 114-128.
Bieda, A., Hirschfeld, G., Schönfeld, P., Brailovskaia, J., Lin, M., & Margraf, J. (2018). Happiness, life satisfaction and positive mental health: Investigating reciprocal effects over four years in a Chinese student sample. Journal of Research in Personality, 78, 198-209.
Biddle, S. J., & Asare, M. (2011). Physical activity and mental health in children and adolescents: a review of reviews. British journal of sports medicine, 45(11), 886-895.
Boets, L., & Joriskes J. (2017). Kwalitatief onderzoek naar slaapgedrag bij adolescenten (Unpublished master’s thesis). Universiteit Gent.
Burns, R. (1982). Self Concept-Developing and Education. Dorchester: Dorset Press.
Buysse, D. J. (2014). Sleep health: can we define it? Does it matter?. Sleep, 37(1), 9-17.
Chen, M., Wang, E. K., & Jeng, Y. (2006). Adequate sleep among adolescents is positively associated with health status and health-related behaviors. BMC Public Health, 6(1), 1-8.
Christensen, D. L., Schieve, L. A., Devine, O., & Drews-Botsch, C. (2014). Socioeconomic status, child enrichment factors, and cognitive performance among preschool-age children: results from the Follow-Up of Growth and Development Experiences study.
Research in developmental disabilities, 35(7), 1789-1801.
Dahl, R. E., & Lewin, D. S. (2002). Pathways to adolescent health sleep regulation and behavior. Journal of adolescent health, 31(6), 175-184.
Delaruelle, K., Dierckens, M., Vandendriessche, A. , & Deforche B. (2019). Studie Jongeren
en Gezondheid, Deel 6: uitgelicht – Slaap [Factsheet]. Opgehaald 26 februari, 2020,
van http://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/wordpress/wp- content/uploads/2020/02/HBSC201718_Factsheet_slaap.pdf
Dierckens, M., De Clercq, B. & Deforche B. (2019)a. Studie Jongeren en Gezondheid, Deel
1: introductie [Factsheet]. Opgehaald 26 februari, 2020, van http://www.jongeren-en-
gezondheid.ugent.be/wordpress/wp-
content/uploads/2019/09/HBSC201718_Factsheet_introductie.pdf
Dierckens, M., De Clercq, B., & Deforche B. (2019)b. Studie Jongeren en Gezondheid, Deel
3: gezondheid en welzijn - Mentale en subjectieve gezondheid [Factsheet].
Opgehaald 6 december, 2019, van http://www.jongeren-en- gezondheid.ugent.be/wordpress/wp-
content/uploads/2019/09/HBSC201718_Factsheet_welzijn.pdf
Faber, J., & Fonseca, L. M. (2014). How sample size influences research outcomes. Dental
press journal of orthodontics, 19(4), 27-29.
Fergusson, D. M., & Woodward, L. J. (2002). Mental health, educational, and social role outcomes of adolescents with depression. Archives of general psychiatry, 59(3), 225- 231.
Franck, E., De Raedt, R., Barbez, C., & Rosseel, Y. (2008). Psychometric properties of the Dutch Rosenberg self-esteem scale. Psychologica Belgica, 48(1), 25-35.
Fuligni, A. J., & Hardway, C. (2006). Daily variation in adolescents' sleep, activities, and psychological well-being. Journal of Research on Adolescence, 16(3), 353-378. Gadermann, A.M., Guhn, M., & Zumbo, B.D. (2011). Investigating the Substantive Aspect of
Construct Validity for the Satisfaction with Life Scale Adapted for Children: A Focus on Cognitive Processes. Social Indicators Research, 100(1), 37-60.
Gadermann, A.M., Schonert-Reichl, K.A., & Zumbo, B.D. (2010). Investigating validity evidence of the Satisfaction with Life Scale adapted for Children. Social Indicators
Ganem, P. A., de Heer, H., & Morera, O. F. (2009). Does body dissatisfaction predict mental health outcomes in a sample of predominantly Hispanic college students? Personality
and Individual Differences, 46(4), 557-561.
Gatti, E., Ionio, C., Traficante, D., & Confalonieri, E. (2014). “I Like My Body; Therefore, I Like Myself”: How Body Image Influences Self-Esteem - A Cross-Sectional Study on Italian Adolescents. Europe’s Journal of Psychology, 10(2), 301-317.
Gecková, A., Van Dijk, J. P., Stewart, R., Groothoff, J. W., & Post, D. (2003). Influence of social support on health among gender and socio-economic groups of adolescents.
The European Journal of Public Health, 13(1), 44-50.
Gillen, M. M. (2015). Associations between positive body image and indicators of men's and women's mental and physical health. Body Image, 13, 67-74.
Glen, S. (2015). Parsimonious Model: Definition, Ways to Compare Models. Opgehaald 2 april, 2020, van https://www.statisticshowto.com/parsimonious-model/
Glicken, M.D., & Robinson, B.C. (2013). Chapter 12 - A Quality of Life Approach to Understanding and Measuring Workplace Problems. Treating Worker Dissatisfaction
During Economic Change, 12, 219-240.
Goldbeck, L., Schmitz, T. G., Besier, T., Herschbach, P., & Henrich, G. (2007). Life satisfaction decreases during adolescence. Quality of Life Research, 16(6), 969-979.
Goldstein, J.H., Rosnow, R.L., Goodstadt, B., & Suls, J.M. (1972). The" good subject" in verbal operant conditioning research. Journal of Experimental Research in
Personality, 28, 29-33.
Grogan, S. (2017). Body image: Understanding body dissatisfaction in men, women and children. Routledge, 3, 1-204.
Hallal, P. C., Andersen, L. B., Bull, F. C., Guthold, R., Haskell, W., Ekelund, U., et al. (2012). Global physical activity levels: surveillance progress, pitfalls, and prospects. The
Hackshaw, A. (2008). Small studies: strengths and limitations. European respiratory journal,
32(5), 1141-1143.
Healthy Sleep. (Z.d.). What is sleep? Opgehaald 26 oktober, 2019, van http://healthysleep.med.harvard.edu/healthy/science/what
Heale, R., & Twycross, A. (2015). Validity and reliability in quantitative studies. Evidence-
based nursing, 18(3), 66-67.
Inchley, J., Currie, D., Young, T., Samdal, O., Torsheim, T., Augustson, L., et al. (2016). Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people’s health and well-being. Health behaviour in school-aged children (HBSC) study: international report from the 2013/2014 survey. Health policy for children and adolescents, 7, 97- 100.
João, K. A. D. R., de Jesus, S. N., Carmo, C., & Pinto, P. (2018). The impact of sleep quality on the mental health of a non-clinical population. Sleep medicine, 46, 69-73.
Jongeren en gezondheid UGent. (Z.d.). HBSC: vragenlijsten. Opgehaald 18 februari, 2020, van http://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/materialen/vragenlijsten/
Kalak, N., Gerber, M., Bahmani, D. S., Kirov, R., Pühse, U., Holsboer-Trachsler, E., et al. (2019). Effects of earlier bedtimes on sleep duration, sleep complaints and psychological functioning in adolescents. Somnologie, 23(2), 116-124.
Kaneita, Y., Ohida, T., Osaki, Y., Tanihata, T., Minowa, M., Suzuki, K., ... & Hayashi, K. (2007). Association between mental health status and sleep status among adolescents in Japan: a nationwide cross-sectional survey. The Journal of clinical
psychiatry, 68(9), 1426-1435.
Keyes, C. L. (2014). Mental health as a complete state: How the salutogenic perspective completes the picture. In Bridging occupational, organizational and public health (pp. 179-192). Springer, Dordrecht.
Kirtley, O.J., Achterhof, R., Hiekkaranta, A.P., Hermans, K., Hagemann, N., & Myin- Germeys, I. (2019). SIGMA 2019: Fase I. Rapport: hoe word ik wie ik ben? Sigma,
Könen, T., Dirk, J., & Schmiedek, F. (2015). Cognitive benefits of last night's sleep: daily variations in children's sleep behavior are related to working memory fluctuations.
Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(2), 171-182.
Lemola, S., Ledermann, T., & Friedman, E. M. (2013)a. Variability of sleep duration is related to subjective sleep quality and subjective well-being: an actigraphy study. PloS one,
8(8).
Lemola, S., Räikkönen, K., Gomez, V., & Allemand, M. (2013)b. Optimism and self-esteem are related to sleep. Results from a large community-based sample. International
journal of behavioral medicine, 20(4), 567-571.
Leung, C. Y., Leung, G. M., & Schooling, C. M. (2018). Behavioral problem trajectories and self-esteem changes in relation with adolescent depressive symptoms: a longitudinal study. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 53(7), 673-684.
Lichstein, K.L., Stone, K.C., Donaldson, J., Nau, S.D., Soeffing, J.P., Murray, D., et al. (2006). Actigraphy validation with insomnia. Sleep, 29(2), 232-239.
Lombardo, P., Jones, W., Wang, L., Shen, X., & Goldner, E. M. (2018). The fundamental association between mental health and life satisfaction: results from successive waves of a Canadian national survey. BMC public health, 18(1), 1-9.
Mann, M. M., Hosman, C. M., Schaalma, H. P., & De Vries, N. K. (2004). Self-esteem in a broad-spectrum approach for mental health promotion. Health education research,
19(4), 357-372.
Marques, D. R., Meia-Via, A. M. S., da Silva, C. F., & Gomes, A. A. (2017). Associations between sleep quality and domains of quality of life in a non-clinical sample: results from higher education students. Sleep health, 3(5), 348-356.
Martin, J.L., & Hakim, A.D. (2011). Wrist actigraphy. Chest, 139(6), 1514-1527.
Medvedev, O. N., & Landhuis, C. E. (2018). Exploring constructs of well-being, happiness and quality of life. PeerJ, 6, 1-16.
Milojevich, H. M., & Lukowski, A. F. (2016). Sleep and mental health in undergraduate students with generally healthy sleep habits. PloS one, 11(6).
Morgenthaler, T., Alessi, C., Friedman, L., Owens, J., Kapur, V., Boehlecke, B., et al. (2007). Practice parameters for the use of actigraphy in the assessment of sleep and sleep disorders: an update for 2007. Sleep, 30(4), 519-529.
National Sleep Foundation. (Z.d). Teens and sleep. Opgehaald 27 oktober, 2019, van https://www.sleepfoundation.org/articles/teens-and-sleep
Ness, T. E. B., & Saksvik-Lehouillier, I. (2018). The relationships between life satisfaction and sleep quality, sleep duration and variability of sleep in university students.
Journal of European Psychology Students, 9(1).
Paunio, T., Korhonen, T., Hublin, C., Partinen, M., Kivimäki, M., Koskenvuo, M., et al. (2008). Longitudinal study on poor sleep and life dissatisfaction in a nationwide cohort of twins. American Journal of Epidemiology, 169(2), 206-213.
Pazzaglia, F., Moè, A., Cipolletta, S., Chia, M., Galozzi, P., Masiero, S., et al. (2020). Multiple Dimensions of Self-Esteem and Their Relationship with Health in Adolescence.
International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(8), 1-12.
Pengpid, S., & Peltzer, K. (2019). Sedentary behaviour, physical activity and life satisfaction, happiness and perceived health status in university students from 24 countries.
International journal of environmental research and public health, 16(12), 1-7.
Pilcher, J. J., & Ott, E. S. (1998). The relationships between sleep and measures of health and weil-being in college students: A repeated measures approach. Behavioral
Medicine, 23(4), 170-178.
Premier Sleep Associates. (2018). Quality of sleep vs sleep duration: which is better?
Opgehaald 27 oktober, 2019, van
https://www.premiersleepassociates.com/blog/quality-of-sleep-vs-sleep-duration- which-is-better
Proctor, C., Linley, P. A., & Maltby, J. (2010). Very happy youths: Benefits of very high life satisfaction among adolescents. Social indicators research, 98(3), 519-532.
Roberts, R. E., Roberts, C. R., & Chen, I. G. (2002). Impact of insomnia on future functioning of adolescents. Journal of psychosomatic research, 53(1), 561-569.
Robins, R.W., Hendin, H.M., & Trzesniewski, K.H. (2001). Measuring global self-esteem: Construct validation of a single-item measure and the Rosenberg self-esteem scale.
Personality and social psychology bulletin, 27(2), 151-161.
Rogers, Caruso, & Aldrich (1993). Reliability of sleep diaries for assessment of sleep/wake patterns. Nursing research.
Rosenberg, M. (1979). Conceiving the Self. New York: Basic Books.
Sadeh, A. (2011). The role and validity of actigraphy in sleep medicine: an update. Sleep
medicine reviews, 15(4), 259-267.
Segura-Jiménez, V., Carbonell-Baeza, A., Keating, X. D., Ruiz, J. R., & Castro-Piñero, J. (2015). Association of sleep patterns with psychological positive health and health complaints in children and adolescents. Quality of Life Research, 24(4), 885-895.
Shamsaei, F., Daraei, M. M., & Aahmadinia, H. (2019). The relationship between sleep habits and mental health in Iranian elementary school children. Sleep Science, 12(2), 94-99.
Short, M. A., Gradisar, M., Lack, L. C., & Wright, H. R. (2013). The impact of sleep on adolescent depressed mood, alertness and academic performance. Journal of
Adolescence, 36(6), 1025-1033.
Shochat, T., Cohen-Zion, M., & Tzischinsky, O. (2014). Functional consequences of inadequate sleep in adolescents: a systematic review. Sleep medicine reviews, 18(1), 75-87.
Shoshani, A., & Steinmetz, S. (2014). Positive psychology at school: A school-based intervention to promote adolescents’ mental health and well-being. Journal of
Trzesniewski, K. H., Donnellan, M. B., Moffitt, T. E., Robins, R. W., Poulton, R., & Caspi, A. (2006). Low self-esteem during adolescence predicts poor health, criminal behavior, and limited economic prospects during adulthood. Developmental psychology, 42(2), 381-390.
Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2002). Self-esteem and socioeconomic status: A meta- analytic review. Personality and social psychology review, 6(1), 59-71.
Vantieghem, W. (2017). Diversiteitsbarometer Onderwijs - Vlaamse Gemeenschap.
Technisch rapport Post 1: Analytische review van het onderzoek naar ongelijkheden in het onderwijs. Opgehaald 7 april, 2020, van https://www.unia.be/files/Documenten/Publicaties_docs/Diversiteits_Barometer_Onde rwijs_-_Technisch_rapport-_Post_1_Vlaanderen.pdf
Velten, J., Bieda, A., Scholten, S., Wannemüller, A., & Margraf, J. (2018). Lifestyle choices and mental health: a longitudinal survey with German and Chinese students. BMC
Public Health, 18(1), 632.
Vettenburg, N., Deklerck, J., & Siongers, J. (2010). Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de Jop-Monitor 2. Acco Leuven/Den Haag, 1, 1-328.
Wexler, D. (1991). The adolescent self: strategies for self-management, self-soothing, and self-esteem in adolescents. The British Journal of Psychiatry, 162(1), 135-135.
Wolfson, A. R., Carskadon, M. A., Acebo, C., Seifer, R., Fallone, G., Labyak, S. E., & Martin, J. L. (2003). Evidence for the validity of a sleep habits survey for adolescents. Sleep,
26(2), 213-216.
Wood, A. M., & Tarrier, N. (2010). Positive clinical psychology: A new vision and strategy for integrated research and practice. Clinical psychology review, 30(7), 819-829.
World Health Organization (2018). Mental health: strengthening our response. Opgehaald 6 december, 2019, van https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental- health-strengthening-our-response
Zimprich, D., Perren, S., & Hornung, R. (2005). A two-level confirmatory factor analysis of a modified Rosenberg self-esteem scale. Educational and Psychological Measurement,