Kijk op schade
door
onvoldoende kwaliteit
Ontwikkeling van een instrument ter ondersteuning van investeringsbeslissingen ten aanzien van productkwaliteit
voor Novartis Seeds
Marc Kiewiet
Technische Bedrijfswetenschappen RijksUniversiteit Groningen maart 2003
Titel Kijk op schade door onvoldoende kwaliteit;
Ontwikkeling van een instrument ter ondersteuning van investeringsbeslissingen ten aanzien van productkwaliteit voor Novartis Seeds.
Auteur M. Kiewiet
(Studentnummer 0838330)
Opleiding Technische Bedrijfswetenschappen
Faculteit Bedrijfskunde Landleven 5
9747 AD Groningen Begeleiders universiteit Dr. W.M.C. van Wezel
Dr. Ir. D.J. van der Zee
Bedrijf Novartis Seeds B.V.
Westeinde 62 1600 AA Enkhuizen Bedrijfsbegeleider Dhr. P. Boorsma
De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van het afstudeerverslag; het auteursrecht van het afstudeerverslag berust bij de auteur.
Voorwoord
Het verslag dat voor u ligt is het resultaat van het afstudeeronderzoek voor de studie Technische Bedrijfswetenschappen dat ik bij Novartis Seeds heb uitgevoerd.
Novartis Seeds produceert plantenrassen in de vorm van zaden en jonge planten. Het voortbrengen van dit soort producten was voor mij een onbekend terrein. Dit hield enerzijds een noodzakelijke bestudering van het bedrijf en het verkennen van wereld van de “groene vingers” in. Anderzijds kon ik hierdoor vanuit bedrijfskundig perspectief het onderzoek benaderen.
Bij het verdiepen in Novartis Seeds, en alles wat er mee samen hing, kon ik steevast rekenen op de ondersteuning van mijn bedrijfsbegeleider dhr. P. Boorsma. Terwijl mijn universiteitsbegeleiders, dhr. W.M.C. Van Wezel en dhr. D.J. Van der Zee, mij op bedrijfskundig vlak terzijde stonden. Ik ben mijn begeleiders zeer erkentelijk voor hun inspanningen.
Het onderzoek op zich is al een grote leerervaring geweest. Maar het meest heb ik wellicht geleerd van de inspanningen die geleverd moesten worden om dit verslag tot afronding te brengen. Dit leren is voor mij niet makkelijk geweest.
De wijze waarop mijn vriendin, vrienden en familie mij gesteund hebben, heeft mede bijgedragen aan de totstandkoming van dit verslag. Hen ben ik eveneens zeer dankbaar.
Marc Kiewiet Groningen, 2003.
Inhoud
1 Inleiding ...8
1.1 Novartis...8
1.2 Novartis Seeds ...9
2 Probleemstelling...14
2.1 Inleiding ...14
2.2 Achtergrond...14
2.3 Probleemhebbersanalyse ...14
2.4 Oplossingsrichting...17
2.5 Doelstelling en deelvragen...18
2.6 Onderzoeksafbakening ...19
2.7 Randvoorwaarden ...19
2.8 Onderzoeksplan...19
3 Kwaliteitsbepaling van zaden ...20
3.1 Inleiding ...20
3.2 Eisen aan productkwaliteit...20
3.3 Bepaling productkwaliteit ...21
3.4 Conclusies ...23
4 Oorzaken onvoldoende productkwaliteit...24
4.1 Inleiding ...24
4.2 Processen ...24
4.3 Procesbeheersing ...24
4.4 Conclusies ...28
5 Kader kosten onvoldoende productkwaliteit ...29
5.1 Inleiding ...29
5.2 Kwaliteitskosten ...29
5.3 Analyse van kwaliteitskosten ...29
5.4 Relevante preventiekosten...31
5.5 Relevante controlekosten ...31
5.6 Interne foutenkosten ...31
5.7 Externe foutenkosten ...33
5.8 Conclusies ...33
6 Ontwerp instrument...35
6.1 Inleiding ...35
6.2 Instrument in vorm van model ...35
6.3 Modelleren van de primaire bedrijfsketen ...36
6.4 Model beschrijving ...38
6.5 Voorbeeld modelinvulling ...42
6.6 Modelbeschrijving in computerprogramma ...44
6.7 Geldigheid model ...47
6.8 Conclusies ...47
7 Model toepassing ...48
7.1 Inleiding ...48
7.2 Het Wbk-model ...48
7.3 Vooronderstelde investeringsvragen ...48
7.4 Investeringsvraag 1 ...50
7.5 Investeringsvraag 2 ...51
7.6 Investeringsvraag 3 ...52
7.7 Conclusies ...53
8 Conclusies en aanbevelingen ...54
8.1 Conclusies ...54
8.2 Aanbevelingen ...55
9 Literatuur ...56
Bijlage A - Samenvatting interview dhr. J. Boon (Kiemtestafdeling)Error! Bookmark not defined.
Bijlage B - Samenvatting interview dhr. A. Dantuma (raszuiverheidstest) ...Error!
Bookmark not defined.
Bijlage C - Beoordelingsrisico’s kwaliteitscontrole... Error! Bookmark not defined.
Bijlage D - Testmethoden bepaling raszuiverheid/rasechtheidError! Bookmark not defined.
Bijlage E - Tabellen SCMT... Error! Bookmark not defined.
Bijlage F - Kansbepaling door experts ... Error! Bookmark not defined.
Bijlage G - Analysemethoden kwaliteitskosten... Error! Bookmark not defined.
Bijlage H - Samenvatting interview mw. C. van Henten (Claims)Error! Bookmark not defined.
Bijlage I – Keuze model ... Error! Bookmark not defined.
Bijlage J - Afleiding vergelijkingen foutkansen ... Error! Bookmark not defined.
Bijlage K - Foutkansen meerdere kwaliteitsaspecten... Error! Bookmark not defined.
Bijlage L - Basismodel in Excel ... Error! Bookmark not defined.
Bijlage M – Validatie-sessie ... Error! Bookmark not defined.
Bijlage N – Invulling Wbk-model... Error! Bookmark not defined.
Bijlage O – Wbk-model Excel... Error! Bookmark not defined.
Bijlage P – Investeringvraag 1 ... Error! Bookmark not defined.
Bijlage Q – Investeringsvraag 3 ... Error! Bookmark not defined.
Management samenvatting
Om de financiële schade door onvoldoende productkwaliteit van zaden bij Novartis Seeds te verminderen is in dit onderzoek een instrument ontworpen. Met behulp van dit instrument kan inzicht verkregen worden in consequenties van investeringsbeslissingen ter vermindering van deze schade. Met het instrument kunnen kosten van het voorkomen en ontdekken van kwaliteitsfouten afgewogen worden tegen de financiële gevolgen van kwaliteitsfouten. Het instrument is in de vorm van een computermodel beschreven. Deze vorm biedt mogelijkheden van het nabootsen van investeringsbeslissingen. Informatie waarop het model is gebaseerd is verkregen door middel van gesprekken met deskundigen binnen de organisatie van Novartis Seeds en door middel van informatie dat beschikbaar is gesteld.
Valideren van het instrument is niet mogelijk door ontbreken van historische informatie. Voor het valideren zullen gegevens moeten worden verzameld en worden ingevoerd in het model.
Vervolgens zal een vergelijking van de uitkomsten met waarden uit de werkelijkheid moeten plaatsvinden.
Bij het ontwikkelen van het model is gekeken naar de relevante aspecten. In de eerste plaats is stilgestaan bij productkwaliteit. De zaden moeten aan een aantal kwaliteitseisen voldoen.
Het niet voldoen aan kwaliteitseisen leidt tot onvoldoende productkwaliteit. In het traject van productontwikkeling tot het gereed product, de primaire bedrijfsketen, bevinden zich kwaliteitscontroles die de productkwaliteit met een beperkte zekerheid kunnen vaststellen. De kans bestaat dat de productkwaliteit onjuist wordt beoordeeld.
Het onderzoek beperkt zich tot oorzaken die zich bevinden in de primaire bedrijfsketen. In de processen binnen deze keten kunnen fouten gemaakt worden waardoor onvoldoende productkwaliteit ontstaat. Novartis Seeds heeft een kwalitatieve methode in gebruik die de mogelijke bronnen van deze fouten identificeert en codeert. Met behulp van experts zouden de kansen op fouten kunnen worden gekwantificeerd.
Tenslotte is gekeken naar de financiële aspecten. De kosten die een rol spelen bij een investering in onvoldoende productkwaliteit zijn te verdelen in vier soorten kwaliteitskosten.
De eerste soort is de kosten ter voorkoming van kwaliteitsfouten, preventiekosten. Daarnaast bestaan er kosten om kwaliteitsfouten te detecteren, controlekosten. Tenslotte zijn er twee soorten kosten die de financiële gevolgen van onvoldoende productkwaliteit beschrijven.
Wanneer een kwaliteitsfout wordt ontdekt vóór aflevering van het product worden de hiermee gepaard gaande kosten interne foutenkosten genoemd. Bij latere ontdekking spreekt men van externe foutenkosten. Door een investering kunnen deze kosten veranderen. Om de gevolgen van een investering in te schatten kan gekeken worden naar de verandering van de kwaliteitskosten.
Het ontwikkelde model kent sterke en zwakke kanten. Het ontwikkelde model vereist enerzijds veel informatie van de processen, kwaliteitscontroles en de kosten van beide.
Bovendien kan de bepaling verwachte gemiddelde kwaliteitskosten per product als beperkt gezien worden. Het bekijken van de spreiding in de kansen op kwaliteitskosten zou een beter inzicht kunnen opleveren.
Anderzijds is rekening gehouden met de mogelijke integratie met het bestaande kwaliteitssysteem. Daarnaast biedt het model mogelijkheden om te experimenteren. Tenslotte is het ontwerp in Excel een goedkope oplossing.
1 Inleiding
“De Franse regering overweegt genetisch gemodificeerd koolzaad te vernietigen, dat per abuis is gezaaid’….’. Het koolzaad is afkomstig van het Nederlands-Britse zaadbedrijf Advanta. Afgelopen donderdag deelde Advanta mee dat gemodificeerd koolzaad onbedoeld was terechtgekomen op akkers in Duitsland, Frankrijk, Groot- Brittannië en Zweden. Het zaad komt uit Canada, waar Advanta eigen productie heeft. Daar is een klein deel van het natuurlijke koolzaad van het bedrijf veranderd door kruisbestuiving. De verandering van het zaad had al plaats in 1998, maar werd pas vorige maand ontdekt in Duitsland. Advanta deed vervolgens onderzoek en liet de autoriteiten weten dat ook daar gemodificeerd zaad is terechtgekomen, dat vorig jaar al is gebruikt.”1
Advanta kan waarschijnlijk rekenen op een enorme schade, die zowel van materiële als immateriële aard kan zijn. Dit, uit de recente realiteit afkomstige, voorbeeld toont één van de grootste rampen dat een zaadbedrijf kan overkomen.
Het zaadbedrijf Novartis Seeds –vestiging Enkhuizen-, dat opdracht gaf voor dit onderzoek, wil zich tegen dergelijke catastrofes beschermen. Er is in het bedrijf een aanvang gemaakt met een methode ter voorkoming van schades ten gevolge van kwaliteitsfouten. Graag wil Novartis Seeds een hulpmiddel in handen hebben om schade door kwaliteitsfouten te kunnen verminderen.
Om een indruk te krijgen van de omgeving waarin dit onderzoek is uitgevoerd zal in dit hoofdstuk het bedrijf Novartis beschreven worden. Hierbij zal de divisie Seeds in het bijzonder aan bod komen. Voorts wordt stilgestaan bij de producten die bij deze divisie voortgebracht worden en de wijze waarop deze producten tot stand komen. Tenslotte wordt de rol van de vestiging in Enkhuizen, alwaar het onderzoek is uitgevoerd, in dit geheel belicht.
1.1 Novartis
1.1.1 Historie in het kort
De ontstaansgeschiedenis van Novartis begint in de 19e eeuw. Toen besloot tuinder Groot zich te specialiseren in het kweken van zaden. Hij richtte met compagnon Sluis een bedrijf op, Sluis&Groot (S&G) genaamd. Er ontstond een vestiging in Enkhuizen. De handel in zaden breidde zich uit naar het buitenland, onder andere binnen Europa, Rusland en Amerika. Er ontstonden ook teeltgebieden in het buitenland. Deze werden geplaatst op locaties met een geschikt klimaat.
S&G werd dochteronderneming van de in 1963 gevormde Zaadunie. De Zaadunie werd in 1980 bij Sandoz ondergebracht. Er ontstond een multinational samen met andere zaadbedrijven, Northrup King, Rogers en Hilleshög. Vanaf 1994 heette de Zaadunie S&G Seeds. Na een fusie met Ciba Geigy is het bedrijf een onderdeel van Novartis Seeds geworden. Momenteel is Novartis vertegenwoordigd in de werelddelen Noord Amerika, Zuid Afrika, Europa en Azië.
1 Metro, 22 mei 2000.
1.1.2 Novartis nu
Novartis is een organisatie die zich bezig houdt met het produceren van medicijnen, zaden, gewasbeschermingsmiddelen en voedingssupplementen. Novartis is onderverdeeld in de divisies Healthcare, Agribusiness en Nutrition. De divisie Healthcare houdt zich bezig met medicijnproductie. Agribusiness produceert zaden en gewasbeschermingsmiddelen. De divisie Nutrition is producent van voedingssupplementen. Novartis Seeds B.V. is een onderdeel van de Agribusiness divisie van Novartis. In figuur 1 is de organisatie van Novartis weergegeven.
1.2 Novartis Seeds
1.2.1 Doelstelling en ambities
Novartis Seeds heeft zich het volgende doel gesteld:
“Wij ontwikkelen en verkopen innovatieve landbouw, groente- en bloemzaden door het combineren van genetische eigenschappen en technologie2”
Hierbij heeft Novartis Seeds de onderstaande ambities:
“Klantgericht en gedreven door de technologie streven wij ernaar vooruit te lopen op de behoeften van telers, verwerkende industrie, handel en consument door het leveren van de meest geavanceerde, hoogste kwaliteit producten en diensten3”.
1.2.2 Organisatie
Novartis Seeds is een Besloten Vennootschap. Er zijn ongeveer 23.000 mensen werkzaam bij het bedrijf. Novartis Seeds houdt zich bezig met het produceren van plantenrassen voor telers, verwerkende industrie, handel en de consument. Deze rassen worden in de vorm van zaden en jonge planten geproduceerd. De organisatie van Novartis Seeds is ingericht volgens de matrixstructuur.
2 Brochure Introductie bij Novartis Seeds B.V. p. 4 (intern document Novartis Seeds).
3 Brochure Introductie bij Novartis Seeds B.V. p. 4 (intern document Novartis Seeds).
Figuur 1 Organisatie Novartis
Figuur 2 geeft een overzicht van de organisatiematrix4. Horizontaal in de matrix staan de verschillende Market Operations (MO) afdelingen, die zich op verschillende geografische gebieden richten, waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen de markten voor Vegetables/Flowers (VF) (groenten/bloemen) en Field Crops (FC) (veldgewassen). Verticaal staan de verschillende Business Area’s (BA). Elke BA houdt zich bezig met een bepaalde productsoort.
Tijdens de periode waarin dit onderzoek is uitgevoerd is besloten een aantal divisies van Novartis, de divisies Novartis Crop Protection en Novartis Seeds, samen te laten gaan met de agrochemische tak van AstraZenica, Syngenta. Onder deze naam zal Novartis Seeds in de toekomst verder gaan.
1.2.3 Producten
De producten die Novartis Seeds voortbrengt bestaan uit verscheidene plantenrassen. Deze zijn onder te verdelen in groente- en bloemenrassen. Er worden veel verschillende rassen voortgebracht. De belangrijkste rassen van Novartis Seeds staan in onderstaande tabel weergegeven. Deze rassen worden in de vorm van zaden of jonge planten/stekken geproduceerd. Het leeuwendeel van de productie vindt plaats in de vorm van zaden. De zaden worden in partijen geproduceerd. De grootte van de partijen kan variëren. De rassen dienen voortdurend te worden verbeterd of aangepast om te kunnen blijven concurreren.
Groenten Bloemen Stekken
Tomaat Cyclaam Geranium
Kool Viool Hangende petunia Peper Geranium Osteaspermum Meloen Vlijtig liesje Guinees vlijtig liesje Sla Begonia Fuchsia
Bonen Petunia Aguranthem Tabel 1 Belangrijkste rassen van Novartis Seeds
4 De matrixstructuur kenmerkt zich door een gedeeltelijk dubbele hiërarchie; een functionele en een product-markt gerichte (Paul e.a., 1994, p. 86).
Figuur 2 Matrix organisatie Novartis Seeds
1.2.4 Het primaire proces
Het primaire proces5 van Novartis Seeds wordt in dit onderzoek gedefinieerd als:
De ontwikkeling en productie van groenten- en bloemenrassen voor de afnemers in de land- en tuinbouw.
Het primaire proces van Novartis Seeds is te beschouwen als een keten van activiteiten binnen het bedrijf. Het primaire proces wordt in het verslag primaire bedrijfsketen genoemd.
De keten begint met productontwikkeling, waar potentiële producten ontwikkeld worden.
Vervolgens doorlopen de potentiële producten de introductiefase. Daarna kan een potentieel product in productie genomen worden. Is een product eenmaal geproduceerd, dan zal deze eerst worden opgeslagen en is het gereed voor distributie. In de laatste fase vindt de verkoop van gereed product aan afnemers plaats.
Fases primaire bedrijfsketen Novartis Seeds;
− Productontwikkeling
− Introductie
− Productie
− Opslag, distributie & verkoop 1.2.4.1 Productontwikkeling
Tijdens de productontwikkelingsfase worden nieuwe plantenrassen ontwikkeld. De productontwikkelingsfase is een traject dat in een aantal stappen gedeeld kan worden.
De eerste stap is het opstellen van een eisenpakket voor een nieuw te ontwikkelen ras.
Vervolgens wordt een aantal geschikte planten geselecteerd. Door het kruisen van deze planten kan een plant gekweekt worden die aan de gestelde eisen voldoet. Door middel van inteelt kruisingen van de gekweekte planten kunnen de gewenste eigenschappen vastgehouden worden. De sterkte van de planten die hieruit voortkomen is echter niet optimaal. Daarom wordt er een aantal inteeltlijnen (ouderlijnen) opgezet. Kruisen van deze lijnen levert planten op die wel sterk zijn. Deze planten worden bij Novartis Seeds F1-hybride planten genoemd. Zaden van deze planten zijn geschikt om te worden verkocht aan afnemers. Tijdens de ontwikkelingsfase wordt tevens de produceerbaarheid van de planten getest. Het kan jaren duren voordat een ras is ontwikkeld. Dit ontwikkelingstraject wordt ook wel veredeling genoemd.
Novartis Seeds onderscheidt de volgende ontwikkelingsstappen: “Germplasm development”,
“Parent lines”, “F1 seed production breeding”, “Flowering trial breeding” en “production trial production location”. In tabel 2 staan de termen toegelicht.
5 Geheel van activiteiten en het gebruik van middelen die direct verband houden met dat transformatieproces van de organisatie waaraan de organisatie haar bestaansrecht ontleent (Paul e.a.,1994, p. 152).
Figuur 3 Processtappen ontwikkelingsproces
Productontwikkelingsfase Toelichting Germplasm development Testen en kruisen
Parent lines Fixeren
F1 seed production breeding Met behulp van ouderlijnen produceren F1-hybride zaad Flower trail breeding Test produceerbaarheid F1-hybriden
Production trial production location Test produceerbaarheid F1-hybriden op productielocatie Tabel 2 Toelichting stappen ontwikkelingsfase
1.2.4.2 Productintroductie
Er worden tijdens de productontwikkelingsfase meerdere potentiële productierassen geproduceerd. Hieruit kunnen rassen geselecteerd worden om in productie te nemen. De rassen worden getest op de gebruikswaarde bij de klant. Daarnaast wordt gekeken naar produceerbaarheid van de rassen. Deze selectie vindt plaats in de processtap die bij Novartis
“Assortment management” wordt genoemd.
1.2.4.3 Productie
Het productieproces van zaden bestaat uit een aantal stappen. Op verschillende productielocaties worden F1-hybride planten geteeld waaraan de zaden groeien. Er worden twee soorten zaad geproduceerd. Het zaad is te onderscheiden in basis- en handelszaad.
Basiszaad, ook zaaizaad genoemd, is zaad dat gebruikt wordt voor het verbouwen van planten voor de volgende productie van zaden. Handelszaad is zaad dat bestemd is voor de verkoop.
Voor verdere verwerking wordt de vochtigheidsgraad van de zaden bepaald en vindt er droging van zaden plaats wanneer de vochtigheidsgraad te hoog is. Tevens wordt er een monster genomen dat voor diverse tests gebruikt wordt.
Vervolgens wordt het zaad gereinigd. Door toepassing van verschillende scheidingstechnieken worden grof vuil en te lichte zaden verwijderd. Vervolgens wordt zaad in verschillende grootte-intervallen ingedeeld. Dit wordt “calibratie” genoemd.
Vervolgens kunnen zaden een aantal behandelingen ondergaan. Dit is afhankelijk van het zaadsoort. Er is een bewerking “coating” waarbij zaden van een beschermlaagje worden voorzien. Dit beschermlaagje kan gewasbeschermende middelen bevatten. Daarnaast kunnen zaden “gepilleerd” worden. Hierbij wordt de omvang van de zaden vergroot door middel van een kleilaag. Dit wordt gedaan om zaden beter te kunnen zaaien. Vervolgens is er een bewerking die “priming” genoemd wordt. Hierbij worden zaden voorgekiemd. Door deze bewerking kan de kiemkracht van een partij verhoogd worden. Onder kiemkracht wordt het percentage zaden dat kan kiemen verstaan. Er kunnen twee “priming” varianten uitgevoerd worden, “priming uppen” en “priming wapri”. “Priming wapri” is alleen bedoeld voor basiszaad.
Tenslotte is er nog behandeling tegen een besmetting mogelijk. Voorbeeld hiervan is de behandeling “Xfree”. Hierbij ondergaat zaad een behandeling tegen de ziekte Xanthomonas.
Deze behandeling wordt alleen uitgevoerd wanneer er Xanthomonas is geconstateerd. Niet tegen elke besmetting is een behandeling mogelijk.
Figuur 4 Stappen productie
1.2.4.4 Opslag, distributie en verkoop
Wanneer de zaden de nodige behandelingen ondergaan hebben worden deze opgeslagen.
Onder het opslaan wordt het verpakken en conserveren van de zaden verstaan.
Conditioneren van de opslagruimtes is noodzakelijk om de kwaliteit van de producten te handhaven. De zaden die in de opslagruimtes liggen zijn in principe gereed om te worden verkocht.
1.2.5 Rol vestiging Enkhuizen
In Enkhuizen staat de hoofdvestiging van Market Operations Vegetables and Flowers Europe (MO VFE). De activiteiten voor groenten en bloemen voor Europa worden vanuit Enkhuizen aangestuurd. In Enkhuizen zijn tevens verschillende Business Area’s actief. Daarnaast worden op deze locatie productontwikkelingsactiviteiten uitgevoerd. Er bevinden zich diverse laboratoria en proefvelden waar nieuwe plantenrassen worden ontwikkeld. De producten worden op kwaliteit gecontroleerd. Er zijn diverse kwaliteitsafdelingen aanwezig die de kwaliteit van de producten op diverse aspecten controleren.
Alle bewerkingen die de zaden kunnen ondergaan worden in Enkhuizen uitgevoerd.
Daarnaast vindt er de verpakking van de zaden plaats. Ook heeft de vestiging een magazijnfunctie. Er vindt opslag plaats van partijen zaden. Dit kunnen partijen zijn die nog verkocht moeten worden, partijen die reeds verkocht zijn en partijen die nog niet zijn goedgekeurd voor de verkoop.
Naast deze, aan de primaire bedrijfsketen gerelateerde, activiteiten wordt er ook een aantal ondersteunende activiteiten vanuit Enkhuizen uitgevoerd. Er vinden boekhoudkundige en financiële activiteiten plaats. Daarnaast is de marketing en het management in Enkhuizen gevestigd. Ook wordt de toepassing van informatietechnologie vanuit Enkhuizen ondersteund.
2 Probleemstelling
2.1 Inleiding
In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op het, in de inleiding aangegeven, probleem betreffende het ontstaan van schade ten gevolge van onvoldoende productkwaliteit. Door middel van een probleemhebbersanalyse zal in kaart worden gebracht welke personen/partijen daar problemen mee hebben. Vervolgens wordt aangegeven welke problemen de personen/partijen hebben en van welke aard deze zijn. Op basis van deze analyse zal een oplossingsrichting worden geformuleerd. Vervolgens zal het doel van het onderzoek worden geformuleerd. Daarna zal het onderzoeksterrein worden afgebakend en zullen de randvoorwaarden van dit onderzoek worden beschreven. Tenslotte zal aangegeven worden op welke wijze het onderzoek zal worden aangepakt.
2.2 Achtergrond
Het management van Novartis Seeds heeft een instrument in ontwikkeling waarmee mogelijke bronnen van kwaliteitsfouten kunnen worden geïdentificeerd. Dit instrument wordt binnen het bedrijf de “Supply Chain Management Tool” (SCMT)6 genoemd. Een deel van de SCMT is reeds ontwikkeld. In dit deel wordt de Hazard Analysis Critical Control Point (HACCP) methode toegepast op de primaire bedrijfsketen van Novartis Seeds. Met de toepassing van HACCP is het mogelijk kritische beheersingspunten (CCP’s7) te identificeren en te evalueren. Er kan worden aangegeven op welke plaatsen in de primaire bedrijfsketen zich mogelijke oorzaken van het ontstaan van onvoldoende productkwaliteit bevinden. Daarbij is aan te geven op welke wijze de CCP’s beheerst zijn. Met dit deel van de SCMT kunnen slechts op basis van expertise globale gevolgen ingeschat worden. Deze inschatting blijkt in de praktijk lastig te zijn.
De hoeveelheid middelen die het management ter beschikking heeft om schade ten gevolge van onvoldoende productkwaliteit aan te pakken is beperkt. Het stellen van prioriteiten bij de bestrijding van deze schade is erg lastig, aangezien het management geen goed inzicht heeft in de financiële consequenties van mogelijke investeringsmaatregelen.
2.3 Probleemhebbersanalyse
Door middel van een probleemhebbersanalyse (De Leeuw, 1990, p. 207-222) kan een beeld worden verkregen van de situatie betreffende schade ten gevolge van onvoldoende productkwaliteit bij Novartis Seeds. Er is een aantal probleemhebbers aan te wijzen. Elk van de probleemhebbers heeft een probleem met betrekking tot schade door kwaliteitsfouten in de primaire keten van Novartis Seeds. De aard van de problemen kan voor elk der probleemhebbers verschillend zijn. Er kan verschil zijn in belangen en percepties van realiteit.
Hierbij wordt een probleem beschouwd als: “een situatie van subjectief onbehagen van een probleemhebber vermengd met de wens daaraan iets te doen.” (De Leeuw, 1990, p. 209)
6 Meer informatie: bijlage Blauwdruk juli 2000; Novartis Seeds B.V. Sociaal Jaarverslag 1999 (intern document Novartis Seeds).
7 Critical Control Point (afk.).
Aangemerkt dient te worden dat deze analyse tot doel heeft het probleem zodanig te beschouwen dat er op basis van deze analyse een richting aan het onderzoek zou kunnen worden gegeven. In dit kader kan volstaan worden met een analyse van de belangrijkste probleemhebbers.
Inventarisatie belangrijkste probleemhebbers;
− Het management van Novartis Seeds
− De afnemers van Novartis Seeds
− De aandeelhouders van Novartis Seeds
2.3.1 Problemen probleemhebbers
Het management van Novartis Seeds wordt geconfronteerd met schade ten gevolge van onvoldoende productkwaliteit. Hierbij onderkent het management interne en externe schade.
Onder interne schade verstaat het management schade door afgekeurde producten. Onder externe schade verstaat het management claims van afnemers door levering van een product van onvoldoende kwaliteit. Het probleem dat het management heeft met betrekking tot schades is dat deze het bedrijfsresultaat negatief beïnvloeden en dat het imago van het bedrijf mogelijk wordt geschaad.
Afnemers kunnen te maken krijgen met producten die niet aan de specificaties voldoen. Zij zullen de schade die hierdoor ontstaat verhalen op de leverancier, Novartis Seeds.
Aandeelhouders van Novartis Seeds hebben een potentieel probleem. Zij verlangen een voldoende rendement van de aandelen. Alles dat het rendement negatief kan beïnvloeden kan door hen als probleem gezien worden. Het potentiële probleem is rendementsreductie door schade. Dit zou directe financiële schade maar ook schade door imagoverslechtering kunnen zijn.
2.3.2 Perceptie probleemhebbers
Probleemhebbers kunnen elk een eigen perceptie van de realiteit hebben. Hieronder zullen de percepties van de verschillende probleemhebbers in kaart gebracht worden. De problemen kunnen ingedeeld worden in verschillende categorieën (De Leeuw, 1990, p. 213- 215). Er zijn perceptie-, doel- en realiteitsproblemen. Perceptieproblemen zijn problemen die ontstaan door een verkeerde perceptie van de werkelijkheid. Doelproblemen zijn problemen die ontstaan doordat onrealistische doelen nagestreefd worden. Realiteitsproblemen zijn problemen waarbij niet de doelen en de perceptie de oorzaak zijn van het probleem, maar de realiteit van het feitelijke probleem.
De problemen van het management vallen onder realiteitsproblemen. Uit gegevens blijkt dat er claims ontstaan en dat er interne schade ontstaat. Onderzoek8 heeft uitgewezen dat er bepaalde processtappen minder beheerst zijn. Het management realiseert zich dat niet alle fouten uit te sluiten zijn. Er worden geen onrealiseerbare doelen gehanteerd.
Afnemers hebben een realiteitsprobleem. Ze kunnen aantonen dat soms de kwaliteit van de producten onvoldoende is. Van een doelprobleem kan geen sprake zijn, aangezien de afnemers recht hebben op de met Novartis Seeds overeengekomen productkwaliteit.
Aandeelhouders hebben een realiteitsprobleem. Aandeelhouders kunnen zwart op wit constateren wat de behaalde resultaten zijn. Aandeelhouders wensen dat er nooit claims ontstaan, die schade kunnen berokkenen.
Uit de perceptie van de probleemhebbers kan afgeleid worden dat de belangrijkste problemen van de probleemhebbers realiteitsproblemen zijn. De oplossing van de problemen van de probleemhebbers zal worden gezocht in de verandering van de realiteit. Vermindering van interne en externe schade zou hiermee een oplossing voor de probleemhebbers betekenen.
8 Risk analysis Wintercauliflower, 1999 (intern document Novartis Seeds).
2.3.3 Omgeving
Naast de directe probleemhebbers kan er gekeken worden naar de plaats van de organisatie in de omgeving. Dit kan worden gedaan om de relevantie van het probleem voor de omgeving te beschrijven. In de omgeving zouden zich indirecte belanghebbenden ten aanzien van schade ten gevolge van onvoldoende productkwaliteit kunnen bevinden. Onder de belanghebbenden wordt verstaan personen/partijen die er belang bij hebben dat er geen kwaliteitsfouten gemaakt worden door Novartis Seeds. Hieronder zullen enkele belangrijke belanghebbenden in kaart gebracht worden. De organisatie zal deze belanghebbenden in zekere mate tevreden moeten stellen.
Inventarisatie belanghebbenden;
− Milieu-belanghebbenden
− Landbouw/tuinbouw organisaties
− Maatschappij
Onder milieu-belanghebbenden kunnen alle instanties/personen worden verstaan die het belang hebben dat het milieu niet geschaad wordt. Door fouten zou schade aan het milieu kunnen ontstaan. Het kan zijn dat door uitval producten als chemisch afval verwerkt moet worden. Als verontreinigde producten naar de afnemers gaan, zou het kunnen zijn dat er schade aan het milieu ontstaat. Milieu-belanghebbenden kunnen “gevoelig” zijn voor de aanwezigheid van genetisch gemodificeerd materiaal in producten die als niet-genetisch gemodificeerd worden verkocht.
Voor land- en tuinbouworganisaties is het imago van de land- en tuinbouwsector belangrijk.
Elke vorm van negatieve publiciteit zou een verslechtering van het imago kunnen betekenen.
Tenslotte is er het maatschappelijk belang. Hieronder kan onder meer het algemene belang voor het milieu, de volksgezondheid en de economie worden verstaan.
2.4 Oplossingsrichting
Het management onderhoudt het eventuele contact met de overige belanghebbenden en met de aandeelhouders. Daarnaast kan het management de primaire keten aansturen en krijgt zij informatie vanuit de primaire keten. Ook geeft het management informatie richting afnemers en ontvangt zij informatie van afnemers. De primaire keten heeft een relatie in één richting met afnemers. De producten afkomstig van de primaire keten bepalen of de afnemers wel of niet een probleem hebben.
Er kan een overzicht van het probleem ontstaan door de probleemhebbers, de belanghebbenden en de relaties tussen hen in een overzicht te plaatsen. Een illustratie van de probleemsituatie is weergegeven in figuur 5.
Bij het oplossen van het probleem kan een sleutelrol voor het management worden weggelegd. Het management is zowel verantwoordelijk voor de primaire bedrijfsketen (intern) als voor de geleverde producten (extern). Daarnaast wil het management de aandeelhouders en overige belanghebbenden tevreden stellen. Bovendien heeft het management de bevoegdheden en middelen om het probleem te bestrijden. Tenslotte heeft het management de intentie heeft het probleem aan te pakken. Dit is mede af te leiden uit het verstrekken van de opdracht voor dit onderzoek.
Figuur 5 Schematisch overzicht relaties in probleemsituatie
2.5 Doelstelling en deelvragen
De oplossingsrichting is het uitgangspunt bij de formulering van de doelstelling van dit onderzoek.
Doelstelling:
Het aanreiken van een instrument aan het management van Novartis Seeds. Dit instrument heeft als doel het management te ondersteunen bij het nemen van investeringsbeslissingen ter vermindering van de financiële consequenties van het niet voldoen van producten aan kwaliteitseisen, waarvan de oorzaken liggen in de primaire bedrijfsketen van Novartis Seeds.
Om aan de doelstelling te kunnen voldoen is het nodig antwoorden te vinden op een aantal vragen. Deze zijn geformuleerd in de deelvragen.
2.5.1 Deelvragen
Om te beginnen zal stilgestaan worden bij de productkwaliteit bij Novartis Seeds. Er zal gekeken worden aan welke eisen de producten bij Novartis Seeds moeten voldoen om van voldoende kwaliteit te zijn. Aangezien zaad de voornaamste productvorm is zal alleen deze productvorm onderzocht worden. Dit leidt derhalve tot de eerste deelvraag.
1. Wanneer is de productkwaliteit van zaden van Novartis Seeds onvoldoende?
Vervolgens zal een beschouwing plaatsvinden van de mogelijke oorzaken van onvoldoende productkwaliteit in de primaire bedrijfsketen en hoe deze kunnen worden bepaald.
2. Hoe kunnen de oorzaken van onvoldoende productkwaliteit in de primaire bedrijfsketen worden bepaald?
Het te ontwikkelen instrument dient de financiële consequenties van een investering ten aanzien van productkwaliteit te kunnen bepalen. Hiervoor dienen de relaties tussen mogelijke investeringsmaatregelen en de financiële consequenties te worden onderzocht.
3. Wat zijn de financiële consequenties van mogelijke investeringsmaatregelen ten aanzien van productkwaliteit?
In de volgende hoofdstukken zal op de beantwoording van bovenstaande deelvragen worden ingegaan. Beantwoording van deze deelvragen zal kunnen leiden tot een ontwerp van een instrument, waarvan de functie in de doelstelling is geformuleerd.
2.6 Onderzoeksafbakening
Ten behoeve van de uitvoerbaarheid van het onderzoek is een aantal afbakeningsbeslissingen genomen. Deze beslissingen hebben betrekking op onderzoeksgebied en zijn in overleg met het bedrijf tot stand gekomen.
De omgeving van Novartis Seeds is onder te verdelen in de indirecte en directe omgeving.
Onder de directe omgeving wordt de omgeving waar de organisatie in direct contact mee staat verstaan (Paul, e.a., 1994, p. 110). Hieronder vallen belanghebbenden als afnemers en leveranciers. Alleen mogelijke claims van afnemers worden betrokken bij het onderzoek.
Overige aspecten van de directe omgeving worden buiten beschouwing gelaten. Onder de indirecte omgeving vallen algemene omgevingsinvloeden zoals de macro-economie en wetgeving. De indirecte omgeving speelt naar verwachting geen grote rol in de financiële consequenties van onvoldoende productkwaliteit en zal daarom buiten beschouwing gelaten worden.
De processen in de primaire bedrijfsketen zullen als gegeven beschouwd worden. Bij het analyseren van de primaire bedrijfsketen wordt de logistiek van de processen buiten beschouwing gelaten.
Daarnaast zullen processen in het bedrijf die buiten de primaire bedrijfsketen vallen, zoals ondersteunende processen, buiten beschouwing gelaten worden. Deze beslissing is genomen, omdat ondersteunende processen naar verwachting geen of zeer geringe invloed uitoefenen op de kwaliteit van de producten.
Het grootste deel van de productie van Novartis Seeds vindt plaats in de vorm van zaden. Het onderzoek zal gericht zijn op de primaire productieketen van de productvorm zaden. In dit onderzoek wordt alleen schade ten gevolge van onvoldoende productkwaliteit beschouwd.
Daarnaast zal slechts gekeken worden naar financiële consequenties van de schade.
Investeringsbeslissingen ten aanzien van productkwaliteit worden gezien als afwegingen van het management en vallen buiten het kader van dit onderzoek.
Buiten beschouwing gelaten
− Directe omgeving -behalve claims van afnemers- en indirecte omgeving.
− Processen anders dan processen in de primaire bedrijfsketen.
− Logistieke aspecten.
− Producten anders dan zaden.
− Schade anders dan schade door onvoldoende productkwaliteit.
− Schade anders dan financiële schade.
− Investeringbeslissingen.
2.7 Randvoorwaarden
De duur van het onderzoek zal een termijn van circa 7 maanden bedragen. Het onderzoek zal worden uitgevoerd met informatie die voor het onderzoek ter beschikking wordt gesteld.
2.8 Onderzoeksplan
Het onderzoeksplan zal gericht zijn op het beantwoorden van de gestelde deelvragen. De beantwoording zal sequentieel en in de volgorde van de gestelde deelvragen zijn. Uit bestudering van de deelvragen kan opgemaakt worden dat er meerdere aspecten een rol zouden kunnen spelen, zoals productkwaliteit, procesbeheersing en financiën.
Door middel van gesprekken met deskundige personen van de relevante disciplines binnen Novartis Seeds alsmede door middel van andere beschikbaar gestelde informatie, zal getracht worden voldoende inzicht te verkrijgen om tot een instrument te kunnen komen.
Het ontwerp van een instrument zal gericht zijn op de functionaliteit van het instrument. Door middel van het uitvoeren van experimenten met het instrument getracht worden informatie te verkrijgen over de praktische bruikbaarheid van het instrument.
3 Kwaliteitsbepaling van zaden
3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk vindt de beantwoording van de eerste deelvraag plaats. Hiertoe zal gekeken worden naar de eisen die gesteld worden aan de kwaliteit van zaden en welke normen Novartis Seeds hiervoor stelt. Vervolgens zal ingegaan worden op welke wijze de kwaliteit van de zaden wordt vastgesteld. Voor dit hoofdstuk zijn interviews uitgevoerd met dhr. J.
Boon (hoofd kiemtestafdeling) en dhr. A. Dantuma (hoofd testafdeling rasechtheid/raszuiverheid), welke zijn terug te vinden in bijlage A respectievelijk bijlage B.
3.2 Eisen aan productkwaliteit
Bij het leveren van producten aan afnemers dienen de geleverde zaden kwalitatief te voldoen aan de verwachting van de klant. De productkwaliteit dient voldoende te zijn. Onder productkwaliteit wordt verstaan:
“Het voldoen van een product of dienst aan de eisen/specificaties die de klant stelt”.
(Vetjens, 1998, p. 18)
Om te zorgen dat de productkwaliteit voldoende is heeft Novartis Seeds een aantal kwaliteitseisen gesteld aan de zaden.
3.2.1 Kwaliteitsafwijkingen zaden
De kwaliteit van de zaden dient aan een aantal eisen te voldoen. Novartis Seeds onderscheidt een aantal kwaliteitsaspecten waarop zaden worden beoordeeld. Onder een kwaliteitsaspect wordt verstaan: een bepaalde eigenschap van een product, waaraan een kwaliteitseis is gesteld.
Novartis Seeds stelt dat de zaden gezond, raszuiver/rasecht, kiemkrachtig en van de juiste soort moeten zijn. Onder gezond wordt verstaan dat er geen ziekten en/of bacteriële besmettingen voorkomen op de zaden. De mogelijke ziekten/besmettingen kunnen per zaadsoort verschillen.
Raszuiver/rasecht is het geheel van kwaliteiteisen aan het ras van de zaden. Zaden die niet raszuiver/rasecht zijn, zijn onder te verdelen in een aantal categorieën, namelijk inteelt, outcross en aneuploïde. Inteelt en aneuploïde tezamen worden sibs9 genoemd. De onzuiverheid inteelt ontstaat door zelfbestuiving van planten. Outcross is een niet- rasechtheid, die ontstaat wanneer planten bestoven zijn door planten van een ander ras.
Aneuploïde is een onzuiverheid waarbij zaden door foutieve celdeling een afwijkend aantal chromosomen bevatten.
9 Sibs is een woord uit het “Novartis-Seeds-jargon”.
Een ander gestelde kwaliteitseis is de kiemkracht. De zaden moeten kunnen kiemen.
Tenslotte dienen de partijen zaden van de juiste soort te zijn. Partijen zaden mogen niet vermengd zijn met andere zaadsoorten of van een andere soort zijn. Een afwijking van een kwaliteitsaspect wordt in dit verslag een kwaliteitsafwijking genoemd.
Kwaliteitsafwijkingen zaden Ongezond
Afwijking raszuiver/rasecht ( [inteelt, aneuploïden = sibs],outcross) Niet kiemkrachtig
Vermengd/ niet juiste soort
Tabel 3 Overzicht kwaliteitsafwijkingen zaden
3.2.2 Kwaliteitsnormen
De afwezigheid van bovenstaande kwaliteitsafwijkingen is door Novartis Seeds niet te garanderen. Beperkte aanwezigheid van bovenstaande afwijkingen kan acceptabel of niet acceptabel zijn. Dit is afhankelijk van de soort kwaliteitsafwijking en de mate waarin deze voorkomt. Om hierin te voorzien heeft Novartis Seeds voor elke kwaliteitsafwijking normen bepaald. De partijen zaden worden op de bovenstaande kwaliteitsafwijkingen gecontroleerd.
De normen voor gezondheid, sibs, outcross en kiemkracht kunnen per productsoort verschillen.
3.3 Bepaling productkwaliteit
Op verschillende plaatsen/momenten in de bedrijfsketen worden de producten gecontroleerd op kwaliteit. Bij deze kwaliteitscontroles is onderscheid te maken tussen diverse kwaliteitsaspecten. Deze kwaliteitscontroles zijn de kiemtest, diverse tests voor raszuiverheid/rasechtheid en de test op gezondheid. De test op gezondheid is afhankelijk van het soort product. Er kan bijvoorbeeld onderzocht worden op aanwezigheid van bepaalde ziekten of bacteriën. Voor de diverse kwaliteitsaspecten worden verschillende testen toegepast. Hieronder staat een overzicht van de testen naar verschillende kwaliteitsaspecten.
Kwaliteitsaspect Test(s) Doel
Rasechtheid/
Raszuiverheid
Aneuploïde (sibs) test Inteelt (sibs) test outcross test
Bepaling percentage sibs-zaden en percentage outcross-zaden.
Gezondheid Test op aanwezigheid bacterie of ziekte.
Testen op aanwezigheid ongezonde zaden.
Kiemkracht Kiemtest Bepalen percentage zaden dat kiemt
(kiemkracht).
Verwisseling/
Vermenging
Geen structurele test. Ontdekken andere zaadsoorten.
Tabel 4 Overzicht kwaliteitscontroles
De kwaliteitscontroles worden uitgevoerd op steekproeven van de partijen. Er wordt steekproefsgewijs gecontroleerd, omdat het ondoenlijk is om alle zaden in een partij te controleren. Bovendien worden de steekproefmonsters definitief aan de partij onttrokken.
Wanneer gecontroleerd wordt op basis van steekproeftrekking bestaan er statistische risico’s.
Deze zijn te onderscheiden in het α-risico en het β-risico. Het α-risico is de kans op het onterecht afkeuren van een partij. Het β-risico is het onterecht goedkeuren van een partij. In bijlage C staat beschreven op welke wijze deze risico’s bepaald kunnen worden. Het α-risico en β-risico worden ook wel foutkans I en II genoemd.
Soort risico Gevolg
α-risico/ foutkans I partij onterechte afgekeurd β-risico/ foutkans II partij onterechte goedgekeurd Tabel 5 Statistische risico's
Om de statistische risico’s te beperken hanteert Novartis Seeds zogenaamde keuringstabellen. Met behulp van deze tabellen kan Novartis Seeds het α- en β-risico binnen vastgestelde grenzen houden. Keuringstabellen zijn een methode waarmee op efficiënte wijze getest wordt. Wanneer uit een steekproef met een grote zekerheid blijkt dat een partij goed- dan wel afgekeurd dient te worden, dan wordt dat gedaan. Wanneer de zekerheid kleiner is dan wordt de steekproef vergroot en wordt weer de zekerheid bepaald dat een partij goed- dan wel afgekeurd dient te worden. In het kader van dit onderzoek wordt inhoudelijke bestudering van keuringstabellen niet noodzakelijk geacht. Novartis Seeds accepteert het volgende α-risico:
Partij met 1% meer afwijkers dan de norm moet een afkeurkans hebben van minimaal 95%
Novartis Seeds accepteert het volgende β-risico:
De kans op onterecht afkeuren ≤ 5 %
Deze percentages worden als een standaard afspraak gehanteerd. Naast statistische risico’s zijn er technische risico’s mogelijk. Technische risico’s zijn de kansen op een foutieve testuitslag ten gevolge van de technische uitvoering van een kwaliteitscontrole. Meer hierover is te vinden in bijlage C. In de volgende paragrafen worden de diverse kwaliteitscontroles kort beschouwd.
3.3.1 Bepaling Raszuiverheid/rasechtheid
Het kwaliteitsaspect raszuiverheid/rasechtheid is onder te verdelen in inteelt, aneuploïde en outcross. Voor elk der aspecten zijn één of meerdere tests in gebruik. In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de toepassingsmogelijkheden van de tests die bij Novartis Seeds in gebruik zijn.
Soort test Soort Rasechtheid/
Raszuiverheid EF PCR Veldtest Flowcitometer
Inteelt Toepasbaar Toepasbaar Toepasbaar -
Offtypes/outcross - Toepasbaar Toepasbaar -
Aneuploïde - - Toepasbaar Toepasbaar
Tabel 6 soorten onzuiverheidstesten
De EF is de electroforese test. Hierbij wordt op eiwit afkomstig van zaden of cotylis getest. De PCR test is een test op DNA. De veldtest is een test waarbij geplantte zaden worden beoordeeld. De flowcitometer test is een test op DNA-delen. De testen verschillen in methodiek, tijdsduur en risico’s op foutieve testuitslagen. In bijlage D is nader op de verschillende tests ingegaan.
3.3.2 Bepaling gezondheid
Voor de verschillende producten zijn verscheidene gezondheidsproblemen die kunnen optreden. Het gaat in het kader van dit onderzoek te ver om alle gezondheidstests onder de loep te nemen.
3.3.3 Bepaling kiemkracht
De kiemtest is de bepaling van het percentage zaden dat kan kiemen (ofwel kiemkrachtig is).
Bij de kiemtest wordt meestal van de grondmethode gebruik gemaakt. Dit houdt in dat er van een steekproef uit de partij een bepaald aantal zaden gezaaid wordt. Na een vastgestelde tijd worden de opgekomen zaden geteld.
De steekproef telt 500 zaden. De test wordt uitgevoerd op 100 zaden, die dubbel (duplo) wordt uitgevoerd. Door vergelijken van deze twee tests kunnen eventuele telfouten en
variabelen in de proeft ontdekt worden. Wanneer de uitkomsten te veel verschillen wordt de test opnieuw uitgevoerd.
Naast de grondtest bestaat er een papiertest wordt op het materiaal papier getest. Hierbij wordt het materiaal papier in plaats van grond als kiemomgeving gebruikt. Slechts een klein gedeelte wordt op papier wordt getest De grondtest wordt meer representatief geacht voor de omstandigheden waaronder in de praktijk gekiemd wordt.
3.3.4 Bepaling verwisseling/vermenging
Voor het bepalen van een verwisseling of vermenging van een partij bestaat geen structurele testmethode. Slechts soms kan een partij op verwisseling onderzocht worden. Bij vermoeden van vermenging kan bij onbekende inhoud in 25% van de gevallen met zekerheid bevestiging van vermenging gegeven worden. Wanneer de vermoedelijk vermengde soorten bekend zijn, kan door middel van EF test, met grote betrouwbaarheid uitspraak gedaan worden over de vermenging. Dit kan bij vermenging waarbij het aandeel van één van de zaden tenminste 20% is. Bij een vermenging van minder dan 20% of wanneer de vermengde soorten onbekend zijn, is het vaststellen van een vermenging vrijwel niet mogelijk. Detectie is dan technisch niet mogelijk.
3.4 Conclusies
De door Novartis Seeds geproduceerde zaden voldoen niet aan de kwaliteitseisen wanneer de kwaliteit als onvoldoende beoordeeld wordt. De kwaliteit van de zaden kan worden onderscheiden in een aantal kwaliteitsaspecten, die elk voldoende moet zijn. Hiervoor heeft Novartis Seeds normen op gesteld. Om deze normen te controleren is een aantal kwaliteitscontroles aanwezig die op diverse locaties in de primaire bedrijfsketen de kwaliteitsaspecten beoordelen. De kwaliteitscontroles controleren op basis van steekproeftrekking. Het onjuist beoordelen van de kwaliteit beïnvloedt het al dan niet goedkeuren van een partij zaden. Onjuiste beoordeling kan voortkomen uit technische en statistische fouten tijdens de kwaliteitscontroles.
In het volgende hoofdstuk zal nader ingegaan worden naar het ontstaan van kwaliteitsfouten in de primaire bedrijfsketen.
4 Oorzaken onvoldoende productkwaliteit
4.1 Inleiding
In het vorige hoofdstuk is gekeken naar de kwaliteitsbepaling van zaden. In dit hoofdstuk wordt antwoord gezocht op de tweede deelvraag. Er zal gekeken worden naar de oorzaken van kwaliteitsafwijkingen en hoe deze bij Novartis Seeds kunnen worden bepaald.
4.2 Processen
De oorzaken van onvoldoende productkwaliteit zijn te vinden in de processen binnen de primaire bedrijfsketen. De primaire bedrijfsketen kan worden gezien als een transformatieproces volgens de definitie van In ’t Veld.
Een (transformatie)proces is een serie transformaties tijdens de doorvoer. Als gevolg waarvan het ingevoerde element verandert in plaats, stand, vorm, afmeting, functie, eigenschap of enig ander kenmerk. (In ’t Veld, 1991)
Het (transformatie)proces kan worden verdeeld in transformaties. In dit onderzoek worden dergelijke transformaties processen of processtappen genoemd.
4.3 Procesbeheersing
Door onbeheerstheid van processen kan variatie in productkwaliteit ontstaan. De kwaliteit van producten afkomstig uit een productieproces kent altijd een zekere variatie. Bij processen zijn twee soorten variatie (Bissell, 1984, p. 101-102) te onderscheiden. De eerste soort is common cause variatie. Deze variatie is inherent aan het proces. Deze variatie ontstaat bijvoorbeeld door speling van machines, variatie in kwaliteit van grondstoffen enzovoort.
Daarnaast bestaat er special cause variatie. Dit wordt ook wel toewijsbare variatie genoemd.
Deze variatie ontstaat door aanwijsbare oorzaken en zou door plaatselijke acties geëlimineerd kunnen worden.
Common cause variatie is voorspelbaar. Deze variatie kan groter zijn dan gewenst is, waardoor producten of partijen afgekeurd dienen te worden. Deze variatie is de praktijk onvermijdelijk en wordt, zolang de variatie binnen vastgestelde grenzen blijft, geaccepteerd.
Soort oorzaak Omschrijving Common cause Proces inherent Special cause Aanwijsbare oorzaken Tabel 7 Soorten oorzaken
De indeling van oorzaken in common en special causes kan gebruikt worden om de invloed van de primaire bedrijfsketen op kwaliteitsafwijkingen beter te kunnen bepalen.
4.3.1 Kwantitatieve bepaling
Door middel van Statistische Proces Beheersing (Statistical Process Control, SPC (Smith, 1991)) kan de beheersing van processen worden onderzocht. Hierbij kan common cause variatie in kaart gebracht worden. Ook aanwijsbare oorzaken, waardoor producten niet voldoen, kunnen door middel van deze methode aan het licht worden gebracht. Hierbij moeten, naar aanleiding van geregistreerde afwijkende variatie, oorzaken achterhaald
worden. Statistische informatie over de beheersing van processen van Novartis Seeds is niet beschikbaar voor dit onderzoek.
4.3.2 Kwalitatieve bepaling
Naast de kwantitatieve bepaling van de beheersing van processen is een kwalitatieve bepaling van beheersing mogelijk. Novartis Seeds heeft hiervoor de HACCP toegepast.
Hierbij zijn de mogelijke oorzaken van kwaliteitsafwijkingen in kaart gebracht. HACCP maakt geen onderscheid in de grootte van een kwaliteitsafwijking. De kwaliteit wordt onderscheiden in voldoende en onvoldoende.
Kwaliteit Fractie fouten in partij (p) Voldoende p ≤ norm
Onvoldoende p > norm
Tabel 8 Twee mogelijke kwaliteitkwalificaties
Novartis Seeds heeft een HACCP uitgevoerd voor het product Winterbloemkool. Er is in de HACCP van Novartis Seeds onderscheid gemaakt tussen Product Risico Factoren (PDRF) en Proces Risico Factoren (PCRF). Onder PDRF’s worden factoren verstaan die een risico zijn voor het product. De betekenis is gelijk aan kwaliteitsafwijkingen. Daarnaast zijn er Proces Risico Factoren gedefinieerd. PCRF’s zijn clusters van soorten oorzaken in de processtappen. De primaire bedrijfsketen is bij de HACCP onderverdeeld in processtappen.
Een processtap kan worden verdeeld in activiteiten. Er is per activiteit onderzocht of er mogelijke oorzaken, CCP’s (Critical Control Points), aanwezig zijn waardoor PDRF’s beïnvloed kunnen worden. De CCP’s kunnen worden geclusterd in PCRF’s. Hieronder is een schema opgesteld waarin de componenten van de HACCP staan weergegeven.
Figuur 6 Overzicht samenhang PDRF, PCRF & CCP Activiteit 2
PCRF I PCRF II
CCP CCP
Activiteit 3 Activiteit 1
Processtap
PDRF X
Om het schema te verduidelijken kan een eenvoudig voorbeeld worden gegeven. Tijdens de Flower trial breeding, de test op produceerbaarheid van F1-hybriden zijn twee voorbeeld CCP’s beschreven. In de eerste plaats kan de temperatuur invloed hebben op de conditie van de planten. Dit kan de kans op sibs beïnvloeden. Daarnaast kan de locatie van de flowering trial invloed hebben op de omstandigheden, die ook invloed hebben op sibs. De PCRF’s zijn plant conditie en omstandigheden.
4.3.3 Beschouwing HACCP bij Novartis Seeds
In deze paragraaf zal getracht worden de wijze waarop Novartis Seeds de HACCP heeft uitgevoerd op het product Winterbloemkool (Wbk) te bestuderen. De processen in de primaire keten van Wbk zijn representatief voor veel andere soorten zaden. Novartis Seeds heeft de analyse als een boekwerk weergegeven.
Het traject van het product Winterbloemkool dat geanalyseerd is loopt van de ontwikkeling tot aan de verkoop. De analyse is uitgevoerd door middel van het systematisch uitvoeren van de eerste 6 stappen van de Supply Chain Management Tool (SCMT). Hieronder zijn de stappen van de SCMT weergegeven.
The Supply Chain Management Tool (SCMT) (Boorsma, 1999) Step 1 Decide about Product Risk Factor to Analyse (PDRF)
Step 2 Identify all processes in the supply chain with influence on PDRF
Step 3 Identify Risk Factors in all possible Process steps within these processes with influence on PDRF = Process Risk Factors (PCRF)
Step 4 Identify if influence could lead to not meeting standard of PDRF If yes = Critical Control Point (CCP)
Step 5 Determine level of Control of CCP Step 6 Make Summary per PCRF
Draw Conclusions per PCRF Do clustering and risk analysis
Step 7 Check cohesion (contradiction, identical measures, balance) Step 8 Make action plan including cost/ benefit analysis
Step 9 Include action plan in approval round on company level Step 10 Monitor progress by Management reviews and auditing Tabel 9 10 stappen SCMT
Bij het product Winterbloemkool is een aantal PDRF’s geanalyseerd, namelijk sibs, outcross, hoeveelheid, kiemkracht, Xanthomonas en vermenging/verwisseling. Vervolgens is een
Figuur 7 Voorbeeld HACCP toepassing Plant conditie
Omstandig- heden
CCP CCP
Lokatie Temperatuur Flowering
trial
PDRF Sibs
