tel dit

25.

HOOFSTUK II.

DIE EERSTE SKOLE 1886 - 1890.

1. Die Onderwxswetgewing van die Tyd.

(a) Wet No, 1 van 1882.

Ds. S.J. du Toit, wat 'n sterk voorstander van die vrye skool was, wat met die hulp van 1_{n staatstoelaag}

aangemoedig moes word, is na die eerste vryheidsoorlog genader om <lie onderwyshoof van die Zuid-Afrikaansche Republie k te \vOrd. Nadat hy die beginsel van vrye skole met die voorlopige regering bespreek het, het hy beginsels

neergel~ waarvolgens die nuwe onderwysdepartement van die Republiek ingestel so~ word. Die beginsels is op

5

Oktober 1881 deur die Volksraad goedgekeur maar het vir

die eerste keer in die Staatscourant van 23 Maart 1882 verskyn.(l) Dat die Regering akkoord gegaan het met die beginsels, is be'NYS deur die aanbod aan en die aanvaarding va.n cie betrekking van Superintendent van Onderwys deur ds. S.J. du Toit op 13 Maart 1882.(2) Die beginsels wat hy opgestel het, is in die Volksraadsitting van 1882

bespreek en is op 18 Mei 1882 in die Staatscourant as Wet No. 1 van 1882 bekend gemaak. (3)

Die hoofpunte van die \vetgewing het edui dat die Regering dit wenslik ag dat dit die taak van die ouers is om te sorg vir die onderrig van hul kinders,

en dat van staatswe§ alles gedoen sal word om die beginsel

tel

--~--·-·---(1) a. Coetzee: Onder,,rys in Transvaal 1838 - 1937~ 48. b. Hoogenhout: De vretgeving op het Onderwij s J.n de

Z.A.R.~ (V.V.O.O.Z.A. Gedenkboek 1898 - 1918), 57 -

5t5.

c. Malherbe: Education in South Africa,

259.

(2) Ibid.

26.

te aanvaar. Daar was 1vel beperkings. Die staat het sy belangstelling getoon deur die aanmoediging van inisiatief deur geldelike hulp aan die skool te verleen. Ook sou die staat toesig hou dat die leerlinge in die skole die nodige Christelike opvoeding ontvang.(l) Erkennend dat die

godsdiensonderwys by die kerk tuis hoort en nie by die staat nie, het die Regering geeis dat alle skole wat ondersteuning van die staat ontvang₇ onderwys sou gee in die Christelike gees, waarby ingesluit was die opening en sluiting van die skool met· gebed, die lees van Gods Woord en die behandeling van Bybelgeskiedenis tydens die skool-ure. Die dogmatiese onderrig is aan die respektiewe kerkbesture oorgelaat. Terwyl die skoollokale aangebied is, t die Regering Ivens uitgespreek dat die kerk-besture soveel moontlik die inisiatief moet neem vir d stigting van skole en die kies van skoolkommissies.(2) Die Regering het die wens uitgespreek dat deur sy

onder-steuning onderwys binne die bereik van alle burgers gestel sou word, hoofsaaklik aan die wat in afgelee plekke woon, en het daartoe 'n subs ie aangebied aan die skole wat aan die eise van die vret voldoen. (3) Die medium sou d

Nederdui tse taal ~trees. (Lr-)

Die besondere bepalinge wat volg, het aangedui dat elke skool onder die onmiddellike toesig van 'n skool- . kommissie sou staan, 1tra t sou· sorg vir 'n behoorlike skool-gebou, met meubels en toebehore tot bevrediging van die Regering en onderworpe aan die inspeksie van die Superinten-dent, wat onder1vysers sou kies en vir benoeming by die

Superintendent aanbeveel, en wat die vakansies, maksimum

(1) Art. 1 van Wet No. 1 van 1882. (2) Art. 2.

(3) Art. 3. (4) Art. 7.

27.

van agt weke per jaar, sou bepaal. Die onderwysers moes wetenskaplik bevoeg wees en lidmaat van 'n Protestantse kerk. Behoorlike aantekeninge moes gehou word van die aantal leerlinge op skool, van die leervakke, ens. waarvan aan die einde van elke kwartaal aan die Superintendent verslag gedoen moes word. Die Regering kon in die geval van behoeftige kinders 'n subsidie van

£3 - £5

per jaar toeken. (1) Artikel

749

van

1884

het verder bepaal dat onderrig in Engels nie te vroeg moes begin nie.

(b) Voordele van die Wetgewing.

Volgens die wetgewing kon die staat ekonomies

d onderrig van die jeug aanhelp. Al was geld nie volop na die oorname van die regering van die Engelse nie, is 'n poging aangewend om ondervzys aan soveel kinders moontlik

bring. Almal het 1_{n kans gekry om skole te stig vir}

hule eie gemeenskappie, en die feit het die stigting van skole in Johannesburg boinvloed. In die j~ar

1889

is daar nie minder as agt skole, ;,,rat c=tansoek doen om staa

tsonder-steunine; nie, teruyl volgende jaar nog veertien skole opgerig is. Plaaslike belangstelling is aangemoedig, want die Regering sou die skool eers steun nadat hy gest is. Die uitlander kon die beginsel nie verstaan nie, en dit was een van sy hoof klagtes teen die staat. Verder vind ons dat d onderwyser se toelae van die staat

afhang van die aantal kinders in sy skool, en elke moontlike kind is aangemoedig om slwol toe te kom om sodoende die

subsidie groter te maak. Weens die feit dat die wetgewing direk na die kerk se rol in die skool verwys, naamlik dat onder;,.,rys sy taalr: , vind ons dat al die eerste skole in Johannesburg sonder uitsondering deur kerkgenootskappe begin is. Eers daarna is skole geopen deur private

inisiatief/

(1)

Coetzee~ Onder1.,rys in Transvaal,

1838 - 1937,

49 - 50.

28.

inisiatief en ook dan vind ons dat die Hollandse skole hoofsaaklik onder indirekte invloed van die kerk is.

(c) Die Werk van S.J. du Toit.

Ds. s.J. du Toit was 'n man van vele talente daar hy, vreens die skaarste aan opgeleide en bevoegde manne, die Regering op meer as een gebied moes bystaan. Alhoewel hy Superintendent was, het hy president Kruger en Nicolaas Smit vergesel as politikus. Sy onderwysrapporte aan die begin van sy dienstermyn was uitstekend, maar het metter-tyd gekrimp, sodat aan die einde van sy dienstermyn hulle net twee of drie bladsye beslaan het.(l) Hy self het 'n

te groot liefde vir geld openbaar, '\vant 'n korrespondent van 11De Volkstem" in die Paarlkamp het hom daar ontmoet

waar hy daagliks te sien vras. Di t skyn as of onder,vys die minste van sy kommernis vias. (2) 'n Amptenaar is reeds vanaf 1882 behulpsaam met die administrasie V?n die kantoor van die Superintendent. Hy, H. Stiemens, het later as waarnemende superintendent opgetree totdat prof. N. Mansvelt aangestel is. Die feit dat Du Toit so besig was met ander sake, verklaar in 1_{n sekere mate die tekort}

aan sistematiese kantoororganisasie. 'n Groot deel van die inligting vmt geskry\ve moes \~JOrd, is nie in die argiewe te vind nie en lei tot die gevolgtrekking dat veel afgehang het van die geheue van die here Stiemens en G.A. Ode.

Ivfansvelt het onmiddellik na sy aanstelling 'n poging aangewend om sy kantoor se rekords in orde te bring deur die instelling van die nommer van briewe en dokumente

sowel/

(1) Malherbe: Education in South Africa, 220.

(2) De Volkstem₇ 25 Oktober 1886 ~ ""ras dan een Paarsch Syndikaat aan welke hoofd stand de heer du Toit, vroeger predikant aan de Paarl, thans Superintendent van Onderwijs in de Transvaal. Of de heer echter

zijn hoofd veel over zijn schoolen bekommert 'l.veet ik natuurlijk niet, het learnt mij voor of hij meer met goudspeculaties te doen heeft dan met iets anders.

I~mers hij bevind zich alhier voor een geruimen tijd.11

29.

sowel as die antwoorde wat uit sy kantoor gegaan het. Alhoewel Du Toit in Januarie

1888

deur Stiemens opgevolg

is, is die eerste skole in Johannesburg gestig terwyl hy superintendent vras en onder sy -vretgev.ring. (1)

2. Skole.

(a) Voor die Proklamasie van die Goudvelde,

Onthou moet word dat Johannesburg gestig op uit-valgrond wat aan geen boer behoort het nie? en dat daar geen skole in Johannesburg gestig kon ;,v-ord voordat

Johannesburg as dorp geproklameer is nie. Daar was

plaasskooltjies in d omge;,ving van die stuk ui tvalgrond. As die uitgestrektheid van die plase in aanmerking geneem word, sal besef vrord dat dit vir kinders van die plase wat later

by te vJOon.

ol:laraeer is moontlik was om die skooltjies Ds. van l.IJarmelo, predikant van Heidelberg, het die skole in die wyk Kliprivier namens die Ondervrys-departement inspekteer en sy rapporte ingedien. In die

jaar

1884

maak hy melding van skole op Kliprivier, Oog van Kliprivier en Misgunt.

( i) ~J.J:Qr i yi e:r_.. In die inspeksieverslag vir die jaar

1883

vind ons 'n rapport van ds. van Warmelo oor die skool Kliprivier ₇ \vat op

4

Februarie

1884

deur

H. van Haarst begin is. Hy het gevind dat, te oordeel na die meubels wat beskikbaar was en die onderwyser se lus, die skool vooruitgang sou geniet.(2) Met sy volgende

inspeksie wat blykbaar gedoen is terwyl hy op reis met huisbesoek was, het hy aangedui dat daar in die wyk 'n skool onder die leiding van P. Kern bestaan. Of dit dieselfde skool as die van Van Haarst is, is nie bekend

nie/

(1)

Coetzee: Onderwys in Transvaal,

1838 - 1937, 208.

(2) Inspeksieverslag

1883,

30.

nie. Dit word vermoed dat Van Haarst miskien vertrek het, en dat 'n ander rondgaande onderwyser 'n skool geopen het. In Kern se skool is dertig leerlinge ingeskryf, maar net elf was op die dag van die inspeksie teenwoordig. Die ander was aftvesig om met die mielie-oes behulpsaam te wees.(l)

( ) Oog van KliHrivier. Met sy reis verder het ds. van Warmelo die skool by die oog van Kliprivier

ge!nspekteer. Die plaas was omtrent tien myl ten suid-weste van die uitvalgrond, Rantjeslaagte. Die inspeksie wat op

15

April

1885

plaasgevind het, het getoon dat die

skool al vyf maande aan die gang was, daar dit op

1

November

1884

deur H. Pannevis begin is. Die skool en meubels was sober maar t aan hul doel beantwoord. Op die register \vas die name van veertien leerlinge, waarvan twaalf teenwoordig was. Die leerlinge was in twee klasse verdeel. Die rapport lui vorder dat die leerlinge se kennis van Bybelgoskiodenis nio van die beste was nie, terwyl geen sang sovor onderrig is nie, maar dat lees, skrif en rekeno as good beskou is. Die Bybelgeskiedenis van die two groep \vas as vry good bestempel, t~rwyl die lees en spel as grondig sk.ryf is. (2) 1 _{n J~_ar later,}

toe hy weer d skool besoek het, het die leerlinge vermeer-der na sestien waarvan ses afwesig was om met die oes te help. Die skoolgebou ;,.ras in 'n taamlike goeie toe stand en orde en nethe hot die inspekteur se aandag getrek. Die meubels hot in die behoefte voorsien, maar 'n rooster en skryfbord hot ontbreel\:. Die leerlinge het nou kennis van sang getoon. Die skoolure was van ~ tot

12

en van

2

tot

4

terv;ryl/

---

--~---~-

---~---(1) Inspeks slag

1884, 6.

(2)

a. Inspeksieverslag

1884, 25.

b. Ploe Onderv,rys en Onderwysbeleid in die S.A.R., 109.

31.

terv.ryl d onderv.ryser saans ka sasie geneem het. Tug was met 11sagtelikheid11 uitgeoefen maar geen tuginstrument

is deur die inspekteur gesien nie; tog het hy die kinders gehoorsaam en oplettend gevind • Die loeftyd van die

.

.

erl1nge het gewiss van vyf tot se\.rentien jaar.

Alhoewel hy sy tevredenhoid uitgespreek het i.v.m. s en skrif in d oerste s, ',Jas hy nie tevrede met die kennis van tafels en rok2ne Hy t sy rapport met die

opmerking sluit d~t die leerlinge sal vorder as d onderv.ryser toegelaat vrord om 'n geruime tyd in die skool te bly.(1) In 'n br f aan die Superintendent het d onder\vyser N.H. Pannevis drie verlof gevra daar hy ongesteld was.(~) Dit word vermoed dat hy moontlik belang ges 1 hot in koms van mense na d moontlike goudvelde en ondersoelc wou gaan instel. Die verlo:f

t"ree •,v-eke na die proklamasie van Rantjeslaagte aangevra.

Toe ds. van Warmelo die skool op 24 Augustus 1386 wou inspekteer, was die skool nie aan die gang nie

111,1egens

ziekte en Herkzaamheid. 11_{(3) Na d aanvraag vir verlof}

hoor ons nie meer van die heer Pannevis of die skool nie, buiten 'n br f v~n bedanking aan

c

Februarie 1887.(4)

Superintendent in

(iii) Mi~unt. 1_{n Derde skool in die v.ryk}

Kliprivier ,,.ras eelee op d plaas Misgunt, sowat se,ve myl ten suide van Rantjeslaagte. _{Tydens sy inspeks in 1884} het ds. van Warrn.elo die skool besoek. _{Die skool is op} 1 Maart 1881~ open deur d _{heer D. Kern. Die rapport} oor die skool dui aan dat _{gebou sober v1as, terv.ryl geen} skryfbord of rooster te bespeur was _{Alles in die}

skool/

(1) Inspeksieverslag 1885,

49.

(2) OD 3 .N .\\Pannevis - Supt. van Ondertv-ys, 20 Okt. ; 1886. (3) Inspeksieverslag 1886, 13.

(4) OD 4. N.H. Pannevis - Supt. van Onderwys, 14 Feb. 1887.

32.

skool word gesamentlik gedoen. Die leerlinge se kennis van die Bybel, Bybelgeskiedenis en die Kinderbybel is as

11vry goed11 beskou, mae.r net seuentien van die dertig

leerlinge van die skool het in boeke geskry'ltre. Hulle skrif was te klein. Die dominee was nie tevrede met die lees of rekene van die eerste klas nie, en het gevind dat die kinders geen kennis van Hollandse taalkUnde gehad het nie. Origens '\'las hy tevrede met die skool. Die onder-1-ryser het drie uur per vreek van sy skooltyd aan katkisasie bestee. Hier is ook melding gemaak van die eerste gratis-leerlinge d.i. kinders wat geen skoolgeld betaal nie.(l)

Dit moet onthou Hord dat Johannesburg op 'n stuk uitvalgrond gebou is, grond wat begrens is deur drie plase. Dus kon en skool sy verskynine maak voordat hierdie grond geproklameer is nie.

(b) £L~roklamasie.

(i) Die skool te Ferreiraskamp. Na die

proklamasie van d goudvelde in September en Oktober van

1886

het die mense na die ~ldo~~~Q begin toestroom, waar hulle rykdom sou vind. Ons besef \'.rel dat die groter

meerderheid van die eerste aankomelinge net mans was, want min mense sou hul families na die goudvelde bring wat nie lank mag produseer nie. Nada t die bewyse gele-\ver is dat goud 1-rel 'n tyd lank hier gevind kon word, sou die families aankom. Goud is elders in die Republ k ontdek maar die goudvelde het nie lank staande gebly nie, met die gevolg dat die fortuinsoeker nuwe velde moes soek en daarheen verhuis. Dat daar wel 'n paar families in Ferreiraskamp was, getuig die geringe aantal leerlinge in die heer

H. Duff se skool. Die skool het maar min leerlinge

gehad en die oprigting van skole word eers verwag met die mas sa-/

massa-aankoms wat in 1887 bevestig is van die aanwes

•

sgevind het, toe die berigte van goud op die goudveld. D kerkgenootskappe het gou besef dat 'n nuvre arbeidsveld

ontstaan het, en hulle het belangstelling getoon.

"De Voll{:stem11 _t 1 _{n vorteemwordiger in d}

kamp gehad om die lasers van d blad op hoogte te hou met wat gaande "\vas op die goudveld. (1) Die blad het in

November berig dat eene H. Duff 'n skoal in d kamp gestig het.

erlinge.(2)

Die sl::ool is bygev.roon deur een-en-twintig 1tleer maak korrespondent van die skoal melding in Desember, wat ons laat verstaan dat die skoal nog bestaan het, want sy sluit met: ₁₁De heer H. Duff

eft in Ferreire.skamp een school geopend Helke reeds ve ien leerlingen telt."(3) Dat dit allos nie roos-kleurig vir die skoal vias , word afgelei van d it dat die heer Duff die Dehvorskomi tee om geldelike onder-steuning genader hot om d skoal aan die gang to hou.(4) Dit is duidolik dat Duff

No. 1 van 1(382 nie, daar hy d in plaas van die Onder;,vysde

kennis gedra het van Wet

Delwerskomitee genador het tement. Geen brief is deur hom aan die Onder\4YSdepartoment gerig en geen hulp sou hy

sekerlik ontvang het nie, daar sy skoal nie aan die vret sou kon voldoen nie.

(ii) Eerste skoal in ~~~esburg. Geen verdere spore van 'n skoal kon gevind word vir omtrent ses maande nie. Die nu-v,re bevvoners was moontlik besig om gevestig te raak. Alhoe1-Jel die Rooms -Ka tolieke kerk hom daarop

roem/

(1) Gray: Payable Gold, 108.

(2) De Volkstem, 16 November 1886. (3) De Volkstem, 9 Desember

(4) _{a. Gray:} Ibid., 121 - •

b. Ploeger: OnderwYS on OnderwYsboleid in die S.A.R., 109.

34-.

skool in Johannesburg stig het, roem dat hy die oers

vind ons dat die eers skool in Johannesburg onder in-vloed van die Ned. Herv. of Geref. gemeente s is. Op d aand van

23

Julie

1889,

amper tien maande na die proklamasie, is 1_{n verga.dEJring lc om 'n skool in}

Johannesburg te s As voorsitter t die Spesiale Landdrost

c.

van Brandis opge ee, en onder andere was die kerkraad van die Verenigde Kerk teenwoordig. 'n Skool-kommiss kies met kapt. van Brandis as voorsit

W.H. Riley sou die ho8f van d skool ~.,ord, bygestaan deur Servaas Fick, met :n bosoldiging van £250 en £100 r jaar re ktie\vel ~1eer ondervrysers sou aangestel v1ord. Die skoollokanl sou die kerkgebou van die Verenigde Kerk wees, wat nog in aanbou ,,v-as. Die skool sou Augustus met 100 leerlinge open. D aand is besluit dat d

skoolvakansies een vlsek in September, :Le Desember? een in :f'.1aart₁ tvree Junie en sewe dae ekstra gedurende elke jaar sou beslaan, Onderrig sou deur middel van Engels skied. Die vergadering het besluj.t om die Regering te nader om 1_{n toelaag van £50 om toerusting}

koop. Die naam van die skool sou die Qol.l'[e_melllQn..t.§choQ]. in samewerldng met die Verenigde Kerk wees. (l) In sy oordra van die inlicting aan die Superintendent van

Onder"\"YS het proponent J .N. Hartins, vmt hom vir die saak beywer t, vertel dat die Episkopaalse kerk met hul skool bes \las, Die Episkoimalse kerk vJas blykbaar d Engelse kerk₇ wie se verteemvoordiger op die gaud-veld ene John T. Darragh Has, i.J"at baie op onderwysgebied gedoen het. Mart het verder gemeld dat sy kerkraad deel van d skoolkommiss vorm daar d publiek al meer as eenkeer d beheer van die skool uit sy hande wou neem.(2)

Ons/

(1) Gray~ Payable Gold, 209 - 210. (2) Ibid., 210.

·---35.

Ons vind hier die eerste paging wat later tot d bot sing sou i. Die kerk het geglo dat die onderi.yYS van d

jeug deel van sy taak is, en waar probeer is om die skoal te s met kerklike toesig, het dit sekere elemente nie gepas nie. Die enig ste aanduicl:ing da t die skoal it.rel onstaan bet, is gevind in 1_{n br f van die heer Harper}

Riley wat skoolboe aanvra. (1) Die beer Riley was 'n Baptis of Doopgesinde, want in Nei van die jaar het hy aansoek gedoen om 1_{n stuk ond vir die Doopgesinde}

gemeente, sodat bulle ~n kerk kon bou.(2) Prop. J.N.

Martins het op

11

Mei

1887

op die goudvelde aangekom en het onmiddellik gewerk vir 'n kerkgebou. Dat daar hier 'n skoal voor sy karns was, buiten die van Duff, is onwaar-skynl , want kin<lers sou eers later op die goudveld saam met hulle moeders aanlwm.

3. YHer van die Ke.J'..tQ.

D vorskillende kerkgenootskappe hot gou besef dat hier 1_{n nu1ve arbeidsveld vra.s, en hot met die v!ork}

begin so gou moontlik. Aansoeke aan die Mynkommissaris ger om grand in die hande kry om

'n

kerk, pastorie of skoal bou. 1 _{n Mens kan net bo\.,ondering toon vir}

d Re ing van die ?ransvaal, want, alhoewel Protestants, hot hy aan olke loofsrigting, of dit teenstrydig was met die van die staat of nie, and vry van alle koste geskenk vir kerkdoeleindes. Goon kerkgonootskap is bevoorreg nie, en elkeen hot 1_{n dubbele standplaas}

_(50'

_{by 100~)} sander enige· onkoste of maandelikse betaling van

standlisensie ontvang.(3)

(a) Die/

(1) OD 4, H. Riley - Supt. van Onderi'JYS (ongedateer) (2) Gray: Payable Gold, 160.

(3) a. Ibid., 158 - 161.

b. Rosenthal: Johannesburg, Home of many religions (The Golden City), 245 - 253.

(a) Jlj.e Roo..ms_-KJitqlieke K~

Met d uitsondering van die Ned. Herv. of Geref. 'kerk v.m t ker1< 'grond in Januar 1887 aangevra het, is

grond vir d Rom:1s-Ka tolieke kerk deur die priester, vader de Lacy, vir 'n kerk, skoal, wonings vir die onder-wysers (hulle sou nonne vlees), onde en tuine

.

aangevra.(l) Eers op 26 Apr 1887 is 1_{n standplaas}

(No. 120) aan die Rooms-Katol kerk geskenk vir kerk-doeleindes.(2) Die Prefek-Apostol s₉ die hoof van d Rooms-Katolie rk in die Zuid-Afrikaansche Republiek het weer op April 1[387 by l-eapt. von Brandis aansoek om grand gedoen, groat genoeg vir 1_{n en} 1 _{n skoal. (3)}

Die Staats s het op 16 Julie aan Von Brandis te kenne ge~ee dat die Rooms~Katol kerk net soveel grond in Johannesburg kan ontvang as enige ander kerk-genootskap en niks meer nie.(4) Dat die kerk met moe moes sukkel om die grand te behou vmt aan hom geskenk is, 1.vord aa:ngedui 'n brief van William P. Fraser aan die Spesiale Landdrost \·!aarin hy sy vestig op die pen

the schools and behoort het. verloor nie.

standple.se, 11Ta t aan die 1~ommi ttee of hospital of the Catholic Church, 11

vra dat hy nie dio standplase moet mold ook dat volgens d goudvret van ander lande, as betalende coudriv.n..re onder 'n huis ontdek is, die eienaar d standplaas ktm verloor en daarvoor vergocd word. t\ . ..ree standplase wat gepen is, is deur die Rooms-Katol ke van kol. I.P. Ferreira gekoop, vmarop die eers bal<.:steenhuis gebou is. Kol. Ferreira het 'n verklar uitgereik dat hy geen goud op die grand gevind het nie, wat Von Brandis d aansoek van die

Rooms-Katolieke/

(l) Gray: Payable Gold, 158. (2) Ibid.

(3) Ibid. (4) Ibid.

3 7.

Katolie laat toestaan t. Die kerk wou graag onmiddel-lik 'n skool bou, en het dus beskerming van hulle regte gesoek.(l)

Die steeds groeiende bevolking het 'n aanvr om skole ges p en nadat re~lings

getref is~ hot dc:ar in Oktober 1U87 ses nonne van die

11Congregation of Sisters of the Holy Family,

11 _{wie se}

moe of 1.verks sentrum in Bordeaux in Frankryk was, in LTohannesburg aangokor,1. Die hoofwerk van die nonne oep was om te onderr en te verpleeg. (2) Hulle was ver sel van monsignor Jolivet en d hoo:f van die Rooms

en

ke l<::erk in d ') . ~,. k

rtepuo~le , eerw.

iomfantelik ontvang. 11 _{(3) Geboue}

0. JVIonginoux voor hul koms opger , sodat hulle onmiddellik met hul werk kon

begin. Hulle het begin met S<?v,:e-en-veert leerlinge~ wat die volg \<Teek tot een-en-vyftig ges t. Aan die end van was daar vyf-en-sewentig inge in die skool.(4) As in aanmerking geneem word daar geen bestaande skool naby hierdie sl;:ool i.<Tas , en dat die Engels kende deel van die bevo1king maar net bly sou \<Tees om kinders na 'n lse skool te stuur, kan verstaan word hoekom die talle so vinnig groei het. Elke genootskap het probeer om vir die s van sy eie kerl{

het nie in haar leer

te verskaf, maar die wat nog nie skole gehad

t hulle na d klooste~skool gestuur. Fuller, oefslcrif, dui aan dat die skool met sewe-en-ses begin het, mao.r dat die mcGrderheid van die

leerlinge/

(1) a. LTohannesburg Arg f, 89 (Openbare Biblioteek). b. Gray~ Payable Gold, 209.

(2) Esc Vol. 1, No. 3, Junie 1934. (3) Ibid.

38.

leerlinge van Joodse afkoms was.(l) Die skoal was lee op grand oos van Foxstraat, waar die kasteelgebou van die Cas ouery vandag staan. (2)

ko rs in die skoal ontvang.

Binne 1_{n kart tydj}

Dit het gehelp om

is

van die hele goudve te trek, en so kon hulle terse tyd versorg word.

Fondse is vir ingesamel, want vroeg in 1888 t daar 1_{n dankbetuig in een van die plaas ke} blaaie ver skyn -vra t dank ui tge eek het teenoor wat d vor 1l2Gk bchulpsaam was met die basaar \vat

behoe1·.ro van die Rooms-Ka tolieke skoolfonds gereel is. (3) Die skoal het planne ber<:H':!.m om ldelike ondersteuning van d ing te kry en d nonne v.rat in die skoal gewerk t, is blykbC1.ar trek om uitsluitlik by d has help, torwyl 'n Roorrts··Kc:~ toliolw dame vanaf Apr

1889

in behecr van d skoal geplaas is.(4) die

aangodui mev. E.E.Ivl.J. ~ bygestaan dour mejj. Van sj en M. Daly, in er van die skoal was. Die lokaal 1.ms ui tmuntend, terHyl 1 _{n rooster en skryfbord}

aangebr is. Van die 120 erlinge in die skoal was

ne die dag van die tccmwordig.

Nege-en-hrintig 1vas af1·1e sig weens 1 _{n e s ·Hat gehou ~trord}

(moontlik een van die Rooms tolieke feesdae.) werk van skoal 1..ras goed, want c1 inspekteur beskryf die kennis van die Bybel sovrel a.s d skrif as goed.

het element~re kennis van kerlrnmsiek gehad, tervzyl Hollands onderrig is. Die inspekteur het

(1) (2)

(3)

Esc

.

0 Standard 14 April Convent School Vol. 1~ No.

_3,

and Transvaal 1888.

tion in South Afr Junie

1934.

Hining Chronicle,

'

(4) OD 5~ E.E.M.J. Budgen - H. Stiemens,

3

April

1889.

nne gee/

39.

gegee dat die skool toe net weer begin het~ daar die

hoof-onderwyseres siek was, en dus kon hy nie verder met die inspeksie aangaan nie.(l)

Alhoewel die skool Hollands as vak onderrig het, weet ons dat dit nie kon voldoen aan die eise van die wet

van 1882 nie₇ wat vereis het dat die skool Protestants

moes wees en Hollands die medium. Art. 749 van 1884 het

die artikel 7 vaa die skoohret van 1882 gewysig om aan te dui dat onder\V'JS deur middel van die Nederduitsche taal

moes geskied. Met Engels moes nie vroeg begin word nie,

en dit moes verder nie 'n onregmatige invloed op

klas-verdeling en organisasie h@ nie. Hoe die -v.rysiging nagekom

is, is nie bekend nie, maar dat die inspekteurs simpatiek

was, is duidelik merkbaar. Hulle het gesien dat die skole

'n paging aanwend om Hollands te onderrig₇ en het dus nie

drasties opgetree nie.(2)

'n Jaar later, toe die skoal weer ge!nspekteer is, was daar saam met die hoof nag drie ander assistentes.

Op di~ dag, 23 Febru2rie 1091, was drie-en-sewentig van die

drie-en-negentic leerlinge teenwoordig. Die Bybelonderrig

en skrif is toe besk~yf as gedeeltelik goed₇ terwyl Engels,

Frans on sang onderrig word. Teken, musiek en handwerk

was addisionelc vakkc, aan die meisies onderrig.(3)

Mev. Budgen het net 'n paar dae voor die inspeksie 'n brief

aan die Superintendent gerig dat, alhoewel haar sl~ool

ge-inspekteer word, sy nag ::~een toelae van die

Onderwysdeparte-ment ontvang het nie. Sy is al tien jaar in die Republiek

werksaam.(4) Dit word gevoel dat, alhoewel die

Onderwys-departement/

(1) Inspeksieverslag 1889, 17.

(2) Inspeksieverslag 188r:J

-

-

'

6.

(3) _{Inspeksieverslag 1890, 93.}

(4) OD 8, E.E.M.J. Budgen - Supt. van Onder-vqs ₇

lto.

departement d skoal geYnspekteer het om te sien of 1_n

toelae aan mev. Budgen betaal kon word, en toelae betaal nie, daar die skoal nie 'n Protestantse gees openbaar het nie. Toe sy elders gewerk het, het sy wel 1_{n toelae} ontvang, maar vandat sy aan die skoal verbonde is, het sy geen toelae ontvang nie. In 1_{n paging om 'n subsidie vir}

d skoal te kry, i,'3 in Haart 1891 'n onderwyser wa t

Hollands sou onderrig, aangestel.(l) Van die skoal word niks verder verneem nie, want prof. Mansvelt het dit na sy diensaanvaarding moeilik 8emaak vir skole, v!a t nie aan die

viet kon voldoen , om •n toelae te verky. Dat die skoal staande gebly t, is bel{end, want vandag staan hy bekend as uEnd Street Convent."(2)

( ii)

,Jig._r_.f..e_t.

Broth~r:§. _Qolle,ge)' Twee jaar na die

11Convent School" gest is, het 1n h:eede Rooms-Katolieke

skoal die lig gesien. Lede van die Marist Brothers."

_"

;

\vat orals in Suid-Afri!ca opvoedkund inrigtings stig

het, het gevoel dat daar 'n behoefte in Johannesburg ~;vas

vir 1_{n seunskool.(3) Die skoal hot sy deure op 9 Oktober}

1889 vir leerlinge oopgemaalc i:n Kochstrcta t, \vaar d laer afdelinz van diese skoal vandag nos rehuisves is. Johannesburg was toe dr jaar oud, en r1it J::an 3:esS word dat die rnonnike wat die skoal gestig h::;t, die eerste vrerk-like middelbare skoal in Johannesburg in die lewe geroep he~t. Alhoewel die hoof van d skoal Broader Frederick 1vas, byges deur breeders Domin en Euphrase, was daar drie onderwysers '.vat nie breeders •,ve"s nie, maar vrat nogtans aan die skoal werksaam \·Tas. Brooder Frederick, vergesel van die ander h;ec breeders, het op 20 SepteJD.ber vanaf Port Elizabeth nn Johannesburg vertrek. Die skoal is

geopen/

(1) OD 8, J. Prillewitz- Supt. van Onder,vys, ?,0 Haart 1891.

(2) Escoga: Vol. 1, No. 3, Junie 1934.

(3) Rosenthal: Johannesburg, Home of many Religions (The Golden City), 251.

41.

geopen sander dat daar vooraf aansoeke van die ouers ontvang is; en dit het eers gelyk asof die nuHe skoal 'n mislukking sou wees. Die eerste leerling het om halftien opgedaag, gevolg deur b.v-intig seuns wa t in 1 _{n klein}

waentjie van die ₁₁Convent School" af gelcom het. (1) Binne twee jaar het die skoal driehonderd leerlinge getel.(2) Om 'n toelaag van die OnderHysdepartement te bekom, is 'n brief aan d departement gerig wat die huishoudelike

bepalinge Vqn die skoal bevat. Onder andere word gemeld da t die skoal deeglik onderv1ys sou gee 11 in de Hollandsche,

Eng sche, Hoogduitsche, Duitsche, Fransche, Grieksche en Latijnsche talen~ zoowel in cij rkunde, aardrijks-kunde, natuuraardrijks-kunde, oude en UVJe schiedenis,

voorname-lijk deze van Zuid Afrika cJ.lsook Li tteratuur, spraakkunst, teekenen, schilderen, boekhouden, muziek, piano en vocaal en gijmnastische oefeningen. 11 ₍₃₎

Die eerste inspeksie van die skoal is op

19 Februar 1890 deur die waarnemende Superintendent van Onderwys l·margeneem. Dnar t hy d heer J. Gaillard, wat aan die inrigting vanaf 9 Oktober 1889 verbonde was, bygestaan deur d here E. Nachtegaal en J. Clofij, aange-tref. Die lokaal was as seer goed beskryf en

'n

skryf-bard en rooster was teenwoordi • Net ses-en-sestig van die negent leerlinge was taem.voordig. In d skoal was die lees en spel goed, ter1vyl die Bybelkennis van die hele skoal as eloment~r beskou is. Die skrif was goed en met saL6 is pas in d skoal begin. (4) Alhoewel die here Nachtegaal, Clofij en Gaillard d

(1) Star~ 31 Augustus 1889. (2) Ibid.

Ondervrysdepartement in kennis/

(3)

oa.

6, E. Nachtegaal e.a. - Supt. van Onder-vzys, 21 Des. 1889.

kennis gestel het van die groat keuse van vakke vrat die skoal bereid was om te onderwys, het die heer Stiemens nie daarvan melding gemaak ~ie, Teen Augustus 1891 het die aantal leerlinge tot 143 gestyg en almal het onderrig in Hollands ontvang.(l) Teen Desember van die jaar het die aantal nog verder tot 175 gestyg.(2)

Die skoal het gegroei, in so 1_{n mate trouens, dat}

gedurende die volgende jare dit selfs deur die seuns van die regeringsamptenare bygewoon is. Die skoal het gegroei en vooruitgegaan en bestaan vandag nog. Die

Rooms-Ka tolieke het Jus met die t1.vee groat pog ing s d ondervrys in die vroee Joh~:.nnesburg aangehelp en so hul deel bygedra tot die stigting van die eerste skole.

Die ootste paging wat in die beginjare van Johannesburg deur een genootskap aangeHend is om skole te stig, het geskied onder die leiding van eerw. John T. Darragh. Op 22 November 1R86, nadat die biskop van

Pretoria tn dj_ens op die goudvelde gehou het, is deur hom bekend gemaak dat hy 1_{n kerk op die goudvelde wou st .(3)}

Aansoek is deur hom gedoen om 'n stuk grand vir 'n kerk.(4) Die Staatsekretaris t aan die Mynkommissaris meegedeel dat die Regering hierdie aansoek sou toestaan, asook ander versoeke van die aard en dat grand vir die doel opsy gehou moet word.()) In Desember 1886 het biskop Bousfield aan d Societ;L fo_r____:th&_P_r_o..R..o_g_~ti_Q;n of tp_e_GosQel geskryf om

'n bydrae/

(1) OD 8, F.K. Bennink Zansonius - Supt. van Onder,zys, 21 Des. 1889. (2) (3) (4) (5) OD 10, 1 Des. Gray~ Ibid. Ibid.

P. K. Bennink Janson ius - Supt. van OndervJYS, 1891.

1_{n bydrae om 'n priester op die goudveld onderhou, en}

bekendgemaak dat hy grond vir 'n kerk van die Regering ontvang het. D volgende maand, Januarie, het hy aan ondersteunders van sy kerk bekend gemaak dat hy die Anglikaanse gemeentelede in Johannesburg 'n maandelikse diens kon aanbied en kort daarna 1 _{n hTee\veeklikse. Die}

werk kon hy nie self behartig nie~ en 'n iester was nodig om hom by te staan. Sekere van die gemeentelede wat in Johannesburg woonagtig vms, het sy aandag op eervl. J.T. Darragh gevestiG, wat destyds op die Kimberleyse diamantvelde gewerk het. In Mei 1887, omtrent dieselfde tyd toe prop. Martins hier aangekom het, is aan hom ge-skrywe om d taak van die kerk op d Wi titJa tersrandse goudvelde te aanvaar. Hy hot nie lank op hom laat wag nie, en het in Junie 1087 aangekom, en is in November formeel georden as pr ster van die kerk op d goud .. velde. (l) Die daaropvolgende twint jaar het hy daar

-arbei. Hy het e;ou 'n aantal lede van sy kerk om hom versamel. Da.rra~:eh "''as 1_{n Ier met} 1_{n stcrk persoonlikheid,} en volgens Agar 3amilton een van die sterkste persoonlik-hede wat na d goudvelde gekom het. (2) Hy het skole vir

seuns en meisies onder die beskerming van d kerk gestig, en so beslis was hy oor d toekoms van die goudvelde dat hy e i end ormne strategiese dele gekoop het, en so skuld gemaak het totdat 'n onmoontlike toestand s}:ep is, en hy deur sy kerkraad vermaan is om vers tiger te werk te gaan. Natuurlik sou daar moeilikhede tussen hom en sy biskop

ontstaan~ wat in Pretor sy setel gehad het i.v.m. die sJ<::uld. Die biskop ':rat ervaring gehad het van ander goud-ve lde -vm t tot nie t gaan het, het nie so seker gevoel oor

die/

---~---.

(l) a. HaQilton: A Transvaal Jubilee,

46 - 49.

b. D~nond G.W.~ Jeppe Jubilee? 22.

(2) a. Hamilton: Ibid,

47.

44.

die toekoms van Johannesburg as Darragh nie, en het gevoel dat Darragh hom moes raadpleeg. Daar hy nie so seker was van die veiligheid van beleggings en die selfstandig-heid van Darra~h nie, het hy onrustig gevoel oor die

imperio..iJ) Jd:meri1Vl! vrat Darragh t;eskep hot. (1) So roeke-loos het Dar:;."agh gekoop dat, toe hy met verlof oorsee vertrek, hy oor die £8,000 skuld gemaak hat op die goeie naam van sy.kerk.(2) Darragh het al sy eers skole die benaming ₁₁8t. Maryn get;oe, sodat selfs die Onderv;ysdeparte-ment dit moeilik gevind t om tussen die verskillende

skole onderskeid te tref.

(i) ₁₁St..£. Mqry's Collego. 11 _{Uit 'n dagboek wat} gevind is too die skoal na sy huidige tuiste in \vaverley verhuis hot, is aangedui dat die skoal aan die einde van 1888 met sewe leorlinge geopen is. Die bou 1·ms nie klaar nie~ maar die noodsaaklikheid vir 'n skoal in Jeppestovm was so groot dat me j. Ross in 1 _{n paar kamers}

van 'n hnlf voltooide gebou sender vensters en andcr toe-.rusting begin .1..

'-'• Sy hot mot die vrork aangcgaan tot

Augustus die volgende jaar, toe sy mot Darragh in die huwelik getree hot. Haar plok is ingeneem deur die mej. Holmes-Orr. Die skool hot vinnig gogrooi soos die getalle in die dngboek aandui:(3)

Januario 1889: Augustus H389: Januarie 1890: April 1890: Septemberl890: 39 kosgangers 29 44

25

16

en 44 dagskoliere. 39 101

68

80

D skool was le8 die hartjie van Jeppestown, naby

die huidige spoorwogstasie. Toe die spoorweg gebou is, hot die skool na Bolgravia verhuis en mej. Holmes-Orr

(1) Hamilton: A Transvaal Jubilee, 46 - 49. (2) Dymond: Jeppo Jubilee, 8.

het/

(3) St. Nary's School for Girls, Waverley, Johannesburg: Jaarblad, 1938.

45.

het 'n uitstekende vergoeding van die spoorweg vir die verlies van haar gebou ontvang.(l)

Die eerste inspeksie van die skoal het op

19 Februarie 1889 plaasgevind, en is waargeneem deur die waarnemende Superintendent wat die skoal onder die beheer van mej. Holmes-Orr gevind het met 'n personeel bestaande uit mejj. Fischer~ Norman~ Rowles, Ablet, Miller, Ham, Pryce, Stand en Ingle. Die lokaal was uitstekend~ terwyl 'n skryfbord en rooster teenwoordig was. Die name van eenhonderd-en-vyftien leerlinge het op die register voor-gekom, maar net eenhonderd-en-drie was aanvresig op die bepaalde dag. Na sy inspeksie het die waarnemende Superintendent bevind dat die Bybelkennis van die hele skoal goed was, skrif seer goed en sang heel goed. (2)

'n Jaar later, toe die skoal weer geinspekteer is, ;,ms vyf-en-tagtig van die eenhonderd-en-vyf leerlinge

teen"~troordig. Die inspekteur het sy tevredenheid

uitge-spreek oor die werk wat die skoal verrig,(3)

Eer"~traarde Darragh het hom nie oor skuld bekommer in sy stre\·re om opvoedkundige inrigtings te stig nie. Dat die waarde wel daar was om as sekuriteit vir die geleende geld te dien is nie aan te twyfel nie, maar op

9 April 1890, net voor Darragh met langverlof Engeland toe gegaan hot, is 'n saak deur Ford, Jeppe en kie. teen J.T. Darragh in Johannesburg ingedien, in verband met die kerk- en skooleiendomme vnn die Anglikaanse kerk. Darragh is gedagvaar om van sy skulde te vereffen, of beslag sou

op/

(l) St. Mary's School for Girls, Waverley, Johannesburg: Jaarblad, 1938.

(2) Inspeksieverslag 1889, 17. (3) Inspeksieverslag 1890, 94.

46.

op sy kerk en die skool 1@ word om die skuldeisers te bevredig. Die aand het Darragh mej. Holmes-Orr in kennis gestel dat alles verlore is, en dit het gou bekend geraak dat d skool se meubels op 10 Hei 1890 in die openbaar verkoop sou word.(l) Terwyl Darragh met verlof was, moes biskop Bousfield tussenbei kom om te verhoed dat die kerk van St. Mary verkoop word. Darragh het £8,000 geleen om die skool, die kerk wat in Jeppe gelee vms en 1_{n kerksaal} in Eloffstraat te bou.(2) Die gemeente het ternouernood fondse en waarborge ingesamel, sodat die uitverkoping uitgestel is. Darragh hot op 25 September 1890 terugge-keer maar het 1_{n vyand gemaak van sy biskop in Pretoria,} wat so veel vertroue in die priester gehad het wat alles self aangepak het sonder om sy meerdere te raadpleeg nie. Tydens die Easter Vestry Meeting in 1891, toe

verslag gedoen is van die werk van dio kerk in die afge-lope jaar, het Darragh soos volg gerapporteer: 11St. Mary's

College has gone through troubles in the past year which I need not now particularise, enough to v1reck any insti tu-tion irt its infancy. It is not too much to say that only the resourceful courage and bravery of Miss Holmes-Orr and her splendid staff saved us from catastrophe. It is almost incredible, that after the very bods on which the children lay, were advertised to be sold again and again,

College should not only have survived, but actually regained its former position so short a time.11 ₍₃₎

Mej. Holmes-Orr het haar uiterste bes gedoen met die ge-volg dat sy die skool in 1894 afbetaal hot, en self beheer daar oor kon kry. Die inrigting hot nou 'n private inrig-ting gevrord maar het nog in nou verband met die St. Mary's

kerk/

(1) Dymond~ Jeppe Jubilee, 8. ( 2) a. Ibid. , 9.

b. Hamilton: A Transvaal Jubilee, 49. (3) Dymond: Ibid., 10.

47. kerk in Jeppestown gestaan.(l)

(ii) ₁₁St. Mar_x's High School for Girls." Die skool is ook aan die einde van 1887 deur Darragh begin, en ons vind vroeg in 1888 'n advertensie in een van die plaas-like blaaie, wat aandui dat die skoolkamer in die

St. Marykerksaal~ Eloffstraat, op 6 Januarie 1888 na die vakansie ~ heropen.(2) Die bestuurder was die heer Darragh en die skool het onder leiding van mej. Lettie Impey gestaan.(3) Ons aandae word gevestig op die doel-stalling van d skool: ₁₁Thorough English in all its

branches Hith needlework, plain and fancy."(4) Die skool-fooie sou van 10/- tot £1 per maand wissel. Die eerste amptelike aanduiding van die skool vind ons in die

inspeksieverslag van d jaar 1888₇ toe die skoal as die 11Johanne sburg Me is j e school" besl<:ryf is. Die inspeksie wat

op 19 Oktober 1888 plaasgevind het, het aangedui dat die lokaal goed is. Van die drie-en-sestig leerlinge in die skoal was net drie-en-Vyftig teenwoordig op die dag van die inspeks Die leerlinge is in vier groepe verdeel:

Benede Standerd I: Standerd I: II: Standerd IIIg

38 leerlinge.

5 loerlinge. Spel en lees goed. 7 leorlinge. Leesbeginsels goed. Rekene redelik.

3 leerlinge; lees 2 seer goed, 1 nie goed nie. Diktee redelik, Rekene goed, Skrif redelik, Sang net begin, Engels goed,

Frans word geleer? Handwerk vir meis1es

onderrig.(5) Vroeg/

(1) St. Mary's College J~arblad, 1938 (Viering van vyftig-jarige bestaan.) (2) Standard and Transvaal Mining Chronicle,

18 Januarie 1888.

(3) Inspeksieverslag 1888₇ 12. (Die dame het haar eie skoal aan die begin van 1890 geopen.)

(4) Standard and Transvaal Mining Chronicle, 18 Januarie 1888.

48.

Vroeg die volgende jaar is die skoal weer deur die heer Stiemens ge!nspektoer en die siwol is toe as die ₁₁St. Marie High Me is jeschool" be SliTyf. Die dag is net

twee-en-veertig van die vier-en-vyftig Die \verk was bevredigend. (1)

erlinge teem·roord gevind.

. Die skool, alhoewel vir meisies bedoel₇ het ook 'n voorbereidende afdeling vir klein seuntjies gehad.(2)

Dat Darragh op goeie voet met die amptenare verkeer het, is bewys deur sy korrespondensie \vat hy met die

Ondervzysdepartement gevoer hot. Hy het probeer om die wet te gehoorsaam soos hy dit vertolk hot. Leerlinge in die skole het gewoonlik nio lank gebly nie, daar die verblyf van die be-v1oners van werk en salaris afgehang het. As hulle elders beter werk J:;:on aanvaar, hot hullo verhuis. Inspeksies hst oers jaarliks plaasgevind maar kon enige tyd plaasvind en as in a.~geneem word dat die subsidie van die Onderv(rsdcpartement bctaalbaar -vms en afgehang het van 1 _n

gunstige inspeksierapport, verstaan ons dat in die skole van Darragh wel aan die wet voldoen is.

(iii) uSt. Mo.ry t s High SchogJ for j3oys. II Die

lokaal vir die sl;;:ool was ook die St. Maryl:erksaal in

Eloffstraat en het onder die leiding van die heer F. Crane begin. In die advertensie waarna ons verwys het, is bekend gemaak dat gesonde onderr , volgens die model van die

11Home Gramr(jar Schools,

11 _{verskaf sou word, ins lui tendo 'n} deeglike begin in enige van die handelsvakke, met onderrig in Hollands, Frans, Latyn en ho8r matesis vir die leerlinge wat daartoe bevoeg ·Has. Sang sou deel van die leerpl2.n uitmaak. Die skoolfooie het ook van 10/- tot £1 gewissel,

volgens/

(l) Inspeksieverslag 18899 16 - 17.

volgens die ouderdom en standerd van die leerling.(l) Die skoal is ook aan die einde van 1888 geinspekteer, maar is as die 11Presbyteriaansche Jongenschool11 beslr:cryf, moontlik omda t clie slwol in die kerkgebou gehuisve s is voorda t di t na die St. Narykerksaal verhuis het. Herbert Goodwin is

spesiaal deur Darragh na Johannesburg gebring om d skoal oor te neem, en toe hy later sy ervar e in die blad van die Biskop van Pretoria meecleel, vertel hy dat hy in Junie 1888 hoof v.::n skoal geword het.(2) Dit word vermoed dat die meisies~ool groei het en Darragh genoodsaak was om 'n ander lokaal vir sy seunsJ;:ool te soek en dus die skoal in die sbyteriaanse of Skotse kerk laat huisves het. (3) Van die dr -en-tagt loerlinge wat d skoal byge\voon t, was net nege-en-seHentig aanvres Die inspekteur het 32 leerlinge benede standerd II, dert in standerd III en sewent in standerd IV gevind. Die jonger seuns het saam met die me s skoolgegaan. Hier gevind dat bo en benewens gevrone es, skryf en rekon, ook aardryl<skunde en skiedenis van Suid-Afrika, sowel as LG.tyn en boolchou onderrig is. (4) Na d inspek-sie, toe Goodwin sy .::rtikel slcryf hot, het hy meegedeel:

11The school pas sa tis torily the examination of the Government pector, ivho examin.:::d throue;h tho medium of Dutch, and earned thereby the very liberal grant of the Transvaal G0vernment. Their Education Act is a most

liberal and valuable instrument. They grant a liberal support of £3 per per annum to every scholar in the lovlGr standards who puts in fifty attendances during the quarter./

(1) Standard and Transvaal Mining Chronicle~

18 Januario 1888.

(2) Occasional Paper Vol. 1, No. XIV, Mei 1889.

(3) Ibid. Goodwin s~ dat die St. Marylcerksaal gebou \vas om 300 mensa 'n te laat byvroon was vergroot en dus moos die skool.verhuis en amper doodloop as gevolg van d verandcring van lokaal.

50.

quarter.

£5

to those of needy parents 1vho are unable to pay school fees. The only conditions are that

-(1) the school shall open with prayer and the

reading of the Scriptures, and that each denomination shall give its 01m dogmatic instruction and

(2) that Duteh shall be taught to each scholar

claiming the grant."(l) Toe die waarnemende Superintendent Johannesburg besoek t, het hy die skool op 18 Februarie 1890 geinspeldc;or en die slwol as die ₁₁St. Mary Boy's

School" beskryf. Die sl;;:ool het weer van hoof verander en hat onder die loiding van. die eorvr. H.B. Sidwell staan. Die dag was nogcntig van die a8nhondord-on-sestig leerlinge teem..roordig, vyft vms \·mons die reon en ongunstige vmer afwesig. Hy het die \verl;: wat godoen vrord bevredigend gevind, en het gemeld dat d skool bene\·rens die gewone skoolvakke oak Hollands, Engels, Hoog-Duits, Frans, Latyn, Grieks, wislnmde, letterkunde, teken, boekhou en mus k onderr .(2) Hiervan kan afgelei word dat die skoal

gepoog t o~ 8S middelbare skool te dien. In Jaar later,

met die volgende inspoksie op 24 bruarie 1891₂ is die inspelcteur tevrede, m<:\ar ns. die datum is alle subsidie van die skole va.n Darragh vervryder, dao.r hy kleurlinge saam met blankes opgevoed het.

Die Superintendent is deur eer-vr. Darragh in kennis gestel da t hy 1 _{n nm-re skool}

vir seuns onder SY· lniding open het met die naam

11St. Michael's ColJ_e , " ten einde die seuns van 11een

hoogere opvoE:d 11 _{to voorsien. Die skool sou 'n paging} aamvend om behaJwn die vakke vrat sy skoal, die 0St. Mary's School" onderr , los to gee in paedagociek, regsgeleerd-heiden landboukunde.(3) Die hocksteen van die skool is

(1)

(2)

(3)

op/

--·· -.-·~ ... ---.-~-·-

---

--"-··---~-· -·-~

Occasional Paper Vol. 1, No. XIV, Mei 1889. Inspcksieverslag 1889, 16.

OD

7,

Huishoudelike be?alinge voor uSt. Michael's College voor Jongens_1' ingedien op 24 April 1890.

51.

op 11 April 1890 deur Regter Kotze gele,(l) en die skool is vir leerlinge aan die begin van Augustus van daardie

jaar geopen.(2) Die skool het geen inspeksie beleef nie. Toe d skool in 1891 deur 'n inspekteur~ F.P. Crots, B.A., besoek is, het moeilikheid ontstaan wat staatsondersteuning aan Darragh se skole tot 'n einde gebring het. Hierdie skool het wel floreer soos blyk uit die kerklike geskrifte, aangehaal deur eerw. Dymond.(3) Dat d skool self nie die oorsaak van die weiering van die subsidie was nie, is bekend, maar al d skole onder d beheer van Darragh is geraak. Die skool kon nie lank staande bly nie, en het later die eiendom van d onderwyser J. Russouw geword.

(v) Die uPerserverance" Skool. Darragh het self aan een van die grootste opvoedkundige probleme van Suid-Afrika geraak toe hy hierdie skool gestig het. Die skool en St. Cyprian's het vir die eerste keer die probleem van die opvoeding van die nie-blanke kind op die goudveld na vore gebring. In Oktober 1891 het Darragh aan d

Onderwysdepartement bekend gemaak dat hy 'n skool ₁₁net voor armen kinders11 _{sou stig, maar dit sou uitsluitlik vir}

blanke Enge e en Hollandse kinders wees.(4) Die heer G.A. Ode van die Onderwysdepartement het Darragh versoek om so gou moontlik die huishoudelike bepalinge van die skool in te dien, omdat daar tot op daardie tyd geen geval van 'n skool in die rekords van d Onder\-Tysdepar temen t voorkom wat uitsluitlik arm kinders as leerlinge sou he nie. ( 5) Prof. N. Mansvolt het die betrekking van

onderwyshoof/

(1) Miscellaneous Documents: Church of the Province of South Africa. Leer: Education.

(2) OD

7,

H.B. Sidwell - Supt. van Onderwys,

6

Aug. 1890. (3) Dymond~ Jeppe Jubilee? 22.

(4) OD 8, J.T. Darragh - Supt. van OndervDrs, 24 Okt. 1891. (5) OD 221, G.A. Ode - J.T. Darragh, 26 Okt. 1891.

52.

onderwyshoof van die Republiek aanvaar vanaf Junie 1891, en was blykbaar nie tevrede met die stigting van die skoal nie, want daar is seker nie sulke arm mense in die Republiek en hoofsaaklfk in Johannesburg dat die ouers nie eers 'n ietsie tot die skoolgeld kon bydra nie. Om 1-rel aan te dui wat gaande was, word hier die huishoudelike bepalinge van d skoal aangehaal:

,~ a. Deze school volgens wet gehouden zal worden. b. Deze school is bestemd voor de arms klasse

van Hollandsch of Engelsch sprekende kinderen, slechts inboorlingen of naturellen(l)

uit-sluitende. Deze klasse van kinderen moet zich nu het slechtse onderwijs laten welgevallen. 2. De Schoolgelden zullen zeer gering /6(d) per

we voor kinderen van den leeftijd van zes tot twaa , en 1/- per week voor kinderen onder zes of boven twaalf. Slechts eenige van armsten zullen, indien zulks nodig is, vrij worden toe laten, om te verhinderen dat de ouders zich as bedeelden rekenen of slacht-offers van het gouvernement maken.

3.

Godsdienstig onderwijs zal een uur per dag geven worden aan de onkundigste en een halfuur aan hem die meer gevorderd zijn.

4.

De school zal met gebed opend en sloten worden.

5.

De kinderen zullen een goed elementair onder-wijs ontvangen met zingen, gimnastiek en hand-werken.

6. Zoovel jongens als meisjes zulle toegelaten worden.

7.

Het onderwijs

(1) Ek onderstreep.

zooveel mogelijk in het Hollandsch/

•

53.

Hollandsch gegeven en waar de kinderen het

Hollandsch nog niet kennen, zal het hun dagelijk onderwezen worden.

8. De schooluuren zullen zijn van

9

v.m. tot 1.30 n.m. 9. De school zal den 2den November 1891 geopend

worden." ( 1)

Aan Darragh is teruggeskryf dat die skoal nie aange-neem kan word voordat die skoal volgens die wet gere~l

word nie, want in die huishoudelike bepalinge is geen aan-duiding gegee wie die onderwysers sou vrees nie, en watter kvmlifikasies hulle besit nie. (2) Toe die sertifikaat van mej. E. Ham ingedien is - sy sou die hoof van die skoal

vree s - kon nie van die sertifikaa t ui tgemaak word of die dame bevoeg \vas om deur middel van Hollands onderrig te gee nie. Intussen sou die skoal 'n toelae toegestaan word tot die eerskomende inspeksie.(3)

Toe inspekteur Crots sy inspeksie van Johannesburg begin het, het hy iets onaangenaams ontdek en skryf aan Mansvelt dat hy die skoal nagegaan het en: ,heel toeval-lig hoorde ik van eene school voor kleurlingen in Ferreiras-kamp die Regeeringstoelage krijgt. Ik \vist natuurlijk dat dit met de Wet in strijd was. Op mijn lijst van gesubsi-dieerde scholen staat de naam van mej. E. Ham. Gisteren

(Vrijdag) zocht ik voor de school, en tot mijne verbasing kwam ik op die doelde kleurlingen school af. De school draagt den naam van Perserverance school, - leerlingen op het register / 0

O(l' tegenwoordig

38.

Moet ook deze school ge!nspekteerd worden? Sedert wanneer krijgt

deze/

(i) OD 13. Schoo:], (2) OD 221, (3) OD 221,

Huishoudelike Bepalinge voor het Perserverance gedateer 28 Oktober 1891.

G.A. Ode - J.T. Darragh, (ongedateer)

54.

deze school subsidie?"(l) Die brief het Mansvelt ontstel ;;vant die Maandag, die dag ;;.raarop hy Crots se brief ontvang

t, is 'n br f aan Darragh gerig: _!I t is voor den Superintendent van Onderwijs een pijnlike ervaring

moeten vernemen dat een school die cok onder uwe leiding staat, uit k~ourling lserlingen is samengostel, terwijl

j zoo goed ieder Schoolbestuurdor weet dat deze s t zich in t geon enko opzicht bemoeit met t

onderwijs, ander dan aan kinderen van blankcn gegeven.

ds krcog klc"-lrl school 1_{da Perservorance School'}

over de November en Dosembcr op onvrettige wij se

£ • 2. 0 voor subsidic. In de huishoudelike bepalingen dien school 1ooft ~ij nadrukkclijk ~slechts inboorlingen of naturG to zullon uitsluiten van die school.' Hoe

gij aan do~e beloftc boantwoord hot, t ik gaarne tor mGdedeling aan u over. Bovendion kunt gij sto geen onvretendhe op ' t punt Jcvre s s voorgeven, sien reeds voor ruim con jaar de hccr de Jonge, Inspectour van Schol.::m₇ 1-::leurlingen vind in een uwor scholen en u daarop

vle e s • 11 _{( 2 ) selfdertyd is aan Darragh meegedeel dat}

•

allo skoolsubsidic vir d skool gcweier is.(3) Dat die Onderwysdepartement n mot die toostand tEJvr -vras niG,

is aangedui dour die oorhandiging van dio saak aan die Staa tsprolrureur om vcrder op to tree. (4) Sy advies vTas

dat subsidio nie langer aan skole van Darragh toegeken kon word nio, tensy be;;·rys lower kan word dat al die leerlinge -vrat die by·Hoon ;;·;el tot die blanlw bevolking gereken kan word. ( 5)

(vi) / ••

___

.._.,_~.-_ .._.,_~.-_ + _ _ _.__... _ _

--~--~ ~··----; --~~ ---...~ .... ~----~·-- -~~-·

(1) OD 13' FuP. Cro

-

N. lviansvelt, 20 Feb. 92. (2) OD

'

226/92 G,A. Ode

-

J.T. Darragh, Feb. 1892.

(3) OD 2

'

Dienstolegra~Mansve

-

Darragh, Feb.l892.

(4) OD 2

'

267/92 G.A. Ode

-

s

tsprocureur, 2 Maart 1892.

(5) OD

55.

(vihSt. Cyprian's Schoo6." skoal was in Velskoendorp net ten weste van Brickstands en Burghersdorp gelee en is blykbaar in 1890 stig. Die skoal t onder die beheer van Vader Shavl van die Anglikaanse kerk staan en is bygewoon deur kleurlinge, Indiers, Bantoe en blankes, almal in dieselfde klaskamer.(l) Die hoofonder,.zyseres was mej. Emma Shaw, bygestaan deur mej. Soamers. Dit is die skoal 1..rat De Jonge besoek het, en waarna Mansvel t in sy brief' vervrys. D enigste spoor in d inkomende stukke van die Ondervzysdepartcment is die brief van De Jonge

waarin hy nelding maak van sy besoek. Hy skryf: Heden,

If

na eene school alhier geinspecteerd te hebben, hoorde ik van twee onderwijzers, van de 1 _{int Cyprians Mishion}

School'~ ook subsidie van het gouvernement ontvangt. Ik ben de onderwijzers opzoeken en zij ft mij verteld, en daar zijn getuigcm voor, da t zij alreeds subsidie ont-vangt h2ef":;: en wat is nu het 1? Al leerlingen zijn kleurlingen. Sinds wanneer geef de geering onder-steuning aan de Zend scholen voor bastaards en kaffers? Mijne gedacht is, dat John Darragh bedrog eft

pleegd. rr (2)

Die skoal is nie in geskrifte van Darragh gemeld toe hy aan die Onderwysdepartement geskryf het.

Alhoewel die skoal geen ondersteuning van staatswee ontvang het nie, het hy voortbestaan en is tydelik deur die oorlog

sluit. Na die oorloc: hy vTeer deur die East Green-open. (3)

(Yii) Di.E? __ OQvo_~dklJ.IlQ._~_)!_srJ:L..Y_!';l.n eerv1. Darragh. Darragh het besef dat daar talle kinders saam met hul

ouers/

~---~---(1) Koerant uitlmipsel: Brief van A.S. Vil-Nkomo insake St. Cypr 'sin leer 968. 221 van die Strange

biblioteek.

(2) OD

7,

C.Ge de Jonge - H. Stiemens, 25 April 1890.

56.

ouers in die goudstad aangekom het en dat daar geen skole vir hulle was nie. Dat d kinders op die strate moes versleg, het hom gehinder en dus het hy onder leiding van sy kerk soveel l:inders in d skole probeer plaas as wat hy kon. Onder-v1ys was nie verpligtend nie, maar 1 _{n paging} kon aangewend word om diegene te lp wat dit die nodigste gehad het. Buite:n die suiwer Anglikaanse inrigtings soos

d St. Maloy s het ons ook die Perserverance en Sto Cypr~an skole wat die minder bevoorregtes wou help.

D~2r is min aanduiding gee van wie blank en wie nie-blank

~ct ook in sy Onsektariese skoal die

k~ndors ~~ twA~ groepu verdeel: Engels of blanke kinders, ::'U.'do J:incler s. ( l) Dat Darragh soms teen

:e

te verskaf ~ doen n afbreuk aan sy groo·c .,.;c: t hy verrig het om skole te stig nie.

~~:!.o1:::\ eli:: mynlcommissaris, het Darragh aan

Man~valt voar s l die nm·JS Superintendent sy

betrek-se ~ 11hij (Darragh) heeft sedert

ki~g ~an~~~r net en

1887

veel gedarrn aan het onderwijs ~n w2s cen Cer eerste Engelsche leeraren die met mar;t >c"' :: de .·::1goJsch sprekende kinderen in

laten eren.11₍₂₎

(c)

l) _{IIc•llandse k,.~rlm het oo};: gevoel dat d taak}

ouers tuishoort, en dat dit c1 so plig is om toesig oor die werk te hou. Die derde vraag van die doopsformulier wat aan d ouer.s r;es l is, is cf l:•llle die kind in die loer van die

Christelike/

(1) OD

7.

Sch8olverslag van de Onsectarische School, Johannesburg van den 6den Hei tot den

5

den

Juli~

1389.

( 2) OD 8, J. l:aoff - 81..:pt. van Onder-v.rys,

5'1.

Christelike kerk sou lant onderr .(1)

Die eerste skool van Johannesburs is deur

ds. J.N. Martins van die Ned. Herv. of Geref. Kerk ~n die roep. Ds. Martins was in die jaar 1887 nog nie bevestig nie, alhoewel hy hom hier op die goudveld in 'n werkkring bevind het. Die godsdiensvers van die ge:rJeente Johannesburg vir 1888 vJat onder ds. H.S. Bosman₉ die gemeente se konsulent, gestaan het, gee die opvoed-kundige uerk wat die gemeente cedoen het, soos volg "t.veer:

f!Wat word in u gemeente gedoen voor het onderwijs der jeugd? (Antwoord.)?

Hoeveel onderwijzers zijn er? (Antwoord.)? HoGveol word naar schatting onderwezen?

(Ant,,voord)?11 ₍₂₎

Die konsulent het blykbaar nie veel kennis gedra van die slwol van Harper Riley? wa t in die le~-re geroep is as gevolg van d pog s van ds. Martins. Toe die skole begin het₉ t aadslede ge\·roonl op die sY:oolkommis-sies gedien, en dus het die rk indirekte invloed op die skool uitgeoefen. Ons merk verder op dat die grootste aantal van die skole, 1-mt Hollands as mediu;T.. gebruik het, gelee 1·Jas in die dele van Johannesburg •:Jat die digste

bevolk was, waar die werkers en arm mense gewoon het. In die dele bevJOon deur die ui tlancler, is daar min slwle

gevind, daar die kinders gewoonlik na een van die Engelse skole gestuur is. Die ryk inwoners van Johannesburg het nog hul kinders in Engeland laat opvoed₉ terwyl die

uitlanders wat hulle hier kom vestig het maar gebruik maak het van d kerk- en ander skole.(3)

A an/

---·---·-·- ----·-

···-·---·---··---·--(1) Die rymde Psalms, 120. Formulier om die Heilige Doop aan die kinders te bedien.

(2) Godsdiensvers van Johannesburg voor het jaar 1887. (3) Star, 22 September 1902.

58.

Aan die begin van

1887

is grand deur die Ned. Herv. of Geref. Kerk aangevra sodat 'n kerk vir die plaaslike lidmate gebou kon word.(l) In die gebou is die eerste

skoal op

15

Junie

1887

geopen.(2) Ds. P. Postma, predikant van Pretor , het op

1

April

1887

aansoek gedoen om 'n

standplaas vir 'n kerkgebou, en is op 26 April

1887

'n standplaas (No.

88),

net soos die ander kerke, toegeken. Terwyl die Anglikaanse en Rooms-Katolieke kerke regstreeks opgetree het, het d h;ee Hollandse kerke hul belangs

1-ling getoon in alle Hollandse skole wat gestig is. Be hal-we die thal-wee kerkskole is min gedoen om verdere skole onder die beheer van die kerk te stig.

(i) .Q_qewerr{lentf)_li,Qol-3- Johannesbur_g. Die ontstaan van die skool is reeds beskryf.(3) Hoe lank die skoal staande gebly het, is onbelccnd. die godsdiensverslag van

ds. Martins van

1890

kom die skoal nie voor nie, en alhoewel die bande van die OncLerwysdepartement nagegaan is, is geen spoor van die sL:ool te vind nie, sodat vermoed word dat hy ondergegaan het. 'n Ander skoal het v1el in die lokaal begin, d belc:mde Opvoedingsinsti tuut. Dat die skoal aan die begin van

1888

v'el nog hestaan het, is in die inspeksieverslag vir die jaar

1887

aangedui. Die skoal is op

25

Januar

1888

geinspekteer en die heer C.J.Maritz, wat vanaf November

1887

aan die skool verbonde was, het op

16

Januarie

1888

d hoof van die skoal geword. Hy is deur mej. H.E. Rathmann bygestaan. Die skoal is in

die kerlcgebou van die Ned. Herv. of Geref. gemeente gehuis-ves, vraar daar ,,1el rui:mte ~>ras, maar nie doelmatige meubels vir 'n skool Selfs geen skryfbord was to vinde nie, dog die

(1)

(2) (3)

Gray: Payable Gold,

159.

Ibid., 209 - 210.

a. Ibid.,

160.

b. Vide Hoofstuk II,

33 - 35.

5

C•

'J·

dog d inspekteur t rJ:Lo ·~·rerk van die nege-en-twintig leerlinge teenwoordig edigend gevind. In d rapport

t die inspekteur skoolwet insake d

aangedr mediuP1 toe

dat Art.

7

van die as moes word~ tervzyl kerkmusiek onderri:; en e klasse behoorlik ing moes vJOrd. ( 1) ie L3 eerste aanduiding dat die toe-komstige skole, sowel ~s di~ een, meer tyd aan die vreemde taal ls bes e het as aan die landstaal self.

Die Gereforme kerk het eers in Oktober 1890 'n skoal in Johannesburg onder leiding van mej.

c.

Stroebel op Die

eformeerde gemeente Johannesburg was blykbaar kleiner as die igde Kerk, ma~r die skoal is met 22 leerlinge begin. (2) Ons op clat voorsitter van die 1, G.L. van der Walt₇ vanaf J1.mie 1887 die hoof van die

idelbergse dorpskool \I2,S, r:1aar ,,,at hom nOll die

gaud-veld kom vestig t. (3) Toe skoal op

4

November

1890

deur d inspekteur be sool\: , hot hy dertig leerlinge daar gevind en die is as seer element~r beskryf. Dit is verstaan, daar die skoal nag net een maand

bestaan het. Of skoal lank daarna voortbestaan het, is nie bekend 1_{n brief van mej. Stroebel}

aan die er Stiemens in verband met haar toelae, hoar ons nie moor van die skoal nio. Ons moet dat daar greet vertraging van d uitbetaling van idie was, en meer as een keer moes die meeste van skole aansoek om die geld doen. Wrywing het onder die Hollandssprekendes ants en dit blyk dat d Gereformeerde Kerk d

Fordsburc: Publiel::e skoal ondersteun het in tees lling met

(l) Vlde Hoo tuk II,

_{- 35.}

rslag

1887,

')1 _{,_4-.}

(2) Inspeks (3) a. Ibid.

b. Inspeksieverslag 1888, 13.