Jaarverslag
Grijs, Groen & Gelukkig 2016
Met het project Grijs, Groen & Gelukkig wil IVN met ondersteuning van de Nationale Postcode Loterij tienduizend ouderen een gelukkige oude dag bezorgen door hen de positieve effecten van de natuur te laten ervaren. Dit doen we door de omgeving rondom zorginstellingen fysiek te vergroenen en een natuurrijk
activiteitenprogramma aan te bieden. Met hulp
van betrokken zorgverleners, mantelzorgers,
vrijwilligers en omwonenden willen we
ouderen laten genieten van natuurbeleving,
beweging en buitenlucht.
Grijs, Groen & Gelukkig | Jaarverslag 2016 In het tweede jaar van Grijs, Groen & Gelukkig lag de
focus op het aangaan van samenwerkingsverbanden met zorginstellingen. In samenwerking met ActiZ is een oproep verstuurd, waar enorm veel respons op is gekomen: meer dan honderd instellingen toonden interesse. Vervolgens hebben er gesprekken
plaatsgevonden om de juiste instellingen te selecteren. Bij de beoordeling van de aanvragen is besloten om het aantal koplopers niet tot zes te beperken, zoals aanvankelijk was voorgesteld, maar het enthousiasme te benutten en verder te gaan met 22 koplopers. Vanuit deze groep zijn tien ambassadeurs geselecteerd, verspreid over het land. De ontwikkelingen bij deze instellingen
zullen via diverse media nadrukkelijk in het zonnetje worden gezet om zo weer nieuwe partners te werven en enthousiast te maken.
Maatwerk en commitment
Per instelling is op basis van de wensen en intenties een voorstel op maat gemaakt. Financiering kon deels geboden worden vanuit de middelen van de Nationale Postcode Loterij, maar altijd werd minimaal 50% co-financiering gevraagd vanuit de instelling.
Voor een aantal geïnteresseerden bleek dit een struikelblok, en een paar keer kwam daardoor geen samenwerking tot stand. Voor anderen bleken de
extra middelen beschikbaar uit het programma
‘Waardigheid en trots’ een goede manier om co- financiering vanuit de instelling mogelijk te maken.
Dit betreft een programma van het ministerie van VWS; een initiatief van staatssecretaris Van Rijn. In andere gevallen werd, soms met onze steun, gezocht naar co-financiering vanuit andere organisaties en instellingen (zoals provincies en fondsen, bijvoorbeeld het Oranjefonds). De uitgewerkte samenwerkingsverbanden werden tot slot in een overeenkomst vastgelegd.
Met de samenwerkingsovereenkomsten die per begin 2017 zijn getekend (of gepland staan te worden
Activiteiten 2016
Grijs, Groen & Gelukkig | Jaarverslag 2016
getekend in de eerste twee maanden van 2017) is een totaalbedrag van € 1.009.000 gemoeid. Bijna de helft daarvan, ruim € 500.400, werd ingebracht als co- financiering van andere partijen, grotendeels door de zorginstellingen.
Duurzame partnerships
In 2016 zijn op deze wijze afspraken gemaakt met 22 instellingen, waarmee een traject van vergroening bij 35 zorglocaties is gestart.
Verschillende instellingen hebben namelijk meer dan één locatie. Onze koplopers zijn:
• Stichting Hervormd Centrum Pennemes, Zaandam
• ViVa! Zorggroep, Heerhugowaard en Heemskerk
• Van Hollant Craenenbroeck, Heiloo
• Brentano, Amstelveen
• De Zorgcirkel, Purmerend
• Cordaan, Amsterdam
• Sûnenz ZuidOostZorg, Drachten
• Palet, Leeuwarden
• Treant Zorggroep, Hoogeveen
• Meriant, Wolvega
• Woonzorg De Berkenhof, Havelte
• Dignis Lentis, Norg
• Het Zand, Zwolle
• Zorggroep Raalte, Raalte
• De Posten, Enschede
• Linge’s Zorglandgoed, Rumpt
• Ruitersbos, Breda
• Vitalis, Heerlen
• Vitalis, Eindhoven
• Pieter van Foreest, Delft
• Het Parkhuis, Dordrecht
• Libertas, Leiden
Vergroening
In de samenwerkingstrajecten met de 35 locaties zal gaandeweg gewerkt worden aan de vergroening van de zorg. Behalve fysieke vergroening, optioneel binnen en/of buiten de zorglocatie, gaat het daarbij om de ontwikkeling van een kalender ‘groene dagbesteding’ en het verzorgen van diverse cursussen. In het kader van dit laatste zijn in 2016 twee cursussen ontwikkeld en getest:
• De basistraining ‘Grijs, Groen & Gelukkig’ voor zorgprofessionals.
• De training ‘Natuur doet goed, ook voor mensen met dementie’, specifiek voor (zorg)vrijwilligers en mantelzorgers.
Daarnaast werden diverse trainingen die in het kader van het programma ‘Groen Verbindt’ mede door IVN worden verzorgd, opgenomen in een trainingsaanbod voor instellingen.
Kalender ‘groene dagbesteding’
Het totale aanbod van IVN is opgenomen in een Grijs, Groen & Gelukkig-portfolio, dat steeds verder vorm krijgt. Naast de opties voor fysieke vergroening en diverse cursussen, staan daarin ook suggesties voor allerlei groene natuurbelevingsactiviteiten die onderdeel kunnen gaan vormen van een kalender
‘groene dagbesteding’. Hierbij denken we aan een kalender waarop bijvoorbeeld elke twee weken iets te doen staat aangegeven op het gebied van groenbeleving. Het portfolio biedt een keur aan mogelijkheden, waaruit op basis van de wensen van bewoners en medewerkers een keuze gemaakt kan worden.
Grijs, Groen & Gelukkig | Jaarverslag 2016
ActiZ en NED7
In 2016 is verdere invulling gegeven aan de samen- werking met ActiZ en NED7. Als brancheorganisatie heeft ActiZ een uitgebreid netwerk in de zorgsector.
De leden van ActiZ zijn actief op het terrein van thuiszorg, verzorging en verpleeghuiszorg. ActiZ is een natuurlijke partner voor IVN, vanwege het gedeelde belang om ouderen te verzorgen in een gezonde omgeving, waar natuurbeleving, goed en gezond eten en aandacht voor de wensen van de cliënt centraal staan.
Met NED7 biedt ActiZ sinds 2015 een interactief en crossmediaal platform dat ervoor zorgt dat
iedereen die geïnteresseerd is in ‘healthy ageing’
en betrokken bij onderwerpen die spelen bij het ouder worden, op een (inter)actieve manier over de thematiek geïnformeerd wordt. Het gaat om de volgende thema’s: ‘Gezond leven en ouder worden’, ‘Samen met elkaar zorgen voor morgen’,
‘Betrokkenheid bij eigen leefomgeving’
en ‘Verbinding tussen generaties’.
Vanuit deze parallel lopende programma’s zijn IVN en NED7 in 2016 een samenwerking gestart (verwoord in een overeenkomst). Eind 2016 is op basis van een evaluatiegesprek besloten de samenwerking voort te zetten in 2017. Deze samenwerking is gericht op:
Voorbeelden van activiteiten uit het Grijs, Groen & Gelukkig-portfolio:
• Natuurkoffer
• Biowalking voor ouderen
• Visserslatijn
• Mantelzorgdagen
• Boerderijbezoek
• Dierentuinbezoek
• Zonnebloemen kweken
• Bomen schilderen
• Geurenlotto
• Natuurbingo
• Fysieke vergroening in de vorm van een plantenwand, daktuin, beleeftuin, etc.
• Tuinkaart voor de eigen tuin
• Training ’Natuur doet goed, ook voor mensen met dementie’
• Het zichtbaar maken van Grijs, Groen & Gelukkig, haar ambassadeurs, groene zorginterventies en gezonde manieren van ouder worden voor een breed publiek; zowel professionals werkzaam in de zorg als mensen daarbuiten.
• Voor IVN betekent de samenwerking dat gebruik kan worden gemaakt van de expertise bij NED7/
ActiZ in de zorg en toegang tot de sector. De resultaten van Grijs, Groen & Gelukkig komen daarmee voor een brede doelgroep in de zorg in beeld en de inhoud van de informatie snijdt hout.
• Voor NED7/ActiZ betekent de samenwerking met IVN dat interessante ervaringen vanuit de sector ouderenzorg binnen het programma Grijs, Groen
& Gelukkig worden toegevoegd aan de content van NED7.
• Het leveren van een bijdrage aan de community van IVN rondom het thema Natuur & Gezond- heid door middel van het produceren van bovengenoemde content.
Waardigheid en trots
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de TaskForce
‘Waardigheid en trots’ bieden met het vernieuwingsprogramma ‘Waardigheid en trots’ aan 200 verpleeghuislocaties ruimte om hun ambitie om best practice te worden, waar te maken. Dit sluit goed aan bij het programma Grijs, Groen & Gelukkig. IVN heeft diverse instellingen geholpen om aanspraak te maken op deze middelen.
Zichtbaarheid en netwerkbuilding
Naast het aangaan van partnerships heeft IVN in 2016 ook diverse activiteiten ontplooid om Grijs, Groen & Gelukkig in de praktijk neer te zetten, te bouwen aan een netwerk op locatie en aan zichtbaarheid.
Dag van de Mantelzorg
Op dinsdag 8 november 2016 werd een Mantel- ontzorgdag gehouden bij Zorgspectrum het Zand in Zwolle. Een moment van ontspanning en waardering
voor mantelzorgers. Ook Koffietijd was aanwezig om de mantelzorger in het zonnetje te zetten.
In samenwerking met IVN werd onder meer een beleeftocht over het landgoed Zandhove gehouden.
Na een gezellig diner konden de mantelzorgers
’s avonds een bezoek brengen aan het Mantelzorg Ontmoetingscafé waar verder in werd gegaan op het thema ‘natuurbeleving’. De dag werd muzikaal omlijst door troubadour Rob Krot. De aanwezigen waren erg enthousiast. Koffietijd-presentatrice Loretta Schrijver liep mee tijdens de natuur- wandeling over het landgoed. Ze deed hiervan verslag en dit werd op de landelijke Dag van de Mantelzorg uitgezonden in Koffietijd.
Visserslatijn
Een andere Grijs, Groen & Gelukkig-activiteit was Visserlatijn. Zo’n twintig bewoners van de vijf Tangenborg-tehuizen in Drenthe en Groningen voelden zich in zomer van 2016 als een vis in het water. IVN en Hengelsportfederatie Groningen Drenthe werkten samen om de ouderen een geweldige dag te bezorgen. Tijdens het visuitje aan de visplas Emmer-Compascuum kon men even onbekommerd met elkaar genieten van de natuur. Zowel reguliere senioren als mensen die door gezondheidsproblemen binnen de Zorggroep wonen, konden plaats nemen aan de waterkant om een hengeltje met elkaar uit te gooien. Terwijl sommige deelnemers liever stilletjes genoten en helemaal opgingen in het vissen, pronkten andere die middag met hun vangsten. Eén ding hadden ze echter met elkaar gemeen: een glimlach van oor tot oor. Ook kinderen zijn altijd welkom om zich aan te sluiten bij zo’n visuitje. Een geweldige combinatie, aangezien zij vaak goed omgaan met ouderen (ook dementerende). Deze twee generaties hebben een
Grijs, Groen & Gelukkig | Jaarverslag 2016 positieve invloed op elkaar. Het septembernummer
van Hét Visblad heeft een artikel gewijd aan project Visserslatijn.
Biowalking
Op vrijdag 22 januari 2016 vond de eerste IVN Biowalk voor ouderen en mindervaliden plaats in het Limburgse Lomm. Twaalf deelnemers maakten onder begeleiding van een fysiotherapeut en een IVN Natuurgids een wandeling georganiseerd door IVN Limburg in samenwerking met KBO Lomm. Doel van de pilot was te onderzoeken hoe de bestaande IVN Biowalks aangepast kunnen worden voor deze doelgroep en waar de behoeften liggen. Zo maakt IVN een groene activiteit op maat om aan te bieden binnen Grijs, Groen & Gelukkig; toegesneden op de wensen en mogelijkheden van cliënten in zorgcentra.
Om vragen van wandelaars te beantwoorden aangaande het onderwerp ‘beweging’, liep fysio- therapeut Olga Hoogers mee. IVN Natuurgids Daan Strelitski vertelde alles over natuur-, leer- en eetpad
‘Volg de Das’. Een volgauto reed mee om eventuele afvallers op te vangen. Dit is een belangrijk aandachts- punt voor deze doelgroep en helpt mensen over de drempel heen. De pilot was zo’n succes dat in de regio direct nog vier Biowalks zijn ingepland voor het jaar 2016.
Thea Jetten, IVN Regiocoördinator Grijs Groen &
Gelukkig regio zuid:
“Door de afleiding konden deelnemers hun
grenzen verleggen. Ze kregen vertrouwen in
de begeleiding en durfden langer en verder
van huis af.”
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat genieten van de natuur, bewegen in de natuur en de sociale ontmoetingen die plaatsvinden tijdens natuurbeleving een positief effect hebben op de gezondheid en het welzijn van ouderen. Helaas is de praktijk voor veel ouderen in zorgcentra vaak nog anders: een op de tien tehuisbewoners komt helemaal nooit buiten, een op de vijf minder dan één keer per maand, en bijna een op de drie bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen in Nederland is eenzaam. (Bronnen: Nivel, Ouderenfonds, TNO)
We zijn steeds meer overtuigd van het belang van onderzoek naar de mogelijke bijdrage van groen(beleving) aan het welzijn van ouderen. Alleen door concreet bewijs maken we grotere kans dat groen- en natuurbeleving structureel erkend wordt als essentieel in de zorg. Vanuit Grijs, Groen &
Gelukkig participeren we daarom actief in diverse onderzoeksprojecten. Hieronder een greep uit een aantal lopende onderzoeken uit 2016.
Plantenwand voor een gezond binnenklimaat
Dr. Charlotte Lelieveld, Wageningen Envrironmental Research; Prof dr. Bert van Duijn en dr. Wessel Holtman, Fytagoras Plant Science
De luchtkwaliteit op verpleegafdelingen heeft veel invloed op het binnenklimaat. Door urineverlies en chemische schoonmaakmiddelen kan het binnenklimaat negatief worden beïnvloedt. Met een
plantenwand worden schadelijke stoffen verwijderd op een esthetisch fraaie en tegelijkertijd duurzame manier. De plantenwand zorgt voor een gezonder binnenklimaat. In dit kader zijn we blij te kunnen participeren in het onderzoeksproject ‘Planten voor een prima binnenklimaat’ van Wageningen Environmental Research (voorheen Alterra), in opdracht van TKI-TU. Betrokken partijen zijn naast IVN ook Fytagoras, Donkergroen, Productschap Tuinbouw, Royal Flora Holland, et cetera. In dit project wordt onderzoek gedaan bij ongeveer vijftien bedrijven, waaronder zeven zorglocaties, die participeren in Grijs, Groen & Gelukkig. Hiervoor worden plantenwanden aangebracht in (meestal) de gezamenlijke huiskamers van groepen ouderen, waarna gekeken zal worden naar de effecten op het klimaat en het welzijn van de ouderen.
Minder medicatie, meer groen
Dr. Alistair Niemeijer, Medische Ethiek, Universiteit van Humanistiek
Samen met de Universiteit van Humanistiek onderzoeken we of de inzet van meer groen in de binnenruimtes kan bijdragen aan een hogere kwaliteit van leven, minder dwaalgedrag en beter doorslapen voor mensen met een psychogeriatrische aandoening. Gedurende drie maanden worden middels observaties en digitale polsbandjes de volgende aspecten gemeten:
verschillen in psychosociale en fysieke variabelen (hartslag en slaappatronen), dwaalgedrag en fysieke onrust bij meer groen in de binnenruimtes. Als
Harde cijfers en zachte verhalen
Grijs, Groen & Gelukkig | Jaarverslag 2016 de uitkomsten dit ondersteunen kan groen een
standaardinterventie worden om de inzet van fixatiemiddelen, slaapmedicatie of andere medicatie te vermijden of te verminderen.
Wandelen in het Groen
Dr. Jolanda Maas, Omgevingspsychologie, Vrije
Universiteit en drs. Daphne Meuwese, student Klinische Psychologie, Universiteit van Amsterdam.
IVN zet verschillende wandelprojecten op in het groen voor ouderen. Dr. Jolanda Maas voerde eerder een evaluatieonderzoek uit naar de ervaringen met en effecten van IVN Biowalking: wandelingen in de natuur voor, in dit geval, mensen met diabetes type 2. In deze nieuwe studie worden meerdere effecten van wandelen in een groene omgeving gemeten: mentaal en fysiek welbevinden, toename van interactie tussen cliënt en professional, tonen van eigenheid door cliënten en het effect op de dimensies ontroering, ontspanning, herinnering, activatie en ontspanning. Daarnaast zal – als onderdeel van een scriptieonderzoek – onderzocht worden wat het effect is op het kortdurend verzuim van medewerkers en het aandachtsherstel.
Groene Verhalen en beleving
Dr. Jolanda Maas, Omgevingspsychologie, Vrije Universiteit
De Natuurkoffer is een koffer vol natuurproducten om dementerende cliënten de natuur te laten beleven zonder dat zij daarvoor de deur uit hoeven.
Vrijwilligers van IVN trekken met deze koffer langs zorgcentra om de zintuigen en herinneringen van bewoners met dementie te prikkelen. De
Natuurkoffer is ontwikkeld door IVN. Onderzocht wordt of dit instrument ook aantoonbaar effect heeft op het welzijn mensen met dementie. De Vrije Universiteit zal onderzoeken of de effecten meetbaar zijn op basis van observatie, interviews en cognitietesten.
Effecten van een zorgboerderij op een dak
Het Verweij-Jonker Instituut
De heilzame effecten van zorgboerderijen zijn al langer bekend. Maar het is niet altijd mogelijk voor verpleeghuiscliënten om naar buiten te gaan bijvoorbeeld vanwege veiligheid en dwaalgedrag, zoals wanneer de instelling in een stedelijke
omgeving ligt. Daarom wil Zorginstelling Pennemes in Zaandam een veilige buitenomgeving creëren binnen haar stedelijke omgeving. Het dak zal ingericht worden als een echte zorgboerderij voor cliënten en buurtbewoners. Dit project wordt ondersteund door Het Oranjefonds, IVN, Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid, de
Milieufederatie Noord-Holland, gemeente Zaanstad en Provincie Noord-Holland. De socio-
maatschappelijke effectstudie wordt uitgevoerd door het Verweij-Jonker Instituut.
Groene initiatieven voor thuiswonende ouderen
ZonMW, dr. Jan Hassink, Wageningen Universiteit en dr. Lenneke Veendrager, Wageningen Universiteit Dagbesteding is belangrijk voor thuiswonenden met dementie en hun mantelzorgers. Toch maken weinig mensen er gebruik van omdat het niet aansluit bij hun behoeften. Er komen steeds meer groene initiatieven in de stad die een welkome aanvulling kunnen zijn op het reguliere aanbod van dagbesteding. Probleem is dat er nog weinig bekend is over de diversiteit en waarde van deze groene initiatieven in de stad, gemeenteambtenaren zijn onwetend wat betreft de potentie hiervan en veel groene initiatiefnemers weten de weg naar de zorg niet te vinden. In
dit project onderzoeken we de kwaliteiten van verschillende soorten groene initiatieven in de stad voor verschillende groepen ouderen met dementie en hun mantelzorgers.
In 2016 is Grijs, Groen & Gelukkig meerdere malen positief in het nieuws gekomen:
• Twee items in Koffietijd, op 16 mei 2016 (248.000 kijkers) en 10 november 2016 (252.000 kijkers).
• Een item bij Vroege Vogels, op vrijdag 26 januari 2016: http://vroegevogels.vara.nl/nieuws/grijs- groen-en-gelukkig.
• Het persbericht van 21 september is opgepikt door diverse dagbladen, regionale media en vakbladen (waaronder De Stentor, Nederlands Dagblad, Skipr en Waardigheid en trots).
• Er zijn tien feestelijke kick-off-momenten bij koplopers georganiseerd waar regionale pers bij aanwezig was.
• Er zijn vijf filmpjes gemaakt in 2016: drie door NED7 en twee door IVN zelf (in totaal 2732 weergaven).
• Op social media kwam het thema ook tot leven.
In 2016 waren er maar liefst 1.040 berichten en interacties met #GrijsGroenGelukkig, plus nog 510 berichten over Grijs, Groen & Gelukkig.
Conferentie
Op donderdag 17 november vond in Utrecht op het landelijk kantoor van ActiZ het symposium ‘Op weg naar een groene ouderenzorg’ plaats. Tijdens een inspirerende ochtend presenteerden de eerste twintig koplopers in een korte pitch hun plannen omtrent vergroening van de zorg. In de middag ging de aandacht uit naar wetenschappelijk onderzoek
dat gekoppeld aan Grijs, Groen & Gelukkig
plaatsvindt. Diverse gerenommeerde Nederlandse wetenschappers presenteerden hun onderzoek en de eerste resultaten naar de effecten van groen op de gezondheid.
Wetenschapsjournalist Mark Mieras onderschrijft in zijn keynote de grote invloed die een klein beetje groen al op de gezondheid kan hebben, zoals minder stress, meer gerichte aandacht en een verhoogde hersenactiviteit. Volgens Mieras is het hebben van groen om je heen dan ook van wezenlijk belang, waaronder in de ouderenzorg: ‘’Net als voor kinderen, geldt ook voor ouderen dat zij afhankelijk zijn van anderen en zelf weinig invloed hebben op hun leefomgeving’’.
Pers en publiciteit
Grijs, Groen & Gelukkig | Jaarverslag 2016
NED7
Op NED7 verschenen in 2016 twintig artikelen over Grijs, Groen & Gelukkig. Daarnaast werd bij acht artikelen een banner van Grijs, Groen & Gelukkig getoond met een link naar relevante content over dit project.
• Gemiddeld bereik per bericht op Facebook: 4.324 mensen.
• Best scorende artikel: ‘Groene ouderenzorg de toekomst’, met een bereik van 10.272 mensen.
• Gemiddeld aantal clicks per bericht op Facebook:
249.
• Best scorende artikel: ‘Ouderen gelukkig door natuur’, met 723 clicks.
• Gemiddelde Click Through Rate: 5.76%.
• 12.664 unieke bezoekers op de artikelen.
• Gemiddelde tijd op een artikel: 3 minuten en 12 seconden.
Bianca Hartingsveld (ViVa! Zorggroep), bezoeker van de conferentie:
‘’We hebben wel groene plekjes op onze locaties, maar toch zien we vaak dat onze cliënten buiten op de parkeerplaats gaan zitten, omdat daar de meeste prikkels zijn.
Hoe we die prikkels kunnen creëren door middel van groen, weten we zelf niet zo
goed. IVN en Grijs, Groen & Gelukkig kunnen ons daarbij helpen.’’
Vooruitblik 2017
• Onze ambitie is om Grijs, Groen & Gelukkig uit te breiden van 35 locaties per eind 2016 naar 100 locaties in eerste helft van 2018.
• We zullen in het najaar van 2017 door middel van een fotowedstrijd een boost geven aan onze zichtbaarheid zowel online als op de zorglocaties.
• We bouwen in 2017 actief aan een Natuur &
Gezondheid community. Vanaf maart zal een maandelijkse nieuwsbrief een platform bieden aan organisaties en individuen die professioneel bezig zijn met dit onderwerp. Dat hier behoefte aan is bleek duidelijk op de conferentie. In 2017 worden de groene zorgproducten doorontwikkeld en ook geïmplementeerd. Per instelling verzamelen we alle activiteiten in een kalender voor groene dagbesteding.
• Na het succes van 2016 zullen we in november 2017 wederom een conferentie rond het onderwerp
‘groene ouderenzorg’ organiseren.
Ter afsluiting
We zijn ervan overtuigd dat we in deze vergrijsde samenleving met Grijs, Groen & Gelukkig mensen een waardige oude dag kunnen bezorgen dankzij de steun van de Nationale Postcode Loterij.
Daarbij betrekken we de omgeving, kinderen en kleinkinderen. We merken dat Grijs, Groen &
Gelukkig het verwachte communicatiepotentieel en bereik waarmaakt. Het is een project waar mensen over willen horen en enthousiast van raken. Ons doel is dat groene ouderenzorg ook na de looptijd van dit project blijft leven, dat het een basisvoorziening wordt binnen de ouderzorg die aansluit op de behoeften van bewoners en bijdraagt aan hun woongeluk en gezondheid.
Jelle de Jong, Algemeen directeur IVN:
