··' ' S A R 0 N 1N GEMEENSKAFSTUDIE VAN 1N SENDINGSTASIE deur JOHANNA E. V. D,. MERIVE.
Verhandeling ingegee ter ver-kryging van die gr~ad M ,A, in die Maatskaplike Werk aan die Universiteit van Stellenbosch,
Promotor: dr. Erika Theron,
E R K E N N I N G
Hiermee wens cUe ondergetekende hear dank en w&ar-dering uit te spreek teenoor die volgende persone wat op die
sendingstasie, Baron, woonagtig was en deur wie se hulpV&ar-digheid en vriendelikheid die studie sekPrlik nie aangepak sou kon word nie:
Eerwaardes J.J. Kruger en K, Hendrich
Mnr, en mevr, F. Schoch, cestuurder van die winkel en slaghuis
Mej,
F.
Malan, die posmeesteresMnr, Easson, die Gesondheidsinspekteur van die distrik Tulbagh.
Dank is ook verskuldig aan rej, R. Muller wat die manuskrip getik het,
Die ondersoek is onder die bekwame leiding van dr Erika Theron uitgevoer, wat as promotor opgetree het en op wie se voorstel die studie oorspronklik onderneern is,
De-sander veel dank is verskuldig aan haar vir hae.r goeie lei-ding en vriendelike raadgewinge.
STELLENuOSCH. Desember 1952, ( 11) -·---·· _ _, I ::;:str-;. ·'.~.':. "--.;-· ·,!' ~:. 'JIJ''.::::P.«i
Johanna E,v,d, MeTive. I
k.o ,. S A R 0 N 1N G_E M E E N S K A i: S T U D I E V A N 1N S E N D I N G S T A S I E HOOFSTUK 1 b1s. 1 IN LEIDING
...
·....
Die Doe1 van die Onc1ersoek . • • .. . .. • • . • • . . .. 1 Tyc1perk en OmvanF van Ono.ersoek • • • . . . • 2 Metodes waervo1gens cUe In1igting ingewe'(l is 2 Moei1ikhece tyCiens Onc1ersoek onc1ervind , , , • • 4
HOOFSTUK 11
DIE GEOGRAFIESE BESKRYWING EN
GESKIED-KUNDIGE OORSIG VAN SARON ....•....•.•••••
6
Die Geografiese Besonderhede
...
6
1n Geskiedkuhdige oorsic van die ontstaanvan SaPOn . , . , ...•.. ,
9
Die vers'ki1lende Sendelinge . , •.• , .•.• , • • 12 HOOFSTUK 111
DIE BEVOLKING
...
HOOFSTUK 1VDIE BESTUUR VAN DIE SENDINGSTASIE • • • • • • • • • Huurpagste1se1
...
Huurcontract . . . , .. , . . . . , ... , .. , . . . , .Saronsche Gemeentewetten •...••
Huur Qontract , . . . , . . . , . P1aatse1ijke Wetten van Baron ,, •••..•••••.• Aanvu11ende bepalinge met betrekking tot die Huurkontrak . . . , . . . ~
Registrasie van die Huur Contract en
Plaatselijke Wetten · · · • Oorgaan tot die verkoop van Erwe •••••••..••
(iii)
16
19
20 21 2225
27
29
33
33
r
bls.
Die Bui t eraad .. , , . . . • • •
36
Die Finansiele Posisie in verband met
die Bestuur van Baron , . . . , ... .,:, . . . 41 Doeltreffendheid vart die Buiteraad en
Rynse Administrasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Voornernens in verband met Toekomstige
Beetuurebeleid . . . . . . . 46
Oorgang van Baron op AdrninistrP.tiewe
Gebied na die N. G. Sendingkerk •••...•.••• 50 HOOFSTUK V
DIE ROL VAN DIE KERK •••••••••• , •• , • • • • • • • • 52
Kerklike Adrninistrasie ••..••••.• , , , .•. , ..• Stigting van die eerste Gerneente •••••..•. ,
Die Kerkgebou • , . . . ~ . . . •
Plan van di~ Kerkgebou ••...•
Die Amptenare • . . . , . . . . , .•.... .,
Die Dienste wat die Kerk aan sy Lede en die
Geme ensk·ap bi ed ••..••.••..••.••••••••••.. ,
A.
Van Suiwer Godsdienstige Aard •••••Eredienste •.•...•...•...•
Baeuinkoor . . . . Kerkko or • . . .
/ Kinderko or . . . , ..•...
Liedere . . . , . . . , ... . Katkisasie Aanneming en
Voor-stelling . , . . . , . . . • . . Nagmaal ... ~. ·· . • . . . ~ Kerkfeeste ... , . . . . Bidure • . . . : ~ : ~ ~ . . . , Hui sbe so ek . . . • Sondag skool . , , . . . . Kersfeesboom of :eiekniek ••. , ..• K1nderdienste . . . ~ (iv)
62
62
~~
66
~I
63
70
74-75
75
75
n
78
.__,·
B.
Huwelik , •..•..•.•••.•..•..•• , , Do op ••...•...•....•.•..•
Begrafnis . , ... , ... , . . . ,
Ander Dienste wat die Kerk lewer • Kerklike Verenigingslewe , , •••••••• ; •••.•• Christelike Sustersbond, Baron ••••.••• Die Jongedogtersbond •••...••.•• , Die Beheer oor Geldsake I I I I I I I I I I I I I I I I I I
bls,
Die Verskillende Bronne van Inkomste •••••
09
Verpligtinge van die Lede teenoor die Kerk 92 Tugmaf trei:lls van die N. G. SencHngk<"rk,
Saran , .. , . . . , ... , . . . , . . . ,, . . . . . . :J3 Die Inv1oed van die Kerk op die Lewe van
die Gemeenskap .... , . . . -.,,...
93
HOOFSTUK V1
O?VOEDING EN ONDERWYS •••••.•.•. , •••.•...•.•• ,
95
Geskiedenis en Ontstaan van die Skool ••••
95
Beheer van die Skool • . . . • . . . • . • • • • •
96
Finansies van die Skool ••..•.•....•.•...•
96
Die Skoolgeboue . . . , . . . . . . . . . . 9~ Die Plan van die groot Skoolgebou ••.•• 98 Die nuwe Skoo1gebou . • • • . • • . • • • . • • . . • . • 102 ·Die :r·ersoneel I I I ' I e I I ' e I e I ' I I e ' I e ' I I I I I I I 102
Die Leerlinge
...
105 Skoolverlating . . . • lll Die Leerplan •.. , . . . , . . . , . , 113 Verdere Professionele en Beroepsop1eiding. 121b1s.
Ander Faeil1teite van d1e Skoal •••...•.•• 122
Sportaangeleenthede ••. ~... 122 Skoolfunksies . . . 123 Die Kunstentoonste11ing ••••.•.••• ,; 127 Skoolkonserte , . . . , . . . . • 12,S Skoolbe.saars , . . . . . . . . . . . 130 Die Bib1ioteek ••..••..•...•..•.•••• 130 Die Spaerklub . . . , . . . , . , . . . 131 Die Voedingskema •...•...•• 131
Die Opvoedingepei1 van die Vo1wasse In-wonere . . . , . . . , . , .... , . , . . . . 133
Die Invloed van die Skoal op die Same-lewing 1 I 1 I It 1 1 1 1 1 I 1 I 1 1 I 1 I t I I I I I I I I I I I I I I I I 135 HOOFSTUK Vll DIE EKONOMIESE OMS'l'ANDIGHEDE , • , •••. , •••••.•• , 137 Grondbeeit met toegekende Voorregte , .•.. , 137
K1imaatetoestande en Vrugbaarheid van die Gro ncl • • . . . , . . . • . . . . 142
Die Inkomste en Verdienmoont1ikhede op die Sendingstasie . . . . .
144-Landbouers -. . . • • . . . . , . . . . . . . .. 14-5 Die Tuinboere . . . , .. , ... , . . . . . . 146
Die Graanboere. . . . . . . . . . . . . . . . 152
LoonarbeiC.ers . . . -. . . ·. ·,... ·161
Vol tydse Loonarbeid • • . . • . . • . . • • • • • • 162
Dee1tydee Loonarbeid ••••••••.••.••• 167 Ambagswerk . . . , .. , . . . , .... , 170
K1erk1ike en ?rofessionele Werkers ,,,, 171 Sake mann e , ••... ~ . • . . . . . • . . . . • 171
AnCI.er Bronne van Inkorns te • • . . . 175
Pensioentrekkers
...
1~0 Spaarmoontlikhede , .. , ... , . . . ·. . . . 101 Die MOrester , . . . , . . . , .• Die Sonstraal , . . . • Die Broedervereniging •...•..• ( vi ) 1c'l 1 1<52 1c33bls,
Opsomming . . . , . . . • . , , , . , , , , . I I ~
HOOFSTUK Vlll
DIE VOEDING VAN DIE GESINNE •••...••...•••• 157 Die gebruiklike weeklikse Maaltye van
die Gesinne , . . . , l8t') Voor'cereiding ven cUe Voedsel ...•..•.••• , • li~9 Eetgewoo nt e s t t I o t t t t t I t t t I 0 ~ o t t t t I I t t o t t I I
HOOFSTUK lX
BEHUISINGSTOESTANDE 0 I I I 0 I t 0 0 0 t t 0 I t I t t t 0 t t 0 0 t t 0
Die uitle van die Dorp
...
Die Pereele waerop die Hulse etaan •..•..•• Bouregu1asies I t I t t t t t t o • 0 0 t I I t t t t I 0 t 0 0 t o I I Die Woonhuiee I t I t t t t t o t I t t t t t t t o t t t t o t t o o t Boumateriaal . . . , .... , ... , ... . Dakrnaterie_ctl . . . , . . . , . . . . ?lafo nne . . . . Vloere • , .. , ... , ... . Vensters • , ... , . . . , . . . .Die binnenshuise Toestande •.. , ..••.•• , , . , , Die grootte van die wonings •••.••••.••• Si tkamers , . . . . EadskeHners ••• , .•. , , •... , •••••...•.•..••• Pakkamers
...
·•... .
Beligt ing .... , ... , ... . Belugting ... , ... . Ameublernent . . . , . . . . Ander binnenshuise Versierings ••..•...• A1gemene Netheid en Sinde1ikheid ••.•••..•• Sani tasie . . . , Oorbevolking . . . • (vii) 191 192 192 192 194 196 196 198 199 200 201 202 202 204 204 205 205 206 206 2oS 209 210 211b1s•
R~paraeie van Wonings . • • . • . . . ~... 215
HOOFSTUK X DIE GESINSLEWE
...
216Geeinsamestelling • , . , , . , , ~ ., ... , .. , . . . . . . . 217
Familiegebruike , . . . ~ . . . , . 21'3 Huisgodsdiens, Verjaarsdae, KerAf~~s en Nuwejaar , , ... , . . . ,·, ... , 219
Opvoeding va.n die Kinders I I I I t • I I I t t t t t o t • I I 220 HOOFSTUK X1 DIE GESONDHEIDSTOESTANDE EN DIE GENEESKUNDIGE DIENSTE I • • • • • • • • • • • • • I . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 221 Openbare Gesondheidsdienste ••••.•••••••••••• 222 Watervoorsiening ~, . . . , . . . 222
Melk verekaffing , . , , ... , . . . , .. , , . , , 22~
Verkoop van vleis , ... , , ... , , , , . . . 229
Ander voedsel , , .... , . . . , .. , , . , , . , 230 Nagvui1- en vui1goedverwydering •• , . , . , •. , 230 Geneeskundige Dienste •••••••..••.••••••••••• 232 Tandhee1kundige Dienste , · ••••• ,,.,, •.• , . , , 234 Verp1egingsdienste , •...••••.. , •••• , ••••• , 234 Kliniek , . . . , ... ,· . . . , . , . . . . . •
235
Ho spi taa1fas i l i t ei te , •.•.•••••••••••• , • • • 23,1 Gesondheidsdienste aan spesia1e groepe • • • . 239 liloeders en suigelinge , • • • • • • • • . • • • • • • • • ~39 Skoolkinders . . . . . . . . . . . . . . . . • 4o Die aanta1 Geboortes en Sterftes op Baron... 241Aansteek1ike en oordraagbare Siektes •••• •••• 246 HOOFSTUK Xll SPESIALE MAAT SKAJ.' LIKE VRAAGSTUKKE
...
249j. Wetsoortredings • io • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Drankrnisbruik
...
Daggarokers.
.
.
. . . ...
~..
Buite-egtelikheid...
Rasseverl!lenging...
LeE!r • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 0 • • • • • • • • • • • • HOOFSTUK XlllVERli!AAKLIKHEID EN ONTSr ANNING •.•• , .. , , •..•
....
BYLAAG
Ongeorganiseerde Verrnaaklikheid en
ant-spanning . . . , . . . , . . . .
.
.
.
.
l"lesierritte ••. Uitstappies •...
.
Musiek en Sang •• Partytjies ••...• Dagblaaie en Tydskrifte •• Kuier en gesels •....••• • • • •.
.
N aaldwerk . . . . Persoonlike stokperdj ie s • Dobtel . , . . . ..
.
.
.
.
Speletjies by die kinders • •
. .
.
.
.
.
..
.
.
.
.
.
. .
.
.
.
.
.
• • • •.
.
• • • • • • •••• Fasiliteite verskaf deur private of ander organi sasie s , . • • • • • • Sportklubs.
.
Die Voetbalklub Die Tennisklub • •...
• •. .
••.
.
..
Orkes...
Verenigingslewe , . , . . . • Jeugorganisasies • . . . Kommersiele Ontspanning...
BY LA E A KOO?KONDISIES ...
.
.
.
.
. .
.
.
. .
.
.
.
. .
.
...
( ix bls, 250259
261
262
262 262263
263261+
264
265
265
266 267267
268
268263
269 270272
200 2EJ1 232bla,
BYLAAG B . KOOPBRIEF
···
BYLAAG C
DIE REELS EN REGULASIES VAN DIE
BEGRAFNIS-VERENIGINGS .• ' • . . . • . . • . . • • . . . I I • • • • • • I 2A·~
BIBLIOGRAFIE . . . I • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • I •
295
LYS VAN TABELLE
TABEL NO, 1
Bevo1k1ngatat1etiek van Saron vir 1921, 1936 en
1946 ... 16
TABEL NO, 11
Die aanta1 1eer11nge in die verski11ende k1asse,
einde 194~ , .... , , . . . , . . . , .. , .. , , , ... , .. , 106
TABEL NO, 111
Skoolbywoning van die 1eer11nge gedurende 194S, 107
TABEL NO, 1V
Die vermeerdering van die aanta1 1eerlinge en
personeellede te Saron 1936 - 1943 , , • , , ••. , . • • llO TABEL NO, V
Die skoo1ver1ating van 1ef'rlinge vir e1ke kle.s
v anaf 1939 _. 194~ 1 1 t t 1 t t I t t t 1 t t 1 t t 1 o t t t t t I I I t I 111
TABEL NO, V1
Die skoolatanderds van die vo1wasee inwoners • 133
TABEL NO. Vll
Die kopere, pagters en bywoners met die aantal
crwe ui t 102 erfhouers • . . . • 13~
b1s,
TABEL NO, Vll1
Beraepe van inwaners van Saran...
145
TABEL NO, 1X
Valtydse en dceltydse loonarbeiders op Saron en
elders sacs aangetref in Julie 194~ •••..••.••• 162
TABEL NO, X
Die tipe dakmateriaal van 102 wanings ••••.•..• 19S
TABEL NO, X1
Die hoeveelheid vertrekke per waning... 203
TABEL NO. Xll
Die aantal slaapkamers en inwoners per waning
van 100 wonings •... , . . . , . . . . . • 212
TABEL NO. Xlll
Geeinetipee . . . ·, . . . . . . . . . . • . 217
TABEL NO. Xl V
Gebaartes te Saran vir die jare
1944 - 1948
• • • 241TABEL NO, XV
Sterf;:,evc.lle te S9ron vir die jere
1944-194S • •
242
TABEL NO, XVI
Aantal Sterfgevslle in die v~rskillende
ouderdomsgroepe
1944- 1948 ••...•...•..•
244
TABEL NO, XVll
Wetsoortredings van SFrnnners
1944- 194S...
251
SKET .. KAARTSKETSKAART VAN SARON ••• , ••• , ••• , , , • , , •. , , •• , , , • 6
HOOFSTUK 1
INLEIDING
DIE DOEL VAN DIE ONDERSOEK
In die Kaap Provinsie van die Unie van Suid-Afrika. is daar sendingstasies vir K1eur1inge deur verskilJe.,de Genoo_?lkappe byvoorbee1d R~e en Morawiese Sendinggeno_;"';-skappe tot stand gebring.
Die stasies verskil egter 1n baie opsigte. Onder andere ressorteer sommige onder die bepalings van die Wet op Sendingstasies en Meentreserwes, No 29 van 1909 soos gewysig deur Wet No. 12, van 1949 en andere weer n:l.e. Trouens daar is ook verskille met betrekking tot die st">I-sels van bestuur en grondbesit en ook ten opsigtP van die vrUgbaarheid van die grond.
- .
Nietee::Jsta:mde hierdie grondliggende verskille is die doe1 van b.ierdie stanc1plnse vir die K1eur11nge eer-stens gemik op fl'iangel:J.sasie en opvoeding en om
terselfder-tyd ook _huls'i!'~JS t:ing Gn grond M.n die inwoners te verskaf 7
waar hti.l i:ot ekonomiese onafhani~likheid en se1fs tandigheid kan ont.dkkel.
Die vraag is eg ts;.' :l.n hoeverre hierd ie s tas ies a an hul doel beantwoord1 of die bestaan daarvan geregverdi.g word, wat d;_,a ;;:>ocntJ.ikhcid van ek~nomiese se1fstand:tgl:ce5.C:i en se1fverso··.·g bg is, in hoeYerre die K1eur11nggemeensk.ar
2
-be~ange behartig en bevorder word, en wat die toekomstige
beleiCI. van ste.atswel! ten opsigte van sodanige
sending-stasies moet wees, Met die oog hierop is 1n studie van een
van die sendingstasies onderneem en is o.ie gemeenskapslewe bestudeer,
TYDPERK. EN , OMVIA.NG VAN ONDERSOEK,
•
Die ondersoek is gedoen ged.urende die periods Julie l94S tot Februarie 1949. Die insameling van gegewens het in Julie en die eerste helfte van Oktober 1948, asook die eerste helfte van Februarie 1949 plaasgevind,
Saron het 4oS erwe waarop woonhuise is en elke vi•:rc' .; huis is deur ,ondersoekster beeoek sodat 102 huiee met ll~ r.<;:
sinne in die ondersoek ingeelui t is. Die ll~ !l;'flainne be·qa.';
1n totaal van 717
1
)ereone dit wil s~ 4S,5S% van O.ie totale bevolking in 1946. Di t kan as 1 n verteenwootdigende monete:(
beekou word,
METODES W.IIARVOLGENS DIE INLIGTING INGEWIN IS,
1. Persoonlike Onderhoude: Onderhoude is gevoer met eer- · waarde J,J, Kruger, N,G, Sendingkerk leraa;- en bewoner van die Reserved A.rea11 , e.sook met eerwaarde K, Hendrich die ;··;···
"
tydse eendeling van cUe Rynse Genootskap '>rat in adminiet;•, -tiewe hoedanigheid maandeliks vanaf Worcester na Saran· ge:·,,;_ het,
Met die Gesondheidsinspekteur, die drie geneeshere ··" . Saron weekliks besoek, die polisie, skoolpersoneel en ook m:.
die posmeesteres en blanke winkelbestuurder/ ••••••••••••
3
-winkfllbestuurder, wat op die sendingstasie woon, is onder-houde gere91. Origens is onderhoude met komiteelede van Kleurling organisasies asook met al die bewoners van die huise uit die monster, gevoer.
2. Dokument~re Brenna: Deur bflmiddeling van die m·a~:l--straat van Tulbagh is insae verkry in die geboorte- en s terfteregis ters, Deur genoemde magis~raat en die vrn Porterville is insae verkry in die aanklagboeke van dle
.. -·
onderakeie howe, en met behulp van eerwaarde Kruger kon die kerk-bepalings en finansiele state nagegaan word. Deur bemiddeling: van die skoolpersoneel is insae verkry in
skoolrapporte en eerwaarde Hendrich het die Huurkontrakte en Gemeen tel ike Wette- voors ien. Die Afdelingsraad van
Tulbagh en die Gesondheidsinspekteur het ook belangrike inligting verskaf.
3.
Persoonlike Waarneming, Deur middel van persoon:i_ike waarneming is die verskillende; aangeleenthede nagegaan. Voordat met die insameling van gegewflns 'n begin gemaak j_s,1s 1n vraelys opgestPl aan die hand waarvan die waarneming
en v oer van onderhoude kon geskied, Di t moes d i.en as hulpmiddel om die waarneming te standard iseer en te ver-skerp. Hierdeur :ts verseker da t al:l e moontlike bes0nder-hede nagegaan kon word en dat die gegewens op •e envormige wyse ingesamel is.
Inligting ingewin is gedurende en ook na die afloop van 'n.onderhoud noukeurig aangeteken en later met die
4
-gegewens nog ingewin moes word,
l\!OEILIKHEDE TYDENS ONDERSOFK ONDERVIND
1, Die ondersoek is hoofsaaklik in JUlie 1948 gedoen op 'n tydstip toe die sendinggemPente agt maande vakant was en dit ongeveer twee jaar nadat die N.G. SendingkPrk die kerk eb akool op Saron van die Rynse Sendinggenootskap
oorgeneem het. Die meeste van hierdie tyd was die ge-meente sonder leraar. In wese was die kork nog Ryns georienteerd en die gemeente was nou op die punt om lml
tweede N,G. Sendingkerk leraar te on~ang,
Met die koms van eerwaarde Kruger is die Rynse sere-monies afgeskaf en het drastieve veranderinge op kP.rklike gebied ingetree. Teen die einde van die ondersoek dien eerwaarde Hendrich sy bedanking in as adminis tra teur en op administratiewe gebied staan die gemeenskap op die punt om veranderinge te ondergaan, Al hierdie vinnige omwentel:l.nr;e
het die ondersoek bemoe11ik aangesien alle veranderinge nog in wording was; niks was eintli1< kons truktiefs nie en
tussen hierdie omwentelinge moes inligting ingewin word.
Die inwoners was self ietwa t onseker en die ondersoek het d1.i.:..;
nie so gevlot soos wanneer die gemeenskap op sy ou geves-tigde wyse sou voortgeleef het nie. Aan die anderkant het hierdie toedrag van sake 1n gunstige geloentheid vir ver-gelyking gebied - die ou Rynse instellings teenoor di&· wat die N,G. Sendingkerk in vooruitsig gPStPl het.
i
?
-2. Sos iaal en kul tureel verkeer die K1eurlinge op 'n laer peil as die bJankes, Dit was dus vir die onder-soekster moeilik om haar altyd in die posisie van die
4 e" '
..
-~
..-;ii
\ .j
.~."1.::" .,J
• Ijl •..• ; I •. I.:..
\..
' ,1
..
0- .. ~ .•
1 . t.\ I ~ I \~l
HOOFSTUK 11
DIE GEOGRAFIESE BBSKRYViJING. EN GESK IEDKUNDIGE OOR-SIG VAN
DIE GEOGRAFIESE BESONDERHFDE~
SARON
Saron9 d~e sendingstasie, is in die magistraats-distrik van Tulbagh gelee. Tulbagh, ~en van die voor-aanstaande distrikte van die ~uidwestelike_.Ka~) Provinsiej
beslaan 'n oppervlakte van 373 vierkant myl.
Die distrik TUlbagh9 en ~us ook.~'aron, het 'n Middellandsesee klimaa t, di.t wil S6 die reenval is hoof-saaklB{ in die ,winter met betreklike dros somers
o
Dearby is die klimaat gematigd waar die somers neg uiters warm en die winters nog utters koud iSG Die gemiddeldejaar-likse reenval vir die distrik is l8G28 duimo
Die distrik TUlbagh is oor die algemeen vrugbaar en die gehalte van die grond goed. Di t is1n dis trik
waar hoofsaaklik vrug~e verbou word9 alhoewel saaiery ook op groot skaal beoefen wordG
Wat betref die grondgeaardheid van Saron as sulks , is gevind da t d it van gemiddelde gehal te is" In In la tere hoofstur Die Ekonomiese Omstandighede word die gehalte en geaardheid van die grond breedvoer1g uiteengesit"
1) Offis iel.e Jaarboek van d 1e Unie van Suid-Afrika, No"
Gereken in terme van moderne motor en ~ragmotor
vervoer is Saron nie ver van die omliegen~e dbrpe geleM nie, te wete ll myl van Gouo.a etaeie, 20 myl van Riebeeck Wee, 20 My1 van Porterville en lS myl van Tulbagh, Aan die anc:l.er kant het slegs 'n paer van die inwonere van Baron 1n eie motorvoertuig en vir hul donkiekarretjiee is bogenoemde afstande betreklik ver, ofekoon die gebruik van gehuurde vragmotore vir vervoer aanmerklik toeneem.
Die eend1ngstae1e as geheel 1e ongeveer 4,000 morge groot en bestaan u1 t die 11Reserved Area•, <flcorpsge-bled en Baron meent, Met behulp van die aangehegde
eketskaart kan die 11gging van hierdie dele bale noukeu-rig gevolg wo):!<i,
Op die Reserved Area11 is die pastor1e, die kerk, II
skool, kerkhof, die winke1 (gemerk W 1 op die ekets-kaart) van 1n blanke Mnr, P. Andrag en die woning (gemerk H 2)van twee Duitse dames, Dio groott~ van dietReeerve~
Area11 is volgens skatting 20 morge waarvan 12,557 vkt,
voet daur die winkel in beslag geneem word,
Die dorpsgebied is in
411
erwe opgedeel, Dieeerete erwe 1e lange Xerketraat deur die leraars ui tgcdec:.
en is die oudste aanleg in die dorp, In 1930 is die erwe almal deur die landmeter opgem~et en die Rynse Sen-dinggenootskap het die onkoste daazaan verbonde gedra, Die opmetings het weining verekil.van die wat vroe~r deur
s
-die leraar eom~ar met die blote oog gedoen is,
Op er:f' No, 54 (gemerk H 1) \1oon die ble.nke beatuur-der van die winkel (gemerk il' 1) met sy gesin, Op erf No.
71 (gemerk P) staan die poskantoor, wat 'n graad 11 kn.n·-· toor is, Die b1anke p osmeesteres tree ook op as teJ
ef'o-niete en is vir die sortering van die poe vere.n't;woor.'i~~-~-k,
D.i.e Kleur1inge kom die pes by die kantoor afhaal, J!J.
die onmiddellike nubyheid van die poakant·Jor ie 1n
pu-blieke te1efoon, Die gebou ~ras.rln die poskantoor ge-huiavee ie, ie d1.e private eicndom van 1n K1eurl1ng
in-'i.roner van die etaaie en word deur die Departement van Posweee gehuur, Er'l'•e gemE?rl;, \'1 2 en W
3
het wlnktlle wat aan Kleurllnge behoor',;, Op er•we gemerk K 1 en K 2 is die twee grootste K1eurling kafees gele~.Saron meen·t bes·t;ann ui t saailande en ~-..e i velde, Die oostelike deel, aan die voet van Sa1~n Berg, is
hoof-saaklik woive:Ld ter-.ry1 die auld en weste1ike deal meeeto.l om die beur,·t vir saai en weive1d gebruik word, Die tuingl"Onde, of do1tuingronde sooe dit op Baron genoem word, is hootsaaklik aan die noord.weete ge1eil, Op Saro,1 meent is onder andere twee erwe No, 412 en No, 413 gertl-eerveer vir die bou van 'n ekool en po1iaieetaeie.
Kerketraat, wat die breedete etraat is, is ongeveer 30 voet breed., Sommlge ander atrate is egter beaond.er nou eooe byvoorbee1d KiJJ.pmannatraat wat ongeveer tien
9
-voet breed is, Die strate word bale vernou deur die watervore wat meestal aan beide kante van die strata geleB is, Water t~cv~er daur middel van pype sal die posisio baia verbeter, Nio alleen sal daar meer ruimte beekikbaer woes nie, maar die strate sal bale dro!!r wees aangeeicn die vore some toegroei en opdamminge veroorsaak, wat lrintertye die grond baie nat en ook die huise klam maak,
Die inwoners is self vcrantwoordelik vir die vorsor-ging van die strate1 en eenmaal per Jaar word op groot
skaal hieraan aandag geskenk wanneer workers behoorlik ge-nrganlseer en onder tnesig van aangeetelde voormanne mnet werk,
By Good Hope, op die hootweg tussen Gouda en Porter-ville, is di3 uitdraaipad na Baron, Vanhier tot by dio poekantoor moet die Afdelingsraad van Tulbagh vir die in-etandhoucl:l.ng van die pad sorg. Vanaf clie poekantoor lange Kerketraat na D.e Hoek, In plaae gelell aan die noordooste van Baron, is die imJonera van Baron sowel as die eienasr van die plaaa verantwoordelik vir inetandhouding. Hierdiu twee paaie ie die enigste ~,eg, wet tnegang tl'lt Saron verleon,
~· GESKIEDKUNDIGE OORSIG VAN DIE ONTSTAAN VAN SARON, Januarie 1~47 is die datum waarop Baron dour die Rynee Sendinggenootskap van Barmen in Duitaland geatig is,
In
1S43
het eerwaarde Ktllpmann, 'n Rynae a~ndeling,dio dorpie Steindal in die distrik Tulbagh aangel~. Stc1n-,,.1.,,.,.c~~l/:o;~'· ••.
10
-Steindal was 'n tak van die gemeente Tulbagh. Die sukees van Steindal het aanleiding daartoe gegee dat eerwaarde XUlpmann onkelo Jare later die plaae Leeuklip ( L8wonfels), eiendom van 1n eekere Mnr.
P,J.
Truter, vir £1,230 gekoophet met die doel om hier 1n etandplaas te vind vir vryge-maakte slawe waar hulle 1n bestaan kon maak on deur die
sending boarbei kon word. Die Ryns~ Sendinggenootskap in Barmen het die kapitaal vir die aankoop van die plaas,
\
later genoem
Saron~
) verskaf •Deetyds/ •...•• ..•
2) Eerwaarde I~lpmann het die sendingstasie na aanleiding van die Bybelteks, Hooglied 2 vera l naamlik: «Ek is
1n herferoos van Baron 1n lelie van die dale11 ver-noem. Volgene besprekings in verband met Bybel
uit-legging deur skrywers soos F.C. Thompson en H.D.M, Spence in nThe New Chain- Reference Bible" en 11The
Pulpit 0Ammentary onderekeidelik, het Salome, dle skrywer van bogenoemde hoofetuk, die vallei van Baron in gedagte gehru!. Hierdie ve.llei is in Palestina gelea en was in die outyd beroemd v.ir sy vrugbae.rheid en ekoonhe1d. Die vallei was some oortrek met blommJ, veral narcissus, wat wa~rakynlik die herfsroos is
11-Deatyds by die atigting van Baron is geen inmenging van O"t-rerheid.awe!! ondervind nie, di'~ was absolute onafl1e.nk-· like en selfstandige eiendom sooa 1n plaae van enige ge-· wone boer, Die ontstaan van Saron apruit due ttit die sendlngsliefde vir suiwere scndlngswerlt en alle ander
doel-'
stelli11ga was ondergeskik hieraan, 'Aan die vrygemaakte sla'1'1e is 1n woonplek besorg vam1aar hulle by die boere in die omgewlng kon gaan werk, ·terwyl hulle met hul gesinne van Gods Woord bedien kon word, Hul het die voor~eg ge-niet om 1n !J\}Uk grond te h.il waarop hul 1n hula kon bou en kon tuin maak, Die kinders was ogter verplig om die
sk.ool by te woon,
Die eerste inwoners van Baron was die slawo :\.r.t cU.e omtrek van die sendingstasie sowol as ook vanaf KaapsT.!ld,
B:,r die stigting van Sa!:'on is in die eerste plek slogs e.an
Kleurlinge gedink, hoewel die werk nie uitsluitlik tot Klourlinge beperk was nie, aangeeien da11r allo soorte
ra,c:se'Gipes or,der die vryg<:~maakte slawe aan die Kaap gcvind k'-'11 word,
Die eerste inwoners van Sarong aanvanklik ongeveer 80 geeinne, was due nie net Kaapse Kleurlinge nie maar ook afstammeJ.inge van die Bantoe en Boesmans, Van alle ~:ar.to
het daar gedurigdeur monee Saron binne gestroom, Eers tn dle latere jare is besluit dat earon uiteluitlik net aan die Kaapsa Kleurlinge oopgeatel sal word omdat die verhouding tussen die.Naturelle en Kleurlinge dit genoodj,.
-
12-gertoodsaak het, Die verekil1ende Sende11nge~
Sedert die stigting het verskeis eende1inge na die
'
beste van hul vermo~ allee gedoen vir die ontwikke1ing, uitbreiding en we1vaart van Saron,
Eerwaarde KU1pmann het aan'\"ank1ik die administratis~.·
werk van d,_e aan1eg en toeeig '\"an die plaae behartig, Gedurende 1846-1$48 was eerwaarde Hardeland van Borneo aan die Kaap om die Dajakse Bybe1 te 1aat d.ruk op onkoste van die Neder1andee Bybelgenootskap, Die
Sendinggenoot-ekap van Barmen het aan hom opdrag gegee om tereelfdertyd
in Baron te werk aangesien
hyreeds in Borneo uitstekende
ondervinding met betrekking tot slawe opgedoen het, Op Kerefees 1847 is die aerate vyf persona - 1n moeder met haar vier kindere - deur eerwaarde Harde1and gedoop en
3')
nJuffrou11 Hardeland het as getuie en getuiemoeder opgotree .. Na oerwaarde Harde1and het eerwaarde Johann Fried-rich Bud1er vanaf 1848 tot 1873 die gemeente bearbei, Hy kan aw die vader van Saron beskou word, Gepaard met Sendingwerk gaan ekoo1werk en hy was 1 n deeg1ike prediket• eowe1 as 1n ywerige onderwye•r, Gedurende ey verb1yf op Saron en we1 in die jaar 1852 is die aerate v1erk van die kerk gebou,
Eerwaarde/ ••.•...•....
3) Aanevreekvorm van die K1eurl1nge vir die eggenot~ van n eerwaarde,
13
-Eerwaarde Budlcr is oeur eerwaardc O,W, Alheit (1873 -1882) opgevolg en laaegenoemde Aour aerwaarde Frederioh Weber (1882-1898), Tydens die bewind van eer-waarde Alheit en Weber hot die gemeent9 van aaron baie vinnig begin uitbrei,
Eerwaarde Weber is deur eerwaarde H. Kling (1598-1904) opgevclg.
k.ruiedokter, 4)
Hy was ook bokend as 1n baie bakwame
Eerwaarde Ernest Hartwig het sedert 1904 tot 1912 opgatrae an die werk wat Barman aan hom opged.ra het, wae onder meer om Kleurling evangelists asook Kleurling onder-wysers op te lei, Met hierdie doel voor o~ het hy een vlerk van die pastorie laat aanbou. MaJ. cte Vllliere van Ste11enboeoh, opgevolg dour Mej, Jonker van Gonadondal, was vorantwoorde1ik vir cie opleiding van die onderwysorc, Met die vertrek van eerwaarde Hai'twig is' beida die
op-leiding van onderwysere en evangeliste gestaak, gevolglik kon geenoen van die leerlinge hul studies voltooi nie, Die Rynse Opleidingskollege S~hnge, is later op Worcester opgerig waar onderwysare opgelei kon word,
is ook ten tye van eerwaarde Hartwig g~open,
Vanaf 1913 tot 1922 was eerwaarda S8hnge op aaron en hy het hom onvermoaid beywer vir die oprig van die
nuwe/., .. •, .... , .
4) Hieroor meer in die hoofstuk Die Gesondheidstoestando en die Geneeskundige Dienste.
l
- 14 .:. nuwe skoo1gebou,
Eerwaarde S~hnge is egter na Worcester verp1aas en sy opvo1ger wr.s eerwaarde Ewald Biesenbaoh wat vanaf Carnarvon na Saran gekom het, Eerwaarde Biesenbaoh het sedert 1922 tot 1931 die gemeente van Baron bearbei en het onder ander geesdriftig teen drankmisbruik opgetree. Hy het 1n :t'lorende Gehee1onthouers - Vereniging in die lewe geroep,
Eerwaarde K, Hendrich (1931 tot 1945) was die laaste van die Rynse sendelinge wat na Baron gekom het, Net soos eerwaarde Harde1and het eerwaarde Hendrich ook van Borneo na die sendingetasie gekom. Hy is verantwoordelik gehou vir die geestelike bearbeiding van 2,000 sie1e en vanaf 1934 moes hy ook die administratiewe werk van die sending-stasie behartig, Voor die tyd het e>erwaa.rde Biesenbach vir hierdie deel van die werk tot einde 1933 gereeld na
Baron oorgekom,
Teen die einde van November 1945 het die Rynse
Sendinggenootskap die kerk van saran tesame met die Geme>ent :: werk aeook d.ie skoal en alle opvoedingeaa.ngeleenthede aan die Nederduits Gereformeerde Sendingkerk oorhandig, Die Rynse Sendinggenootskap het egter die adminietratiewe
werksaamhede van Baron behou en hiermee moes eerwaarde Hen-drich voortgaan,
-
15-Op 14 Deaember 1945 he t eer,,.aarde Hendrictl van Baron vertrek en het die A1gemene Sendingkommissie van die N,G, Bendingkerk vir eerwaarde Fourie op Baron gep1aas,
In November 1947 is laasgenoemd.e oorlede en het 1n
vaka-ture van ongeveer agt maande ontste.an terwyl d.ie Kon-sulent, eerwaarde Jacobs van P.iebeeck Wee, moes waa.rheem met behulp va.n die kerkraad van Baron Bendinggemeente.
Einde Julie 1948 het eerwaarde J,J,Kruger die beroep van die kerkraad van Saron aangeneem,
HOOFSTUK 111 DIE BEVOLA.lNG
Die totals bevo1king van Saron vir die onderskeie sensusperiodes naamlik 1921, 1936 en 1946 was soos vo1g:
TABEL NO, 1
Bevo1kingstatistiek van.Saron 9ir 1921,1936
en
1946,1)B1ankes Nature11e K1surlinge A11e Rasse
-Ja.argeta1 Mv
T Mv
T Mv
T Mv
T . 1921 4 "3 7 7 lj 12 518 66"'1 1181 529 671 1200 1936 6 8 14-
-
- Sfl4 648 1232 lj90 6s6 1246 1'!46 13 9 22-
-
- 774 806 1580 787 1'!15 1602Uit bostaand.e tabe1 is ctit duidelik dat die bevo1king van Baron aedert 1921 met 402 toe5eneem het. Die 22 blanks persone wat 1946 op die sendingstasie woonagtig was, was
behalwe die gesins1ede van die sende1ing en die winke1bestuur-der, die posmeester en 1n paar sending dames wat deur die we1-•r111endheid van die Sendinggenoo tskap/ •••••••.•••.•
1) Die syfers vir 1::121,1936 is verkry uit: Bevolking,U .G.No,21, 1938, en vir 1946 uit: Spesi8le Artikel,Bevo1klngsensus, 7 Mei 1946.
1'!'
-genoot:ska.p toegelaat is om daar te bly. Volgens die
onO.ereoek was dasr 450 Kleurling geeinne en 2 blanks geeinne, naamlik die van die sendeling en winkelbestuur-der, op d.ie stasie woonagtig,
Dit is gevind dat 62,76% van die 717 kleurlinge in o.ie ondersoek, op die sendingstasie gebore is, Uit die 115 gesinne, wat beeoek ie, is dear 24.55% waar beide die vader en die moeder van die gesin op Saran gebore is, terwyl by 20,34% die bevinding was dat 6ie vader sowel as die moeder nie op Saz-on gebore is nie,
Van die 267 (37.24%) wat nie op Baron gebore is,
is 43 in K<apstad en omgewing gebore, Wat betref die
orige 224 is gevind dat die meerderheid op omligg~nde
p1ekke gebore is byvoorbeeld Porterville, Vier-en-tw1r,-tig Riviere, L1lyvale, Halfmanshof, Piketberg, Vreden-burg, Paternoster, Malmesbury, Darling, MoorreeeVreden-burg, Riebeeok Kasteel, Riebeeok Wee, Gouda, Tu1bagh en
Wolseley, Van verder weg gele6 plekke, almal egter
in die Kaap Prov~nsie, is die volgende afkomstig: Cores
(16), Pe.arl (13), Clanw1ll1am (7), Calvinia (6),
Nisu-woudtsville
(6),
Klawer (5), Fraserburg (4), Worcester(3:
St 'Helenaba.ai (2), Die Strand (2), Stellenbosch ( 2),
Lambertebaai (2), Laingsburg (2), Langeba.an (1), Kimbe~
ley (1), Upington (1), Keimoes (1), Hutchinson (1), Daeeenberg (l), Concordia (1), Beaufort Wes (1),
18
-Elandsbaai (1) en Port Nolloth (l),
Slegs 15 is buite die Kaap Provinsie gebure naam~
lik 13 te Bethlehem
(o.v.s.),
een te Madeira en een te Johannesburg, Ook is gevind dat 13 op ander sending-etaeiee en Kleurling reeervate gebore is te wete WUpper-thal (S), Pni!Jl (l), Goedverwaoht (l) en Lel1e:t'ontein ( 1:Volgene boetaande ~gewens is dit duide1ik dat die gemeensk.ap van Sa.ron, wat die ,grootete deel van ey in-woners betrer, beetaan uit persone wat op die sending-stasis gebore en grootgeword het,
HOOFSTUK 1V
DIE BESTUUR VAN DIE SENDINGSTASIE
Saran ressorteer nie onder die bepa1ings van d.ie Wet op Sendlngstasies en Meentreserwes, No, 29 van 190),
soos gewy sig dour Wet No, 12 van 1949 nie, Saron he t o ok geen P1a.as11ke Be stuur nie, Aan die anderkant \.c. gevind dat aedert die stigting van Baron vanaf 1547-191+5 , vir byna 1n h~'>nderd jaar, hierdie staeie kerklik on ad.mini· strat.ief a:m die Rynse Sendinggenootskap ,met ander woordo aan die Rynse Sending Gemeente in Bartnen behoort het, Hierdie Rynse Bendinggenootskap het haar leraars (aende-linge) na haar verski1le~de eendingstaeies uitgestuur en hierdie persona was verantwoordelik vir die geoatelike bearbeiding van dio inwoners van derglike stasies sowel as vir die p1aaslike administrasie, Hu11e het derha1~'e
in eersgenoemde hoedanigheid a@ leraare en ten tweede as sogenaamde administrateurs van die sendingstasies opgetra'.
Die R.ynse sendeling op Baron, bewoner van dio nReserved Area« 1 ~rae due aim die hoof van sake on die spil waarom alles gedraai het, Op kerklik gebied hot die leraar en kerkraad tug gehandha.af terwyl die leraar op administratiewe gebied deur 1n Buiteraad bygestaan is, Die kerk en administrasie was due nou verbonde aan mekaar, Volgens eerwaarde Hendrich was die Kerkraad ondergeskik
20
-aan die Buiteraad met betrokking tot laasgenoemde se - aan-goleenthede en omgekeerd, Eerwaarde Hendrich hot egter altyd probeer om Buiteraadelede te kiee wat nie ook in die Xerkraad gedien het nie1 alhoewel die Raadelede nood.-wendig getroue kerkgangere moee wees, Sodoende is die twee liggame min of meer geskei sander dat daar 'n gevoel
van opp~sisie ontstaan het,
Sedert
1945
het 1n groot verandering ingetree, di,JN,G,Sendingkerk bet die kerk van Saron en die skool oorge-neem, ter~zyl die adminietraeie van die sendingstasie nog in die hande van die afgotrede Rynse sendeling, eerwaarde K, Henc:;rioh, gelaat is, Eerwaarde Hendrich word beskou as die verteenwoordiger van die Rynse Sendinggenocitskap, Hy kom gereeld cen keer per maend na Saran om hierdie deel van die werksaamhede waar.te neem,
Streng gesproke is die re31ing dat eerwaarde Hen-drich nog ~s administrateur van die sendingstasie aanbly teenstrydig met die regulasies wat bepaal dat die bewonC':' of Leraar van die Reserved .A.rea11 ook die administrateur
II •
(bestuurder) van aaron is. Eenrae:rde Hendrich het reedr, sy leraarskap neergele en eerwaarae Kruger is die huidigo leraar van die sendingstasie,
HUURPAGSTELSEL,
.A.anvanklik het die intrekkendes in Saron hul erwe van die Rynse Genootskap gehuur (of gepa~) en is dear ook
1n bale eenvoudige huurkontrak tussen die 1nwoners end~~
21
-Genootskap opgeste1, Vanaf die begin is reeds besef dat
vir d1ssip11ne, ko8rdinas1e en vooru1tgang van 1n groep,
re~1s en regu1asies nodig is en ook dat hierdie wette en
bepa1inge gehoorsaam en stipte1ik uitgevoer moet wopi~
Onge1ukkig kon geeneen van die eertydse kontrakte
opgespoor word nie, Vo1gens eerwaarde Hendrich was dL·
kontrakvorms egter deurgaans byna diese1fde en die ,,Huur II
Oontraot wat om eh by 1902 in swang was teaame met ai0
uSaronsohe Gemeentewetten11 het as volg ge1ui:
HUURCONTRACT,
De Ondergeteekenden maken hiermede, in tegen-woordigheid der ondergeteekende Getuigen, het vo1gende Centract:
Leeras.r en Administrateur te Baron, dat het eigendom van het Rh1Jnsoh Zending Genootsohap is verhuurt op den
aan:
verplicht zich z1Jnerz1Jds:
1. Tot stipte maande11jksohe, of ook Jaar11Jkeohe, betaling van
Huurge1d voor gemeld Erf aan den Leeraar en
Adm~.nietrateur van aaron in den tijd, en tot beta11ng van Hutbe1asting aan de Regeering.
11, Geen Gebouw op den geme1den Huurgrond op te richten zonder voorkennis. en toestemming van den Leeraar en Administrateur van Saron,
111, In zijnen deele bet algemeene p1aatso:~ .. :
werk mede te verriohten, wanneer h1J daartoe door den Administrateur opgeroepen wordt.
lV, Niet meer dan een span Ossen (12) te houden en daar te 1aten grazen, waar hem za1 worden aangewezen.
V, De Kerkelijke Godsdieneten te Baron
gerege1d te bezoeken,
22
-Vl, Geene pereonen te herbergen of in dienst Jj,e nomen zonder voorkennie van den Leraar en Adminietrateur,
~
Vll. Zich met zijn gezin goed zedeliJk te gedragen,
Vlll, ie verplicht
zich met zijn gezin aan in dit Contract ge-neemde bepalingen en aRn .de bectaande en in het verv?lg gernaakt wordimde Gemeentewetten
van Sar~n te onderwerpen.
lX. Indien langer dan
een jaar van de plaate afwezig is, zonder toeetemming van den Leeraar, zoo hee:f't d.ezc
(de Leeraar) bet recht zi jn Erf aan een anc' <:.:
te verhuren, en indien hij eeu-aof meer dan eene van de bestaande regulaties, die hem bekend gemaakt z1 Jn, ovel•treedt 1 dart zal
hij hot recht verbourd hebben gemeld etuk Tuingrond langer in huur te behouden, en hiJ zal aaron moeten vorlaten, en wol binnen een maand nadat hem door den Administratour van Saron de huur is opgezegd geworden.
'
, ,
X. kan op en voor
ziJn vertrok van Saron het v~n hem geplante Tu1ngrond of zelf afoogsten
of
desverkiezendoaan anderen verk0open0 Inegelijks moat dan ook zijn ~'loonhu1s, indian het zijn eigendom is, van vier onbeaprokene Saronsche personen getaxeerd wordem, wae.rvan twee door hem en twee door den Administrateur (Loeraar) van Baron gekozen worden. De van cteze vier per-sonen in overeenatemming bepaalde som zal
da.n aan , na a:f'trek
zijner schuld, indien er eenige is, aan de plaatse11JkP. kas uit deee kas beta.ald worden.
Aldus in togenwoordigheid der ondor-geteekende Getuigen is dat Contr!l,ct in al deezel:f's deelen na herhaalde beepreking en wedorziJdsche goedkeuring gemaakt,
het
SARONSOHE GEMEENTEWETTEN,
1. Het Inetituut Baron is Eigendom van Rhijnsch Zending-Genootechap,
2, Het Genootaohap verhuurt orven tegen
•
23
-eene maandelijksche pachtsom van
3.
De pachter van een geheel erf heeftrecht op weicl.e voor een beperkt aantal vee en, met berlof van den Leeraar, op een stuk grond voor buitentuin zonder water, en Zaailand '1-raarvo or een kleine huur betaald word t.
4.
Halve erven wo~1en slechts in bij-zoncl.ere gevallen uitg~geven; padhters van dezulke hebben slechts recht op veeweide en niet op bui tentuinen of land en-;5.
De pacht van een erf of half erf kan door huur~er of verhuurder gestaakt worden, na eene maend te voren er kennis van gegeven te bebben,6.
Gebouwen die een pachter op een erf opgericht heeft kunnen, w·anneer de pacht hem opgezegd wordt, door hem afgebroken wor-den, of hij kan zo near de schatting van de opzieners a.an het Rhijnsch Genootschap ver-koopen, Ze aan anderen te verkoopen is hemniet geoorloofd, Voor pondokken kan geene vergoeding gevraagd worden,
7.
Personen die niet erfhouders zijn, kunnen maar met verlof van den aangestelden plaatselijken Leeraar, en slechts zoo lang hij dit verlof niet weder intrekt, hier blij-ven wonen,S, Om iederen tuin moet door den tijde-lijken bezitter eene heining of wal gemaakt worden.
9.
Een pachter ken voor het eerste jaar een pondok of zijn erf onrichten; in het tweede jaar moet hij echter een behoorlijk huis bouwen,' 10, Ieder inwoner van het Instituut is ver-plicht de watersloten te helpen in o~1e houden.
11, Ieder inwoner van ):Jet Instituut-rnoet de Godsdiensten des Zonda•is zoowel als in de week g~regeld bezoeken: en-zijne kinderen
geregeld ter school senclen,
12, Ieder inwoner is verplicht ziyh h+er zoowel als elcl.ers zedelijk en or0.elijk te
geclragen, zich te onthouc"Cen van onzedelijkheid, onmatigheic1, vloeken en achelc'len, Sabbatschen-ding, en andere aanstootelijke dingen. Ook is dansmuziek en dansen hi~r volstrekt niet
be-oorloofd,
13, Niems.nd mag wijn of sterke dranken op de plests brengen, of in hula hebben, zonder ui t-drukkelijk toestemming vsn den Leeraar,
14, Niemand mag zonder toestemming van den Leeraar vreemde menschen herbergen of vreemd vee aanhouden, Onder vreemd vee wordt ook begrepen, vee van zulke personen die wel ver-lof hebben hier te wonen maar geen erf
be-zitten, Dezen mogen hun vee wel hier laten weiden; moeten echter voor elk stuk groot vee 4d, en voor elk stuk klein vee 2d, gras-geld maendelijksch betaien, en wel moet het voor. ui t betae.ld worden.
15. Niemand mag zonder verlof van den Leeraar eene winkelbezigheid, bakkerij of slachterij oprichten,
16, Dezitters van groot- of kleinvee mogen hun vee niet laten weiden waer zij willen, mesr moeten zich richten naar de voorschriften die te1kens bekend gemaakt zu11en worden.
17, Varkens mogen niet vrij rondloopen tenzij dat voorkeeringen getroffen zijn om ze te verhinderen het veld of de straten en water-sloten om te woe1en en andere sche.de te veroor-zaken.
18. Niemand mag vee tot c'lie nlaats behoorende }n het schut zenden zonder toestemming van den Leera·ar.
19. Iedere paohter moet bij het ein'e van het jaar zijne pacht betaa1d hebben.
20. Crimineel veroordeelden verliezeri het recht om op het Instltuut te blijven wonen.
21. Ieeer die aan de wetten van het Instituut niet gehoorzamen wll, moet de plaats verlaten,
22, De Leeras.r in cten tijo. heef't het recht om andere "retten, nilE r dmstandighede, als bijwett en
tot de voorstaande te voegen,name11jk aangaande plaatselijkse werken,orde van waterleiding, enz. Hierdie Kontrak het in 1902 verva1 m0.ar het geldig gebly alleen vir d.iegene wat d.i t nog in besi t gehad het, oa.ar soclaniges is reeds ulhtgesterwe.
In 1904 toe eerwaa.rd.e Kling op Saran was, is 1n nuwe
kon-n ______ 1"'1- .... "'"-~ .... + ,..., '01oo'ta~l~ 1kP WAtton/
'
25
-Wet ten van Saron11· deur 1 n vcrteenwo ordiger van die Rynse
Sendinggimootskap in Barmen in medewerking met twaalf ander Rynse sendelinge opgestel, en hierna is Ill t vir goedkeuring aan die Rynse Sendinggenootskap voorgele, Hierdie Huur
II Contract en Plaatelijke Wetten van Se.ron11 ' is vandag neg geldig,
HUUR CONTRACT,.
De ondergeteekend~n rnaken hiermede in
tegenwoordigheid van de ondergeteekende getui-gen het volgetui-gende Contract,
De Administrateur van ... de ... . ale verhuurder verhuurt aan ••••••••..• als huurder het Erf No ••.••...• onder
de volgende condities~
1. De huurder verbindt zich tot eene stipte betaling van eene Jaarlijksche huur van £1,16, de eerste helfte betaalbaar op den lsten April,. en de tweede helft op den lsten October van ieder Jaar.
11, De huurder heeft het recht op zijn erf voor eigene kosten en verantwoording een behoorlijk woonhuis voor e1gengebru1k op te richten, waartoe teestemming altoos door den verhuurder moet gegeven worden,
111. De huurder heeft verder het recht op de gemeenschappelijke VPeweide ve.n Saron tot
B stuk grootvee en 30 stuk kleinvee te laten grazen. Hij zal echter voor 1eder stuk greet-vee boven genoemd getal ~en voor elk etuk kleinvee ld, grasgeld maandelijks betalen, betaalbaar op boven genoemde termijnen, Vreemd vee niet tot de plaats behoorena.e mag niet zonCI.er ui tdrukkelijke to estemming van den ver-huurder en slechts onder bijzondere voorwaar-den toegelaten worvoorwaar-den,
lV, Aan huurders van een geheel erf waar-voor de volle huur betaald wordt.,zal,indien modelijk, de verhuurder op aanzoek grond voor zaailand of buitentuin, en voor het Z9ailand zulk gedeel te van de opbrengst geli jkstae.nde met die helft van het uitgezaaide zaad/ •••••
26
-zaad,
V, Het zal den huurder toestaan brandhout en bouwmaterialen zonder verdere vergoeding van Saroner grond te gebruiken 1 maar niet aan anderen te verkoopen,
Vl, Ieder huurder zal zoo veel water voor huis en tuin 1 volgens zekere orr1e 1 maar zonder verdere betaling verkrijgen als het de tijde-like voorraad toelaat,
Vll, Indien een huurder zijn erf gaat ver-laten, zoo is hij verplicht aan den verhuurder drie maanden vooraf kennis te geven, De ge-bouwen op het erf aan hem behoorende kan hij, of aan den Administrateur 1 of aan eenen ande-ren door den verhuurder goedgekeurden persoon verkoopen, In geval gedurende verdere drie maand.en set huis niet verkocht zouC'ce wezen 1 heeft de Adrninistrateur het recht 1 hetzelve te verkoopen 1 de koopsom na aftrek van onkoste en achterstallige huurpenningen zal hij aan den huurc'!er ui tbetalen,
Vlll, Waar een huurder met zijne penningen achterstallig blijft 1 zich aan overtrading van de pleatseli jke wet ten of a an hoogverraad 1 moord 1
verkrachting 1 diefstal 1 meineed of aan andere crimineele miscladen schuldig maakt, of anderzins verplicht wordt cl.e plaats te verlaten 1 dan zal hem door cl.en verhuurder een maand te voren kennis
gegeven worden, Met de gebouwen zal zoo als in paragraaf
7
vermeld gehandeld worden,Xl. Geen huurder heeft recht bij het ver-laten van·zijn erf hetzelve eenigs zins te be-sched1l;en1 terwijl hij alle oogsten nog op den grond staande afoogsten of aan eenen anderen erfhouder verkoopen kan 1 mag hij eohter geeile boomen of omheiningen uithalen,
X, Indien een huurder langer dan een jaar van de plsats afwezig is zonder toestemming van den leeraa.r zoo verliest hij aile rechten op erf,
Xl, Waa.r een huurder wegens ouclerdom of andere omstandigheden aenspraak op gansche of gec1eeltelijke k,lijtsohelcUng van zijn huurgeld meent te hebben, kan hij door den leraar een
aan-zoek bij het Oonferentie bestuur doen, hetwelk in ie<ler geval naar omsta!kigheden en met billiJk-heid handelen zal,
Xll, De huur van een erf l':an door huurder Of VOrhuu;r-der gestaakt \~Orden na drie meanden te voren er kennis van gegeven te hebton,
.:LAATSELIJKE \JET'l'EN VAN SARON,
1, Geen huurder zal zonder toestemmiJF: v1n
den Administ~ateur het recht hebben:
(a) (b)
(c)
(d)
Zijn huis of erf aan anderen tp verhuren,
Vr;cemdelingen over nacht te herber•gen,
Eene winkelbezigheid, ~akkerij,
slachterij of eenig anderen handel op Saron te bedrijven, Pondokken langer dan voor een
jc>ar, en bouwvallige gebou~len
naar voorafgaano.e kenniegeving te laton etaan,
2, Voor allc huuroere en bewoners van Baron
is verbodun: { 6) (d) (c) (f) (g) (h)
I!et bevuilen van alle waterslotan, Het in brand zetten van veld,
aan-eteken va.n vuur en vuurwerk cp niet hiertoe aangewezene plae.t-El61n,
Zender verlof de watersluizen te openen of water uit de eloton te gebruiken behalve in a.en voor hem bepaalden tijd,
De publieke wegen en voetpaden door wagene, karren, enz tot on-gerief van anderen op te bloklmn, Te vloeken, te eohelden, of vuile en bcleedigende taal te gebruiken. Op hun erf of in hunne huizen dron-kenechap, danspartijen, hoererij, of veohtpartijen toetelaten of aan zulke ongerege~dheden hier of elders deel te nomen,
Bedwclrnenden drank zondcr verlof van den Adminietrateur naar Baron te brengen,
Varkene te laton rondloopen, aan alleen op het erf van den huurd.er, Alle andere dieren nle pluimvea,
28
-groot en klein vee moeten onder behoorlijke opzicht van een waohter wezen.
(i) Het huis, erf en land van een anderen huurder zonder diens toestemming te betreden.
3.
Ieder huurder is verplicht:(a) De watervoor, sloten, wagen enz. te helpen maken, repareeren en schoon maken.
(b) Indien het bij zulk werk vereischt wordt ook met zijn rijtuigen en trekvee tot hulp te we zen.
(c) De straten en watervoren lange zijn huis en erf gedurig schoon'en in goede orde te houden. (d) Zich overal onaanstootelijk te gedragen, de
Godsdiensten vlijti~ tA bezoeken en zijne kinderen geregeld naar school te sturen. (e) Bijdragen tot instanuhouding van kerk en
school getrouw te betalen.
(f) Zijne gebouwen altijd in goede reparatie te houden en z.iJn erf met eene goede omheining
te voorzien,
(g) Aanstekelijke en besmettelijke ziekten dadeliJk. bi j c) en Admini strateur san te melden en zich ne.ar zijne voorschriften aangaancl.e t' .. eze zaak te ge_dragen,
4.
PersoDen 0ie niet erfhouders zijn mogen slechts met verlof van den Administrateur hier wonen, zij zijn echt er gehoud.en, alle wett en d.er pleats te gehoorzamen en Je.e.rlijks 107- bijwonerhuur te betalen. Ditvoor-recht kan echter te eeniger tiJd ingetrokken worden door den Administrateur.
5.
Indien door eenig dier op een erf of in zaailand, weiveld, spaarveld of buitentuin sohade veroorza.akt wordt, zoo is de eigenaar van het dier verplicht sohadevergoeding te betalen, en wel volgens sohatting van personen door den Administrateur daartoe aangesteld, De in het schut ge-brachte cUeren moet de eig)3naar binnen 24 uren tijds lassen tegen betaling van sohutgeld en schadevergoeding bij den sohutmeester, Indien zulke dieren/ •• , ••••29
-dieren nieT, binnen d~n bepaalden tijd ge-lost worden zullen zij naar het Gouvernement echut gezonden worden.
6.
Tot bovenstaande bepalingen en regu-latiee kunnen, indien noodig, te eeniger tijd bijvoegingen en veranderingen gemaakt worden door eene Commieeie bestaande uitden Adminietrateur, den Kerkeraad der Saroner Gemeente en het Conferentie bestuur. In ge-vel niet eene meerderheid van
2/3
aller commis-eie-leden voor een voorgeetelde verandering besluit, of het Conferentie beetu~r niettoestemmen kan, zal die besliesing aan het Hoofdbeetuur in Barmen overgelaten '!'Forden. Aanvullende Bepalinge met betrekking tot die Huurkontrak.
Die volgende regulaeiee is nie volledig in die nuwe· '
Huur Contract11 beekrywe nie IDSE:r word tog volgens eerwaarde II
Hendrich, alhoewel onbeskrewe, asnvaar in onderhandelings tussen verhuurder (Rynse Genootekap) en huurder of pagter.
1. (i) WannePr die leraar en Buiteraad 'n erf van 1n pagter ~an iemand andere
toe-ken as gevolg van die hoe agteretallige
huur~kuld van eodanige pagter word die
volgende prosedure gevolg:
(a) Die Genootskap verplig dat wanneer 1n persoon die erf verlaat en wanneer dit weer
verhuur word daE,rdie persoon, wat di t wil pag, eers gekeur moet word. Die nuwe pagter en ou pagter moet met betrekking tot die huiseiendom van laasgenoemde - onderhandel of (b) na drie maande word deur die Genoot-skap die transaksie uitgevoer deur vier Buiteraadmanne as waardeerders aan te stel wat die wearde van die huis aan die eienaar, na aftrek van a.ie agterstallige huurgeld, moet terugbetaal. Is die waarde van die huis egter minder as wat die personn skuld, ly die Rynse Genootskap die skade.
Die eienaar moet hom by die waardasie van die/ •••..•
30
-die Buiteraad neerle of andereine ey be-Sloare ind.ien - gewoonlik het die Buiteraad kennis van die pryse en die lere.ar behou ook nog al tyd die besliesend.e ete!Il,
(ii)
Wanneer 1n pagter egter sy erfvry<·rillig verlaat, en geen pagekuld.e het nie,betaal Genootskap die waarde van sy hula uit.
Selde egter het persone hulle erwe weens agter'-stallige skulde moes verlaat, gewoonlik het hul sko~cr
aan die wiel geei t of het die kindere hul geholp om (;1 o
ekulde mettertyd te vereffen, Het die ekuldone.ar t!:lt moes padgee egter ook nog sulke foute sooe npetand.igi.eid
en ongehoorsaa!Ilheid openbaar, het hy geen toestemming verkry om byvoorbeeld as 1n bywoner by ander te gaan·bly nie - hy moes dadelik die sendingstasie verlaat.
2, Wanneer 1n pngter 1n erf vooreien van 1n
huis wat aan die G·enootskap belloort,
wn
pag word verkies dat die pagter dan liefs die hula koop en net die grond pag, Indion hy egter nie die hula koop nie en hy wil die erf~ag dan moet hy ipso· facto d.le huie ook pag -n goeie huis tee-n die bedrag va-n tie-n sJio-linge per"maand en 1n kleincre teen vyf
e,iielings,
Deur die ja1•e heen is getoon dat meestal in gevalle waar mense hul permanent wou vestig en nl~ ~~Jr Verder ~IOU rondtrek nie1 hUl eie huiee gekoop het.
Wanneer huise wel verhuur is, en gedurende eerwaardo Hendrich se verblyf aan Saron het slegs twee gesinne in huurhuise gewoon, is die voorul teig gee tel dat die huur--der met verloop van tyd die e1.enaar daarvan kon word, dit wil
ee
die waarde van die huis is gedck met die31
-huurgelde wat deur al die jare betaal is,'
3.
Verhuur van Vertrekke aan Bywoners en Pagters:(a) Volgens die kontrak mag huise onderver-huur wore mite dit by die leraar aangemeld · en deur hom goedgekeur word aangesien d.rank-sugtiges of sluipmoore.enae.rs onder sulke per-sene mag sorteer, Hierdie huurders is die sogenaamde bywoners. Hul betaal aan die per-soon V8.n wie hul 1n deel van die huis of die
hele huis huur 1n sekere bedrag voigens hul 0rivete ooreenkoms, gewoonlik tien tcit vyftien sjielings per maand,
(b) Wanneer 1n pagter agterstallige huurgelde
het mag hy geensins sy huis aan bywoners verhuur nie, maar is slegs hiertoe geregtig as die
bywoner die geld, wat eintlik vir hom as pag-ter to ekom 1 a an die leraar oo rhanclig, Hierdie
bedrae word dan va.n die pagter se skuld afge-trek,
4,
Bepalings met betrekking tot Bywoners: Bywoners het geen sae.i- of weiregte tensy dit ui tc' ruklik to egeken l•rnrn nie. Origens moet die persone goeie Christens wees en moetlid-mate van die gemeente word. As hulle egter lidmate is hoef hulle nie in die kerkhof 1n
graf te koop nie, hul kry dit nan vry ofskoon hulle bywoners is. Die tien sjielings wat hul elke jaar volgens kontrak aan die Rynse Sendinggenootskap moet betaal, geld. vir water en bra.nd.hout, Hul betaal die gewone bydrag-gelc1 aan c1ie kerk en die kinclers is verplig
om cUe skool by te woon. Alle bywoners moet ook belp wanneer die watersloot een maal in die jaar skoongemaak ,,,ord,
5,
Nuwe Intrekkendes:1n Fersoon
1 ongetroud of :n gesinshoof1 wat
na Baron wil trek moet eers voor die leraar en die !3uiteraacl. verskyn, Wanneer toestemming verleen is, worcl sod.aniges op een jaer proef gestel, !3y i;ntrecle word tien sjielings on-mic1dellik vir Kerkreg ingevorder. Wanneer die proeftydperk verstreke is en afdoende bewys van
onbesproke karakter en goeie gedrag gelewer is, kan met die pag voortgegaan word, Volgens
eerwaarde Hendrich dien die pr~eftyd om . cUe sendingstasie van alle ongewensdes/,; •. ,.,
33
-8, Saai - en Weiregte van Pagters:
Diegone wat slegs halwe erwe huur het volgens kontrak nie reg op saailande on weiregte
nie, mae.r nogtans word al genoemde. regte aan hul toegestaan, tensy hul nie met die paggelde agterstallig raak nie, en hul lean ' ~ die volle getal groot- en kleinvee aanhou. Daar word ook nerens in die kontrruc
·voor-siening gemaak dat diegene, 'll'at geen saa.ilac. ·' het en slegs vee aanhou, dasrop geregt.'.iJ'
is om op gro nd hi ervan meer 9.8 die be_r:.'J-''· J -o
getal vee aan te hou nie,
!legistrasie van die Huur Contract en Plaatselijke Wottrr'~ Bogenoemde kontrak en wette is nie geregistroer nie me.ar dien slegs as ooreenkoms tussen Verhuurder
(Rynse Sendinggenootskap) en huurder (pagter). Wanneer die administrateur (eerwaarde Hendrich) iemand as gevolg van oortreding van die kontrak uit die sendingstaaie wil sit, meet hy die persoon eers skriftelik in kennia stel dat hy hom binne bestek van. 'n bepaalde tyd van die
sendingstasie moet verwyder,
OORGAAN TOT DIE vtil.KOOP VAN ER1'1E,
Tydens eerwaarde Kling (1898 - 1904) se dienstyd het daar ontevredenheid onder die inwoners geheers
aango-sien hul nie langer die erfpag wou betaal nie, en in opstand teen die11Huur Contract en PlaatseliJke Wetten11 van Baron gekom het, Di t het aa.nleiding tot 'n groot hofeaak gegee wat In nasleep tot in die tyd van ecr'I'Jaarde Kling se opvolger, ·eerwaarde Hartwig, gehad het, Dio Rynse Genoot skap het a.i e saak gewen en mettertyd het die
