J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen · dbnl

den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

J.F. Willems

bron

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen. H.P. van der Hey, Antwerpen 1828

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/will028hist01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Voorbericht van den Opsteller.

By zoo vele veranderingen en verfraeiïngen als de stad Antwerpen sedert eenige jaren heeft ondergaen, by het verplaetsen en vernieuwen van zoo menige Kaden, Straten en openbare Gebouwen of Inrichtingen, als wy nog dagelyks aldaer zien opryzen, kon het niet wel anders, of vele herinneringen en benamingen van vroegeren tyd moesten verloren gaen, of althans verdonkerd en onbruikbaer worden. Aen sommigen dier plaetsen, welke sedert ruim twintig jaren een franschen naem hadden gekregen, en daer door van hare beteekenis en Antwerpschen oorsprong waren afgeweken en verbasterd, wist men geen duidelyk denkbeeld meer te hechten. Andere, door welke men eertyds indachtig werd gemaekt op de voormalige grootheid van Antwerpen, op de historische namen onzer magistraetspersoonen, op de H

, op de R

, H

, P

, V

, H

,

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

B

, S

en S

, waren herschapen in een Rue Isolée, Rue de l'Elan, des Oculistes, des Prunes, des Flamands, du Pauvre coin, du Verger, Rue Aigre, en Trou d'Alexandre!

Weldenkende ingezetenen zagen derhalve met voldoening, dat de tegenwoordige Regering der stad Antwerpen de verbetering van dat gebrek tot een punt van hare overweging nam, met dat gevolg, dat er eene Commissie werd benoemd, waervan ik de eer mocht hebben deel te maken, belast om den oorsprong en de ware beduidenis dier plaetselyke erkenningen na te sporen. En van dat onderzoek wordt den Lezer hier een omstandig Verslag aengeboden, opgevolgd door myne byzondere

Aenmerkingen en Byvoegselen, omtrent welke ik my verplicht acht vooraf eenige rekenschap te geven.

Daer de openbare uitgave van het Rapport der Commissie, gelyk vroeger de redactie van hetzelve, den myne zorg was overgelaten, en ik my in staet

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

bevond om de daerin verhandelde zaken nader toe te lichten, door middel van een aental zeer oude Akten, Charters en andere oorspronglyke stukken, welke deels toevalligerwyze, deels door nazoekingen in de archieven der Stad en van het kapittel der O.L.V. Kerk aldaer, my waren ter hand gekomen, zoo scheen het my niet ongepast van dezelve by deze gelegenheid een zoodanig gebruik te maken, als dienen mocht ter opheldering van de oude Topographie van Antwerpen, en tot voorbereiding eener geschiedenis van die, in de nederlandsche jaerboeken zoo beroemde, Stad. Zonder een duidelyk begrip toch van het tooneel der gebeurtenissen, zonder eene grondige kennis van het ubi actum, kan er geen opstel van goede historische gehalte worden geleverd. En vermits de gemelde documenten, het zy door den vorm en de tael

, het zy door het opnoemen van Antwerpsche familien en gestichten, of uit andere opzichten, belangstelling konden

(1) Ik kan niet voorby zonder den Belgischen lezer opmerkzaem te maken op de spelling der hierachtergevoegde Charters en Schepenbrieven, tot staving van de door my elders aengeprezene en ook in dit werk gevolgde oude spelregels onzer tael.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

opwekken, zoo kwam het my dienstig voor dezelve meest letterlyk, en soms geheel, aen te halen; hebbende ik my vooral bevlytigd om de oudste opgaven der plaetselyke namen mede te deelen. De Charters zyn, by myne wete, nergens elders gedrukt, en verdienen de aendacht van de liefhebbers onzer nationale oudheden.

Even belangryk zyn, in de tweede plaets, de by dit werk gevoegde Platen, welke, volgens naeuwkeurige afteekeningen van oudere stukken, door de minzame tusschenkomst en de voorbeeldige deelneming van den Heer Burgemeester V

E

zyn bezorgd geworden. Ik heb, ter plaetsen, waer die zyn ingevoegd, voldoende opgegeven wat daerby viel aen te merken; doch moet hier nog met een woord gewagen van de andere, welke vóór het boek geplaetst zyn, namelyk de Titelplaet, de oude Kaert der Schelde, en de twee Gezichten op Antwerpen van het jaer 1500 en van in de achttiende eeuw. De eerstgenoemde vertoont het Sigillum Monarchiae Antverpiensis, naer een afdruk der dertiende eeuw (op omtrent de helft

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

verkleind), welk zegel in de volgende eeuw door een ander, slechter gesneden, is vervangen geworden, dat nog ter archieven berust. Van de vooraengeplaetste Kaert der Schelde, die de haven van Antwerpen verbeeldt, zoo als die er uitzag in de viertiende en vyftiende eeuw, bezit de Stad eene perkamenten kopy in kleur, negenmael grooter dan deze Lithographie, en vervaerdigd in den jare 1505 naer eene oudere, welke gediend had, onder Philips den goede, in een proces over de tollen op de Schelde, tusschen die van Bergen-op-Zoom en die van Antwerpen. Wy zullen elders de waerde van dat stuk, ten aenzien der oude geographie van ons land, trachten aen te toonen: hier kwam zulks minder te pas; doch wy konden ons niet onthouden die Kaert in haer geheel mede te deelen. Intusschen doet het my spyt, dat de Lithograef de met zoo veel zorg nagemaekte afteekening van dat stuk niet even getrouw gevolgd heeft in het oude schriftkarakter; waerdoor gebeurd is, dat de onduidelyk geschrevene en voor verschillende lezing vatbare namen een geheel ander aenzien hebben gekregen.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

De Gezichten op Antwerpen, welke men achter dit Voorbericht vindt geplaetst, zyn gegraveerd naer den afdruk eener koperen plaet van omtrent den jare 1700, waervan misschien nog twee of drie andere exemplaren kunnen bestaen. Wat moeite ik my ook gegeven heb om de voormalige bestemming dier gravure te kennen, niemand heeft my daeromtrent eenige berichten kunnen mededeelen. Indien ik my echter niet bedrieg, schynt dezelve voor den druk der Annales Antverpienses van den geleerden P

te hebben moeten dienen, die in folio-formaet aengevangen, door byzondere omstandigheden onderbleven is

. My is ook niet te weten gekomen naer welke oude modellen men toen gewerkt heeft, ofschoon het afgebeelde, naer alle waerschynlykheid, op geene bloote gissingen berust.

De Lezer ontvangt hier alzoo, met de aen het einde geplaetste groote kaert van V

B

,

(1) De Heer VANHULTHEMbezit de afgedrukte eerste vellen. Het originele Handschrift, dat eertyds tot het Musaeum der Jesuieten van Antwerpen, en later aen de Bibliotheek der Abtdy van Tongerloo behoorde, schynt thans voor de letteren verloren. Het was een allerbelangrykst werk van verscheiden deelen in-folio.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

naer den druk van 1565, vier gezichten op Antwerpen, zoo als deze Stad zich voor den aenschouwer opdeed in de vroegste en merkwaerdigste, en eindelyk in onze tyden (vóór de komst der franschen). Indien hy dit Boek eene plaets waerdig acht nevens de beschryvingen van Antwerpen, welke men aentreft in het Stedenboek van B

, en in de ten dezen aengevoerde werken van G

, S

, L

R

, G

, V

H

G

, D

, V

L

, en anderen, dan zullen hem, naer ik vertrouw, de stoffen niet ontbreken, tot een volkomen samenstel der oude Topographie van Antwerpen.

Antwerpen 1 Mei 1828.

J.F. Willems.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Aenteekeningen op de Afbeelding van Antwerpen van het jaer 1500.

N

1.

De Herman-Haecxpoort.

2. De Pisterne- of Cisternepoort.

3. De oude Slykpoort, waer later de Brouwery de Bel gebouwd werd.

4. Buskruidtoren.

5. Een Poort, genaemd Kruiphol.

6. De plaets waer later de Nieuwstad gebouwd is.

7. De Roodepoort.

8. De Kipdorppoort (in onzen tyd het Portiershuis.) 9. Toren, wiens naem onbekend is.

10. Het Klooster der Victorinnen, aen de Herenthalsche Vaert.

11. De St. Jorispoort (later het Schermershuis.) 12. De Beggynenpoort, genaemd Beggynhol.

13. Kroonenborgtoren, afgebroken in de zestiende eeuw.

14. De Abtdy van St. Michiel.

15. De plaets, waer later de Hout- en Hooikaei was.

16. De Kaei by het Maeigat.

17. Het Bierhoofd.

18. Bakkerstoren (door sommigen genoemd Bakenstoren.) 19. Vischverkooperstoren.

20. De Werf.

21. De mond der Borchtgracht.

22. Koolvliet, met het steenen kraentjen aen den ingang.

23. De Toren van O.L.V. Kerk, nog onvoltooid.

24. Het Vleeschhuis, in het jaer 1500 gebouwd.

25. De Borcht Kerk, welke nog geen zydbeuken had.

26. St. Jacobstoren.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Burgemeester en schepenen der stad Antwerpen,

In overweging nemende dat de spelling en vertaling van de namen der Straten dezer Stad eenigzins gebrekkig voorkomt; dat daardoor in vergetenheid geraken de gedenkstukken onzer oudheden, aan welke door verscheidene dier namen herinnerd wordt;

Willende, voor zoo veel mogelijk is, dit gebrek tegengaan en verbeteren;

H

:

1.

Er zal eene Kommissie genoemd worden, gelast met het onderzoek in hoe verre de spelling en vertaling van de

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Namen der Straten, zoo als die tegenwoordig op de Registers gebragt zijn, de echte en oorspronkelijke is: zij zal ons alle voorstellen van verandering doen, welke zij denken zoude overeen te komen met de oude boeken en ware bediedenisse der zaken; in acht nemende den min of meerder langen tijd, dat de bestaande misbruiken ingeslopen zijn.

2.

Ten einde als boven zal gezegde Kommissie toegang hebben tot alle boeken en registers, op het Stadhuis berustende, en worden de Ingezetenen, door eenig Lid dezer Kommissie daartoe aanzogt zijnde, uitgenoodigd, om aan hetzelve inzigt te laten nemen van de oude titels hunner eigendommen.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

3.

De Kommissie zal trachten zich in staat te stellen ons verslag te doen tegen 1 Maart 1826.

4.

Afschrift van het tegenwoordige zal aan elk der Leden van de bovengenoemde Kommissie gegeven worden, ten fine als behoort.

Gedaan in Collegiale zitting, den 26 September 1825.

D

B

, Kamerheer van Z.M., Ridder der Orde van den Nederlandschen Leeuw,

R

. VAN ERTBORN.

Ter Ordonnantie, de Secretaris, WELLENS.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Burgemeester en schepenen der stad Antwerpen,

Gezien ons Besluit van heden, inhoudende de benoeming eener Kommissie, belast met de hernieuwing der Namen van de Straten dezer Stad;

H

:

A

. 1. Worden benoemd als Leden der gemelde Kommissie

DE

W.E. H

:

J.F. WILLEMS, Corresponderend Lid van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, J.G. SMOLDEREN, Professor hij het Koninklijk Athenaeum,

J.B. VANDER STRAELEN,

En F. LENAERS, Archivarius dezer Stad.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

A

. 2. Afschrift van het tegenwoordig Besluit zal aan de belanghebbenden gezonden worden, om te dienen als behoort.

Gedaan in Collegiale zitting, den 26 September 1825.

D

B

, Kamerheer van Z.M., Ridder der Orde van den Nederlandschen Leeuw,

R

. VAN ERTBORN.

Ter Ordonnantie, de Secretaris, WELLENS.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Extrakt uit het Register der Resolutien van het Kollegie van Burgemeester en Schepenen der stad Antwerpen.

Buitengewone Vergadering van 7 November 1826.

Aanwezig de Heeren Ridder V

E

, Burgemeester, D

V

en L

, Schepenen, en V

B

, Lid van den Stedelijken Raad, deze laatste in

afwezigheid van den Heer W

, Secretaris, deszelfs functien uitoefenende.

De Zitting wordt door den Heer Voorzitter geopend.

De Kommissie, zamengesteld uit de Heeren W

, S

, V

S

en L

, doet, bij monde van den eerstgenoemde, verslag over het onderzoek naar den waren en oorspronkelijken naam der Stads-Straten en openbare plaatsen; dit verslag luidt als volgt:

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Verslag der commissie

Belast met het onderzoek naer den waren en oorspronglyken Naem der Straten en openbare plaetsen van de stad Antwerpen,

A

H

B

S

S

. EDEL ACHTBARE HEEREN!

By Besluit van 26 September 1825, behaegde het Uw Edel Achtbaren, ons tot eene Commissie te benoemen, in last hebbende te onderzoeken in hoe verre de spelling en vertaling van de namen der Straten en openbare plaetsen van Antwerpen, zoo als die tegenwoordig op de registers van de Regering dier Stad gebracht zyn, voor de echte en oorspronglyke zyn te houden; wordende het aen ons overgelaten alzulke voorstellen tot verandering en verbetering van de zelve namen in te dienen, als wy zouden achten met de

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

oude boeken en de ware beduidenis der zaken overeen te komen; daerby tevens in aenmerking nemende den min of meerder langen tyd, dat de hieromtrent bestaende misbruiken mogen zyn ingeslopen. Het is ons niet doenlyk geweest op deze punten zoo spoedig een verslag in te leveren, als by dat Besluit was begeerd, en wy wel hadden verlangd. Het belang der zake vorderde vele en herhaelde nazoekingen naer echte historische bewysstukken in de Archieven dezer Stad. Inzonderheid moesten de protokollen der scabinale akten, welke in eene onafgebroken orde, van de veertiende tot aen de negentiende eeuw, ten Raedhuize nog aenwezig zyn, mitsgaders de oude en nieuwere wykboeken van Antwerpen, te meermalen worden geraedpleegd.

Menig geschilpunt en persoonlyk gevoelen, zoo van vroegere schryvers, als van enkelen onzer, kon ook in onze byeenkomsten niet altyd by eene mondelyke discussie worden opgehelderd, en vereischte nadenken en tyd.

Wy zyn dus te rade geworden een trageren doch verzekerden gang te houden, die onze werkzaemheden

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

meer waerde kon byzetten, en ook door Uw Edel Achtbaren niet zal misbillykt worden.

Zoo doende hebben wy dan getracht, voor zoo veel het ons mogelyk was, om, alleen door oude en echte stukken, den oorsprong of het herkomen der gedachte benamingen, op wettelyke, of althans aennemelyke, gronden te stellen. En het is ons alzoo gelukt menig valsch stelsel en verkeerd gevoelen der schryvers, en dwalingen van de plaetselyke overleveringen, te recht te brengen. Dit zal Uw Edel Achtbaren onder andere blyken uit de artikels Vlamingsveld en Oudaen.

Edoch, al hebben wy alle reden om over den uitslag van onze navorschingen te vreden te zyn, zoo moeten wy echter volmondig bekennen, dat het eene volstrekt onmogelyke zaek is met zekerheid te bepalen, hoe, door wien, waerom, en wanneer de meeste Straten hare tegenwoordige namen gekregen hebben; vermits er, eensdeels, geen enkel voorbeeld bestaet van een Besluit of Ordonnantie, deswege door het Magistraet uitgegeven

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

of afgekondigd, en het, anderendeels, blykbaer is, dat zulke namen niet op eens, maer van lieverlede, in gebruik zyn gekomen. Elke nieuwgebouwde straet hiet oorspronglyk Nieuwstraet, of Strate loopende van... naer... en verkreeg slechts met der tyd eenen eigen en gezetten naem, naer aenleiding van hetgeen er merkwaerdigst by in 't oog viel, hetzy de opbouwers, eigenaers of inwoonders, als de Pruinstraet, Zuerstraet, Vlemincxstraet, Happartstraet, Rubensstraet, Zwartzustersstraet,

Vleeschhouwersstraet; het zy de ligging of strekking, als de Hoogstraet,

Koepoortstraet, den Oever; hetzy eindelyk de gebouwen, herbergen, gestichten of andere plaetselyke erkenningen, als de Lombaertstraet, de Beggynestraet, Muntstraet, Breedestraet, Blindestraet, enz. En zoo werd elke straetnaem, zelfs dien van

Rubensstraet, door het volk alleen toegekend, allengs in de verkeering aengenomen, en door den tyd gewettigd. Intusschen kan het ook niet betwist worden, dat soms de huizen zoowel naer de straten, als de straten naer de huizen kunnen geheeten zyn;

en dit dient men by de opgegevene

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

namen van huizen, hieronder, niet uit het oog te verliezen. Doch het andere stelsel heeft meer waerschynelykheid, rust meer op de natuer der zaken, en zien wy nog dagelyks in onzen leeftyd bevestigd worden.

Ten aenzien van den tyd en de omstandigheden, aen welke men den oorsprong en het bouwen der Straten zelve hebbe toe te schryven, kan de Commissie geene andere dan algemeene berichten mededeelen, daer de historische bewyzen hiertoe veelal ontbreken. Men heeft gemeend zich daeromtrent te moeten bepalen tot de aenhaling der oudste stukken, in welke van deze en gene straet gewaegd is, zonder zich op te houden by de gissingen van sommige schryvers, hoe achtenswaerdig ook in andere opzichten; doordien zulke gissingen doorgaens op losse schroeven rusten, gelyk voornamelyk het geval is met het Kipdorp en het Klapdorp.

Tot het verkrygen dan van een algemeen denkbeeld wegens de oudheid der Straten, behoeft men zyne

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

gedachten terug te brengen tot de tyden dat de Stad vergroot werd, en op de gedeelten, onder die vergrootingen begrepen. Het blykt nu, uit alle historische berichten, dat de omvang der Stad, vóór de dertiende eeuw, niet grooter zal zyn geweest dan dat gedeelte hetwelk besloten is tusschen de Schelde, van de Suikerrui af, tot aen de Jesuietenrui, den Goddart, de Koepoortbrug, den Leguit en de St.-Pietersvliet. In den jare 1201, ten gevolge van een open' brief van Hertog H

I van Braband, werden de stadsmuren uitgezet, van St.-Jansvliet af, langs de Steenhouwersvest, tot aen de Meirebrug, en van daer langs de Cathelyne- of Kattevest, tot tegen den Goddart; weshalve hierdoor de O.L.V. Kerk binnen de muren werd gebracht.

Eene tweede vergrooting onderging de Stad in 1314 (sommige stellen in 1304) onder de regering van Hertog J

III, waerdoor toen de vesten werden verlegd van aen St.-Jansbrug, langshenen de poorten van Kroonenburg en St.-Joris, tot aen de tegenwoordige

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Roodepoort, van waer zy langs de Ankerrui, de Verwersrui en de Brouwersvliet, tot aen de Schelde voortliepen, het Kipdorp en Klapdorp, met de Faconsplein, insluitende.

Doch in 1543 kon de Stad, door vermeerdering van Koophandel en den toevloed der vreemdelingen, hare inwoonders kwalyk meer bevatten, die zy nog daerenboven tegen de aenvallen van buiten, en namelyk tegen die van M

V

R

, diende te beveiligen. De zoogenaemde Nieuwstad, waer thans de Dokken liggen, werd gebouwd, en Antwerpen verkreeg aldus (het Kasteel, in 1568, door den Hertog van Alva opgericht, niet medegerekend) hare tegenwoordige binnenmuersche grootte.

Vele straten, openbare gestichten en huizen zag men toen opryzen door de

onvermoeide vlyt van G

V

S

, een' man, wiens nagedachtenis, zoo lang de stad Antwerpen bestaen zal, verdient in eere te worden gehouden. Een oud stuk, ter Archieven

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

berustende, en dat wy hierachter als eene niet onbelangryke bylage zullen laten volgen, doet de groote verdiensten van dezen Bouwmeester, wien de Stad zoo veel verschuldigd is, naer waerde kennen. Onze tyden leveren weinige voorbeelden op van zulk een ondernemenden geest, als was den zynen. En echter, G

V

S

stierf van armoede in het Gasthuis, ten jare 1556, twee dochters nalatende, en in den ouderdom van niet meer dan acht-en-dertig jaren!

Eer wy overgaen tot het hoofdzakelyke van onze verrichtingen, dienen wy nog eene aenmerking in het midden te brengen, nopens de fransche vertaling, sedert ruim twintig jaren onder de nederduitsche namen der Straten op alle hoeken in de stad gesteld. Deze vertaling, blykbaer door zeer onkundige persoonen gemaekt, heeft, onzes achtens, zeer veel kwaed gedaen, daer zy tot vele verkeerde begrippen en misvattingen heeft aenleiding gegeven, zoo als Uw Edel Achtbaren meer in het byzonder zullen vinden aengetoond op de artikels Armenhoekstraet, Vindelingstraet,

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Pand, Blindestraet, Oogzettersstraet, Boeksteeg, Rendierstraet, Pruymstraet, Zuerstraet, Oude-Koordemarkt, Kammestraet, Oudaenstraet, Appaertstraet, en andere. De oorspronglyke en historische plaetserkenningen hebben er veel by geleden, terwyl de vreemdelingen er niets by konden winnen. Het belang van dezen vordert toch, dat zy op de eerste aenvrage hunnen weg vinden, waertoe voorzeker eene gebrekkige vertaling hun nog minder te stade zal komen dan hunne gebrekkige uitspraek van den vlaemschen naem, die nogthans door de inwoonders kan worden verstaen. Waer is immers de Antwerpenaer, niet geheel onkundig in de geschiedenis zyner geboorteplaets, die uyt de woorden Rue Isolée, Rue de l'Élan, Rue du Pauvre Coin, Rue des Oculistes, Ruelle du Livre, Rue du Gage, Trou d'Alexandre en diergelyke meer, de Happartstraet, Reynderstraet, Hermanhoecxpoort, Hoochstetersstraet, Boksteeg, Pand, en Sandersgat zal erkennen? Hebben de Franschen, onder ons woonende, ooit geklaegd over hindernissen of moeilykheden in het gebruik der onvertaelde

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

namen Meir, Kipdorp, Klapdorp, Zierkstraet, Koppenhol, Meirsteeg, Boogkeers, Beukelaerstraet, Schelleken? En is het eindelyk niet belachelyk op de hoeken der straten te moeten lezen: Rue dite Zierkstraet, Rue dite Klapdorp, enz.?

Onze voorouders dachten hieromtrent geheel anders, en hebben, zelfs in den hoogsten bloei van den Antwerpschen handel, toen er voorzeker meer vreemdelingen binnen deze stad kwamen en woonden dan nu, nimmer de noodzakelykheid ingezien, om de straten een' franschen naem te geven. By alle schryvers, ook by den Italiaen G

, werden dezelve in het Nederduitsch gespeld, zelfs in de fransche uitgave van des laetstgenoemden Beschryving der Nederlanden, gedrukt by P

, in folio, 1582, waerin hy, van de 212 Straten van Antwerpen sprekende, zegt, dat de voornaemste zyn la Mere, Langenieustrat, Kipdorp, Keiserstrat, Camerstrat, Hoochstrat, enz. Voeg hierby, dat wy gerust de grootste handelsteden van Europa, als met name Londen, Parys, en Amsterdam, waer de

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

landtael alleen gebruikt wordt, ten dezen tot voorbeeld mogen nemen, en volgen.

Om deze reden, en daer ook eene naeuwkeurige vertaling byna onmogelyk is, zoo zouden wy Uw Edel Achtbaren in bedenking geven, of het niet raedzaem ware, dat de fransche namen wierden te niet gedaen, als aenleiding gevende tot verkeerde opvattingen, en als ongepast zynde in een tydvak, gelyk het tegenwoordige, waerop wy het geluk hebben wederom Nederlanders te heeten, onder een nederlandsch Staetsbestuer te leven, en wy derhalve onze nationale oudheden en tael niet genoeg op prys kunnen stellen.

Na deze voorloopige aenmerkingen aen het oordeel van Uw Edel Achtbaren te hebben onderworpen, gaen wy nu over tot de opgave van onze bevindingen, en het

mededeelen van onze gevoelens, wegens de tegenwoordig gebruikelyke namen der Straten, zoo als dezelve ons door Uw Edel Achtbaren in een Lyst zyn opgegeven. In de eerste plaets zullen wy den naem

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

bovenaen schryven, gelyk dien op de Lyst staet, en naer dezelfde volgorde; vervolgens mededeelen hetgeen de wykboeken hieromtrent aenbieden, indien er namelyk tusschen dezelve en de nieuwere benamingen eenig verschil bestaet, en eindelyk van onzen kant daerby voegen wat tot verdere opheldering der zake dienen mag.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

Eerste Wyk.

1.

Loockbrugge.

Onder denzelfden naem in de wykboeken bekend, voortkomende van den look en den ajuin, die men daer placht te verkoopen. Den 19 Augustus 1452, werd by den Onderschout van Antwerpen geboden en uitgeroepen: ‘dat men van nu voirdane gheenerhande loock noch ajuyn opte merct vercoopen en sal, maer dat men dat voirdane hebben ende vercoopen sal voor de loockgate, ende opte Appelbrugge, ende daeromtrent, gelic men dat aldaer in de merckten plecht te hebbene ende te vercoopene, opte verbeurte van 3 oude schilden,’ enz. Naer de tegenwoordige spelling behoort men te stellen Lookbrug of Lookbrugge. De auteur van de Beschryving der stad Antwerpen, gedrukt by P.J. P

, in-8.

, bl. 31, leidt den naem af van bespieden;

eveneens doet G

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

in zyne Antverpia, p. 7, (uitgave in-folio der Antiquitates belgicae) en wil Luycbrugge geschreven hebben; doch zonder grond.

2.

Schipstraet.

In de wykboeken S

genoemd, overeenkomstig de Antwerpsche uitspraek, die in schip, lip en meer andere zulke woorden, veelal de i met de u verwart. Men vindt in deze straet een huis, St.-Pietersschip (Wykb. vol. 11, fol. 17.) en een ander de Schupkens genoemd (ib. f.

31.) welk laetste vermeld is in eene scabinale akte van 1470.

3.

Vischmarkt.

Deze markt is thans nog hetgeen de naem te kennen geeft.

4.

Werf.

De oude haven van Antwerpen, waer die stad haren naem schynt van gekregen te hebben. K

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

verklaert het woord voor id quod ultrà nativum ripae litorisve ductum in aquas ab hominibus est projectum, ne naves vadi brevitate appellere prohibeantur, aut ut eo vis fluminum coërceatur. Het woord is afgeleid van werpen, (in het hoogduitsch werpfen) en beteekent eigenlyk de opwerping, ophooging of kaei. Zie ook hier over D

Antverpia Christo Nascens et Crescens, naer de tweede uitgave van 1773, in-8.

, deel 1, bl. 4; verders S

, in Origines Antverp. p. 58. G

, p. 2. B

, en anderen.

5.

Vischberg.

(In de Wykb. V

.) De berg van de vischmerkt, waerom wy Vischberg goedkeuren.

6.

Gevangenisstraet.

(Wykb. G

-G

-D

.) Naer het Steen, de oudste gevangenis en een der oudste gebouwen van Antwerpen. Wy zouden

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

den voorkeur aen Gevangenisbrug geven, daer het eigenlyk geen Straet, maer wel een Brug mag heeten, en ook als zoodanig ten allen tyde bekend was. Rue de la Prison, oneigen.

7.

Borgtplyn.

(Wykb. B

.) De plaets waer de oude Burcht, het Castrum van Antwerpen stond, de Borcht aen d'werf. Plaine St.-Walburge is hier geene vertaling. Wy zouden den ouden naem De Borcht verkiezen, vermits hier nimmer eene plein van St.-Walburgis of van eene Burcht, maer de Burcht zelve was, en men anders de eene zaek met de andere verwart. St.-Walburgis Kerk, sedert korte jaren afgebroken, stond op of in de Burcht, en was tot parochie ingewyd ten jare 1249. (dBoeck der tyden int corte, uitgegeven door L

L

, Amst. 1753, bl. 143).

8.

Zakstraet.

In 1477 gemaekt, en waervan men oudtyds zeide: in den zak, by den zak, aen den zak, waerschynelyk

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

naer een huis, aldaer gestaen, en op de wykboeken bekend onder den naem:

S

, vol. 22, fol. 148. Het opgenoemde Boeck der tyden heeft, bl. 221: ‘Anno 1477, opten 24 April doen wert den muer van der Borch tAntwerpen aen den Sack

dueregesmeten, ende die brugghe over de Borchtgracht gemaect, ende corts daernae noch duer den muer by tpensgat, ook eene brugge gemaect, tot gerieve van alle den burgers ende cooplieden van deser Stad.’

9.

Korte-Zakstraet.

Zie het vorig artikel.

10.

Korte-Zirkstraet.

(Wykb. C

-S

.) Zie op Lange-Zirkstraet.

11.

Kleyn-Borgtgracht.

(Wykb. B

.) Naer de grachten of vesten der Borcht van Antwerpen.

Wy zouden stellen: Borchtgracht, om het denkbeeld aen eene kleine Borcht, dergelyke er nooit bestond, te vermyden.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

12.

Kuyperstraet.

(Wykb. C

-

.) Van de Kuipers die daer altyd gewoond hebben. In eene scabinale akte van 1476, vinden wy geschreven: den loosen Gaeyweg, die men heet de Cuyperstraet.

13.

Lange-Beenhouwersstraet.

(Wykb. V

-

.) De straet waer nu nog de Vleeschouwers verblyven. Wy achten dat het beter ware te schryven Lange Vleeschhouwersstraet, ten einde voor te komen, dat men hier aen geene lange beenen denke.

14.

Palingbrug.

(Wykb. N

.) Van den palingvisch, hetgeen zich door de nabyheid der Schelde laet verklaren.

15.

Krabbestraet.

(Wykb. L

G

.) Waer de Krabbenhuizen waren. Zie over de oude benaming Loosen gaewech

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

(loozen, bedekten of geheimen gaenweg) hierboven op Kuiperstraet.

16.

Beulingstraet.

(Wykb. B

-

.) Hoewel de nabyheid van de Vleeschhouwersstraet en van het Vleeschhuis

hier voor Beuling of Bulling (dat by letterverwisseling hetzelfde is als vulling) schynt te pleiten, zoo is het echter niet onmogelyk dat deze straet (in de meeste oude goedenissen Bullinck genoemd) haren naem ontleene van eene familie Bullinck, die hier, of hier digt by woonde. By scabinale akte van den jare 1502 verkoopt J

B

, alias R

, een huis in de Coepoortstraet, genaemd de Tente, uitkomende op de Oudeborze of Wolstraet. dBoeck der tyden, bl. 152 zegt:

anno domini 1293 was tAntwerpen grooten brant dat de heel Buelinckstrate heel afbrande, meer dan vyftich huysen’, en bl. 201: ‘anno domini 1441 was den grooten brant tAntwerpen voor den Predicaren

(1) Volbouwd 1503. ‘Ende doen stont men daer in, ende vercocht daer vleesch inne, zegt, op eene naïve wyze, dBoeck der tyden, bl. 244.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

cloestere totte Buelincstrate.’ In eene akte van 22 maert 1396 draegt zy ook den naem van Bullinckstrate.

17.

Lange-Doornyckstraet.

(Wykb. D

-

.) Over den oorsprong van deze benaming zyn de gevoelens zeer verdeeld: daer men nogthans in de wykboeken een huis vermeld vindt, genaemd De Schilt (het wapen) van Doornick, in deze straet gelegen, zoo is het

waerschynelykst, dat dezelve hiervan haren naem ontleent. Men stelle Doornikstraet, naer den tegenwoordigen regel van spelling.

18.

Oude-Beurs.

(Wykb. O

-B

.) Om dat hier eertyds de oude Beurs was, waer de kooplieden byeenkwamen. Deze oude beurs werd in den jare 1515 vernieuwd en met steenen pilaren versierd, en is in 1533 afgebroken, toen de tegenwoordige Beurs de verzamelplaets der handelaren begon te worden, welke daerom ook nog lang de nieuwe Beurs bleef heeten, reeds in den jare 1531 aengelegd zynde (Antwerpsch Chronykje, bl. 33).

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

19.

Hofstraet.

Misschien naer een huis, genaemd Den Hoff, in de zirkstraet hiertegenaen gelegen, en vermeld in eene akte van 1396. Zie op Zirkstraet.

20.

Schoenmakersstraet.

Van de Schoenmakers, die er van oudsher woonen.

21.

Wisselstraet.

In vroegere akten ook W

genoemd. Het hoekhuis heet de Wissel.

Van ouds woonden hier vele wisselaren, zilversmeden, en dergelyken.

22.

Pantstraet.

(Wykb. A

S

.) Pand beteekent huis, erf of goed, en soms een gallery. Wy zouden stellen Spanjaerds Pandstraet, ter bewaring van de oude beteekenis.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

23.

Braderystraet.

(Wykb. B

-

.) Een Bradery is een plaets waer men vleesch, enz., braedt. Derhalve kan men het vertaelde Rue des Rotisseurs, dat op Braders ziet, niet goedkeuren. In akten van 1383 Braderiestrate geschreven.

24.

Kaesstraet.

(Wykb. K

.) Van de Kaeswinkels, die er thans nog vele zyn. Vroeger hiet deze straet de Lynmakersstraet, en is, als zoodanig, vermeld in een schepenbrief van 1476. ‘Jan Van den Berg, lyndraeyer, gaf over aen Janne Ooms ook lyndraeyer, een huys,’ enz.

25.

Appelstraet.

Ofschoon men in deze straet onderscheidene huizen aentreft, die den naem dragen van de Cool, de Reesen ajuyn, de Rape, de Gulde Roose, enz., zoo heeft men echter daerin geenen Appel kunnen vinden. Dat men

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

nogthans hier dergelyke vruchten ter markt bracht, kan men hierboven op Lookbrugge vinden aengetoond.

26.

Suikerruye.

Van de Suikerbakkeryen of Suikerziederyen, welke aldaer altyd geweest zyn.

27.

Suikerstraet.

(Wykb. S

.) Zie het vorig artikel.

28.

Groote-Markt.

29.

Paerdestraet.

(Wykb. T

'

,

.) Sedert kort aldus genoemd, naer de herberg het Paerdeken.

30.

Achter het Raedhuis.

(Wykb. A

'

S

.) Behoorde eertyds tot de groote Markt.

31.

Zilversmidsstraet.

Van de Zilversmeden, die aldaer woonden.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

32.

Kaesruy.

(Wykb. K

.) Zie Kaesstraet.

33.

Torfbrugge.

(Wykb. T

.) De Torfdragers hadden hier het huis van hunne natie. Men noemt te Antwerpen Natiegast iemand, die tot een kompagnieschap van werklieden voor de kooplieden behoort. Pont aux Tourbes, ongepast.

34.

Maelderystraet.

Het is twyfelachtig of deze benaming van een huis het Maelslot, in deze straet gelegen, ontleent zy; doch zeker is het, dat de vertaling Rue de la Mouture niet op Maeldery maer wel op Gemael slaet, en derhalve niet kan worden goedgekeurd. Vier-en-dertig huizen brandden in deze straet af op den vierden October 1541, volgens het

Antwerpsch Chronykje, in-4.

, bl. 41, en een opschrift thans nog op den gevel van een huis te lezen.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

35.

Doorgang van Quintinus Metsys.

Sedert kort aldus van stadswege genoemd. Onbekend op de wykboeken, doch eertyds de Staekskens geheeten.

36.

Handschoenmarkt.

(Wykb. K

.) In het algemeen noemde men Kerkhof de erve rondom de Cathedrale Kerk gelegen, waer men de dooden begroef. Thans woonen nog eenige handschoenmakers op deze markt.

37.

Blouwmoeselstraet.

(Wykb. O

.) Ook het Waeygat geheeten, om dat het hier, onder den toren, bestendig waeit. De wykboeken vermelden een huis, genaemd de Blouw Moesel. Men behoort blaeuw en niet blouw te schryven.

38.

Lynwaertmarkt.

(Wykb. L

-

.) Waer men van oudsher Lynwaedwinkels vindt. Men schryve Lynwaedmarkt.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

39.

Melkmarkt.

In oude stukken werd een gedeelte dezer plaets ook genoemd de Melkbrug.

40.

Korte-Koepoortstraet.

(Wykb. C

.) Zie op Lange-Koepoortstraet.

41.

Moriaenstraet.

Naer vele huizen van deze straet, die den naem voeren van: Moriaen-Koning, de Mooren-Koningin, de Mooren, het Moriaenshooft, t Kind van den Moriaen, de Slave van den Moriaen, de Slavinne van den Moriaen.

42.

Jesuiteruye.

Beter J

. Oudtyds was het de Ankerruy, waervan nog de herberg den Anker. Men weet dat de Jesuieten hier hun Klooster, Kerk en Sodaliteit hadden.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

43.

Korte-Nieuwstraet.

Men vindt op het jaer 1383 reeds melding gemaekt van een' Cyns op een huis bi der Nieustrate op de veste achter den Bogaerden, en op een huis, ghestaen buten die Nieuwstrate porte. Zie ook eenen Schepenbrief van 1400, by D

, Antverpia, II, bl. 161, in welken zy de Corte-Nuwestrate genoemd wordt.

44.

St.-Peeter en Paulusstraet.

Beter geheel nederduitsch: St.-P

P

; aldus genoemd door de Jesuieten, die dezelve, tot eene opening, in het begin der zeventiende eeuw, gebouwd hebben.

45.

Kattevest.

Van de Cathelyne of S.

Catharinapoort, welke te dezer plaetse stond, en in 1520 is afgebroken. De Nederduitsche naem Kaet, als verkorting van Cathelyn, of Catharina, wordt thans nog op vele plaetsen

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

gebruikt. Verkeerdelyk heeft men vertaeld Rempart des Chats.

46.

Wyngaertbrugge.

Naer de W

, afgebroken in 1521. De tegenwoordige spelling wil, dat men Wyngaerdbrug stelle, gelyk ook het geval is met

47.

Korte-Wyngaertstraet.

(Wykb. W

.) Naer een huis, de Wyngaert.

48.

Jesuiteplyn.

Van het reedsvermelde Klooster der Jesuieten. Men schryve J

.

49.

Lange-Wyngaertstraet.

(Wykb. W

.) Zie op Korte-Wyngaertstraet. Nog heden heet het huis, alwaer de Wyngaerdpoort stond, de Wyngaerdpoort.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

50.

O.L. Vrouwestraet.

Het hoekhuis in de Wolstraet, van achteren in dit straetjen uitkomende, hiet O.L.

Vrouw van Aken.

51.

Wolstraet.

In vroegere tyden gedeeltelyk B

, (zie Beulingstraet hierboven) gedeeltelyk het groot Coppenhol of Cobbenhol genoemd. By D

, (deel II, p. 190,) reeds op den jare 1419 als Wolstrate vermeld. De Suikerbakkery, thans nog in deze Straet bekend, n

969, droeg den naem van Coppenol.

52.

Oude-Waeg.

Om dat er eertyds de Stadswaeg was, die er waerschynelyk gebleven is tot dat de nieuwe Waeg gebouwd was, in 1547. Men vindt op de wykboeken een huis vermeld, de oude Waghe, toebehoord hebbende aen het Smidsambacht.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

53.

Grooten-Gordaert.

(Wykb. G

G

.) De vertaling Rue de l'Écharpe beteekent geheel iet anders, en is tot Gordel betrekkelyk. Goddard of Godardus is een eigen naem. (De kerk vereert, onder andere, de nagedachtenis van den Heiligen Godard, Aertsbischop van Rouaen.) D

meent, dat de naem dezer Straet zy Godtsaert, ager seu fundus dei (vol. II, p. 113,) doch deze verklaring heeft weinig grond. Men schryve Goddaert.

54.

Engte van Gibraltar.

Om de engte van dit Straetjen, hetwelk eertyds tot de Minderbroedersrui behoorde, en onder dezen laetsten naem op de Wykboeken aengeteekend is.

55.

Kiekemarkt.

Onbekend op de Wykboeken. Vroeger, en wel by Ordonnantie van het Magistraet, ook de Pottemarkt geweest. In scabinale akten van 1476 treft men een huis

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

aen, gestaen op de Potterbrugge. Men schryve Kiekenmarkt.

56.

Engelsche Beurs.

Naer de Beurs van de Engelsche Kooplieden, die eertyds hier geweest is, en gebouwd was in 1550.

57.

Kop en Holstraet.

(Wykb. C

-

.) Van de vroegste tyden bekend. Veelal schreef men in de akten Kleyn Cobbenhol, uitkomende in 't groot Cobbenhol, nu de Wolstrate.

Waerschynelyk naer het huis, hierboven vermeld op Wolstraet, of misschien naer den familienaem van zekeren B

D

C

, wiens weduwe, met name H

, alle hare goederen by donatie schonk aen Ste Elisabeths Gasthuis, en die als reeds overleden vermeld wordt in een Schepenakte van 1230 (D

, I, p. 204.); immers, het Gasthuis bezat hier van ouds eenige huizen. Men schryve Coppenol of Koppenhol.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

58.

Klynen-Gordaet.

(Wykb. C

G

.) Zie op Grooten Gordaet. Men stelle Kleine Goddaert.

59.

Lange-Koepoortstraet.

(Wykb. C

.) Van de Koepoort, die naer de weilanden van den polder geleidde, en in 1518 is afgebroken. (Antwerpsch Chronykje, bl. 11.) By D

(II, p. 91 en 113.), wordt van deze Poort reeds gewaegd op den jare 1345. Zie ook dBoek der tyden, op het jaer 1380, bl. 179.

60.

Jerusalemstraet.

Veelal in oude akten vermeld gevonden, onder den enkelen naem J

, naer een huis aldus geheeten.

61.

Lange-Zirkstraet.

(Wykb. S

.) Komt voor in een Cynsboek van voor den jare 1383, als Ziericstrate. By scabinale

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

akte van 1396 wordt verkocht een huys met hove in de Zirycstrate tegen den Steger geheeten den Hoff. Ook spreken de wykboeken, deel 22, blad 190, van een huis, den Sierickput. B

, in zyne Chronyk van Zeelandt (eerste deel, bl. 319,) meent, dat Zirick zoo veel is als zout. ‘In seecker lyste van soutmaten (zegt hy) eertyds gebruykt tot Rommerswael, vinde ik Ziricklepel genaemt; waerover bedenkelyk valt, of zierick niet eertyds beteyckent heeft sout, en dat daervan deze stad (Zierkzee) hare naem heeft ghekreghen.’

62.

Coraelberg.

(Wykb. C

.) Ook wel in sommige akten de Kleyn-Hoffstraet en

Pantstraet genoemd. Een huis den Coraeltack, en een ander den Kleynen Coraeltack.

De tegenwoordige spelling vordert Koraelberg.

63.

Zwarte-Zustersstraet.

Naer het Klooster der Z

, oudtyds ook Swesteren, Zweynsterkens, of Matewiven genaemd,

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

en gefundeerd door den duitschen koopman H

S

, buten der Coepoerten an den Predikeren muer, by eene akte van 1345, opgegeven door D

II, p. 91.

64.

Stoelstraet.

(Wykb. S

-O

H

.) Naer een huis, thans een Herberg, het Stoeltjen. Van dit Osten Honger wordt veelal Kost en Hongerstraetjen gemaekt, doch kwalyk. Het komt voort van zekeren O

V

D

(Deurne), die men hiet de Hongere, zoo als hy genoemd wordt in een Schepenbrief van 2 October 1564.

Vroeger noemde men dit Straetjen ook Joos Hoensstraetken. Wy vinden dezen naem in een' Rentebrief van 13 October 1506, waer melding gemaekt wordt van een huis, gelegen nevens dat van Joos Hoons. Verder wordt in eenen brief van 21 Mei 1624 gesproken van een huis, gelegen nevens dat van de Weduwe O

V

D

, in het Straetken dat men heet: J

H

ofte O

H

. Deze J

H

vindt men op

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

het jaer 1513 by D

(tom. III, p. 280,), als begiftiger van de Augustynen.

65.

Korte-Doornickstraet.

(Wykb. C

D

-

.) Werd eertyds ook wel de Predikheerestraet genoemd. Zie Lange-Doornikstraet.

66.

Veemarkt.

Reeds van in den jare 1399 als zoodanig opgegeven by D

, II, p. 154.

67.

Korte-Beenhouwersstraet.

(Wykb. C

V

-

.) Beter Vleeschhouwersstraet, als aengetoond is op Lange-Beenhouwersstraet.

68.

Peeterseliestraet.

Onbekend op de Wykboeken.

69.

Sauciesstraet.

(Wykb. S

.) Verklaert zich door de nabyheid der Slachteryen.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

70.

Borgtgracht.

Te stellen B

. Zie boven op Kleyn-Borgtgracht.

71.

Mattestraet.

72.

Jordaenskaey.

Onlangs van Stadswege alzoo geheeten.

73.

Haringvliet.

Een huis, de dry Haringen.

74.

Spuystraet.

Van eene S

en S

, welke hier gevonden werden. Een Schepenbrief van 29 October 1399, vermeldt twee Cameren, gestaen in de Gotterstraet aen de

Gottersbrugge, waerby in margine geschreven is: modo Spuystraet.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

75.

Guldenberg.

In zeer oude tyden alzoo bekend. Ten jare 1415 werd door het Magistraet geboden, dat de publieke vrouwen aldaer moesten woonen. Zie D

, II, p. 188 en 324, waer het heet:

G

B

.

76.

Neusestraet.

(Wykb. H

M

.) Te stellen Neuzetraet.

77.

Kalkbrug.

(Wykb. H

M

.) Van de Kalkschuer, aldaer nog aenwezig. By D

vermeld op het jaer 1471 (III, p. 35.).

78.

Drooggat.

(Wykb. K

.) Waerschynelyk van het te droogen hangen, of van het Keurhuis, van den haring, te dezer plaetse. Beter Koolvliet, van de Kolen welke er gelost worden.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

79.

Orteliuskaey.

Onlangs van Stadswege aldus genoemd. Zy hiet vroeger de M

.

80.

Spiringstraet.

Verklaert zich door de nabyheyd der Schelde. Men behoort te stellen:

S

.

81.

Koolvliet.

Zie op Drooggat.

82.

Kraeywyk.

Reeds op het jaer 1233 aldus vermeld gevonden; en was buiten de stad gelegen. Men heeft het woord verkeerdelyk in het fransch overgezet Refuge des Corneilles. Het is van Wyk, even als Stadswyk.

83.

Magermansvliet.

Een huis genaemd M

.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

84.

Beyltjensbrugge.

(Wykb. B

-

.) Van een huis, het Beyltjen, op deze brug gelegen.

Dezelve bestaet op dit uer niet meer.

85.

Armen-Hoekstraet.

(Wykb. H

H

.) Men ziet hieruit dat de nieuwere benaming, in het fransch Rue du Pauvre Coin, niet deugt. Herman Haecx was een Koopman, naer wien deze poort en toren genoemd zyn, ten jare 1515. Derhalve moet men stellen Herman Haecxstraet.

86.

Rouaensche-Kaey.

(Wykb. R

C

.) Van de Rouaensche Kooplieden.

87.

Kaey van Meteren.

Onlangs van Stadswege aldus genoemd.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

88.

Kriekestraet.

Onbekend op de Wykboeken.

89.

Schippers-Cappelstraet.

Naer de Kapelle en het Godshuis van het Hoofd-Ambacht der Schippers. Volgens de nieuwe spelling behoort men te schryven Schippers-Kapelstraet.

90.

St.-Peetersvliet.

Een huis St.-Peeter, en een ander, den Kleynen St.-Peeter.

91.

Krauwele-Plyntje.

De Wykboeken noemen deze plaets H

, ook den K

, en vermelden twee huizen, den Krauwer en den Cleynen Crauwel.

92.

Huydemarkt.

Zie het vorig artikel.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

93.

Koepoortbrugge.

(Wykb. C

.) Zie Lange-Koepoortstraet.

94.

Klynen-Dries.

(Wykb. C

D

.) Zie Grooten Dries.

95.

Lange-Keystraet.

(Wykb. K

.) Te recht Kyfstraet, van Kyven, en niet Rue du Caillou.

96.

Grooten-Dries.

(Wykb. D

.) In het woordenboek van K

wordt Dries, Driesch of Driesland, vertaeld ager novalis, novale, vervactum, ager pascuus. Reeds in 1249 aldus genoemd, wanneer er de Predikheeren hun Klooster bouwden (super Driesch);

D

, 1, p. 276 en 292. Men vindt er een huis genoemd Schalien Driesch.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

97.

Korte-Keystraet.

(Wykb. C

K

.) Zie Lange-Keystraet. Te stellen Korte-Kyfstraet.

98.

Heyl met de Huykstraet.

(Wykb. H

H

.) Naer een huis, geheeten Heyl mette Huycke, of liever naer zekere Vrouw H

, (by verkorting Heyl)

D

die met haren man M

S

, Loodgieter, dit huis kocht in 1557 (hetwelk toen de Meerminne hiet), en die hetzelve ten jare 1609 verkocht. Men ziet, dat dit Heyltjen een hoogen ouderdom moet hebben bereikt, en om de huik, die zy droeg, onder den toenaem van heil met de huik in de wandeling zal zyn bekend geweest.

99.

Klapdorp.

(Wykb. C

.) Eertyds buiten de stad gelegen. Voor 1300 vermeld gevonden, toen er een Infirmery

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

werd gebouwd, zie D

, II, 2. Aenmerking verdient het, dat de Kyfstraet, de Klappeystraet en het Klapdorp by elkander gelegen zyn.

100.

Houtebrug.

(Wykb. H

B

.) Beter de oude dan de nieuwere benaming, behoudens de spelling.

101.

Predikerinnestraet.

(Wykb. D

H

.) Naer het Klooster der Predikerinnen, aldaer gekomen in den aenvang der zeventiende eeuw. Ook wel het Firmerystraetken genoemd, naer de oude Infirmery; zie Klapdorp.

102.

Korte-Raepstraet.

(Wykb. H

.) Zie Lange-Raepstraet.

103.

Keyzersstraet.

Zeer oud. Men vindt goedenissen van land, in de Keyzersstraet gelegen, van omtrent de helft der viertiende eeuw.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

104.

Amptmanstraet.

(Wykb. A

-

.) Waerschynelyk van eenen Amman, die hier zal gewoond hebben. Men gelooft dat het deze straet is, waervan melding gemaekt wordt in eenen Schepenbrief van 11 October 1502. ‘Peter Cant, Lakenbereyder, verkoopt Gielise van Berchem ende Peteren De Grame, Rentmeester der stadt van Antwerpen, ter zelver Stadt behoef, twee stukken erven, daeraf de Stad nu een Strate gemaect heeft, ende afgepaeld is, houdende deselve erve omtrent 22 ½ roeden, gelegen tuschen de Keyserstrate, en de Bruerkensstrate (Minderbroedersstraet), voor vive ponden vive schell. grooten Brabants sjaers erffelyk.’

105.

Minderbroedersrui.

Naer het Klooster der Minderbroeders. In vroegere tyden ook Vlamincstrate, en Voldersvest geheeten.

106.

Minderbroedersstraet.

(Wykb. M

-

.) Zie het vorig artikel.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

107.

Mutsaertstraet.

(Wykb. L

-M

-

.) Een huis genaemd den Mutsaert.

108.

Korte-Achterstraet.

Zie hier achter, op Lange-Achterstraet.

109.

Kaesbrug.

Onbekend op de Wykboeken. Het hoekhuis, in het Klapdorp uitkomende, heet de Kaesen.

110.

Kommekensstraet.

(Wykb. D

en K

D

.)

111.

Leguytstraet.

Naer 't Stadsgebouw

L

, voor eenige jaren verkocht en afgebroken, waer de kooplieden huiden, en andere goederen ter verkooping uitlegden, uitstalden.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

112.

Faconsbrugge.

Naer het Klooster der F

, of F

(later O.L. Vrouwendale in Valkenbroek). F

D

L

sub annum 1350 Hospitale hoc loco instituit, zegt S

, in Orig. Antv., pag. 107: zie ook G

, Antv. Cap. IX, § 1.

Derhalve kan men de vertaling Pont des Faucons niet goedkeuren.

113.

Faconsplyn.

Zie het vorig artikel. Te stellen: F

.

114.

Verwersruye.

Naer de Verwers. Vroeger ook B

geheeten, naer een huis, de Blauw Hant.

115.

Klappeystraet.

(Wykb. C

-

.) Eveneens als Kyfstraet hierboven. (Zie Keystraet en Klapdorp.)

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

116.

Schippers-Breedestraet.

Onbekend ter Wykboeken.

117.

Vindelingstraet.

(Wykb. V

-

.) Een Vingerling is een ring om aen den vinger te doen. Er zyn hier twee huizen, geheeten den Trouwvingerlinck en Groot Vingerlinck.

Men ziet hoe verkeerdelyk men vertaeld heeft Rue des Enfans trouvés. Vergelyk D

, op het jaer 1471, deel III, bl. 35.

118.

Oudemansstraet.

Onbekend op de Wykboeken. Men heeft hier thans nog een Godshuis voor oude mannen. Zie D

, op het zelfde jaer.

119.

Korte-Schipperskappelstraet.

(Wykb. V

-C

C

, A

N

.) Zie boven Schippers-Kapelstraet.

J.F. Willems, Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen