Realisering van grondrechten
van Sasse van IJsselt, P.B.C.D.F.
2018
document version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Link to publication in VU Research Portal
citation for published version (APA)
van Sasse van IJsselt, P. B. C. D. F. (2018). Realisering van grondrechten: De rechtsplicht van de overheid tot de verwerkelijking van grondrechten bij botsende rationaliteiten en belangen in een rechtspolitieke context.
General rights
Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain
• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?
Take down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
E-mail address:
Inhoudsopgave
Voorwoord
1. Introductie
1.1. Inleiding 1
1.2. Probleemstelling en onderzoeksvragen 2 1.3. Duiding en analyse van enkele kernbegrippen 3 1.3.1. Grondrechten, democratie, rechtsstaat en wetgeving 3 1.3.2. Proliferatie van grondrechten en gevolgen voor de trias 7 1.3.3. Rechtsplicht tot de realisering van grondrechten 9 1.4. (Rechts)politiek en maatschappelijke context 14 1.4.1. Botsende rationaliteiten en afweging van belangen 14 1.4.2. Rechtspolitiek en maatschappelijk klimaat: enkele ontwikkelingen 15 1.4.2.1. Veiligheid 16 1.4.2.2. Pluriforme en inclusieve samenleving 19 1.4.2.3. Improvisatiemaatschappij en versnelling 21 1.4.2.4. Grondrechten in een veranderende context 22 1.5. Opzet en werkwijze 23 1.5.1. Opzet en inhoud 23 1.5.2. Werkwijze 25
DEEL I ACTOREN EN SYSTEEMMODALITEITEN VAN GRONDRECHTENREALISERING
2. Grondrechten en de regering als medewetgever 29
1. Inleiding 29
2. Van Austeriaanse barbarij tot grondrechtengemeenschap van de liberale
democratie 30
3. Wetgeving in een liberale democratie 33 3.1. Legaliteitsbeginsel als kerninstrument van de democratische rechtsstaat 33 3.2. De regering als mede(grond)wetgever 34 3.3. De meervoudige taak van de wetgever met betrekking tot grondrechten 34 3.3.1. Ontwikkeling van standaarden 35 3.3.2. Naleving van standaarden 38 3.3.3. Toezicht op en bevordering van de naleving van standaarden 39 4. Vier fasen waarin de regering een rol speelt als medewetgever 40 5. Grondrechtelijke kwaliteit van wetgeving in het licht van
wetgevingskwaliteitsbeleid 44
5.1. Wetgeving 44
5.2. Wetgevingskwaliteitsbeleid en kwaliteitseisen 44 5.2.1. Grondrechtencompatibiliteit als negatief kwaliteitscriterium 46 5.3. (Inter)departementale en externe kwaliteitsmechanismen 46 5.4. Voorstellen voor mogelijke grondrechtelijke kwaliteitsverbetering van 48
wetgeving
3. Codificatie en proliferatie van grondrechten 51
1. Inleiding 51
2. Nationale codificatie van grondrechten 51 2.1. Toenemende codificatie van grondrechten op nationaal niveau 52 2.2. Laatste fase van nationale codificatie en politiek debat over grondrechten 55 2.3. Open vraagstukken en lopend debat 56 2.4. Grondwettelijke grondrechten: tussen stabiliteit en wijziging 59 3. Internationale en supranationale proliferatie van grondrechten en
toezichtmechanismen 60 3.1. Codificatie en proliferatie van internationale rechtsnormen en
toezichtmechanismen 60 3.2. Onderlinge verhouding van verschillende grondrechtencatalogi 62 4. Theoretische gezichtspunten ten aanzien van de proliferatie van grond-
rechten 65
5. Conclusie 68
4. Constitutionele toetsing van wetgeving ex ante. Ruimte voor versterking?
1. Inleiding 71
2. Politieke en internationale aandacht voor constitutionele toetsing ex ante 72 3. Object en ratio van de constitutionele toetsing in het wetgevingsproces 74 4. Actoren en constitutionele toetsing in het wetgevingsproces. 76 5. Verantwoordelijkheden, inhoud en organisatie van de constitutionele
toetsing 77
6. Besluit: versterking van de constitutionele toetsing? 78
5. College voor de rechten van de mens en constitutionele toetsing
1. Inleiding 80
2. Grondrechtenbescherming: primaat van nationaal niveau 81 3. Achtergrond en aanleiding 82 4. Het College: zelfstandig bestuursorgaan (zbo) en adviescollege 84 5. Doel en werkingssfeer 85 6. Taken en bevoegdheden 86 7. Ex-ante constitutionele toetsing en advisering 87 7.1. De wettelijke adviestaak 88 7.2. Advisering tijdens verschillende stadia 89 7.3 Voorwaarden voor kwaliteit en gezag van de advisering 91
8. Afsluiting 92
6. EU-Grondrechtenagentschap: te luxe waakhond zonder tanden?
1. Aanleiding 94
2. De aanloop naar de oprichting van het EU-Grondrechtenagentschap 94 2.1. Andere EU-ontwikkelingen met betrekking tot de bescherming van
grondrechten 97
een analyse van de eerste stappen
1. Inleiding 114
2. De context van Handvesthandhaving 115 3. Niet-rechterlijke Handvesthandhaving in de EU en in Nederland 117
4. Conclusie 128
8. Slotoverwegingen: nationaal actieplan mensenrechten en
grondrechtenbeleid als sluitstuk van institutionele garanties
1. Inleiding 130
2. Nationaal actieplan mensenrechten 131
3. Vervolg 133
DEEL II SYSTEEMMODALITEITEN en GRONDRECHTELIJKE DILEMMA’S GETOETST
9. Realisering van grondwettelijke sociale grondrechten: wetgever, ubi est?
1. Inleiding 137
2. Grondwettelijke sociale grondrechten 137 2.1. Achtergrond en motivering 138 2.2. Rechtskarakter 139 3. Evaluatieonderzoek 140 4. Wetgeving (mede) ter uitvoering van sociale grondrechten? 142
5. Conclusie 147
10. Constitutionele worstelpartij tussen wetgever en vrijheid
van meningsuiting
1. Inleiding 149
2. Wetsvoorstellen ter inperking van de vrijheid van meningsuiting 150 2.1. Initiatiefvoorstel strafbaarstelling verheerlijking van terrorisme 150 2.2. Initiatiefvoorstel strafbaarstelling negationisme 152 2.3. Wetsvoorstel bescherming namen en graden hoger onderwijs 154 2.4. Concept initiatiefvoorstel strafbaarstelling seksuele intimidatie 155 2.5. Initiatiefvoorstel Zwarte Piet 156 3. Wetsvoorstellen strekkende tot verruiming van de vrijheid van
meningsuiting 156
3.1. Initiatiefvoorstel afschaffing smalende godslastering 157 3.2. Initiatiefvoorstel afschaffing majesteitsschennis en de belediging van
bevriende staatshoofden 157 3.3. Initiatiefvoorstel verruiming vrijheid van meningsuiting 158 4. Balans en conclusie 159
11. Antiterrorismewetgeving als constitutioneel dilemma
1. Inleiding 161
2. Antiterrorismewetgeving en de relatie tussen vrijheid en veiligheid 162
3. Evaluatie 165
12. Uitoefening van grondrechten als voorwaarde voor integratie in een democratische rechtsstaat
1. Inleiding 174
2. De rol van grondrechten voor integratie 175 3. Meningsuiting; margin of appreciation, globalisering en publiek debat 177 4. Godsdienstvrijheid en vrijheid van onderwijs 179 5. Integratie, politieke participatie en weerbare rechtsstaat 180
13. Financiële verhoudingen tussen overheid, kerk en religieuze organisaties
1. Constitutioneel historische context 183 1.1. Van verstrengeling naar ontvlechting 183 1.2. Hedendaagse betekenis en interpretatie 186 2. Financiële betrekkingen tussen staat, kerk en religieuze organisaties 187 2.1. Kerkgebouwen 187 2.2. Geestelijk bedienaren 190 2.3. Geestelijk verzorgers in instellingen 191
2.4. Onderwijs 192
2.5. Sociale activiteiten en accommodatie 194
2.6. Media 196
2.7. Belasting 197
2.8. Publieke (financiële) waarde van parochies en (kerk)gemeenschappen 199
3. Conclusie 200
DEEL III BEVINDINGEN, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
