POLITIEK EN
C L U
Werkloosheid en massaontslag Het veranderende denken Ontwikkeling in West-Duitsland verontrust de wereld
Bedrijfssociologie en klassen- tegensteil ingen
Over het vraagstuk der vervreemding (I)
BOEKBESPREKING:
Het Nederlandse parlement
PARTIJDOCUMENTEN:
JANUARI 1967
;.. van Turnhout Joop Wolff 8
G. Maas 15
H. J. Bindels 26
Prof. Adam Schaff 36
S. van Dongen 44
Program 1967 van de Communistische
Partij van Nederland 46
Brief aan congres Franse Communistische Partij 47
Brief aan Piet Kuyper 48
POLITIEK EN CULTUUR verschijnt maandelijks bij uitgeverij Pegasus
Leidsestraat 25, Amsterdam-C., tel. 23.11.38 De abonnementsprijs is f 7.20 per jaar,
f 3.60 per halfjaar, losse nummers f 0.70
Ons gironummer is 173127, Gem.giro: P 1527 Correspondentie over betaling en verkoop s.v.p.
zenden aan de administratie p/a Pegasus.
Alle correspondentie over de inhoud aan de
redactie van P. & C., Prinsengracht 473,
Amsterdam·C .. tel. 62565
Inhoudsopgave Politiek en Cultuur 1967
Binnenlandse vraagstukken
Het einde van het districtenstelsel in Nederland De CPN en haar belagers
M.
M.
Baleleer Bakker D '66 uit de verf
Stromingen en doeleinden
Bedrijfssociologie en klassentegenstellingen De Mammoetwet volgend jaar van start De concentraties in de dagbladpers De toestand in het Limburgse mijngebied Noord-Brabant: veranderende provincie De verkiezingen van 15 februari Problemen van het Ncorden
Het Noorden op weg naar het jaar 2000 De goedkope huisarts
Concurrentieslag om computermarkt Nederland en het revolutiejaar 1917 Het eigen risico
De verwikkelingen rondom Amsterdam Werkloosheid en massa-ontslag Aanvallen op de democratie
Nationale onafhankelijkheid en vooruitgang De CPN en de gemeentelijke autonomie De zelfstandigheid van de gemeenten in
het gedrang
Kiesstelsel en partijensysteem
M. Bakker M. Bakker H. Bindels J. Dekkers C. v. Dillen F. Dragstra J. v. Esch H. Hoekstra W. 1\.remer W. Kremer A. de Leeuw J. Morriën J. Morriën C. de Rover W. v.h. Schip A. v. Turnhout Jaap Woljf Jaap Wolft C. !Jmlcers
C. IJmkers
Buitenlandse en Internationale vraagstukken
De militaire staatsgrepen in Afrika Na de "zesdaagse" oorlog in het
Midden-Oosten
D8 concentraties in de dagbladpers Griekenland en de democratie
Ontwikkeling in West-Duitsland verontrust de wereld
De Griekse tragedie
Dollars en guldens voor het generaalsbewind Concurrentieslag om computermarkt
Crisis in de Latijnsamerikaanse politiek van Washington Vietnam vecht voor zijn vrijheid
Yves Bériot
J. de Boa C. v. Dillen H. Hoekstra
G. Maas M. Meijer J. Morriën J. Morriën
W. Vlieland R. Walraven
nr.
4 5 i 12
1 10 6 5 2 3 2 7 2 7 10 3 6 1 2 11 4
8-9 5
3
8-9 6 5
1 6 4 7
5 7
pag.
152 200 289 529 26 449 249 207 69 97 55 :299 77 316 438 102 257 1 49 481 145
402 193
133
407 249 197
15
275
172
316
224
328
De discussie over het verdrag over
de niet-spreiding van kernwapens Jaap Wolft Het Midden-Oosten en de olie Jaap Wolff Monetaire botsingen in het kapitalisme Jaap Wolf!
De horizontale lord en de verticale spreiding Joop Wolft De rijst wordt duur betaald
Theoretische, historische en culturele vraagstukken
Bedrijfssociologie en klassentegenstellingen De aanvallen op Marx' waarde- en
prijzentheorie
Domela Nieuwenhuis en de marxistische economische leer
Socialisme en humanisme Luther en de hervorming
Neo-kolonialisme als nieuwe politiek van het imperialisme
Nederlandse speelfilm - groeistuipen na langdurige schijndood
H. J. Bindels
\1aurice Dobb
S. v. Dongen Roger Guraudy C. Klaphek
Le Ducm
Andrf: de Leeuw Anarchisme - vroeger en nu
Claudio Monteverdi (15ti7 -1643):
A. v. Ommeren-A1·crink
Triomf van de hartstocht C. l'nrcclijn
Meerwaardetheorie en moderne uitbuiting G. Pot luwen Over het vraagstuk der vervreomdinq I Prof. Adam Schaff Over hel vraagstuk der vervreemding I! Prof. Adam Schaff De Rijksdagbranel en het pseudo-radicalisme F. Sclwrmcnl;crg Omzien in schaamte: de Wederdopers Th. llc Vries
Door de ogen van Marx Theun tic Vries
HeL geheim van Jeroen Bosch
Rondom de Jheronimus Bosch-tentoonstelling in
's Hertogenbosch (17 sept.-15 nov. 1967) Theun rlc Vries Galbraith houdt van een .,ordelijk"
kapitalisme Catr. Wolff-Bultje
D2 betekenis van Lenins ,.April-stellingen"
Honderd jaar .,Das Kapital"
Bij dt; vijftigste verjaardag van de Socialistische Oktober-r'evolutie
1\Jationale onafhankelijkheid en vooruitgang Het veranderende denken
D2 encycliek "Populorum Progressio" en de sociale leer van de kerk
Brief van Marx aan Engels in Manchester
Boekbesprekingen flet Nederlandse parlement
(Dr. E. v. Raalte - Het :\eclerlandse Parlement.
vierde herziene en opnieuw uitgebreide druk.
Jaap Wulff Jaap Wolf!
Jcwp Wolff Jaap Wolf!
Joop Woljf
Joop Wolf!
Staatsuitgeverij. Den Haag) S. van Dongen
nr.
4 6 12 12 12
1
8-9
8-9 8-9 10
12
11 3
5 8-V
1 2 6 3 8-9
10
8-9 5 8-9
10 11 1
7 8-9
1
pag.
160 241 546 539 555
26
365
353 392 469
561
489 108
232 375 36 8±
264 116 342
±5t
382 :21S 337
·133 481 8
308 37·1
44
Lexicon in anti-communisme
(Drs. A. Stam - Politiek. Uitg. A. Oosthoeks
Uitgeversmaatschappij, NV te Utrecht) S. van Dongen
Westduitse ervaringen met medezeggenschapsregelingen (Dr. J. F. Schrobe, Mensen en mandaten, aspecten van de medezeggenschap in Westduitse ondernemingen.
Uitg. AE. E. Kluwer, Deventer, 1966) S. van Dongen
Weten en regeren
(Dr. A. A. de Boer, Weten en regeren. De noodzaak van een nieuwe politiek.
Uitg. NV De Arbeiderspers, 1967) H. Marinus
Kiesstelsel en democratie (M. Bakker, Kiezen of knoeien.
Uitg. Pegasus, Amsterdam, 1967) H. Marinus
De rooms-katholieke kerkorganisatie in Nederland (Drs. H. C. Laan, De Rooms-Katholieke Kerkorganisatie in "iederland.
Ui tg. Bijleveld te Utrecht) A. Roelafs
Knelpunten in de Algemene Bijstandswet (Uitvoering Algemene Bijstandswet,
Ui tg. Antirevolutionaire Partijstichting, Den Haag)
C. de Rover
Ooggetuigeverslag uit Noord-Vietnam
(Wilfred G. Burchett, Vietnam-North - A first-hand report.
Uitg. International Publishers, New-York)
F. Schoonenberg
Hernieuwde belangstelling voor Muliatuli
( Multatuli - Verhalen, parabelen en aforismen, verzameld en ingeleid door Garmt Stuiveling, 2-de druk.
Uitg. Bert Bakker / Daamen NV, Den Haag) F. S.
Moraalconstructies
(Moraal, marxisme en ethiek in de Sowjet-Unie.
Uitgegeven door Werkgroep 2000 en uiig. Paul Brand, Hilversum. Prijs f 7,50) F. Schoonenberg De lokkende horizon
(Vrijheid; horizon der geschiedenis; een bundel opstellen onder red. van Dr. L. W. Nauta en Prof. Dr. J. Sperna Weiland. G. F. Callenbaeh, Nijkerk, 1966. Prijs f 17,50)
Therm de Vries
Automatisering en overheid
(Automatisering en overheid, onder redactie van H. Reinoud, G. J. Hennephof, Dr. F. J. E. Hogewind en .J. M. v. Oorschot, Uitg. Het Spectrum, in de Markareeks) H. v. Woerden
nr. pag.
2 95
5 237
8-9 421
11 498
8-9 424
8-9 118
2 93
11 501
12 572
12 568
2 90
Partijdocumenten
Program 1967 van de Communistische Partij van NPderland Brief aan het congres van de Franse Communistische Partij
Brief aan Piet Kuyper
Communiqué van het Dagelijks Bestuur van de CPN (over de uitslag van de verkiezingen op 15-2-'67) Communiqué van het Partijbestuur van de CPN
(over de uitgebreide zitting op 4 en 5 maart en de zitting van 20 rnaart 1967)
Brief van het Partijbestuur van de CPN aan het Centraal Comité van de Franse Communistische Partij Besluit van het Partijbestuur der CPr\
Mededeling van het Partijbestuur
Communiqué van het Partijbestuur der CP:\
(over voorbereiding van het 22ste congres) Verklaring van het Partijbestuur der CP:\
De vijftigste verjaardag van de Socialistische Oktober-revolutie Oproep van het Dagelijks Bestuur der CP:\
Steunt de Vietnam-collecte
Ontmoeting CPN -delegatie met Maurer en Manescu Oproep van het Dagelijks Bestuur der CP'\'
(over financiën voor versterking van partij en krant) Perscommuniqué over het bezoek aan Nederland van de
delegatie van de Roemeense Communistische Partij Motie over de executies in Indonesië
Communiqué van het Partijbestuur der CP'\' (over voorbereiding van het 22ste congres)
Verklaring over de herdenking van de Oktober-revolutie CPN condoleert CP-Cuba met de dood van Guevara Discussiegrondslag voor het 22ste congres van de CP!\'
nr. pag.
1 46
1 47
1 48
3 143
4 186
4 186
4 191
4 192
6 283
6 284
8-9 430
8-9 430
8-9 431
10 479
10 480
11 505
11 507
11 507
u 508
27e jaargang no. 1 januari 1967
POLITIEK
EN
CULTUUR
maandblad, gewijd aan de theorie en praktijk van het marxisme-leninisme onder leiding van het partijbestuur der C.P.N.
Werkloosheid en massaontslag
De regering-Zijlstra heeft er met haar rechtse politiek voor ge- zorgd, dat in enkele maanden tijds het aantal werklozen in ons land is gestegen tot boven de honderdduizend. Nadat het ka- binet-Cals-Vondeling reeds plannen had opgesteld tot aantas- ting van het levenspeil en tot het bereiken van een "ontspan- ning" op de arbeidsmarkt, kwamen Zijlstra en zijn collega's een extra-duit in het zakje doen. Zij kwamen met een rigou- reus bezuinigingsprogram, dat onmiddellijk leidde tot een scherpe stijging van de werkloosheid en de grote ondernemers de gelegenheid gaf om, onder verwijzing naar het regerings- beleid, op grote schaal ontslagen uit te delen.
Een rij van hooggeleerde economen komt nu vertellen welke factoren aan de werkloosheid ten grondslag zouden liggen en even zovele geleerde sociologen komen aandragen met (lap-) middelen om althans de "ergste gevolgen" voor de werknemers wat op te vangen.
Wat zij allen ook zeggen, in ieder geval is het hun niet meer mogelijk, het kapitalisme voor te stellen als het aardse para- dijs voor elke werknemer. De bejubelaars van de "vrije onder- nemingsgewijze productie" deden het in de afgelopen jaren voorkomen alsof het kapitalisme de werkende mensen duur- zame vooruitgang zou kunnen verzekeren. Hun redenering was, dat het onder de huidige omstandigheden mogelijk was gewor- den een ieder een redelijk bestaan te verzekeren - ofschoon daarvoor wel hard en lang moest worden gewerkt - en dat er met de werkgelegenheid geen vuiltje meer aan de lucht kon
komen. Het doel daarvan was, onder de arbeiders de illusie te 1
2
doen postvatten, dat er geen strijd meer zou behoeven te wor- den gevoerd voor ingrijpende maatschappelijke veranderingen.
De situatie van vandaag laat zien, dat het kapitalisme anno 1967 de arbeiders geen zekerheid van inkomen en blijvende werkgelegenheid kan geven, zo min als het dat ooit tevoren in zijn geschiedenis heeft gekund. Zo gauw er een kink in de ka- bel van het kapitalistische economische systeem komt, is het altijd weer hetzelfde liedje: dan wordt gegrepen naar het mid- del van bestedingsbeperking voor de werkers ten einde de moeilijkheden op hen af te wentelen en de grote ondernemers in de gelegenheid te stellen hun winsten ten minste op peil te houden.
De regering-Zijlstra past dergelijke middelen in alle onbe- schaamdheid toe.
Werkloosheidscijfers
In haar arsenaal heeft ook het vcrwekken van een omvang- rijke werkloosheid een plaats gevonden. Vooral in de sector van de woning- en wegenbouw, waar de regering directe dwangmiddelen kan hanteren, is de werkgelegenheid in ernsti- ge mate aangetast. Alleen in deze twee sectoren waren half januari 40.000 arbeiders werkloos.
De KVP-staatssecretaris van sociale zaken, dr. De Meijer, kwam eind vorig jaar voorspellen, dat de werkloosheid in 1967 zou toenemen tot 85.000 personen, waarvan 79.000 mannen en 6.000 vrouwen. De vcrdeling over de provincies zou als volgt zijn:
Groningen Friesland Drentc Overijssel Gelderland Utrecht
Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg
5.000 3.500 5.500 7.900 9.000 2.700 9.000 11.000 2.000 15.000 7.500
Voor de beroepsgroepen kwam De Mcijcr met het volgende lijstje:
landarbeiders metaalarbeiders bou wvakarbeidcrs chauffeurs e.d.
horeca-personeel losse arbeiders handels- en kantoor-
personeel overige beroepen minder geschikten
4.000
8.000
19.000
4.300
2.500
10.300
7.500
10.000
12.000
Bovengenoemde cijfers zijn bedoeld als jaargemiddelden. In- tussen blijken de gevolgen van de regeringspolitiek nog ernsti- ger te zijn dan De Meijer in zijn werkloosheidsprognose voor- spelde. Half januari was het totaal aantal werklozen - vol- gens de taal van de Haagse departementen heet dat dan de ge- registreerde arbeidsreserve - reeds tot 100.000 gestegen.
Honderdduizend werklozen! Dat is niet zo maar een cijfer. Dat betekent, dat talrijke gezinnen moeten zien rond te komen van een werkloosheidsuitkering, die in vele gevallen nog geen hon- derd gulden bedraagt.
Met dit getal is echter naar alle waarschijnlijkheid de top nog niet bereikt, tenminste als het dit rechtse kabinet wordt toege- staan zijn bezuinigingsprogram ongehinderd verder door te voeren en als niet wordt opgetreden tegen de concerns en grote ondernemers om te beletten, dat zij hun rationalisatie-plannen doorzetten ten koste van de arbeiders en de beambten.
Is er sprake van een crisis?
Hebben we nu te maken met een nieuwe economische crisis?
Indien dit het geval was, zouden wij niet aarzelen om het dui- delijk en ronduit te zeggen. Want het is een niet te ontkennen feit, dat het kapitalisme zich beweegt in een kringloop van economische tegenstellingen, waarbij hoogconjunctuur en cri- sissymptomen elkaar afwisselen. Dit is ook door de vrij lang- durige hoogconjunctuur van de laatste jaren niet veranderd.
Alle schone bespiegelingen die er over het kapitalisme ten beste worden gegeven, mogen de arbeiders nooit doen vergeten, dat het kapitalisme niet in staat is, deze wetmatigheid te verbre- ken - en dat zij alleen door het verwezenlijken van een so- cialistische maatschappij kan worden weggenomen.
De werkloosheid echter, waarmee de werkers thans geconfron- teerd worden, vloeit niet voort uit een crisis van overproduc- tie, maar is grotendeels veroorzaakt door regeringsmaatregelen, die ten doel hebben de ondernemers te helpen in hun concur- rentiestrijd op de buitenlandse markten.
Gegevens van het Centraal Planbureau bevestigen dat er geen sprake is van een economische omslag. Volgens half januari bekendgemaakte cijfers zijn de vooruitzichten voor de Ne- derlandse economie in 1967 thans zelfs gunstiger dan "aan- vankelijk" werd verwacht. Terwijl minister-president Zijlstra kort geleden nog schermde met een geraamde exportstijging van 5 procent, wordt nu op grond van nieuwe berekeningen een exportstijging van 8 procent voorzien. Ook zal de arbeids- productiviteit meer stijgen dan de geraamde 31Jz procent, waar- op Veldkamp zijn loonbeperking heeft gebaseerd. Het wordt nu volgens het CPB zeker 4 procent en ook dat cijfer zal, ge- zien de ervaringen met dit soort CPB-ramingen, wel aan de lage kant blijken te zijn. De betalingsbalans - en is niet het gejammer hierover het uitgangspunt geweest voor de Haagse bezuinigingsplannen? - zal dit jaar een extra-verbetering on- dergaan en weer een overschot laten zien van meer dan en half
miljard gulden. 3
Daartegenover staat dan, d.::t de eerder geraamde Stl)gmg van de kosten van het levensonderhoud van 4 procent nu al te laag geschat blijkt te zijn en volgens de nicu wste CPB-cijfers zeker 4 Vz procent zal zijn, bij een stijging van het "algemene con- sumptie-prijspeil" met 5 procent.
Deze gegevens van het Centraal Planbureau bewijzen eens te meer, dat het program van de rcgering-Zijlstra op willekeurige - en in ieder geval door de feiten weerlegde - ramingen be- rust.
Men kan dus zeker instemmen met de woorden van NVV- voorzitter Kloos, dat we "elkaar geen economische crisis moe- ten aanpraten", omdat er geen redenen daarvoor zijn. Maar dan mag ook niet worden toegelaten, dat onder deze omstan- digheden de kapitalistische waanzin ten top wordt gedreven door vanuit Den Haag de werkloosheid bewust in de hand te laten werken. Deze regering kan dan niet worden aangepakt met de zijden handschoentjes, waarmee dat tot dusverre door de vakbeweging wordt gedaan. Het is ook niet voldoende om enkele eisen te stellen en het daarbij te laten. Om een koers- wijziging af te dwingen, moet de strijd worden georganiseerd en de kracht van de vakbeweging worden ingezet. In dit ver- band is het geboden, dat het NVV deelneemt aan de werk- lozendemonstraties in het noorden en zuiden van ons land.
Zulke massale acties zijn een gebiedende cis, zolang in Den Haag geen werkelijk andere koers wordt gevaren.
Lonen en concurrentie Van ondernemerszijde is de groei van de werkloosheid in ver- band gebracht met de ontwikkeling van de lonen. Hun rede- nering is, dat stijging van de loonkosten de concurrentiepositie aantast en dat dit dan leidt tot beperking van de productie en ontslagen. Vandaar dat nu een beperking van de loonstijging het beste middel zou zijn om de werkloosheid te bestrijden.
Het is een feit, dat de concurrentie oo de buitenlandse markten scherper is geworden. Dit is een van de consequenties van de EEG met haar neiging tot beperking van de handel buiten de Euromarkt. Maar deze ontwikkeling is door de arbeiders niet gezocht en de concurrentiestrijd mag in geen geval op hun rug- gen worden uitgevochten.
Bovendien houdt deze ondernemers-argumentatie alleen reke- ning met de buitenlandse afzet, waannee slechts een betrekke- lijk gering aantal bedrijven te maken heeft. De binnenlandse markt wordt echter door de beperking van de loonsverhoging extra getroffen. Het communistische Tweede-Kamerlid H.
Hoekstra zei daarover bij de behandeling van àe begroting van sociale zaken: "Een beperking van de bestedingen - dat wil zeggen verlaging van de koopkracht - treft niet alleen de werknemer, maar ook de middenstanders en de industrie die zich voor de afzet van haar producten op de binnenlandse markt oriënteert. Juist door loonbeperkingen krijgen zij met
4 afzetmoeilijkheden te maken, terwijl daartegenover een loons-
verhoging èie de reële koopkracht verhoogt, niet alleen een vcrhoging betekent van het levenspeil van de werknemers, ma1.r ook voor de middenstanders en de op het binnenland georiënteerde industrie de afzetmogelijkheden vcrgroot en dus de werkgelegenheid bevordert."
Maatregelen
De regering-Zijlstra draagt de verantwoordelijkheid voor de snel stijgende werkloosheid en ze heeft het ook in haar macht om een einde aan de we1 klooshcid te maken. "Niets doen of slechts halve maatregelen nemen", aldus verklaarde Marcus Bakker in de Tweede Kamer bij de behandeling van de begro- ting van economische zaken, "maakt deze regering vcrant- woordelijk voor iedere arbeider (en zijn gezin) die werkloos rondloopt."
De CPN heeft naast een vcrbod tot massa-ontslag (waarop wij hierna nog terugkomen) verlangd, dat de regering op grote schaal woning- en wegenbouw in uitvoering zal geven, vooral in het noorden en zuiden van ons land. Dit mag echter niet ge- beuren in "aanvullende werken", zoals de PvdA-Kamerfractie in de motie-Vellenga kwam vragen. Dergelijke aanvullende werken worden door de arbeiders terecht als "werkverschaf- fing" betiteld, terwijl bovendien hun lonen op die objecten aanmerkelijk lager liggen dan in het vrije bedrijf. In de zoge- naamde probleemgebieden kan de werkgelegenheid voorts ver- groot worden door overheidsbedrijven te stichten, door de uit- voerin>?; van het Ecmshavcn- en Dollardproject te,· hand te nc- m:.n en in Limburg een einde te maken aan de afbouw van de 1111Jnen.
In de Tweede Kamer heeft een andere PvdA-woordvoerder, oud-NVV-voorzitter Roemers, over de nu ontstane situatie slechts een zuiver academisch betoog gehouden. Hij vcrklaarde zich ook voor "ontspanning", indien deze maar "zonder stag- natie" zou geschicden en beperkte zich tot algemene verlan-
!;cns over een nota, waarin de situatie in het Noorden zou wor-
~1~n toegelic 1lt, en tot een pleidooi voor meer faciliteiten voor de ondernemers die industriële bedrijven willen vestigen in de probleemr;cbicdcn. Bij de PSP ontbrak elk concreet voorstel, tenzij men de gedachte van haar woordvoerder Lankhorst aan regeringssubsidies voor het bouwen van premiewoningen(!) als zodanig zou moeten beschouwen ...
Ondertussen is de regering met enkele maatregelen voor de zo- genaamde stimuleringsgebieden voor de dag gekomen. \X 1 ie ge- dacht mocht hebben, dat er werkelijk hulp zou worden gebo- den, is bedrogen uitgekomen. De regering weigerde ingrijpen- de maatregelen en beperkte zich tot de aankondiging van een investeringspremic waarvan in hoofdzaak slechts grotere on- dernemingen zullen kunnen profiteren, en van tijdelijke staats- deelneming bij het opzetten van "risicodragende" projecten. Bij een slagen daarvan zal het kapitaal van de staat weer worden
teruggetrokken. De bouw van overheidsbedrijven en het stop- 5
zetten van mijnsluitingen komen echter in het boekje van Ziji- stra niet voor ...
Verbod van massa-ontslag
Een belangrijk punt in de strijd tegen de werkloosheid is het door de CPN verlangde verbod tot massa-ontslag, dat de con- cerns en grote ondernemingen opgelegd dient te worden.
In de afgelopen maanden heeft een aantal grote bedrijven ar- beiders en beambten bij honderden tegelijk op straat gesmeten, door verregaande rationalisatie en concentratie van hun pro- ductie, door fusies en sluitingen van bedrijven en zogenaamde nevenvestigingen. Zo sociaal voelend als de ondernemers zich voordeden, toen zij de arbeiders binnen hun bedrijfspoorten trachtten te krijgen, zo onmenselijk hard blijken de heren, als ze van mening zijn, dat de machines goedkoper kunnen produ- ceren dan de mensen. De mate van sociaal leed, die door deze ontslagen teweeggebracht wordt, toont nog eens aan, hoe on- verantwoordelijk al diegenen hebben gehandeld, die v66r en na hebben staan schreeuwen om een "ontspanning" op de arbeids- markt en het verhaaltje ophingen dat een werkloosheid van omstreeks twee procent zo'n nuttig effect zou hebben.
De grote ondernemers willen met behulp van de ontslagen een daling van het reële loon veroorzaken en de arbeidsproducti- viteit met de zweep van de werkloosheid op de achtergrond opvoeren. De aldus door extra-uitbuiting verkregen winsten willen zij dan weer benutten om in de bedrijven een verdere rationalisering en technische vernieuwing toe te passen, wat hun weer de mogelijkheid zal geven om met nog minder ar- beiders nog meer te produceren. Met andere woorden: de ar- beiders zouden zich nu moeten beperken om straks op straat gegooid te worden. Dat is de moraal van het grote kapitaal.
Juist om een dergelijk optreden te verhinderen, verlangt de CPN de invoering van een verbod tot massa-ontslag. Dit met des te meer recht, omdat de concernleiders en kapitaalbezitters er geen geheim van maken, dat aan het proces van fusie en bedrijfssluitingen nog geen einde is gekomen.
Bovendien is opnieuw duidelijk gebleken, dat de grote onder- nemers zich in hun rationalisatie- en ontslagplannen van nie- mand iets willen aantrekken en als enige maatstaf slechts hun eigen enge - en bovendien vaak uiterst kortzichtige - winst- belangen willen hanteren.
Er zijn reeds vele boeken volgepraat over de problemen van medezeggenschap van de arbeiders in het bedrijf en van de in- spraak van de vakbonden binnen de onderneming. Doch nu treedt aan de dag welke waarde de ondernemers aan deze plei- dooien hechten.
In de "richtlijnen bij collectief ontslag", die de raad van Ne- derlandse werkgeversbonden heeft opgesteld, wordt onomwon- den gezegd dat "in het gesprek met de vakbonden niet het besluit tot de fusie, liquidatie enz., noch het daaruit volgende ontslagbesluit als zodanig ter discussie kunnen worden gesteld".
6 Het contact met de vakbonden zou er volgens deze richtlij-
nen alleen toe dienen om hen "tijdig van het ontslagbesluit op de hoogte te stellen". ("De Werkgever", 4 augustus 1966).
Ook de ondernemingsraad, waaraan door de ondernemers zo- veel zalvende woorden zijn gewijd als het om de opvoering van de productiviteit en andere ondernemersbelangen ging, wordt, als er ontslagen in het geding zijn, met een achteloos gebaar aan de kant geschoven. Een werkgeverscommissie, die zich tot de staatssecretaris voor sociale zaken richtte met een standpunt over de bevoegdheden van de ondernemingsraden, stelde dat in geen geval de ondernemingsraad als "onderhan- delingspartner" in aanmerking kwam.
Dit laat zien, dat invoering van een verbod van massa-ontsla- gen een gebiedende eis is, die tot inzet van de klassenstrijd ge- maakt moet worden, ten einde een halt toe te roepen aan de werkloosheid en het onsoeiale optreden van de ondernemers en de regering.
A. VAN TURNHOUT
BETALING ABONNEMENTSGELD 1967
Verzekert u van een ononderbroken toezending van POLITIEK EN CULTUUR, door vóór 15 febru- ari 1967 uw abonnementsgeld:
f 7.20 voor het hele jaar of
f 3.60 voor het eerste halfjaar over te maken op:
postrekening 173127 of
gem.girorekening P 1527 of
per postwissel
I
\
ten name van Boekhandel PEGASUS Leidsestraat 25 te AMSTERDAM met vermelding van "bestemd voorPen C 1967".
Indien uw betaling op 15 februari 1967 niet in ons bezit is, zijn wij genoodzaakt een kwitantie, verhoogd met incassokosten, te laten aanbie- den.
Boekhandel PEGASUS adm. Politiek en Cultuur Leidsestraat 25, Amsterdam
'7
J8
Het veranderende denken
Geschriften met een nieuwe visie Het is alweer enige tijd geleden dat kardinaal Alfrink "De Nieuwe Katechismus" 1 ) op een persconferentie te Utrecht in- troduceerde. Deze "Geloofsverkondiging voor volwassenen", die in opdracht van de Nederlandse bisschoppen geschreven werd, heeft terstond tot nieuwe discussies geleid binnen de kring van katholiek Nederland, maar ook buiten de grenzen heeft zij - zoals te verwachten was - de aandacht getrok- ken.
Eén groepje, uiterst bchoudzuchtige Nederlandse katholieken, heeft zich zelfs tot de paus in Rome gericht met een niet mis te verstaan protest tegen de ontwikkeling binnen de R.K. Kerk in Nederland en tegen de "ketterijen", die zij in de nieuwe ka- techismus menen te moeten ontdekken.
Dit feit alleen onderstreept al dat de nieuwe katechismus een groot aantal vraagstukken (waaronder die van gezin en ge- boorteregeling, van liturgie en van de vcrhouding tot andere godsdiensten en geestelijke stromingen) in een nieuw licht plaatst en anders benadert dan vroeger het geval was.
Niet alleen is dat van belang voor de katholieken zelf, maar ook voor de anderen, die met een groot katholiek bevolkings- deel samenleven. Zeker wanneer zij, als de communisten, van mening zijn, dat zich zeker ook onder de gelovige - in dit geval katholieke - mensen belangrijke en waardeYolie krach- ten bevinden voor de oplossing van de grote maatschappelijke vraagstukken.
Communisme als geestelijke stroming Lange tijd is door toonaangevende figuren uit de kerkelijke wereld (zowel de protestantse als de katholieke, op dat terrein was er een soort oecumene in het nee;atieye) het marxisme be- stempeld als een platvloers materialisme, als een geestloze en de geest negerende leer, die zich uitsluitend bezighoudt met de structuur van de maatschappij en met sociale verschijnselen.
Een misvatting, die in het marxisme zelf zijn weerlegging vindt en door ons altijd bestreden werd.
Wie de ontwikkeling wil afmeten, die te dien aanzien in de nieuwe katechismus weerspiegeld is, doet er goed aan terug te gaan in de geschiedenis. Marxisme en communisme werden in het Mandement van de Nederlandse bischoppen (1954) met de karakteristiek "materialistisch en anti-christelijk"
2)uit den boze verklaard. En de pauselijl;e encycliek "Quadragesima An- no" (1931) waarop het Mandement duidelijk was geënt, sprak van een communisme "7o -wreed, zo onmenselijk ... , dat het ongelooflijk is, en grenst aan het monsterachtige" en ook van
1) "De Nieuwe Katechismus", 1966, uit~e,·erijen Paul Brand (Hilversum/
Antwerpen), L. C. G. Malmbcn; ('s-Hertogcnbosch) en J. J. Romen en Zonen (Roerrnond/Maaseik). Prijs f 8,90.
2)
"De Katholiek in het openbare leven Yan deze rijd", bisschoppelijk man-
dement, 1954, blz. 43.
"het goddeloze en onrechtvaardige van het communisme" 3 ),
waartegen slechts gewaarschuwd kon worden.
Bepaald een tijd van dialoog was het niet!
Maar juist tegen deze achtergrond geeft de nieuwe katechismus een illustratie van veranderend denken, voortgestuwd door het maatschappelijk ontwikkelingsproces, door een toenemende re- aliteitszin en vooral ook door het zelfstandige denken van on- telbare gewone mensen.
In de nieuwe katechismus wordt gewag gemaakt van "de hartstocht voor rechtvaardigheid van de marxist"
4),de marx- istische maatschappijbeschouwing geschetst als "een boeiende theorie en een mogelijkheid tot actie nu" 5 ) en het marxisme samengevat als "een zeer bepaalde vorm van Westers humanis- me" 6 ).
Dergelijke karakteristieken sluiten het onderkennen van marx- isme en communisme als een geestelijke stroming in.
Voor een verdere en vruchtbare ontwikkeling van de dialoog is dat van belang.
Verwijlt de nieuwe katechismus bij het marxisme als bij een soort "Westers humanisme", de vooraanstaande protestantse theoloog dr. Arend van Leeuwen schrijft in zijn jongste werk
"Het christendom in de wereldgeschiedenis": "het marxisme is in zijn oorsprong een zuiver westers verschijnsel ... Het marxisme is ontstaan in het West-Europa van de negentiende eeuw en dient geheel in het kader van deze periode begrepen te worden" 7 ).
Als dr. Van Leeuwen daarmee bedoelt, dat het marxisme wat
"het Westen" betreft als een h i s t o r i s c h c categorie be- schouwd moet worden en vcrder als een "slavisch" en aange- past "Aziatisch" vcrschijnsel tot een realistische confrontatie dwingt, dan is hij er inderdaad niet in geslaagd het marxisme te begrijpen in z'n zin en betekenis voor deze tijd: als een u n i v c r s c 1 c stroming, waarmee men op alle continenten en in alle windstreken te maken heeft.
Ook dicht bij huis!!
De erkenning echter, dat het marxisme z'n oorsprong vond (en eigenlijk toch ook alleen maar vinden kon) in de eerste ont- wikkelde, volgroeide kapitalistische landen, waar de contra- dicties van het kapitalistische maatschappij-systeem zich open- baarden, weerspreekt de waangedachte aan een communisme als een vreemd artikel, als een min of meer exotisch product dat men nu eenrr•:1al dient te kennen om een weg te vinden in het Oost-Europa en het Azië van deze tijd.
Juist wie ziet hoe in de hedendaagse monopolistische ontwik- keling in de kapitalistische landen van Europa de algemene
3) "Quadragesima Anno", 1939, N.V. Urbi et Orbi, Utrecht, blz. 203.
4)
"De Nieuwe Katechismus", bi;-:. 336.
5) "De Nieuwe Katechismus", blz. 324.
6) "De Nieuwe Katechismus", blz. 322.
7 ) "Het christendom in de wereldgeschiedenis" door dr. Arend van Leeu- wen, 1966, uitgeverijen Paul Brand (Hilversum/ Antwerpen) en W. ten
Have (Amsterdam), hL 282. Prijs gebonden f 25,-; als paperback f 21,-. g
crisis van het kapitalisme zich in alle scherpte openbaart en tot bijzonder diepe tegenstellingen leidt, begrijpt waarom het marxisme in dit deel van de wereld van zo'n bijzondere actu- aliteit is.
Het valt op, dat in de nieuwe katechismus het besef begint door te dringen dat het marxisme niet iets is van veraf, maar van zeer dichtbij. Na een bespreking van verschillende gods- dienstige stromingen, wordt het daar namelijk zo geformu- leerd: "Nog zijn twee grote geestesstromingen van de huidir.e mensheid niet genoemd, juist die waartoe landgenoten, buren en vrienden van ons behoren: het humanisme en het marxis- me" 8 ).
Deze vaststelling is ongetwijfeld van groot belang. In dit licht bezien immers is het vraagstuk van "de dialoog" niet alleen en zelfs niet in de eerste plaats een vraagstuk van internationale dialoog, maar van een gesprek t u s s e n N e d e r I a n d e r s, die een antwoord zoeken op een reeks van vragen zoals deze door de omstandigheden worden opgedrongen en welke om een oplossing vragen.
Mens en maatschappij
Wie oog heeft voor de positieve elementen in de nieuwe kate- chismus met betrekking tot marxisme en communisme zal zijn ogen niet sluiten voor de misvattingen, die bij een weergave van de marxistische opvattingen over mens en maatschappij in hetzelfde geschrift ten beste worden gegeven. En waar het con- clusies over de ontwikkeling van het kapitalisme betreft, geldt hetzelfde.
In de katechismus wordt bijv. nogal vrijmoedig het volgende neergezet: "Marx' grote voorspelling over de toekomst is in de honderd jaar die sindsdien verlopen zijn, precies omgekeerd uitgekomen: in een samenleving geen grotere tegenstellinr. tus- sen arm en rijk, maar een kleinere. Hoe zal het dan gaan met zijn heilstaat?" 9 )
Maar als iets vreemd is aan Marx en aan het marxisme dan is het de primitieve of utopische heilstaat-verwachting! Marx gaf een analyse van de maatschappij-ontwikkeling, onthulde de verborgen krachten die daarin werkzaam zijn en legde de wet- ten van de maatschappelijke ontwikkeling bloot. Hij maakte het daarmee mogelijk te concluderen in welke richting maat- schappij en productieverhoudingen zich ontwikkelen en ver- schafte de mens daarmee nieuwe kennis en macht. Een "uitge- dachte" of uit idealistische "wenselijkheden" geboren heilstaat- verwachting past in dat kader beslist niet.
Ook de beschouwingen in de katechismus over de "tegenstel- ling tussen arm en rijk" leiden op een dwaalspoor en lijken ge- worteld te zijn in de welvaartsstaat-bespiegelingen die lange tijd na de oorlog zijn geëtaleerd, maar nu reeds diepgaand aan-
B) "De Nieuwe Katechismus", blz. 41.
10 9) "De Nieuwe Katechismus", blz. 324.
getast zijn. Wie de zaak stelt zoals hier gebeurt, gaat uit van uiterlijkheden, die het wezen van de ontwikkeling misschien wel meer versluierd maar zeker niet veranderd hebben. Een periode van hoogconjunctuur, zoals wij die onder het kapita- lisme in Nederland beleefd hebben en nog beleven, bevestigt alleen maar de marxistische opvatting over de cyclische ont- wikkeling van het kapitalisme, die industriële expansie en ho- gere levensstandaard in een tijd van hoogconjunctuur insluit.
Vooral wie zo gewend is vraagstukken te projecteren tegen de achtergrond van een "eeuwigheid", doet er goed aan zich niet blind te staren op een momentopname van een relatief korte spanne tijds.
Maar zelfs wie zich daartoe bepaalt, maakt een vergissing, wanneer hij de toestand interpreteert als een periode van ver- kleinde tegenstellingen.
Het arbeidersbezit van een televisietoestel bijvoorbeeld, een veel gebruikt "bewijs" van welstand, vermindert in geen enkel opzicht de tegenstelling met het monopolistische bezit van Philips, dat op uitbuiting berust en miljarden aan kapitaal heeft geaccumuleerd door de winstgevende produktie van televisie- toestellen voor een - aan dit concern overgeleverde - nieuw ontsloten markt.
Integendeel, de tegenstellingen zijn groter geworden. Het hele proces van concentratie, dat zich uit de kleine berichten over bedrijfssluitingen in de dagbladen laat aflezen, heeft niet alleen de contradicties met de factor arbeid verhevigd en toegespitst, maar ook die met andere niet-monopolistische lagen van de bevolking, ook niet-monopolistische bezitters, middenstanders en boeren, die opgeslokt en weggerationaliseerd worden. Het lijkt onmogelijk, dat dit proces ontgaan kan aan kerkelijke ge- zagsdragers, die deze groepen voor een deel toch als het "kerk- volk" ontmoeten. Zeker in bepaalde delen van het land als Brabant en Limburg, waar een oud patroon op het ogenblik verstoord wordt.
Ook de critische opmerkingen in de katechismus over hetgeen daarin voorgesteld wordt als de marxistische mensopvatting, vragen om een wederwoord. Deze opvatting wordt aldus ge- schetst: "De mens is een schakel - eigenlijk goed noch kwaad - in een historisch proces. Dit determinisme maakt ieder tot pion in de historie. Het onvervangbare ik van ieder gaat op in het geheel" 10 ).
Allereerst, wat dit met marxisme te maken heeft is volstrekt onduidelijk. Hoogstens gaat het hier om een subjectieve inter- pretatie, die de marxistische opvattingen vertekent. Veel eer- der is zij het kapitalisme op 't lijf geschreven: daar wordt de mens tot een pion, de werkende mens tot een werktuig, wiens arbeidskracht men koopt, en is het "onvervangbare ik" gelijk- geschakeld en tot grauwe eenvormigheid gedoemd, voorzover het van de grote bezitters afhangt. De manier waarop de laat- ste tijd massa-ontslagen worden doorgezet, is een bittere illustratie van die werkelijkheid. Er wordt over het lot van
10)
