VERGELIJKING DER TIJDEN GEMETEN MET DE\ CHRONOGRAAPH LE BOULENGÉ EN DEN CIIRONOSCOOP NAVEHEURS.
(Met teekeningen.}
Het kan gebeuren, dat men bij het meten van de snelheid van een pro- jectiel , tegelijkertijd in twee verschillende punten van de baan , daartoe ge- bruik maakt van den chronograaph van LE BOULENGÉ en van den chronos- coop van NAVEZ-LEURS ; het is dan bepaald noodzakelijk vooraf te onder- zoeken of die twee instrumenten gelijke aanwijzingen doen, en zoo niet, wat dan het verschil is. Bij dit onderzoek zal men echter op bezwaren stuiten, die wel is waar niet moeilijk te overwinnen zijn, maar die men vermijden kan als men ze kent. Het onderzoek boven bedoeld is door den Heer P. VAN DER BURG , 1ste luitenant der artillerie en den ondergeteekende gedaan; de resultaten van dat onderzoek worden hieronder meegedeeld.
Had men twee toestellen, beide hetzij van NAVEZ-LEURS , hetzij van LE BOU- LENGÉ , dan ware de wijze om te vergelijken, of de twee toestellen gelijke aanwijzingen doen, zeer eenvoudig. Men brengt dan slechts de twee electro- magneten voor de chronometers in dezelfde keten; evenzoo de twee electro- magneten voor de enregistreurs, en men verbreekt nu na elkander de twee stroomen; de twee toestellen zullen alsdan denzelfden tijd moeten aanwijzen, en wel den tijd die tusschen het verbreken der stroomen verliep.
Men kan de stroomen verbreken, hetzij door schieten met een kamer- geweer, zooals beschreven is in vDescription et emploi du chronographe LE BOULENGÉ par P. LE BOULENGÉ , etc. 1869"; hetzij door gebruik te maken van den een of anderen stroomverbreker, die de twee stroomen na elkander verbreekt, en waartoe b.v. de stroomverbreker of rheotoom behoorende bij de Clepsydra van LE BOULENGÉ geschikt zoude zijn (1).
(1) Zie Uu- Speet. blz. 412 van dezen jaargang.
Wanneer men echter een toestel van NAVEZ-LEURS en een van LE Bou- LENGÉ met elkander moet vergelijken, wordt de zaak iets moeilijker. De reden hiervan is gelegen in het verschil in gewicht van den chronometer (Ok,300) en den enregistreur (of het valgewicht) (Ok,056) van den toestel LE BOULENGÉ. Beide gewichten hangen aan ongeveer even sterke electro- magneten, die bij het doorgaan van denzelfden stroom veel sterker magne- tisch worden dan de electro-magneten van NAVEZ-LEURS. Brengt men nu de electro-magneten der beide chronometers in dezelfde keten, dan kan men door het in- of uitschroeven der magneetkernen de twee electro-magneten der chronometers behoorlijk regelen. Beproeft men dit echter evenzoo met de twee electro-maaneten der enregistreurs, dan blijkt het dat bij den sterken electro-magnect en bij het geringe gewicht van den enregistreur van LE BOU- LENGÉ het onmogelijk is (zelfs al neemt men de kern weg) om den laatste anders dan zeer sterk te doen aanhechten.
Men kan nu voor elk der enregistreurs eene afzonderlijke electrische batterij nemen en de draden aan dezelfde knoppen van den disjoncteur bevestigen;
de proef gelukt alsdan, doch verdient volstrekt geen vertrouwen, daar er nu, zelfs na het verbreken der geleiding door den stro omver breker of den disjonc- teur , een stroom langs een anderen weg door de twee electro-magneten loopt en wel (Fig. 1) van de positieve pool van batterij III om den electro-magneet van LE BOULENGÉ naar den knop van den disjoncteur, van dien knop om den electro-magneet van NAVEZ-LEURS , door batterij II naar den knop van den stroom verbreker, en van dien knop naar de negatieve pool van batterij III terug. Eveneens loopt van batterij II langs denzelfden weg een stroom in tegengestelde richting. Waren die stroomen even sterk, dan zouden zij elkan- ders werking opheffen, maar dit is hier niet het geval, daar de batterij III wegens het geringe gewicht van den enregistreur van LE BOULENGÉ veel zwakker moet zijn dan batterij II.
In de figuur stelt A den electro-magneet van den chronometer NAVEZ-LEURS en D dien van LE BOULENGÉ voor; B den electro-magneet van den enregistreur NAVEZ-LEURS ; C dien van LE BOULENGÉ ; E is de disjoncteur; F de stroom- verbreker.
Gebruikt men voor de twee enregistreurs ééne batterij, die te zwak is om den enregistreur NAVEZ-LEURS te houden, maar toch nog te sterk voor den enregistreur LE BOULENGÉ , en plaatst men nu één element zoodanig, dat het den electro-magneet van LE BOULENGÉ verzwakt en dien van NAVEZ- LEURS versterkt (Fig. 2), dan gelukt de proef ook, maar verdient om de- zelfde reden als hierboven geen vertrouwen.
Zooals men uit figuur 2 ziet, verzwakt de stroom van batterij III dien van batterij II voor den electro-magneet van den enregistreur LE BOULENGÉ, omdat hij er in tegengestelde lichting om loopt, en verstei-kt daarentegen dien voor NAVEZ-LEURS , want de stroom splitst zich bij den voorsten knop van den
III. S. 10. D. N'. 8. 2.
elcctro-magneet van LE BOULENGÉ in twee stroomen, waarvan de een den getee- kcnden weg volgt en de andere van dien knop loopt om den electro-magneet NAVEZ-LEURS , door batterij II naar den knop van den stroomverbreker, en van dien knop naar de positieve pool van batterij III terug; deze stroom loopt blijkbaar in dezelfde richting om den electro-magneet NAVEZ-LEURS als de stroom van batterij II. Bij het verbreken van den stroom loopt nu toch nog een stroom van de negatieve pool van batterij III naar den voorsten knop van den electro-rnagneet voor den enregistreur LE BOULENGÉ , verder van dien knop om den electro-magneet voor den enregistreur NAVEZ-LEURS door batterij II naar den knop van den stroomverbreker, en van dien knop naar de positieve pool van batterij III terug. De stroom van batterij II kan natuur- lijk denzelfden weg volgen.
Nu blijft er nog een middel over, en dat is: het gewicht van den enregis- treur van LE BOULENGÉ zoodanig te verzwaren, dat men met dezelfde batterij werkende, door het in- en uitschroeven der kernen de sterkte der beide mag- neten behoorlijk kan regelen. Men kan het gewicht verzwaren door omwik- kelen met een reep lood, en uit de proef is gebleken dat men het totale ge- wicht alsdan moet brengen op Ok,155.
Om zuiver te werken gebruikten de proefnemers een anderen enregistreur, die op dat gewicht gebracht was door volgieting met lood; het spreekt van zelf dat nu ook het bekende overwichtje op Ok,0155 gebracht werd. De loop der stroomen is in figuur 3 aangegeven.
De stroomverbreker door de proefnemers gebruikt, bestaat uit een houten cilinder, die om zijne as kan draaien en daartoe met twee tappen in de tap- pannen van twee staanders rust, welke laatsten op een voetstuk zijn geplaatst.
Op de rol zijn in ecne strekking loodrecht op de as, op eenigen afstand van elkander, 2 reepen van koper van ongelijke lengte ter geheele diepte zoodanig ingelaten, dat zij met een der uiteinden in dezelfde beschrijvende lijn liggen.
Aan weerszijden van de rol rust met een der uiteinden op elk der reepen een geelkoperen veer, die met het andere uiteinde door middel van een knop op het voetstuk bevestigd is. Door nu de rol met behulp van een handvatsel te draaien naar de zijde van het paar veeren, dat geplaatst is tegenover de uiteinden der koperen strooken, die op dezelfde beschrijvende lijn liggen, zullen de andere uiteinden der strooken de veeren een voor een verlaten en deze op het hout komen te rusten, waardoor de twee stroomen na elkander verbroken worden. Door de houten schijf meer of minder snel te draaien, kan men den te meten tijd kleiner of grooter maken.
De volgende tafel geeft de uitkomst eener serie van 30 metingen. Om de laatste kolommen te berekenen is aangenomen, dat de gemeten tijd besteed werd door een projectiel om den afstand te doorloopen tusschen twee ramen, die 30m van elkander stonden. Al naarmate van de aldus berekende snel- heden zijn de verschillen gesplitst en wel naar gelang de snelheid met LE
BOULENGÉ verkregen tusschen 150—200, 200—300, 300—350, 350—400 en 400—500 meter bedroeg. Men ziet uit de tafel dat hoe grooter de snel- heid is, des te grooter ook het verschil tusschen de aanwijzing van LE BOULENGÉ en NAVEZ-LEURS. Het blijkt echter dat LE BOULENGÉ steeds eene grootere snelheid geeft dan NAVEZ-LEURS.
De snelheden van LE BOULENGÉ zijn niet van het liniaal afgelezen, maar berekend met behulp van de in de tafels gevonden tijden. De coëfficiënt, waarmede de in de tafels van VAUCHERET voor den toestel van NAVEZ-LEURS gevonden tijden vermenigvuldigd moeten worden, bedroeg 0,99251.
O QO O5 CO O> !
o o o o o o o o o o o c
S "o ~OS o H- t
o o o o o < > O O O G <
c> o o o o o c
Ï O O O O O O O — O k *
) #- 01 *f O CO <
O O O O <
1 O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O <
= 0 0 0 0 0
t« *- i-e t« i- M> bs <
i co i* ~t o> t
*• o w *• ** <
S H" M CO C) W (O - i eo W CA O -t <
^ r^ O W ^~
M Q 9 M 4 k 9 f l B M > l
en *• w ot
B E S B
S B B B B
N u m m e r van de waar-
ft-f
NATKZ-LEURS
r- r* £• -i - C
O — N»
