AJ INHOUD

INHOUD

Column

Prof mr.

A1L

Hemelnu111s- Videc

Ter introductic

Vertrouwcn in Europa opbouwen

Prof dr

E.A1H

Hirsch Ballin

98-99

100

101-108

Boekbcspreking Publieke gerechtigheid en de Europese Unie

Drs

1vt

van

Traa

Forum: CDA, waak voor overbodigheid!

Dr AJ

Verbrugh

Forum: Paars en hct 'verraad van de politiek'

Dr IP

Verhooqt

Periscoop: Confrontatie met de toekomst

Marjo11

Cade!lcJ-van

Gils

( llV 1 'J7

109-11.1

1H-119

120-126

z

C.)

I

n het rapport 'Nieuwe wegen, vaste waardcn' wordt gepleit voor een herhezinning op de taken van de ovcrheid: Ue overheid zal her en der terugtreden tegenover de complcxi-teit van maatschappelijke veranderin-gen, waar ziJ ovcrvraagd is en taken op afstand wil zetten, uitbestcden of priva-liseren. Dan volgt een wezenlijke con-ditiehepaling: "Maar <,teeds moet voor haar de vraag voorop staan of zich dat vcrdraagt met de integriteil- de weer-haarheid tegenover corruptie - en de uitoefemng van de publieke functic." Uc uitocfening van de puhlieke func-tics is enerzijds hepaald door· de defini-tie van haar inhoud en reikwijdte

lam-waarden, of men wen<,t niet mecr uit-drukkelijk te kiczen.

Zo hceft de overheid, naar aankiding van dehatten over de grenzen van de taken van de staat, in toenemende mate privaatrechtel ijke organisatrevormen ingevoerd voor de uitoefcning van pu-blieke taken en hecft ziJ taken overge-dragen aan min of meer zelfstandige hestuur-.organen, zowel extern (zoak zho\) als intern (zoals agentschappen). Overigens dient in dat dehat het princi-piele ver<,chil tussen het zeltstandige bestuursorgaan en de publiekrechtelijke hedrijfsorganisatic (die wortelt in de gemeenschapl niet uit het oog tc wor-den verloren. [en thema waarover de

hecr 1-lrrsch Ballin onlang<, de minrster van llinnen-landse Zakcn onderhield in de senaat.

[r ziJn tevens bedrijfsma-tige formules ge'r'ntrodu-cecrd zowel hinncn de overheidsorganisatre als in de rclatre tussen de cen-trale overheid. de up af-hities) maar wordt tevens

gedragen door de opvat-tingen verbonden met die taakuitoelcning. In de afgelopen jaren hcbhen die rolopvattingen onvol-doende aandacht gehad in de politreke discussie lnerzijds wellicht vanuit een vanzelfsprekendheid die crtoc lcidt dat onge-merkt belangriJke waarden uit het zicht raken, andcr-zi(ds doordat in de

<;true-"tand gcplaat.;,tc organcn

en private imtellingcn

Prof

mr A1L

Bcmelmm1s-

Ueze ontwikkeling roept turele vormgeving en in de culturelc

duiding van de puhlieke

taakuitoefc-ning elen1enten z1jn opgcnon1cn die

'wezenwreemd' kunnen worden ge-noemd. In de (post )moderne opvattin-gen voor opcnhaar be<,tuur wordt hli,k-baar minder waarde gehecht aan die

Vidcc

de vraag op in hoeverre de 'ethiek van hct private handelen' zich verdraagt met de ci'>en te stellcn aar1 de uitvoering van publieke taken

'llcdrijlsmatighcid' impliceert dat in de bc,luitvorming aan de etficicntie ccn dominantc waarde wordt toegckend. Llit onderzoek van onder mecr de

Algemene Rekcnkamcr hlijkt ovcrigem dat die doelmatighetd te vaak nog on-voldoende kan worden hewezen. Dat is mocili1k omdat hijvoorbeeld hij veel verzelfstandigingcn cen heldcrc, con-trolcerhare doclstelling onthreekt. Van helang voor dit hetoog is vooral dat

zdhocwclLT vccbl nog ~prakc i-. vun ccn

overheidstailk, de veri\tltwoordings-pltcht <1<1n de minister en uiteindeli1k aan de Staten-Ccncraal onvoldoendc is gcregeld dan wei lcitelqk onvoldoende wordt ingevuld ,\\ct de heperkmg van de miniqe,·ii_'lc vcrantwoordelijkheid wordt ook de parlcmentatre controle op de ovnhetdstaak 111 kweqie hepcrkt Bovendten hli1ken de uitetndcli)ke

ge-volgcn van de vcrzclt<-.rundiging voor

de ri,kshegrottng lang niet altijd duide-liJk

Verzellstandtging en onderhandeld he-quur' worden goed gcillustrccrd door de zogenaamdc convenante11 die de ri1ksoverheid 111 toencmcnde mate at-sluit met hedrqven en imtellingen voor her realisnen van helctd. Het hegrip conve<1JI1t' vcronderstelt een 'honzon-talitett' in de gezagsvnhouding die er Lllteindelijk niet i'> Het merendeel van de UliWenante<l hevat moeilijk at-dwinghare alspraken inzake weinig hel-dcrc doelqellingetl en de in dat Iicht te lcveren prestiltics en btedt daarom on-voldoende mogclijkheid tot controlc

AI met al is er een hcrnieuwdc rcllcctie gehoden op de hi)zomkre aard en mo-raal van het ovcrheids'hedrijt' opdat een wclovcnvogen kcuzc wonit gcdaan voor die comtructte'> die werkcliJk de doelmattgheid vergroten zonder al-hreuk te doen aan centrale waardcn van het overhcidshandelcn als rcchtmatig-heid en dcmocratische controle. I )e hesprokcn ontwikkelingcn hrcngen immers ecn tcndens in heeld die

on-( llV 1 '17

derwerp van zorg client te zijn: de

verk,van-,cling van heldcrc

gczagsver-houdingcn, tussen ovcrhedcn, tussen ovcrheid en rcpresentanten van deel-hebngen. tL"sen overheid en contmlc-rende instantics. Zonder heldcrheid over de hevoegdheden en derhalve de verantwoordelijkheden, verdwijnt het zicht op de verantwoordingsplicht en dcrhalve de mogeli,khcid tot democra-tische contmlc die de machl'>uitoelc-ntng door de overhetd lcgitimcert Het moet dUidelijk zip1 wat de consequen-tics zijn van de verschuivendc 11onnen en toenemendc hyhnde vormen van hestuur voor hevoegdhcde11 en verant-WO<>rdi ngspltcht. Verant woordel ijkheid en verantwourdmgsplicht dietlCil hel-dcr te hliJven wanneer men hecht aan een democratische rechtstaat.

Prof

1111

,\I L

llrlllrllll£1115-

V1drc

/11

de

collllllll qrur11

de

lcdr11 P£111

dr

rrdt1ctir llllll />fl'SOOIIfijkr Ofll!<llillll/fll II'Lff. lij /Jof>CII ,jil<lrlllff rr11 <ldiiZrt

tc

rJWCII

uoor rc_{lcctic of drhat

()

0

r

c

z

L

T

cvccl amhrtre -,chaadt de po lrtrck maJJ tc wcrnrg ook zo laat zrch de <,lrekbng vJn dJt llllmmcJ <,amcJWJllcn Hct pJM'>e kahinct hectt hct nict mZJk~

kelijk al<> voorzmer vJn de Furope'>e RJZJd. Er· komen in hoog tempo ,tt.Td'> meeT redenen hr1 om de ZJZJnhevelingen van \._,\LH. Hir'>ch BJ!Iin in dit num-mer ter harte te nemen. \)cze waar-'>chuwt dat hct nict ver'>tJndig i'> om aan te kocr<,en op ccn nicuw VerdrJg van Am...,tcrclanl.

Hct

i-;

de

vr<J<Jg ot ccn dcrge\11k verdrag de in<>tcmming v<1n de r1ationalc pi!rlementcn en - cvcntuccl viJ rctcrend<1 - vJn de hevolkrng zZJI kunr1cn kri1gcn \-, dJt nict hct gcval clan i'-l dat wcdcron1 ccn lor<..,c tcgcn-;\ag voor de Furope'e integrJtic w<lanloor het her en dcr a\ oplcvende natiorla-li<>mc cen <>terkc impu\<; zal krijgcn. Hct Jdvic<; VJn Hir,ch BJ!Iin i'> om de vorm te kiezen van vcr<;chillende ofzonder-lijke voor<;tcllcn voor verbctering van de [urope<>e <>Jmcnwerking necrgelcgd in atzonder\ijke ovcrcenkom<>ten.

l'vdA~bmerlid ,\1 van Tr·aa i'> gericht op hct tcmpere11 van de hrrope<>e a'>pr~

rJtie<> van het Wcten<.chappelijk ln<.ti-tuut voor het CDA. In het recent ver<,chencn rapport 'l'uhlrckc gerechtig~

heiden de Europese Llnic' wordt crvan uitgegaan dat de Europc<.c Llnie op weg i'> een honds-.taal tc worden. Van Traa vindt dat de commi'>'>ie ecn prachtig Ka<>teel heeft gebouwd waar andere par-tijcn jaloer<> op kunnen zijn. maar het i<>

wei ecn luchtka'>lccl. Hct rJpport hrcdt '>tancbJrdantwoordcn drc nret mecr

gocd pZh'-.C!l op de rcolitcit van Furopa

na I '!H'!. De val van de r\1uur er1 de uit-hrcidrng vJn de Luropc'>c Llnic vrJgcn

0111 ntCll\\'C lcvcn-,vatbarc tdccl~n over

hoc hct verdcr moct met de FuroJX''>C Llnrc

Hct puar~c kahinct mag op -,pn1n1igc tcrrcinen Jmhrticu' zi111. voor de kwJ!i-tcit van de Ncdcrlamhc politrck " paar' uitgc-.prok<:n <;\ccht. In dit tlLIIll-mcr vcrwi1t 1.1' Vcrhoogt hct paar<.c

ka-hinct 'vcrraad aJ.n de nElJt'-ltZlvcn van

gocdc politick' De reden· mcr1 llirt <;\cchh met de cigcn ideologic 7o or1t~

<,laat een karikatuur van de polrtiek

A.l. Verbnrgh - hckend lrd van hct

CI'V - <>poort het C[)A aZJn tot mccr ambitics wat hctrdt zip1 chmtelijkc prohlcring. Hij mi-.t comequcr1t de ver-ticale dimcnsie 111 het chrr<,ten-denw-crati-;ch bclcrd Vcrhrugh be,triJdl de

qc\ling VJn Woldnng (in hct vorigc

nummcrl dat de RPF en CI'V 'rcligr-euze r·etorick' hcdrijven en gaat in de tegcnaanval. Het CDA draagt door ZIJn klcurlomheid hi) aan de <;eCLdJri<>atie

In de peri<;coop kijkt mw.

M.

Cadella-van Ci\<; tcrug op de h!Jeenkom-.t Cadella-van de 'C:ontrontatre met de

tockom'>l'-he-wcging. lr \VatTn an1hitte<.., gcnocg,

maar ook de gocdce

De invoering van de euro, Europol en het ontbreken van een

ge-meenschappelijk buitenlandse politiek baren de burgers zorgen en

vragen om een Europees antwoord. Hirsch Ballin waarschuwt om

tijdens de lntergouvernementele Conferentie in Amsterdam niet te

komen met een alomvattend voorstel voor een nieuw verdrag. Oat

zou de euroscepsis weleens in de kaart kunnen spelen. Hij spoort

aan tot het opstellen van afzonderlijke overeenkomsten voor

voor-stellen ter verbetering van de Europese samenwerking.

D

e . verat.ldering-,procc'5en in europa <,tcJicn hoge et-sen. zowel aan diplomatic

Raad in Amsterdam op 16 en 17 juni aamtaandc- tcr atronding van hct pc-riode waarin Nederland het elk hall als aan

<;trate-gic Voor de

<;amenlevin-gcn en de burger-.; Vtln

Furopa- niet aileen tn de huidige lidstaten. maar ook tn de Ianden van ,1\.lidden- en Oost-Luropa - '>laat vee I op het <;pel In hct Vcrdrag hetrdtende de Furopese Unie, dat op 7 tehruat·i I 'J'J2 in 1\laa'>-tricht werd ge-,loten. is een

hcptll I ng opgenomen (

arti-kcl N 1 over het in I')')()

Prof. dr. Ei\IH

Hirsch

Lli!llitl

jaar wi<;sclcnd voorzitter-schap vervult. Vandaar dat in de pcrs vaak ge-schreven wordt over 'hct Verdrag van Am-,terdam', maar - andcrs dan de in Parijs, Rome en Maas-tricht gcsloten oprich-tingsverdragen - zal hct daarhij niet gaan om een

nicu\V oprichting~verdrag,

maar om ecn ot meer overeenkomstcn ter her-ziening van de oprich-h11cenrocpcn van een

lntergouvcr-t1cmet1tele C:onlercntic ! ICC: I ter

her-zicning van de oprichting-,vcrdragcn

van de Europc'>e llnie e11 de Europe<;e Ccmccmchappen.

Het i-, de hcdocling dat die hcrziening haar he-,lag kri1gt tijclcn<; de lurope'>e

C I lV 1 'l7

ting-.;vcrdragen. ~--fct i~ \vcll-.;waar niet

uitgeslntcn dat een afronding van de onderhandelingen pas onder Luxem-burg<; voorzitter-,chap zal kunnen plaatwinden. maar hoe dan ook zal cr voor de toekom-,t van de luropesc

~Jnlcnv,'crking cnorn1 vecl van

athan-0

m

<

)>

<(

0

z

<(

>

gen tot welke resultaten de inspannin-gen van het Ncderlandse voorzitter-schap zullen lcidcn.

Vertrouwen in Europese

samenwerking

Steeds duideliJker tekent zich at dat de kern van de lurope'>e rroblemarick niet de stroomlip1ing van de structurcn is, maar het vcrtrouwcn in de kwaliteit van de re<,u\tatcn voor de samenlcving. Lliteraard staat her een niet helemaal los van het andcr. maar de beloltc van cen gcstroomlijnde be.,\uitvorming zal - in om land cvengocd als in andere Ianden - toch re weinig zijn om de burgers tot cen verdcrgaandc over-dracht van bcvoegdhedcn te bcwcgen. Daarom 1s de kern van mijn pleidooi in dit artikel ccn waar-,chuwing en ccn

aan'-.poring. Een waar...,chuwing on1 ntet

te komen met een alomvatrend voor-srel voor een nieuw vcrdrag ('Vcrdrag van Amsterdam') dat door de burgers zal worden gc'lnrerrrctcerd als een

sprong 1n het duistcr len aan1.,poring

om wei al dargene in ovcreenkomsten en hclcid neer tc leggcn dat nodig is

om ecn [uropcc:-, antwoord lc gcvcn

or gerechtvaardigdc zorgen van de

burger

De economische argumentcn voor ccn Furorcse munt zijn qcrk als her gaat om de langetermijnettcctcn voor onzc economic. <,tahiclc Wlsselkocrscn en mccr zekerhcid 111 vcrhouding tot de rol van dollar en yen 1\\aar de bur-gers zullcn ook mogen wctc11 war de koste11 en risico's van de invocring zip1 Wantrouwcn of aile F.\ILI-rartncrs de overhcichhnancien wei in de hand hebhen bn nict wmdcn opgclost door sociaal-economlschc politick tc vcr-vangen door her monctair helcid van de Furopcse Centrale 13ank. Als de

in-voering van de curo gepaard gaat n1ct een situatie waarin de liclstaten tegcn elkaar opbieclcn in ontmantcling van de sociale zekerheid, raakt hct Europa van de burgers steed., vercler weg. len van de doclstellingen van hct Europese overleg zal dan ook moeten zi)n. de

n1onctairc ccn\vording tc vcrhindcn

met een qabiele sociale rccht"taat.

He-,\uitvorming bij meerderhcicl van sremmen over de hcle huitenbnclse po-htiek zal cen brug rc vcr hliJken te z1jn, en als zoicts almogeliJk is zal daarvoor ccn te hogc prijs moercn worden bc-taald. namcliJk een tekort aan democra-tische controle. ,\\aar wie z1ch reali-sccrt waar de samcnlcving door een rekort aan samenwerking cchr geh-us-treercl is. dcnkt aan het elrama in hct voormalig Ioego.,\avic Er is dus

he-hochc aan aanwtjzing van

tntcrnatto-naal-politieke bcicldstcrreinen van dui-delijk gemccnschappelijk luropees

bclang waarovcr voortoan door

orga-llCll van de Llnie wordt bes\iq. Soms komt de hchodre daaraan voort uir sa-mcnhang met andcr Europees hcleid, hijvoorbecld inzake de 1-clatics met de kandidaat-lidstatcn 111 ,\\icldcn- en Oost-Europa.

- Tot op hcdcn zijn Furopol c11 andere

vorn1cn van grcn~ovcr..,chrijdcndc

.:.,a-menwerking van JU'>titic en politic mccr

opgchoudcn door hczwarcn van

na-tionaal-denkcnclc lunctionansscn dan door opvartingcn onder de burgers van Europa. Ook h1cr gcldt cchter dat ccn te breed gdormulccrcle toekcnn1ng van Furopese hevocgdhcdcn contraproduc-tlel werkr, en in de praktijk ook hclc-maal niet nodig is. \Vat echtcr wei

nodig i<..,, i-.; ccn ttl <..,pccitickc vcrdrag<..,-bcpalingcn en \Vcrkat..,prakcn

nccrgc-lcgdc ophetting van ali<: hindcrpalcn

om daar op tc trcdcn waar uiminaliteit, waarondcr ook traudc die de Cemccn-'>chap henadcclt, gren'>ovcrschrijdcnd tc werk gaat.

Strategie voor vertrouwen

1\

let dit plcidooi voor cen op hct

vcr-trouwcn in de ~.,zuncnlcving gcrichtc

strategic wordt ook nog ccn'> ondcr-<,trccpt hoc hclangriik de komcnde maandcn zip1 voor de toekomst van Europa J)c voor<;tcllcn moctcn gcricht ZIJn op ccn duidclijkcr rclatic tu<,sen de lgebruikclijke e11 vaak noodzakeliJke) institutionelc voorstcllen en de reck re-sultaten voor de samcnlev1ng. 1-:r staat hij de lntergouvemcmcntclc C:onfe-rcntic dan ook vccl op hct

Toch is ccn dergelijke samenwcrking nodig om (verder) verlies van

vcrtrou-wcn van de burger~ in de Europcsc ~a­

menwerking te voorkomcn. Ecrlijk he-schouwd i-. de Furopesc -;amenwerking een <,ucces van grotc historischc hcte-kcnis. Dat geldt voor de ongckcnde wclvaart die zc de declnemende Ianden al' geheel heelt gebracht, voor de vel<: vcrhetcring<:n in de situatie van de ach-tergcblcven gebieden in met name Zuid-Europa en voor de duurzamc ver-ankenng van vreedzame vcrhoudingen tussen de lidstaten. Hct potcnti<:el van de Europe<,e <,amenwerking is zo grout dat haar zwakten tegelijk een hron van ergernis oplcvercn. Dat geldt voor

al-lcrlei ondoelmatigheden spel De hcsluitvonmng in

de Europese Llnic zal zo mocten worden verhctcrd dat de huidigc taken betcr kunne11 worden vervuld. Toctrcd1ng van ver<,chci-dcne nicuwc l1dstaten vcr-cist structuren - biJvoor-hecld van de Furopesc C:ommissie- die niet al hiJ

voorhaat door ccn tc grout

aantal deelncmcrs tot hc-slultclooshcid

veroordc-Wie nu voorstelt

en tekorten in het

toc-zicht op hct gehruik van gcmecnschap'>geldcn, het gcldt voor de tragc

voort-gang in de san1enwcrking

ter he-.trijding van de mis-daad, en niet op de laatstc plaats voor het pqnlijk ge-hlekt:n onvermogen een ordenende rol tc spclen in dt: hloedige ontbinding'>-proccsscn van loegoslavic.

brede nieuwe

bevoegdheden aan

de Europese

instellingen te

geven, zal van een

koude kermis

thuiskomen.

lcn. Onclerdclcn waar unanimiteit 1s

vet-clst. zoal' hct huitcnland'> heleid, hchocve11 daarbij ook om die redcn

vcrandcring. Vcr~tarring hij de

stinlcn-wcrking moet ook op hct gchicd van justitie en politic worden voorkomcn Tcgeliik echter hestaat cr gcgrondc

zorg over de lacunc-., in pttrlcn1cntairc

en rcchterlijkc controlc op de Furopcsc hcsluitvorming. I let strevcn naar mccr

Ianden onlvttttcndc -,anlcnwcrking

vol-gcm docltrcttendcr procedures en hin-ncn ovcl·zichteliikcr structurcn li]kt daardoor op ce11 kwadratuur van de cir-kcl

hgcrnis- ook vaak onvcrdiende ergcr-l ergcr-l i S -over lwleid en bestuur in luropa ZiJil nskantcr dan die over de nationalc overheid, omdat bij vel en nog steeds de illu'>ie hcstaat dat de l1dstaten het dan maar zc\1 moctcn opknappen. \)at al-t<:rnaticl i'> cr cchter nauwcll)ks mcer, en meek daarom is hct zo hclangriJk

dat de pogingcn tot vcrhctcring von de

Europese <,Jmcnwcrking dit Jaar tot wcrkclijk rcsultaat lcidcn.

<(

z

<(

>

0

intcrgouvcrncnlentccl contercrcn is dan ook ~an1cn vooruitzicn: ccn gcnlccn-'chappclijkc visic op de Europcsc tockO!ml ontwikkelen. larcnlang hcdt -zckcr ook in 1\cdcrland- de opvatting gcdomineerd dat vi'>ie up de tockomq van l:uropa vooral hcll'kent: hct ont-wikkclcn van ccn con'>istcnte opvatting over hoc Europa gcorganisecrd moet zijn Dat kon goed gaan, zolang hct

ka-raktcr van de Europese <.amcnwerkmg min of mccr vanzelf<>prekend wa'>

I\

bar dati-; andcr<; geworden- jui<,t nu zovcel mogeliJkheden opcnliggen en zoveel Ianden daarbij betrokkcn zijn Wannccr icmand nu nog doet al-;ot hct einddocl van cen welgcordcnd Furopcc' politick hestel vanzc\f,prekend is, laat hij de cchte discu<><>ic !open.

Daarmce wil ik uitcraard niet zcggen dat de institutionele discussie onhe-langrijk i'>. Echt bcsli'>Send zal echter icts andcr-; zip1, namelijk welkc taken ter hand worden genomen om

uitvoe-ring te gcvcn aan de

gcnleenschappc-liJke Europe<,e idcalcn. Om die idealen in hct vizier tc krijgen en de taken erop af te <,temmen, 1s een vi<>ie nodig die vcrdcr reikt dan I CJ97

1998:

kansen en risico's

lngrijpende vcranderingen hebbcn vee! vijanden en mce<>tal alleen maar wat

buwe, voorzichtige plcithezorgcr'>.

Daarom i'> het zo belangrijk. tijdig de kan,en e11 risico's in te 5chattcn e11 daar on'> handclc11 op at te stcmmen - voor hct tc laat i~. Laten \Ve crvan uitgaan dat de lntel·gouvcrnementclc Confe-rentic in I CJCJ7 op cen of andere manier

tot rc.;;ultaten konlt; dat zal nog gcnoeg

moeite ko<,te11. Dan moeten daarop in I <JCJ8 de gocdkcuring<;prucedures in elk van de lidstaten volgcn. I <JCJS is ccn jaar vJn grotc kan<.;cn en grotc risico\ Parlemcnten en volkeren - som'>. a], er

ccn referendum 1'>. ook direct- zullcn moeten be,]i<;<;en ovct· de uitkom'>tcn

van de Intcrgouvcrncmcntclc (~ontc­

rentie. Er moct worden be,\iq over de op kortc termqn ko5thare toctrcding van nicuwc lid,tatcn lr zal een nicuwe af'>praak moetcn worden gemaakt over de financicring van de Cemeen-;chap-pen En de knoop inzake de invoering van de Europe'>c munt 1 de ovcrgang

naar de derde fa,e van de

U\lll

I moct worden doorgehakt. In zo'n jaar kan Europa een gc\vcldige .:;prong voor-waart'> maken.

1\

bar wie de terug,]ag na 1\ba<>tricht nict is vcrgeten, zal zich re-alisercn dat het Furopese eenwording'>-proces in Z01Tl jaar ook n1et jarcnlange

negaticvc gevolgcn kan ont.;;porcn.

Europa i'> met de uit<;\ag van het hanse referendum en de Deen<>e herkansi ng in 19')2 door het oog van de naald gekr-open.

De beslissingen na de

lntergouvernementele

Conferentie

Met ccn compromis tu<;<,en de rege-ring,\ciders in I 'l'J7 is het du<> niet ge-daan. Waar hct op aan zal komcn, is ot de uitkomsten voldoende overtuigings-kracht zullen hchhcn voor de luropese burger'> en hun

volkwertcgenwoordi-ger-,. Want na een vcrdrag kon1t ccn

goedkcuring<,proccdure, en dat is a\\c,-hehalvc een formalite1t In Frankri1k werd hij het referendum <;]echts een mi-nicme meerderhcid vc){Jr gocdkcunng behaald. en in Dcnemarken was ccn herkansing in een twccde referendum nodig om tot goedkeuring tc komen Nog 5lccd<> i'> 111 Dencmarkcn om<;trc-den of de regcnng gronclwcttcl1jk gcrechtigd j-, n1ce tc wckcn Jan tocpa"-'ing van artikcl 2 i5 van het

FC-Vcr-drag, de clau-,ulc voor onvoorzicnc gc-vallen.

In I 'J'JH zullcn, zc>JI, gczcgd, nict aileen hc,Ji,,ingcn moctcr1 val len over de

gocd-kcuring van wat in I ~)97 uit de

lntcr-gouvcrncnlcrllclc C:onlercntic komt,

!llJJr ook over de invocring van de hrropc'>c munteenhcid en over de toe-konl<..,tigc linanucring VJ!l

de

C:cnlCCll-'-lLhop<..,uitgJVCll. In die <.,Jtuatic i~ hct met name rr<;kant arnhiticuzc nieuwc .... tructurcn tc houwcn die vragcn en wecr<;tander1 oproq1cn en ten<,lottc zullcn <;tranden wanneer ook m<1ar t'cn lici'>tailt rn het pi!rlcmcnt ol per rctcrcn-dum nee zegt. I )c Furopc<,c <;amcnwcr-krng zal hct nwctcn hchben van de in Luropa lcvcndc idcalcn en van ccn

ovcrtu1gcndc n1anicr wat1rop

de

daarlllt

voortvlociendc tilken

wor-wt:rk met ccn akkoord tussen de rcgc-rrngsleidcr<, gcdaan is. Van de

dcel-ncnlcr~ aan

de

l!ltcrgc)uvcrnclllClltclc Conkrentie cr1 zekn ook van de 1'\c-dcrlandsc rcgcring in haar

voorztttcr<..,-rol n1ag worden gc:vraagd, nu al

rckcning tc houden met de k<1nscn er1 ri<,ico<; in I '1'18.

De idealen van de Europese

samenwerking

\'Vic de wccr<,tanden tcgcn hcchtcre lurope'>e '>amenwcrking hi]voorhccld in (~root-BrittanniC gocd ver~taat, zal merkcn dJt het cbarbij nict gaat om opvJttingen die dianlctrJal tegcnge-stelcl zr1n aan or1Ze idcalcn. Fr zip1 wei prilkti'>ch-politrcke me-den verricht, h1Jvoorhecld

tcr vcrhctcnng van het mi-lieu, en tcr \'LT'-.tcrklng van <..,oualc cohc...,IC i gccn tweedelrng Villl de

'>ilmen-lcving 1 en ccn

hctrouw-De tijd dat de

ning<·.vcr~chillcn, lllJJr die hc<;tJJn ook hinnt:n de rla-tiomlc politick AI, bur-ger..., wordt gcvraagd war men wrl dat er gchcurt, gaat her in hogc lllJtc om dczeltde prohlcn1en, mis-daad, onveiligheid, lrJudc ten kmtc van de Cc-Stnruuren

Europese

samenwerking zich

met forse stappen

zou kunnen

zi)n nodig. nlaor

uitcindc-lijk gaat het crorn wat de

<;amenwerking wcrkcliJk

bctekent voor hct Ieven

ontwikkelen tot een

federale staat, is

mecmchap, uithollrng van de perl'>iocnen, in'>lahilr-teit op de Balkan cr1 in

Omt-FuropJ. Hct

pro-van de 111cmcn in Europa. In I 'J'lS zill du<; moe ten

voorbij.

hll]ken ol lid'>taten de uitkom<;tcn van de rntcrgouvcrnen1cr1tclc conlcrcntic gocdkcuren Fen vJn de qratcgi'lche vragen daarhij i'> ot de opzct van de ak-koordcn zo mag ziJn dat ecn

or

enkele

Ianden die ( nog 1 niet aan ZIJilVJarding

toe zqn lwt totalc rc<,ultJat moeten kunner1 h\okkcren. Voor zovcr hct gaat om vcrJnclcringen in de imtitutionele <;tnrLluur i'> dat orwcrmitcklijk, maar waar het gaat on1 n1euwc vornten van '>amcnwcrking i'> ecn Jndere opzet dcnkhJar

Dit allcs ondcr'>trccpt nog ccm dat nic· mand de illusic mag hchhcn dat her

( IJV 1 ,,~

hleem zit vee! mccr in hct wantrouwcn ol de [urope'>c in<;tituties wei hct be<;tc vocrtuig zip1 om de doelqcllingen te verwczcnlijkcn. Daarin zit trouwem ook het prohleem voor vccl Furrl'>LCp-tiCJ op hct va'>tcland

Dat maakt het des te hclangrijker visie en gevoel voor water in Furnpa on1gaat met elkaar tc vcrhinden. len samcn·

gaan van rechtvaZirdige ~ociaal-ccono­

mische vcrhoudingen met ccn staatsbe-<,tcl dat vrijhcid verzekert. ;, in Ieite ccn gcmeenschappclijk Europec, idc-aal. Daarvoor hcdt Fur·opa ook meer dan voldoende aar1 gcmeerbchJppclijk

lL

z

<t

>

gcdachtegoed: ecn cultuur die ,·ijk i-; aan ver<;cheidenheid, de waardigheid v<Jn de pcr-;oon rcspccteert, en l'Cil gc-voel voor de waarde van gcmeemchap-pcn voorthrcngt. llit'iluit1ng van mcn-<..,cn al-.. gcvolg von an11ocdc ol ccn gcbrck i<. in deze cultuur niet te verdra-gen. Tcrecht waar'>chuwt de Amcrikaa11 Amitai hzioni, impirator van het com-munitari'>me, vour de h<Jrdheid van het Amenkaan'>e type vrije markt en wijq hii op de vertrouwenwekkende kwali-teit van de '>ociak recht"taat zoal'> wij die hier kenncn. De kernvraag i'> dan ook water nodig i' om hct vertrouwen tc btcn grocicn dat Furopc-.c

<..,Jmcn-wcrking zal hijdrJgcn oon hct

vcnvcr-kclqkcn van onze idealcn

Europese samenwerking werkt

op lange termijn

De hetckcni-, van Lurope'>e '>amenwcr-king wordt pa'> op lange tcrmijn

zlcht-haar l)Jt nloJkt gcvoclcn..., VJn

onzc-kerheid hezorgdheid en weerqand

hegrijpeliik 1\laar wie de hlik ,lcchh richt op de gevolgen op korte tcrmijn zal op lange tcrmi1n talcn. Van de rege-,-ing en natuurlijk ook van on'> 111 het

parlcmcnt mJg daaron1 ccn door

argu-mcntcn gcdragcn vi...,lc worden vcr-wacht. Laten we daarhiJ vooral nict cknken dat de kamen op een hechtcrc Europe<;e Llnie wei geduldig hli1ven wachten op degenen die aarzelcn ot treuzelcn hiJ het verhetcrcn van de <;a-menwcrking. AI, wiJ de komendc jaren de hoot mi"en, zullcn andere, concur-ITITnde economicen en politieke en maat<;chappelijke culturen on<; lllhalcn

De burger moet aan Europa

boodschap hebben

Wic nu voor<;telt bredc n1euwe be-vocgdhcden aan de Europe'>e in'>tcllin-gen tc gcvcn, zol van ccn koudc kcTnli<..,

thui,komen. Burger'> en pol1tici reage-rcn daarop n1ct zorg en ang'it: wot gc-ven we allcmaal uit handen' ,\\et het bouwcn van aileen maar mooie -,yqe-men ko-,yqe-men weer du, niet. Natuurlqk. al'> cr comcn'>U'> kan worden hcre1kt over cen alonwattendc vcrhetcring in het Jmtitutionclc hc,tcl valt dar aileen maar toe te ju1chen. ,\laar de kam dat daarvoor voldoende '>leLII1 komt, "

klein. Toch moct CT voortgang worden

gchoekt, op '>tratle van verdcr verlie'> van vcrtrouwcn 111 de Furopc...,c <..,JJ11Cll-werking. Daarvoo1-" vcrnwedeli1k een mee1· '>pccilicke aanpak nog het hc-,te die de taken precic' om'>chrittr en deze op een praktl'>chc manier 111pa'>l in de Lurope'>e bc-,luitvorming. D1e aanpak hcdt zowel hiJ de aanvullcndc Ovn-eenkom<;t van .\laa,tricht over de Soualc Politick al" hi1 het Furope'>c ,\lonetaire ln'>lituut en Furopol tot IT-'>ultaat gelcid

J)c

tijd cbt de Luropc'>c -,amcnwcrking ZlLh n1ct tor~,c '-.tappen zou kunncn ont-wikkelcn tot ecn lcderalc qaat, " cch-ter voodo11 I let idcaal van een demo-uati-,che eenhc1d in r'umpa geha<;cerd op de

rulr o(

L111'. hlqtr geldig maar de wcg daarhccn kan nict worden gcvon-den door ITchtlijnige w<;teemhouw

Het huidige Europa en-- nog men-ck

huicligc intcrnationalc vcrhoudingcn worden gekcnmcrkt doL,- een ver'>cheJ-denhcid, ook in rechl'>cultuur die nict kan worden gencgend. Her zou wei ccn<:., van door-,\aggcvcnd hciJng kun-nen zijn, de WiJ'>heid ter harte te ncmen van de mecr ca<;L(,.qi-,chc ontwikkeling van hct rccht zoal-, 111 het ( OIIIIIIOII L11P

Fr i'> hehodtc aan overtu1gcnde re,ulta-tcn van Europc<.,c -;on1cnwcrking op tz!l van tcrreinen: her milieu, de he,taam-zekerheicl, de veilighe1d de

lL

z

<t

>

gcdachtegoed: ecn cultuur die ,·ijk i-; aan ver<;cheidenheid, de waardigheid v<Jn de pcr-;oon rcspccteert, en l'Cil gc-voel voor de waarde van gcmeemchap-pcn voorthrcngt. llit'iluit1ng van mcn-<..,cn al-.. gcvolg von an11ocdc ol ccn gcbrck i<. in deze cultuur niet te verdra-gen. Tcrecht waar'>chuwt de Amcrikaa11 Amitai hzioni, impirator van het com-munitari'>me, vour de h<Jrdheid van het Amenkaan'>e type vrije markt en wijq hii op de vertrouwenwekkende kwali-teit van de '>ociak recht"taat zoal'> wij die hier kenncn. De kernvraag i'> dan ook water nodig i' om hct vertrouwen tc btcn grocicn dat Furopc-.c

<..,Jmcn-wcrking zal hijdrJgcn oon hct

vcnvcr-kclqkcn van onze idealcn

Europese samenwerking werkt

op lange termijn

De hetckcni-, van Lurope'>e '>amenwcr-king wordt pa'> op lange tcrmijn

zlcht-haar l)Jt nloJkt gcvoclcn..., VJn

onzc-kerheid hezorgdheid en weerqand

hegrijpeliik 1\laar wie de hlik ,lcchh richt op de gevolgen op korte tcrmijn zal op lange tcrmi1n talcn. Van de rege-,-ing en natuurlijk ook van on'> 111 het

parlcmcnt mJg daaron1 ccn door

argu-mcntcn gcdragcn vi...,lc worden vcr-wacht. Laten we daarhiJ vooral nict cknken dat de kamen op een hechtcrc Europe<;e Llnie wei geduldig hli1ven wachten op degenen die aarzelcn ot treuzelcn hiJ het verhetcrcn van de <;a-menwcrking. AI, wiJ de komendc jaren de hoot mi"en, zullcn andere, concur-ITITnde economicen en politieke en maat<;chappelijke culturen on<; lllhalcn

De burger moet aan Europa

boodschap hebben

Wic nu voor<;telt bredc n1euwe be-vocgdhcden aan de Europe'>e in'>tcllin-gen tc gcvcn, zol van ccn koudc kcTnli<..,

thui,komen. Burger'> en pol1tici reage-rcn daarop n1ct zorg en ang'it: wot gc-ven we allcmaal uit handen' ,\\et het bouwcn van aileen maar mooie -,yqe-men ko-,yqe-men weer du, niet. Natuurlqk. al'> cr comcn'>U'> kan worden hcre1kt over cen alonwattendc vcrhetcring in het Jmtitutionclc hc,tcl valt dar aileen maar toe te ju1chen. ,\laar de kam dat daarvoor voldoende '>leLII1 komt, "

klein. Toch moct CT voortgang worden

gchoekt, op '>tratle van verdcr verlie'> van vcrtrouwcn 111 de Furopc...,c <..,JJ11Cll-werking. Daarvoo1-" vcrnwedeli1k een mee1· '>pccilicke aanpak nog het hc-,te die de taken precic' om'>chrittr en deze op een praktl'>chc manier 111pa'>l in de Lurope'>e bc-,luitvorming. D1e aanpak hcdt zowel hiJ de aanvullcndc Ovn-eenkom<;t van .\laa,tricht over de Soualc Politick al" hi1 het Furope'>c ,\lonetaire ln'>lituut en Furopol tot IT-'>ultaat gelcid

J)c

tijd cbt de Luropc'>c -,amcnwcrking ZlLh n1ct tor~,c '-.tappen zou kunncn ont-wikkelcn tot ecn lcderalc qaat, " cch-ter voodo11 I let idcaal van een demo-uati-,che eenhc1d in r'umpa geha<;cerd op de

rulr o(

L111'. hlqtr geldig maar de wcg daarhccn kan nict worden gcvon-den door ITchtlijnige w<;teemhouw

Het huidige Europa en-- nog men-ck

huicligc intcrnationalc vcrhoudingcn worden gekcnmcrkt doL,- een ver'>cheJ-denhcid, ook in rechl'>cultuur die nict kan worden gencgend. Her zou wei ccn<:., van door-,\aggcvcnd hciJng kun-nen zijn, de WiJ'>heid ter harte te ncmen van de mecr ca<;L(,.qi-,chc ontwikkeling van hct rccht zoal-, 111 het ( OIIIIIIOII L11P

Fr i'> hehodtc aan overtu1gcnde re,ulta-tcn van Europc<.,c -;on1cnwcrking op tz!l van tcrreinen: her milieu, de he,taam-zekerheicl, de veilighe1d de

handhavtng BiJvoorheeld een daad-werkeli,ke <,anertng van de extreem mi-lieuvcrvuilcnde indu<,trie in t\lidden-1-'uropa. hcl;incliging van drugstocrisn1c,

indanlllltng van de lurotrZludc gccn

vcrpauperde <,tac\<,wiJken naa<,t ha'>tton<, van wel<,tand !:en aanpak die begint hi) het hereiken van vertrouwenwekkemk re<,ttltaten beloott mecr voor onze ge-meemchappelijke l:urope<,e toekom<,t dan wqeemhouw I k Furope'>e nHlllC-tair<: eenheid zal ook heter met een he-pcrkt aantal "'lide deelnemet·, kun11en heginnctl dan met het '>LhtJll'>ULLe'> van ccn groot Jantal dcclncnlcndc <..,tatcn

Akkoorden in het perspectief

van gewenste resultaten

Dati' een reden om de ,-e,ttltaten die hopeltJk- in de lntcrgouvet·ncmetllelc C:onkrcntie wot·detl hneikt. nict de vorm tc gcvcn vJn L'C!l totalc tTVI'->tl'

van hct llnicverdrag ctl de amlcre op-richtlllg'->vcrdrZlgcn lll<JZlr zovccl mogc-liJk ncn te leggen in ec11 pakket van ovctTcnkonhtcn tot wtizigtng en ZlZlll-vulilll!-( van de vcrdt·agen ( )p het eer'>te gezicht i'> dat aileen c-cn kwe'>lie va11 vorn1gcvrng: CCn vcrdr<Jg ol ccn hun-deltJe klcinne verdragctl [)e \vtJ'>hcid' va11 de /'d<kd<lr-,lt,d houdt 111 dat men dan ill't hele pakket moct aatwaardcn ol nTwcrpcn. \Vat daarhtJ over het hoold wordt gczicn, i' dat zo'n redetle-rtng heter wcrkt aan de ondnhande-illlg<,takl cbn in tlattonalc parlcmenten en rekrenda Daar kecrt hct {'<I< hu)c-.lc<tl-denken zich gemakkeliJk tegen Furopa. Len opzel die ook 111 de V<ll'lll van de akkoorden mecr ruimte laat voor vcr,chillen in tempo vcrklcint de kan<, dat <llll - welltcht zen uiteenlo-pemlc redenen - wen<,tand groeit re-gen her opnicuw uitv1ndcn van de Lurope'>c llnie in een Vet·drag van Anl'>tcrdam' lmmer'>, watlnecT in I 'l'lH

in ook maar ccn van de lidstaten [uro-avcr<,ic de overhand krijgt, is dat lataal voor het hele nieuwe verdrag etl aile daarin begrepen verhetcringen. Wannen de voor<,tellen ter verhetcring van de [urope<,e -,amenwerking wcll·dcn nect-gclcgd in a lzonderl i 1ke overeen-kom<,ten - met het karaktcr van een

wijz1ging'-.vcrdrag ot van ccn

aanvul-lcnd. maar evengocd n:chten<, hindend protocol- dan kan <:en minder ri<,kante he,luitvorming<,proccdure worden

ge-volgd Het l·.urope<,e Vcrdrag tot

lle,chcrming vJn de Rechtcn van de ,\\em e11 de JCundamentclc Vriihcden van I '!50 i' in de loop dcr JJren vcle malcn op deze manier herzien en aatl-gevuld. Het voorclecl van deze wcrk-WiJZe i'> dat een enkelc achtcrhlijvcr tltel het totalc proce'> hlokkeert

LlitcrJard geldt ook dan de

goedkeu-ring..,pr<Kcdurc VOt)r vcrdragcn volgcn-,

de grondwclten van de divcr<,e lid'>ta-ten. [r zal echter ee11 duiLklijkn relatte kuntlcn worden gelcgd tu<,<,cn elk van de vcrdragetl cn de daarmec tc hereiken tT'>ultaten Vcrdcr kan op dte manter gocd worden vorn1gcgcvcn

aJn de gcdachtc van ccn

Wanneer in

1998

in ook maar een

van de lidstaten

Euro-aversie de

v

<

>

7

>

llcxihclc ontwikkeling van de Furope<,e <,amenwerking AI, een ot cnkelc lid<,taten nog n1ct toe zijn Z!Jil ccn inten<..,J-vcring daarvan, kon de wcr-king van het de,hetrdkmk JJtwullcnde protocol voorlo-pig worden hepcrkt tot die Ianden die wei wtllcn in<,tem-nlcn. l)c Z\vaardcrc c1..., VJn ratihcatie door aile vijltien kl<,taten geldt onvermiJdeliJk

overhand krijgt, is

dat fataal voor het

hele nieuwe

verdrag.

wei voor de hoog'>t nodige

z

<t

>

aangchracht om hct mogelijk tc makcn dat de Europcse in<,te\lingen i zoals

C:ommissie en Hot I meewerkcn a an

ccn vcrschillcnd tempo van ontwikkc-ling. i\laar hezwarcn in <.Til enke\ land tegcn silmenwcrktng op een hepaald tCITCin- hijvnorhceld het milieu ot im-migriltie- zullen <.bn niet liltaill hoevcn te zitn vom hct hele pakkct

Het moeili)kstc zal het nog zijn, een

oplo'-.'-.ing tc vindcn voor hct

gcnlccn-schappe\ijk huitcnlilnds en veiltgheid-,-belcid. Doordat unilnimitctt vct-cisl i<,, komt op dit gehied vee\ te weinig tot stand Fen overdracht va11 een dec\ van de soevcreinitcit op dtt tetTein aan de J:C ot de llnie i-, praktisch kanslom J)atntcgcn hc-;ta:tn ht! -,on1n1igc lid-,tzt-tcn vee\ te grotc politieke en staats-rechtelitke hezwaren. Andere oplosstn-gen i zoals meerderhetdshesluiten met onl<,napplllgsclausule 1 lei den weer tot ee11 gat in de pilrlcmenlattT controlc De dringende noodzaak op dtt tnrei11 iets te doen, is ovcrduidell)k. maar ze-ker op dtt tetTein zal een tlcxihele vorm mocten worden gcvonden die de voot·-lt-ckker<, niet athankeltJk maakt viltl een

enkelc ~chterhliJver

Een steen in de vijver

De Luropese samenwcrking i-, als een <,teen in de vijvcr, die tot <,teeds weer nieuwe, zich naar huitcn toe verplaat-sende kringen lciclt Na de lTC en de andere Cemeenschappen i-, Schengen daarvan een nieuw voorheeld. Die krin-gen zullcn ook dc nieuwe partnerstaten in t\lidden-Furopa gaan omvatten. De Europese lint<.' zal aan stahiliteit in luropa e<.'n belangnJk'-' bitdrage lcveren door cen <,teeds hechtcre <,amenwer-king aan tc gaan met die Ianden die ook van hun kant blijk geven van ecn geest van -,amcnwerking. Zondcr dat zal luropa des te vathaardcr zijn voor

de-stahiliserende invloeden uit zijn omge-ving. l)c vi-,ic van ccn duurzan1c <,J-nlcnwcrking van [uropc-.c volkcrcn gc-ha'><.'erd op beginselcn van democrati<.' en rechtvaardigheid, zal ha;:u· kracht moeten bewijzen in de betckents voo1· haar hurg<.'rs en 111 de rclaties met haat oudc en nicuwc partner..,

Prof ,/,_ E

1\

I

H

II""''

/l,illtll " /,,/ 1'<111 ,/, C/);\-fr,;c/1[ !11 ,lr Emir K,111111

,lo

Si<llrll-( <11111<1<1/ Ill /Jootf/rrddl /iiilTIIiliiOIIdd/ 1\rc /Ji ililll dr K,li/JcJ/I[h' l!IIIPn,ilril /lrii/'<1111 It

Het rapport 'Publieke gerechtigheid en de Europese Unie' van het

Wetenschappelijk lnstituut voor het CDA gaat er vanuit dat

Europa op weg is een bondsstaat te worden. Dit is echter in het

geheel niet in overeenstemming met de feiten. Bovendien houdt

het rapport zich nauwelijks bezig met het Europa van na

1989 dat

er fundamenteel anders uitziet dan het Europa van voor de val van

de Muur. Hoofdprobleem van de Europese integratie is dat een

le-vensvatbare Europese staatsidee ontbreekt. Een bespreking.

H

et bliJft tohhcn met de

Furore'c idee. Hocwcl de val v.an de lkrllJn'ic t\luur in llJN'J loch

ccn ntcuwc poltttekc di'i-cu"ie over de Europe<;e idee had moeten oplcvc-rcn i'i hipta hct tcgcndccl hct gcval De Luropc<;c di,cu"ic wordt <;teed, na-ttonalcr. De vraag i'i, hi 1

WIJZC van <;prckcn, nieL wat bctckent de euro voor Europa maar. wat betekcnt

nalc politici richtinggevend Figurcn al' Kohl, ,\littcrrand, MaJor, Lubber<; en Kok

Het vcr<;chil tu<;<;en droom en wcrkelijkheid kwam en komt duideli1k naar voren in de zittingcn van dczc Luropc<;c partijen. In de voormiddag, zondcr de

cchte hazen. werd de

hand gelegd aan roerende verklaringen over ccn lc-deraal Europa en ee11 tik, cisenpakkct aan de

ko-de curo voor on<; mende Europc'ic Raad.

's

De Furope<;e polittcke par-

Drs

i\1vml

Tran

Avond, vcrscheen dan

ti}en, zoal<. de chri<;tett-dcmocrati'iche Helmut Kohl en vernam men wcinig Europe<;e Volk,partij ot de l'artij van mecr van de ondcrhavige catalogu'i. Er Furopc<;c <;ociali'iten, lciden een vrij wcrden enkclc 'echte' zaken gcdaan,

zteltogend be<;taan. zoals de kandidatuur van Lubbers voor

De Nedcrland'ie burger voclt er weinig het voorzitterschap van de Commi'i'iie

v<Hlt· zip1 politiekc idcntiteit aan een ot de toekomst van de Duitse cenhcid. Luropese parllJ toe te vertrnuwcn.

Voor de Eurorc<;c politick ziJil de

mtio-UlV 1 'l7

"De

EVP vindt dat de tnekomstige Europe<;c Crondwet de rechten van de

u

z

burger moct vastleggen. Zij heschouwt het Parlement als de hevoegde instJntie om de Crondwct van de llnie uit te werkcn." 1 lndcrdaad, 111JJr daJr hande-len de christen-democrJten die cr in de praktijk toe docn Kohl en de Jndercn,

n1et nCJtlr

'Knock-out' aan federale idee

Hoogstaandc icderalc doclstellingen zqn in kite nooit in werkclijk helcid vertaJid. De voorlopige

'kuock-out'

aan de kderJic idee is gegeven op 'zwartc' mJandag 2') september !9'l I Toen sticrt de idee vJn ccn commtl!lautJitT Furopcsc l'olitiekc llnic op het JltaJr vJn de FrJns-Duitse same11wnking Het WJS wJorschijnliJk ook de laatste kecr dat Nednland had kunnen over-wcgen eHcctid zi1n veto te gehruikcn Op d1e dag were! duJdelijk dJt het Vcrdrag van ,\ bastricht met de zogc-nJJmdc dncpijlcrstructuur zou gJJn wcrken. TcgelijkcrtiJd moct I ielmut Kohl de 1dcc hehhcn opgcgeven dot het kon komen van ccn Furopcsc l'oli-tlckc Lln1c naast de f:conomischc en t\\onetaire llnic 1,EI\\LI1

De Furope<,e burger heelt. met Llltzon-dering van de el1tes va11 de Europese hewcgingcn ook nooit op een tcdet-JJI Europa aangedrongen. Fn zonde,- poli-tieke druk van de Europese burger

voel-dcn de nationalc regcringcn cr wcinig

voor veel macht naar luropese tn<,tel-llllgen over tc dragen De luropcse in-stellingcn hi) uitstek, de luropc<,c C:ommi'>'ic en her Europecs I'Jrlement. hcbben Jltijd geschroomd viJ de burger een directe mJchtsstrijd met de

natio-nalc rcgcringcn aan tc gLEln. In zckerc

zin heett her Hot Villl lustit1c met bJJn-brekende Jrre'>ten over hijvoorbeeld vrij verkeer VJn werknemers, directc werking vJn nchtlijnen en gelijke be-handeling de mee<,t lcderale lunctic van

aile in<,tellingen vcrvuld. Niet voor niets weigeren sommige lidstaten hct Hot competentie te gcven op de terrei-nell van de derde pijler Jjustitie en bin-nenbndsc zJken).

Wore dit Jlkmaal anders geweest dan zuu hct Europa van de Zes, de oude FEC, veel snellcr de contourcn van de Verenigde Staten van Europil hcbben aangcnomen. Ot zou de onvcm1oeibarc Belgischc christen-democraat !.co Tinde-mans mcer succcs hebben gehad met ztjn plannen voor een l'olitieke Llnic.' I )c ge<,chiedetw, loopt ander<, dan de 'onven,•ocsthare [uropeiltlen ,\Inn net en ,\\ansholt ons hehhen willcn doen geloven, hetgeen n1ets aldoet aan her

genic van lean 1\ 1onnct om vorn1 tc gc-vcn aan de Fr.Jn...,-l)uit<-.c vcrzocning.

Ook het CJ).-\ zJI dat kit nwetcn Jall-vaarden en waarckren. \ViJ sturen niet Jan op de Furope<,c bondsstJill ol de Verenigde Stolen van luropil

,\let de komcnde uitbreiding vJn de luropesc Llnic verdwip1t het icderalc Europil verder naar de Jchtcrgrond. I )c ex-communJStische Ianden willen nu 111

ieder gevZll de luxe van eigen

<.,oeve-reinitcit, zells indien ze hepcrkt is, kun-netl procvcn.

Nu kt11111cn WIJ nJtuurliJk een revisio-nisti-;che theone op het leerstuk van hct lcderalc luropa loslatcn llemstein indJchtig kunncn wiJ her lcderalc duel. evenals het sociali-;me, Ji'> her cinddoel lormulercn hnddoel WJJrvan de hlauwdruk niet gegcven kan worden en dat ook nict w helangri1k JS, ge<,teld dot

de

heweg1ng, de richt1ng. n1ttttr deugt

Kritiek op rapport

le-ven is hier constJnt stcrker dan de leer, ook de chnsten-democratische leer. Ln dat is mip1 grootste kritiekpunt op het gedegen werk van het Wetenschap-peliJk lnstituul voor het C:DA, 'l'ublieke gerechtighcid en de Europese Unie' Het gaat niet expliciet in op de vraag ot de Luropese hondsstaat lcvensvathaa1 zal zip1. ,\len ponecrt gewoon dat dat zo" Dat li)kt nlC nu. gezten de poli-tieke oJllwikkeling van de Luropese Llnte een houck stelling "We constate-ren dat de lurupese Llnie op weg is een hondsstaat te worden: er is een staJts-gehied en er is op een aa11tal terreinen ecn staatsoverhetd, die althans indi,·ect heschikt over handhavingsmacht .. I kt

goat LTO!ll dat cr z1ch ccn <..,lJabrol in

JUridische zin ontwikkelt e11 dat is het geval Voor her daarhi)!1chorcnde

\'er-l""lllli}S/'"InoiiJsllurs re1kt de ontwerp-Cmndwet van her Europese l'arlcmcnt de geschikte wJJrden aan."'

t\u kan 1k de JLtr!dische reclem·r·itlg die

achtcr dczc qc]ling zrt nog wei \·olgcn

7i 1 doet me echter den ken a an een handhoek over de Veren1gde Naties waarin aan de VedJgheJdsrJJd aile he-langri)ke hesli"1ngen over vrede en vei-ligheid worden toegnbcht.

l'o!JtJek :s een dergeliJke constatering

immcr.., nict 111 ovcrccn'-.tcnlnling n1ct

de lciten. In zekere zin is het te waar-deren dat de christen-democratic

wil

vasthoudcn aan de duidelijke idee van het lcdnalc Europa. Dar gecft een ogenschiJnliJk vaste koers

"Ook l:urupa zal z1ch zekcr ontwtkke-lcn ais een hondsstaat met een e1gen karakter'. zo meent her rapport."

I )or hangt cr nog maar vunuf. lk zou cr

dezeltde vomspellcnde waJI'de aan wil-lcn geve11 als aan de uitspraak van de voormaligc Fransc president Frant,ois ,\ litterrand:

'L'furofle SCI'/ I SOl ia/rslr, Oil

c//c

!If ICI'il /lil5., 1Luropa zal socialistisch zijn of niet zijn)

Subsidiariteit

Ook zullen de interessante uitecnzct-tingen over suhsidiariteit als lcidend he-ginsel binnen de Europcsc architcctuur ons niet echt vee! verder he! pen. Want ziJ maken vooral duidei!Jk wat de Europese \taat' niet zou moeten rege-lcn en overlatcn. Zc maken vcelminder duidclijk wat de Furopese 'staat' wei zou moeten doen, ja wat zij cigenlijk is Fr is daarvoor een grotere emoticlllelc verhondenheid vereist dan te vinclen is hq de uJtwerking van de luropcse he-stuurslaag. Daarmee worstelcn de sa-merlstellers ook. getuige de volgende cJtaten: "Opdat de Luropese staat in wording gehaseerd kan worden op her publieke gnechtigheidsheginsel, is het noodzakelijk clat hiJ een integrale zmg voor het algemeen helang ill'eft .. Birmen deze onwattende bevoegdhcid kan dan vervolgens dom middel van het subsidiariteJtshegimel worden

tla-gcgaJn wclkc taakvcrdcling

er client te bcstaan tussen Europese ovnheid. lidstaten er1 regio's. Daardoor kan de

F.uropc~c taak vcrvolgcn-,

Interessante

uiteenzettingen

over subsidiariteit

0::

""

'--' :-n ;A 0:: m lf'., -:;. ;:v mr ;A

z

Ci

sterk worden geminimalt-secrd. maar dit is aileen mo-gelijk als her beginsel \VOI"dt

aanvaard dat het

als leidend beginsel

zullen ons niet echt

er op

Furopesc vlak ccn taak he-

veel verder helpen.

hoort tc kunncn liggcn."l

Aan dcze redener·ing ontbreekt een ecd op de kaatshaan, een bijeenkomst in de Paul•,kirchc van Franklmt aan de 1\lain zoal'> in

til-tH.

een gezamenlijke

Furo-pc-,c wd-,uiting voor ccn hond<.;")taat.

Die zal er ook niet komen met het >,oms Jaffe bemep op subsidiariteit om

ordcning op Europcc.., nivcau tcgcn tc

I

z

Hoc helangriJk de ontwerp grondwct die opgcsteld i<, door hct Europecs Parlcment - zii i'> opgcnomen in het onderhavigc hoek als bijlage - ook moge zrjn, ziJ vormt niet de eed op de kaatshaan.

Daarvoor i<, nodig wat het rapport noemt ecn "Europecs puhliek ethm, dat relevant is voor het oplmsen van tunda-mcntele problemen''_; De vraag is aileen ol dat werkcliik eerder tot stand komt door te bli1ven vasthouden aan de Europese bondsstaat als enige

oplos-sing.

Ik

dcnk van nict zolang cr gccn

aanknopingspunt he-,taat bij een wer·kc-liJk be<;taande Furopese politicke iden-titeit die de burgers van de lid<;tatcn be-langrijkcr vinden dan hun nationale identitcit.

Natuurlijk ben ik het met de op<,tcllers van het rapport eens dat het "econo-misch beleid nict kan worden gc'l'so-lccrd van het sociaal hclcid, van hct mi-lieubcleid, van hct cultuurhelcrd, van het hclcid met hctrckking tot justJtie en binnenlandse zaken en van het buiten-land., en veiligheidshelcid 's

,\1aar het perspectief daarop i' eerdcr gediend met een duidelijke inhoude-liJke catalogus van te rcgelcn punten dan cen principicel pleidooi voor ecn bond.,.,taat. Luropa moet werkelijk [uropa worden en vccl meer i-; over de vorm van de steeds nauwere samenwer-king niet dehnitid te zeggen. Vandaar ook het in ons PvdA-rapport 'Voorbij de waterlinie' geconstateerde blijvende dcmocratisch gebrek hinnen de Euro-pese Unie.

Pas vanuit mecr voltooide positicve in-tcgratic, naast hct tunctionercn van de [uropesc markt, zal hopelijk de discus-sic lei den naar mcer democrati.,eri ng en mis.,chicn die ene [uropese president. Daarbij hoort een vecl directcr

he-schriJving en hcgrip van het democrati-schc Ieven in de verschillcnde liclstatcn clan in dezc wetcmchappclijke analyse van het CDA worclt gcgeven. Het on-derhavrge hock is eerdcr te zicn als cen intere'>Santc Nedcrlandsc hcschriJving van enkcle Ncderlandsc chnstcn-dcmo-crati'>chc lcerstukken.

De mecstc waarden die ook sociaal de-mocraten vcrvuld zouden willcn zrcn hinnen Europa <,taan erin vermeld Het rapport heschriJh gocd de ruimtc drc de christen-democratic als ecn P<~rlri ,/n ,\lilir in ab-,tracto voor zich wil opeiscn, zell-; wanneer· de rol van de chri-,ten-demouatie in het Europe<,c maatschap-peliik middcnvcld mindcr vanzl'll-sprekend '' -,inds hiJvoorhcl'ld de decnnhturT van de chri'>tl'n-demouJtie in l'en land als Italic

T wee bezwaren

Twee bczwarcn blijvcn echtcr bcstaan. a. Hct rapport <,tclt dat de Europc'>c Llnic op weg is ecn bonclS'>taat ll' wor-den. Dczc con<,tatcnng lijkt me nict in overeemtcmrmng met de lcitcn. b. Het rapport houdt zich nauwelijk-, hczig mel het Europa van na I 'JH'J en de oorlog in loegoslJvic dat lunda-menteel anders i'> dan het hrropa van voor de val van de 8erlip1sc 1\luur lk ruik nict de grotc grel'p op hct Europa van vlee<, en hloed van de verschillcnde lidstaten en kandrdaat-landen. Daar lceh het zoveel mccr dan binncn de Europe<,e in<;tcllingen.

C:hri'>ten-democraten en <,ociaal-dcmo-craten hehben gcen andere kcuze dezc bezwaren ter harte te nemcn willcn ziJ in de tnekomst de [urope<,c intcgratie he'invloeden. Maar daarmee laat zich een pleidooi voor een lcdcraal Europa niet mccr klakkelons verenigen zoal-, dat in het rapport wordt gt·daan.

Sanwn met lnzcmhcrger of Konrad zou hct twccdc dec\ van een dergelijk

rapport gc.:.;chrcven n1octcn worden.

Dat laat onvcrlct dat CDA-dcnkcr Klop, hicr en daar necm ik aan Hirsch llallin, en onder mccr mip1 oude '>laats-rechttutor 1\ kuwissen cen gcdegen

po-litick-juncbsch ovcrzicht van de

f:uropcsc Unie hcbbcn gcschreven

waar elke andere politieke parti) jalocrs op kan zijn"

Ln dat het ook voor de opstcllcrs van hct rapport m111der ccnduidig is dan her liikt h\ijkt uit de laatstc zinsncden uit hct rapport "De Nederlandse <;taat zal door vcrdcre Europesc integratic nict

'vcrdampen' De Jigging van

Neder-land aan de rand van het luropese con-tinent, de gcschiedcllls van diepc

lc-vcnsheschouweliJkc ovcrtuigingcn, van vcclklcurigheid en tolcrantie, van vriJ-heid van ondcrwijs, pers en thcrapie-kcuze in de gczondhc1dszorg, van ont-dekkingsdrang, van handelszin, sparcn en ondcrncmcn, ccn samcnlcving van vri)c en gclqke burgers die door m1ddel van overlcg en compromis hun rechts-ol·dc gcstJitc gcven, kortom, de Ncder-landsc 1ckntitcit hlijh voluit een Ncdcr-land',c vcrantwoordcli)khcid "11 '

DaM zit hem nu JUist de kncep die niet met hct lccrstuk van de subsidiariteit is wcg tc poct.:.,cn.

I )rl ,\I Pdll Trt1t1 is

/i,i

l'dll ,ir TiPcrdr Km11cr Poor

3c

PPd!\

No ten

fllli''i1

r(0c dtlt'li'/r,JI'll•/ (II ,It frrrn{'l'>i (f,J:t Etn l lnr,lti:-.LIIr,'cl.l/i'Lh l'l'ii ,,f, ,/r r/,/>,/ tl: /.ib•l 1'.111 ,/[' f:JII,l/lt>t

l/1:11 ! kn Ha,lg I 11<>(1 IS I

I .co Trndcmanc, rc, ccr1 he\\ onclctTih\\'Zl;ll d1g

Lhn..,tcn-dcmo(_I(Fll NrcL tc hcJocJd om \'OtJI

de 1\tL\ ()jllTcdcno., Ill gL·hccl NcdcTicllld tc \CT

ZOI;_!Cl1 ll1Ct L'l'll \Cllll'>'>('tHl CllliHlll',ltl',lllC \'1101

dt· lui(l]1l'',l' =c1,1k ook Tlll -:o:11Tl ZLlrt-.,n\aal Ull Hclg1c \\'1iltiCd ,\\ailCil<., ll,lLlll'\lllli:O:Ittcr VZlll lk· 1 V11 _{Ill hct I 111 opec<., 1\ltlclllclll 1..,}

( I)\' ' '!

Jlu/J/Jcb t}cwhil,}hcd t'll ,/c fuiofll''-t Lf111l, \Xreten-c,chappcliJk ln:.tltuut voor hct CL\..1. 1 Den ll<1<1g

11)()(), 107

Aangehaald \\Trk 1 OH

\angchaald wcrk. 115

6 ,\\ijn LollegJ Ptcl Dankert hcclt gelqk 111 Zlltl opvatt1ng dal hel hclc hcgnp <,ub-,tdtJnlctt \ oor vclcn ccn \\'Cikom <1ldl1 \VJ<., om t1idcn-. de dt<,LU<.,<,iC<., m'Cr \b.a.;.,lncht 111 1 ~J1_{) I lllCt mecr}

hcvocgdhedcn over tc d1 <1gen Ailngchaald wcrk. 22.f

AJngcha;:dd \\ crk 2!':\ I

u...

In zijn column in het januarinummer stelde H.E.S. Woldring dat

het GPV en de RPF 'religieuze retoriek' bedrijven. Zij streven naar

een publieke erkenning van 'de norm van Gods woord' en

'godde-lijke geboden' zonder duidelijk te maken wat dat politiek concreet

betekent. In een repliek betoogt de GPV-er Verbrugh dat er geen

sprake is van religieuze retoriek en dat het CDA nog veel zou

kunnen leren van de GPV en RPF.

E

r mnet een -,pecialc aanleiding voor zijn a\-; iemand zich he-kommert om de toekom<;t van een politieke parttj die een an-dere i-; dan die waarvan hij of zij lid is. Die aanleiding kan zijn de

reactie van prot. dr. I-LLS Woldring in dit hlad up het hoekjc 'Celukkig i-; het land' van dr. R. Kuiper en ondcrgetekendc dat in de-cember Jongstlcden ver-scheen.1 Fen repliek waarin ook nadrukkeliJk hetrokken wordt Woldring<. recente hock over de politteke li-lmofic van de

chri<;ten-de-riteit en rentmccstcrschap de spirituali-teit ontbreekt, deze worden tot 'kitsch' en dat de kritick de partij dan 'dodclijk zal trettcn'

Tegcn de achtergrond van een steeds onzichtbaardcr geworden C:DA klinkt dit niet

vro-lijk. l)c teruggang i<., er

niet aileen in kamerzcte\-; sinds I'J94, maar ook in waarnccmhare idcntiteit

Dr. AJ Verhruy!J

In het 'C:DA-Iaarhoek

I <J96- I'J<J7' herinnerdc Ten Nape\ aan uitlatingen van Bolkestein en Kok, die het VCH>r'ote\den alsol de poli-tieke toekomst slcchts voor liheralcn en

socialis-Hierin adviseert Woldring het CDA mecr overcenkomstig ziJn hronncn te sprekcn en te handelcn. I )czc oproep klinkt amhitteus. Hct alternatiel ziet hij cchter somber in. Hij zegt zelts dat als

aon de lkcrn\voordcnl gcrcchtighcJd,

ge-;preide vcrantwoordeliJkheid, sol

ida-ten zou zijn \vcggclcgd Ten ~ape\ gzd

ze daarin ongelijk ,\\aar het Cf);\ lcvcrt 'nog ~teed-, gccn ..,cricu<.,

altcrna-tid vonr paars zei VVD-kamerlid Hoogervorst onlangs in de Volkskt·ant

van It jZlnuari JOilg"itlcdcn.

door \X'oldring aangc\vezen wcinig ge-ru'>l<,tellencle Jltcrnatid geen werkeliJk-heid wordt. ,\\ct deze intentie i' het

hicror volgende ge<,chreven. ,\let

\Xloldring..., oproep om tcrug llJJr de

hronnen te gaan (en vandaJrult de toe-kom<,t tegemoet' 1 en de <.riritualiteit

nict tc vcrltczcn, -..tcn1n1en we graag in. 1\ lih \riritualiteit' geen 'ynoniem i' van 'emotionaliteit', maar de relatie aangcelt met de Cee<,t vJn Cod en van het B1Jhelwoord

De transcendente dimensie

Wat hctrelt prohlcring van haar

identi-telt wo1·dr de chri<;tcn-democratie

vooral geconfronteerdmct liberali,me,

con1n1untton~n1e. pr<:1gmati..:;n1e en

'-;OCi-i!i!l-democrJtie Wtllcm Brcedveld vroeg in Trouw van 12 khruari jong<.tlcden wei wat erg retori-,ch wat de kiezcr er nog van mcrkt of er nu een regering met ot zondcr PvdA, CDA, VVD of D66 aan het hewind " Nu wordt wei gezcgd dat lihcralcn en

communitari<.-ten lormelc regel-, erkennen van

vriJheld,rechten, onrartijdigheid, ver-delcnde rcchtvaardigheid en verant-woordel,kheden, maar mce<,tal niet de chri<,tcli)kc waarden van vrijheid, ge-rechtigheld, naa'>lenlidde en -,ulidari-teit. Dcze chri'>lclijke wJarden hangcn -,an1en n1ct rcligic en zijn du-.; gecn

ui-tJngcn van ccn autonon1e n1oraal.

Ze

kriJgen gestJite in de maahchaprelijke

organi<;<~tic,_ I )e maJbcharrelijke orga-ni-,atle'> zijn daarom de hoehtenen van de <,amenleving. In het dehat over de

morJi!l noemde dr'

L

Heermil op 22

jun1 I'!'!(> in Trouw van het CDA de 'partiJ vJn de gemecmchappen' 1, dit echtcr con<,i,tcnt geredcneerd: Als mJat,chaprelijke organi,atie-, nu eem geen lcvensheschouwei1Jke grond-,Jag zouden hez1tten 'en hoeveel 'Jige-mcne' en 'neutrale' organr-,otJc-.; zijn cr

l llV 1 ·J~

niet 1. zal de chri<,ten-democratie uitcr-aJITI ook en terecht opkomen voor hun zcll,tandighcid 1\laar daar hli1kt gccn rcligie uit. Hovendien·

1-,

met de term 'religie' exrliciet de chri'>telijkc religie hedoeldc

Velcn weten wei beter In het CDA zi)ll ook men<.en met een andere god-,dien<,t dan de chri<;telijke welkom. Ook zij mogen tonen wat hen driJil. We kriti<;e-ren dit niet. In onze multircligieuzc sa-mcnlcving kan een partiJ met zo'n hrcde toegang een duidelijk hcc;taans-recht bezittcn. 1\laar hct duurzame on-dcr,cheid van lihcrali-,me en communi-tarisme met de christcn-democratie i<. zo niet duiclelijk. Ook menig lihcraal zal zeggen clat zijn voorkeur voor be-paalcle dcugden voortkomt uit zijn 'pri-vate' religie of innerlijkc ovcrtuiging. De VVD telt ook chri<,tcnen onder haar lcden. De politiek van hct lihcra-lisme en de beschrcven voorstelling van de politick van de chri-,ten-democratic kunnen beide zowclmct als zonder een band met de christelijkc rcligic bcstaan. En over deugden voor de burger kan er tu"cn christeliJke en nict-christelijke aanhanger<; van christcn-democratie en het liherali<;me c.q. dcmocratisch socia-lismc vaak een con<.ensu<; zijn. len Crick<,-Romeime gcrcchtighcid,tiloso-!ic, ccn sociali,tische solidaritcitsge-clachtc in vakhonden en een lihcralc waardcring voor rentmee-,terschar en '>rreiding van vcrantwoorde!,khcden kunnen ook be-,taan znncler cen Vt<,le over het volgen van ChristLIS. len

goede gezin.;,pulitiek i:-, in Noorwcgcn

niet-knke-lijke) dank en eer geven aan de Schepper die de wereld in stand houclt, en die zich openhaart door de opgc-stane Heeren door de Cee'>t. is er <,trijd nodig 0111 tot een politieke con<,ensu<, te komen. Daar zijn een christelijke poli-tieke partij en een chri<,ten-del11ocratic wei voor nodig. Dan moct een chri<,-ten-democrati-,che groepering zich dui-deliJk pro!ilcren ten

op-hecft, op dezelfdc manier op de hurger-lijke regering wil toepasscn. Vandaar het woord van lczus. dat aan de keizer moet worden gcgcven wat hem komt en aan Cod wat aan Cod toe-komt Calvijn waarschuwdc tegen vcr-warring van de hurgerlijkc met de gecstclijkc regcring onder de n1enscn Jacques lv\aritain maakte vcrschil tu<,<,en

een sacralc christeliJke

zichte van liberalc of

co111munitari'.tische poli-tickc grocpcn. Hct gaat dan niet 0111 de al ot niet aanwezige private gelools-belijdenis van de \eden,

daarnaar wonlt immers

ook binnen het CDA niet

Kerken houden

<,taats- en

maatschappij-orde en een 'prolanc' chri'>-tci1Jke orde. waarvoor hiJ koos. I )aarom is hier gcen sprJke van religieuze reto-riek. Maar wei gaat het erom dat in de 'wereldlijke' samcnleving de cer van Cod op burgerliJke manier erkenning behoelt.

soms een dankdag.

Moet die ook niet

een publieke zaak

gevraagd, n1aar on1 de

trJn<,cendente dimensic in

voor de burgerlijke

samenleving zijn?

het publiek aanbcvolcn belcid. En

hier-over wil het lihera\i<,me niet \wren. In hct verieden gJvcn de partiJen waJr-uit het C:DA is gevormd hieraan meer aandacht. Artikel 5a van het

antircvolu-tionairc bcgin~:icl- en algcn1ccn

staat-kundig program van I CJ61 vermeldde dJt de overheid Cod'> naam moet er-kennen in haar openbaar optredcn. Protc'>Sor

CPJ'vl.

Romme <,chrecf in zijn 'Nieuwe Crondwetsartikelcn' van ICJ45 dat de cer van Cod voorwerp van aan-houdende zorg van de overheden moet ziJ11.

Woldring vcrwij'>t biJ zijn beoordeling van 'Cclukkig i'> hetland' naJr voor<,tcl-lingcn van vrocgerc antircvolutionai-ren, die publieke crkenning van de

'nonn van (~od.;; \Voord' zoudcn na~.,trc­

vcn, n1aar nict aangavcn \\'at daarondcr wordt ver'>taan. Hij noemt dit religi-euze retoriek. Nu kennen we geen chri'>leliJkc partiJ die de gee<,tc\ijke VrJJ-heid erkent \hetziJ ARI', CHU, KVI', CI'V CDA of RI'F) en die de 'norm van Cod-. woord' die in de kerken gelding

'Anoniem' houden van

sociale oogmerken

1-!oe worden christelijke waarden uitge-werkt in het CDAc Uit het rapport 'Nieuwe wegen, vaste waarden' bli1kt dat op grond van de publieke gerech-tigheid, onder mecr het welzijn van de burgers mot:t worden bevorderd, waJr-bij de zwJkken en kwetsbarcn worden bcsclwrmd. Dit i-, ecn clement van het <,ocialc gezicht van het C:UA.

HierhiJ miS'>en we nu echter de vcrti-calc dllllen-;ic. Verzuimd i'> tc zcggen dat het puhliekelijk danken en ercn van Cod ceil maat'>chappclijk oogmcrk "· dJt op zich reed'> de mocite ruim--,choot'> \oo11t. Kerken houden <,Olll'> ccn dankdag ,\\oct die ook niet cen puhlickc zJJk voor de hurgerlijkc

<,a-menlcving Zijn: De Pclgnnwader'>

vocrden de Ti'""b,}iPIIII) f)ily in. die door latere AmerikJJme JliT'>identen were! hevcstigd. Uiteraai·d moet zo'n

dJnk- en cerhetoon JJn de

Allcr-hoogste geen kcrkeliJk. mJJr cen