www.vnsc.eu
v la a m s n e d e rla n d s e
M idde lbu rg, 12 o k to b e r 2012
fo to R ijksw a te rsta a t Z e eland
com m issie v la a m s n e d e r la n d s e ^ W
M id d e lb u rg , 12 o k to b e r 2012
G ea chte lezer,
Euro pa h e e f t m aa r een paar es tuaria , w a a r v a n h e t S c h e ld e -e s t u a riu m qu a e i g e n s c h a p p e n en o m v a n g u n ie k is.
B o v e n d ie n s t r e k t d a t g e b i e d van ca. 42 .000 h e c t a re z ic h u it o v e r de N e d e rla n d s e en V la am se gre ns he en . He t is da n o o k n ie t zo v e r w o n d e r l i j k d a t h e t S c h e ld e -e s t u a riu m veel m e n s e n b e r o e r t en b e z i g h o u d t . En t e re c h t , w a n t h e t v e r d ie n t al o n ze aa n d a ch t.
Sinds de o p r i c h t i n g van de V la a m s -N e d e rla n d s e S c h e ld e c o m m is s ie (VNSC)1 in 2005 is een s t r u c t u u r o n t s ta a n die een g re n s o v e r s c h r i jd e n d e s a m e n w e r k in g g e m a k k e lij k e r m a a k t. Er w o r d t nu s a m e n g e w e r k t v a n u i t ee n g e m e e n s c h a p p e l ijk e visie en een g e m e e n s c h a p p e l ijk d ra a g v la k m e t ais d o e i ee n d u u r z a a m S c h e ld e -e s t u a riu m in al z ij n fa c e tt e n .
V la a n d e re n en N e d e rla n d staan v o o r de u i t d a g i n g o m v o o r d a t g e b i e d , d a t v ele f u n c t i e s t e g e l i j k v e r v u lt , g o e d b e le id en b e h e e r te v o e re n . H e t u it v o e r e n van o n d e r z o e k en h e t v e r z a m e le n van m o n it o r i n g g e g e v e n s v o r m e n d a n o o k een b e l a n g r i jk o n d e r d e e l in die g e m e e n s c h a p p e l ijk e taak. De w e r k g r o e p O n d e r z o e k en M o n i t o r i n g van de VNSC is v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r de v o r m g e v i n g en e v a lu a tie va n de o n d e r z o e k e n en fysie ke m o n i t o r i n g van h e t S cheld e- e s tu a riu m .
W a t d o e n w e m e t de g e z a m e n li jk o p g e d a n e kennis? Die w o r d t in g e z e t o m h e t t o e k o m s t i g e b e le id v o o r h e t d u u r z a m e e s t u a r iu m v o r m te k u n n e n g e v e n en h i e r m e e de balans o p h e t g e b i e d van v e i lig h e id , t o e g a n k e l ijk h e id en n a t u u r l ijk h e id t e w a a r b o r g e n . A s p e c t e n zoals recreatie, l a n d b o u w en visserij w o r d e n d a a rb ij n ie t u it h e t o o g ve rlo re n .
T ijd e n s h e t VNSC S c h e ld e s y m p o s iu m 2012 p r e s e n te e r t de W e r k g r o e p O n d e r z o e k en M o n i t o r i n g de re s u lt a te n van o n d e r z o e k e n die z ijn v e r r i c h t en de n i e u w e in z ic h te n die d a t h e e f t o p g e le v e r d . Die b e v i n d i n g e n w o r d e n b e t ro k k e n bij de e v a lu a tie die V la a n d e re n en N e d e rla n d m o m e n t e e l u it v o e r e n o p g r o n d va n h e t V e rd ra g Beleid en Beheer Sche ld e- e s tu a riu m .
O m zove el m o g e l i j k b e t ro k k e n e n en b e la n g s t e lle n d e n in ke nnis te stell en van de b e v i n d i n g e n va n de W e r k g r o e p O n d e r z o e k en M o n i t o r i n g , h e b b e n w i j d i t b o e k w e r k je s a m e n g e s t e ld . De o n d e r z o e k e n en in z ic h t e n w o r d e n er o p h o o f d l i j n e n in v o o r g e s t e ld en t o e g e l ic h t . De v o l le d ig e o n d e r z o e k e n en a c h t e r g r o n d e n v i n d t u o p w w w . v n s c . e u ( w e r k g r o e p O&M).
W ij w e n s e n u ee n le erza am s y m p o s iu m toe.
V la a m s -N e d e rla n d s e S c h e ld e c o m m is s ie
v /h T ech nisch e S c h eld eco m m issie
VNSC
De VNSC richt zich op de ontw ikkeling van het Schelde-estuarium ais 'een m ultifunctioneel estuarien watersys
teem dat op duurzame wijze w ordt gebruikt voor menselijke behoeften'. De gemeenschappelijke doelstellingen zijn: bescherming tegen overstromingen, optim ale maritieme toegankelijkheid to t de Scheldehavens, instandhou
ding van een gezond en dynamisch ecosysteem én het opzetten van gemeenschappelijk wetenschappelijk onder
zoek.
Tot het werkingsgebied van de VNSC behoren naast het Schelde-estuarium het Kanaal Gent-Terneuzen en het Schelde-Rijnkanaal.
P r ü j F C t f ] hüri"p
KGT W erkgro ep
C o i l i n i n i i k d t l e
A m b le lijk CdIIuI ü
— * S tu r ir t- g advies - ondersteuning
— focilitenng
P o litie k C o lle g e
De N e d e rla n d s e en de V la am se r e g e rin g w o r d e n in h e t P o litie k C o lle ge v e r t e g e n w o o r d i g d d o o r de o n d e r s ta a n d e b e w in d s p e r s o n e n en h u n de le g a tie s.
• V la a n d e re n M in is t e r ie M o b i l i t e i t en O p e n b a r e W e rke n
• N e d e rla n d M in is t e r ie v an I n f r a s t r u c t u u r en M ilie u
A m b t e lijk C o lle g e
Het A m b t e l i j k C o lle g e is s a m e n g e s t e ld u i t a m b t e n a r e n m e t b e v o e g d h e d e n o v e r de n i e t - n a u t is c h e as p e c te n van h e t S c h e ld e -e s t u a riu m . De n a u tis c h e as p e c te n zijn een b e v o e g d h e i d van de P e rm a n e n t e C o m m is sie van T o e z ic h t o p de S che ld evaa rt.
Het A m b t e l i j k C o lle g e is s a m e n g e s t e ld u i t V la am se v e r t e g e n w o o r d i g e r s van:
• B e l e id s d o m e in M o b i l i t e i t en O p e n b a r e W e rk e n (MOW)
» D e p a r t e m e n t M o b i l i t e i t en O p e n b a r e W e rke n - A f d e lin g M a r i t i e m e T o e g a n g
- A f d e lin g Haven- en W a t e r b e le id
» A g e n t s c h a p v o o r M a r i t i e m e D i e n s t v e r le n in g en Kust
» A g e n t s c h a p W a t e r w e g e n en Z eekanaal
• B e l e id s d o m e in L e e fm ilie u , N a tu u r en Ene rgie (LNE)
» D e p a r t e m e n t L e e fm il ie u , N a tu u r en Energie
• B e l e id s d o m e in I n t e r n a t io n a a l V la a n d e re n , D e p a r t e m e n t In te rn a t io n a a l V la a n d e re n
De N e d e rla n d s e v e r t e g e n w o o r d i g e r s zijn:
• M in is t e r ie van I n f r a s t r u c t u u r en M il ie u , D ire c t o ra a t Gen eraa l R u im te en W a te r
• M in is t e r ie van I n f r a s t r u c t u u r en M il ie u , D ire c t o ra a t Gen eraa l B e re ik b a a rh e id
• M in is t e r ie van E c o n o m is c h e Z aken, L a n d b o u w en In n o v a tie , D ire c tie Re gio na le Zaken
• M in is t e r ie van B u ite n la n d s e Zaken, D ire c tie W est- en M id d e n - E u r o p a
• M in is t e r ie van I n f r a s t r u c t u u r en M il ie u , R ijk sw a te rsta a t Z e e la n d
• M in is t e r ie van I n f r a s t r u c t u u r en M il ie u , R ijk sw a te rsta a t W a t e r d i e n s t
• P rovincie Z e e la n d
Ten s lo tt e h e b b e n een v e r t e g e n w o o r d i g e r v an de I n t e r n a t io n a l e S c h e ld e c o m m is s ie en van h e t U i tv o e r e n d Secre taria at z i t t i n g in h e t A m b t e l i j k College .
U itv o e r e n d S e c re ta ria a t
Het U i tv o e r e n d Secre taria at v an de VNSC o n d e r s t e u n t h e t P o litie k en A m b t e l i j k C o lle g e o p o rg a n is a to ris c h en a d m in is t r a t i e f v la k en v o e r t ta k e n uit. Het US f a c il it e e r t b o v e n d ie n de w e r k g r o e p e n van h e t A m b t e l i j k C o lle ge en is b e la st m e t de o p d r a c h t v e r l e n i n g aan d e r d e n en h e t g r e n s o v e r s c h r i jd e n d e b e t a lin g s v e r k e e r t e n b e h o e v e van die w e r k g r o e p e n .
A d v ie s o m g e v in g
De VNSC w e n s t de e x t e rn e b e t r o k k e n h e id bij haar w e r k te s t im u l e r e n via ee n a d vie s o rg a a n , s a m e n g e s t e ld u it v e r t e g e n w o o r d i g e r s van re p re s e n t a t ie v e lo kale o v e r h e d e n , m a a ts c h a p p e lijk e o rg a n is a tie s en a n d e re b e l a n g h e b b e n d e in sta ntie s.
V N S C w e rk g ro e p e n
De t ijd e li jk e w e r k g r o e p e n zijn: O n t w ik k e lin g s s c h e t s 2010, G ro te zeesluis Kanaal G en t- T ern euze n, B in n e n v a a rt, Evaluatie be le id en be heer. De p e r m a n e n t e w e r k g r o e p e n zijn: W e r k g r o e p O n d e r z o e k en M o n i t o r i n g en C o m m u n i c a t ie .
In h o u d s o p g a v e
M o n ito rin g in h e t k a d e r van d e v e rru im in g Kirsten B eirinckx, M O W - a M T en G.-J. Liek, RWS 7
V e ra n d e rin g g e tij en v e rk la rin g e n M a rc e l Taal, Deltares 9
TID E - h y d ro -g e o m o rfo lo g is c h e v e rg e lijk in g estu aria
W oute r V an de nb ruw a en e, W a te rb o u w k u n d ig L a b o ra to riu m 13
S lib h u is h o u d in g H an W interw erp, Deltares 15
O ve rstro m in g srisic o P a trik Peeters, W a te rb o u w k u n d ig L a b o ra to riu m & N a th a lie Asselm an, Deltares 17
B elang s tro o m s n e lh e d e n vo o r e c o lo g ie Tom Ysebaert, NIOZ, IMARES 19
M o rfo lo g ie ais d ra g e r van e s tu a rie n e fu n c tie s Yves Plancke, W a te rb o u w k u n d ig L a b o ra to riu m 23
Z a n d v o lu m e A.J. Bliek, Svasek H yd rau lics 27
M e s o s c h a a lv e ra n d e rin g e n Jelm er C leveringa, A rcadis 29
H istorische e v o lu tie van d e Z e e s c h e ld e h a b ita ts A le x a n d e r van Braeckel, INBO 33
F le xib e l s to rte n en g e b ru ik n e v e n g e u le n M are Sas, IM D C 37
G e tu ig e n van e s tu a rie n e e c o s ys tee m fu n c tie s Erika Van den Bergh, INBO 47
Ecologisch fu n c tio n e re n Tom M aris, ECOBE, U n ive rsite it A n tw e rp e n 43
L e e fo m g e v in g : k a a rtm a te ria a l m e t h a b ita tk a ra k te ris tie k e n José Reinders, D eltares 45
Flora en fau n a: h o g e re tro fisch e niveaus G u n th e r van Ryckegem, INBO 49
E c o s yste em -v erste rke n d e m a a tre g e le n Luca van Duren, D eltares 53
K o rte v o o rs te llin g o rg an is aties 57
W o o rd e n lijs t 67
Monitoring in het kader van de verruiming
K irs te n B e ir in c k x , M O W - a M T e n G .-J . L ie k , RW S
Vraagstukken beleid en beheer: aan leid ing ond erzoek
W e lk e g e w e n s t e en o n g e w e n s t e e f f e c t e n h e e f t de v e r r u i m i n g van de va a rge ul? Leveren de p l a a t r a n d s t o r t i n g e n o p w a t w e v e rw a c h te n ? W a t leren w e h ie r u it v o o r de n i e u w e o n d e r h o u d s v e r g u n n i n g e n van d e vaarg eul?
Kennis van het estuarium
W a t w isten we al?
T ijd e n s de v o o r b e r e i d i n g van h e t p r o je c t ' d e rd e V e r r u im in g Vaa rge ul S che ld e' w e r d heel w a t s t u d i e w e r k u i tg e v o e r d v o o r de m i l i e u e f f e c t r a p p o r t a g e en alle b i j b e h o r e n d e a c h t e r g r o n d - en b a s is ra p p o rte n . H ie r u it v o l g d e d a t de t o t d a n to e g e b r u i k t e s t o r t s tr a te g ie , w a a r b ij de b a g g e rs p e c ie v o o ra l w e r d t e r u g g e s t o r t in de n e v e n g e u le n , n ie t z o m a a r v o o r t g e z e t kon w o r d e n z o n d e r h e t m e e rg e u le n s t e ls e l in g e v a a r te b r e n g e n . In de p e r io d e 2 0 0 4 -200 7 w e r d een p r a k t i j k p r o e f u i t g e v o e r d m e t ee n n i e u w e m a n ie r v an s t o r t e n t e r h o o g t e van de p l a a tra n d van W a ls o o rd e n . U i t e in d e l ijk w e r d ee n a a n g e p a s te s t o r t s t r a t e g i e v o o r g e s t e ld m e t , naast s t o r t z o n e s in d e n e v e n g e u le n , a a n v u lle n d e s t o r t z o n e s lang s een v ie rta l p l a a tr a n d e n en in d e h o o f d g e u l van d e Sche lde. Flexibel s t o r t e n (h e t b ijs t u re n van h e t v e r s p r e id e n va n b a g g e rs p e c ie in de W e s te rs c h e ld e o p basis va n m o n i t o r i n g en n i e u w e in z ic h t e n j is een van d e m i t i g e r e n d e m a a tr e g e le n w a a r m e e e v e n t u e e l n e g a tie v e e ff e c t e n van de v e r r u i m i n g w o r d e n v o o r k o m e n .
O b s e r v a t ie s e n n ie u w e k e n n is
H4ooge Platen Noord Hoogej>latgn We!
Rug van Baarland
P la a t r a n d s t o r t z o n e H o o a e Platen W e s t (m acro cel 1): Twee ja a r na d e s ta rt v an de v e r r u im in g is de s t a b ilit e it va n d e s p e cie v o l d o e n d e . T o t o p h e d e n v e r m i n d e r e n de s t r o o m s n e l h e d e n nie t. De specie v e r p la a t s t z ic h ric h ti n g de plaat, w a a rb ij via h o o g t e m e t i n g e n o p h e t d r o o g v a l l e n d e g e d e e lt e van de p la a t in de g a te n w o r d t g e h o u d e n d a t de specie daar n ie t b o v e n o p t e r e c h t k o m t .
P la a t r a n d s t o r t z o n e H o o a e Platen N o o r d (m acro cel 1): Bijna alle a a n g e b ra c h t e specie b l i j f t lig g e n t e r h o o g t e va n die p la a tra n d . De m e t i n g e n en m o d e l re s u l t a t e n van s t r o o m s n e l h e d e n v e r t o n e n o p b e p a a ld e p le k k e n ee n b e p e r k t e d a lin g van de s t r o o m s n e l h e d e n .
P la a t r a n d s t o r t z o n e Plaat v an W a ls o o r d e n (m acro cel s): T ijd e n s de in it ië le s t o r t c a m p a g n e in 2010 v e r d w e e n ee n b e l a n g rijke h o e v e e lh e i d specie. Daarna v e r t o o n d e n de p l a a t r a n d s t o r t i n g e n v o l d o e n d e s t a b ilit e it . Tussen de p l a a t r a n d s t o r t i n g en de p laa t z e lf t o n e n s t r o o m m e t i n g e n aan d a t er ee n la a g d y n a m is c h g e b i e d is o n t s ta a n . D a a r d o o r kan er ee n rijker b o d e m l e v e n o n ts ta a n .
P la a t r a n d s t o r t z o n e Rua van Baa rla nd (m acro cel 4): De s t o r t z o n e aan de Rug van Baa rla nd b l i j k t de laatste ja re n sterk t e s e d im e n t e r e n . D a a r d o o r z u lle n w e d e t o t a l e v e r g u n d e h o e v e e lh e d e n specie n ie t in die z o n e k u n n e n a a n b re n g e n . B o v e n d ie n n e m e n de w a te r v o l u m e s al la n g e re t ijd af in de n a a s t g e le g e n n e v e n g e u l h e t M i d d e l g a t en n a d e re n ze de w a a r s c h u w in g s g r e n s .
S to rtz o n e s in de h o o f d a e u l: De g e s t o r t e b a g g e rs p e c ie v e r d w i j n t na v e r l o o p va n t ijd g r o t e n d e e ls u it de d i e p e p u t t e n in de h o o f d g e u l. De w a a r n e m i n g e n lig g e n w e l in lijn m e t de v e r w a c h t e e ro s ie s n e lh e id die in h e t m il ie u e f f e c t e n r a p p o r t g e n o e m d w e rd .
B ijs t u r in g in d e p r a k t i j k
O p basis van de t o e t s i n g in m ei 2012 h e e f t h e t 'O v e rle g fle x ib e l s t o r t e n ' v an de VNSC de v o l g e n d e b ijs t u r in g van de s t o r t s t r a t e g i e b e pa ald :
• V o o r de p la a tr a n d e n van de H o o g e Platen w o r d t o p d i t o g e n b l i k p r i o r i t e i t g e g e v e n aan h e t t e r u g s t o r t e n van specie bij H o o g e Platen N o o rd . Die z o n e h e e f t m e e r kans o m e c o lo g is c h w a a r d e v o l la a g d y n a m is c h areaal te o n t w i k k e l e n da n H o o g e Platen West.
• Bij de Plaat van W a ls o o rd e n w o r d e n de s t o r t i n g e n g e r ic h t v o o r t g e z e t . In 2012 is o p n i e u w o n g e v e e r 80 0 .0 0 0 m3 specie a a n g e b ra c h t .
• Gezien de w a a r g e n o m e n s e d im e n t a t ie w o r d t sinds d i t ja ar n i e t m e e r g e s t o r t o p de p l a a tr a n d z o n e aan de Rug va n Baa rla nd. In de n a a s t g e le g e n n e v e n g e u l h e t M i d d e l g a t w e r d al ee rd e r g e s t o p t m e t s t o rt e n . De e v o lu tie s w o r d e n o p g e v o l g d en er l o o p t ee n s t u d ie b in n e n h e t o n d e r z o e k s p r o g r a m m a 'V e ilig h e id en T o e g a n k e li jk h e id ' o m een b e h e e r s t r a t e g ie v o o r d a t g e b i e d te b e p a le n .
• De s t o r t z o n e s in de h o o f d g e u l w o r d e n v e r d e r b e n u t v o l g e n s p l a n n in g .
Betekenis van de kennis voor beleid en beheer / m enselijke ingrepen
De praktijkervaring die het 'Overleg flexibel storten' de afgelopen jaren heeft opgedaan, zal samen met de nieuwe kennis uit de onderzoeken van de werkgroep Onderzoeken M onitoring de toekomstige stortstrategie vormgeven.
M e e r in fo rm a tie
w w w . m a r i t i e m e t o e g a n g . b e
w w w . v n s c . e u / o r g a n i s a t i e / w e r k g r o e p e n / o n d e r z o e k - e n - m o n i t o r i n g . h t m l
Verandering getij en verklaringen
M a r c e l T a a l, D e lta r e s
Vraagstukken beleid en beheer: aan leid ing ond erzoek
Het g e t ij is n ie t lang s de hele S cheld e h e t z e lf d e . De g e t i j g o l f v e r a n d e r t t ijd e n s haar t o c h t van Vli ssin g e n t o t G en t.
Ho e h e t g e tij v e r a n d e r t , h e e f t veel in v lo e d o p de m o g e l i j k h e d e n o m de d o e l e n van de La n g e T e rm ij n Visie (LTV-func- ties) van h e t S c h e ld e - e s t u a r iu m te b e re ike n . Da t is ee n a n d e re s it u a tie d a n bij de kust. Daar k u n n e n b e le id en b e h e e r zic h v o o ra l ric h te n o p ' g e n o e g za n d v o o r de d u i n e n ' en 'de n a t u u r h e t z a n d la te n verd e le n ', o m z o de a c h t e r u i t g a n g van de ku s tlijn te b e s t rijd e n . H e t g e t ij o p z ee zal er n ie t d o o r v e ra n d e re n . In een e s t u a r iu m b e ï n v lo e d t de m e n s w é l t e g e l i j k e rt ijd de z a n d v o o r r a d e n en d e w a te r s ta n d e n .
L T V -fu n c tie s e n h e t g e t ij ( b e la n g r ijk e v o o r b e e ld e n )
Veilig h eid
De b e la s tin g van de w a t e r k e r in g e n h a n g t s am e n m e t de v o o r t p l a n t i n g van h e t g e tij, v o o ra l t ijd e n s s t o r m e n . S t r o m in g e n bij de w a t e r k e r in g e n k u n n e n die m e e r o f m i n d e r v e ilig m aken.
Toeg an kelijkh eid
De b e v a a rb a a rh e id v e r a n d e r t via de g e t ij-v e n s t e rs (p e r io d e d a t v o l d o e n d e h o o g w a t e r o p t r e e d t ) e n / o f ais er h i n d e r lijk e d w a r s s t r o m in g e n o p t r e d e n .
N a tu u rlijk h e id
Het b e la n g r i jk s t v o o r de n a t u u r zij n de in t e r g e t i j d e n g e b i e d e n (p la te n , slikken, scho rren ) en h e t o n d i e p e w a te r. He t g e tij b e p a a lt de aan- en a f v o e r v an z a n d en slib en de s t r o o m s n e l h e d e n . Die h e b b e n een g r o t e in v lo e d o p de w a a r d e van de n a t u u r g e b ie d e n . M e t te veel k ra c h t va n h e t w a t e r kan m aa r w e i n i g o ve rle v e n . U ite raa rd zijn o o k de g r o o t t e van de g e b i e d e n en de l i g g i n g te n o p z ic h te van h o o g - en la a g w a t e r v an b e la n g , evena ls de v a r i ë t e i t in le e fm ilie u s . De e c o l o g i sche r ij k d o m b l i j k t u it h e t m o z a ïe k van l e e f g e b ie d e n en d e a a n w e z ig h e id van g r a d i ë n t e n (z o e t-z o u t, h o o g - la a g , veel o f w e in i g s l i b , ...). V o o r de W e s te rs c h e ld e w o r d t d a t v a a k s a m e n g e b a ld in h e t d o e i 'b e h o u d m e e rg e u le n s te ls e l'.
Kennis van het estuarium
W a t w isten we al?
Er zij n veel zaken die b e p a le n h o e h e t g e t ij zic h v o o r t p l a n t . D e n k b i jv o o r b e e ld aan de d ie p te , b r e e d t e en o p p e r v l a k te va n z o w e l g e u l e n ais in t e r g e t i j d e n g e b i e d e n , de w e e r s t a n d / r u w h e i d van de b o d e m en o o k de lo kale v e rs c h ille n in w a t e r s t a n d e n . Het w a t e r b e p a a lt v e r v o lg e n s w e e r de b o d e m o n t w i k k e l i n g via de aan- en a fv o e r van za n d (zie F ig u u r i).
Bodem (veranderingen)
Verschillen tussen eb en vloed
A an- of afvoer van zand o f slib
Verschillen tussen strom ingen bij
eb en vloed
F ig u u r 1: De wisselw erking tussen eb- en vloed strom inge n en bodem ve ran derin gen
O b s e rv a tie s
H e t g e t ij in h e t S c h e ld e -e s t u a riu m o n t w i k k e l t zich al heel la ng in ee n m i n d e r g u n s t ig e r ic h tin g . Er is een v e r s t e r k in g van h e t g e t ij die al la n g e r s p e e lt (F ig u u r 2). De m a x im a le g e t ijs la g (h e t v ers chil tussen laag- en h o o g w a t e r ) is t o e g e n o m e n en h e e f t zich s t r o o m o p w a a r t s v e rp la a ts t. De s t r o m i n g e n d o o r de g e u le n en ove r de in t e r g e t i j d e n g e b i e d e n w e r d e n t e g e l i j k e r t i j d sterker; de v e rs c h ille n tussen de s t r o m in g t ijd e n s e b en v lo e d v e r a n d e r d e n . Dat laatste b e t e k e n d e d a t de t r a n s p o r t e n van z a n d en slib z ij n v e ra n d e rd , m e t e lk h u n e ig e n g e v o l g e n v o o r de LT V-f uncties en de o n t w i k k e l i n g van de b o d e m .
— *— 1901-1910
—■— 1911-1920 A 1921-1930
— 1931-1940 - * - 1 9 4 1 - 1 9 5 0
—*— 1951-1960 o 1961-1970 - * - 1 9 7 1 - 1 9 8 0
— 1981-1990 o 1991-2000
— * —2 0 0 1 -2 0 1 0
Verloop gem iddelde getijslag langs het estuarium
80 X [km]
Fig uur 2: De verandering van de ge tijsla g tijdens de laatste eeuw, van w est n a a r o o st langs de Schelde. De p iek is h o g e r en m eer la n d in w a a rts.
H e t w a t e r s t r o o m t t e g e n w o o r d i g g e m i d d e l d sne lle r bij de in t e r g e t i j d e n g e b i e d e n (zie 'B ela ng s t r o o m s n e l h e d e n v o o r e c o lo g ie ', T. Ysebaert). O o k a n d e re k e n m e r k e n van h e t m e e rg e u le n s t e ls e l zijn al d e c e n n ia aan h e t v e ra n d e re n . Er is b i j v o o r b e e l d steeds m i n d e r v erschil tussen d e w a t e r s t a n d e n en s t r o m i n g e n in de h o o f d - en de n e v e n g e u l. Die ve rsch ille n z o r g e n ju i s t w e e r v o o r a fw is s e lin g o p de in t e r g e t i j d e n g e b i e d e n .
N ie u w e in z ic h te n
• Uit de b e s t u d e r in g van z a n d t r a n s p o r t e n b l i j k t d a t de ric h ti n g en h e t k a ra k te r van de t r a n s p o r t e n o p g r o t e schaal n ie t v e r a n d e r d zijn. O o k is d u i d e l i j k d a t de n a t u u r l ijk e t r a n s p o r t e n (ais vers chil va n w a t bij v lo e d 'h e e n ' en bij eb 'w e e r ' gaat) h e t z a n d m i n d e r snel v e rp la a t s e n d a n w a t de m e n s m e t b a g g e r- en z a n d w in s c h e p e n d o e t.
• De b e la n g r i jk s t e f a c t o r e n v o o r de v e r a n d e r in g van de ge tijsla g zijn: (i) de g e m i d d e l d e d i e p t e van de g e u le n , (ii) de m a te w a a rin h e t e s t u a riu m in s t r o o m o p w a a r t s e ric h ti n g n a u w e r w o r d t (s o o rt t r e c h t e r v o r m ) en (iii) de h o e v e e lh e id in t e r g e t i j d e n g e b i e d .
• Ais de b o d e m vee l slib be v a t, kan de g e t i j s t r o m i n g n o g g e m a k k e lij k e r b i n n e n k o m e n en kan er een heel a n d e r (en schadelijker) e v e n w ic h t o n t s ta a n . Z o ie ts is g e b e u r d bij de Eems (zie 'S lib h u is h o u d in g ', H. W in t e r w e r p ) . M e t m e e r in te r g e t i j d e n g e b i e d is h e t e s t u a r iu m m i n d e r k w e ts b a a r v o o r d a t s o o r t v e r a n d e r in g e n in h e t ge tij.
• De h o e v e e lh e i d za n d in h e t o o s te lijk e deel van h e t S c h e ld e -e s t u a riu m m o e t m e n in de g a t e n h o u d e n . De i n d r in g i n g van h e t g e t ij is a f h a n k e lij k van de o m v a n g van z o w e l de h o o f d - ais n e v e n g e u l. De v e r g r o t i n g van de ge tijsla g laat een s p r o n g zie n die te rela te re n is aan h e t r u i m e r w o r d e n van de o o s t z ijd e van h e t e s t u a riu m . Da t is v o o ra l g o e d m e r k baar in h e t t r a je c t H a n s w e e rt-B a th tussen 1970 en 19 80 (F ig u ur 3). O o k g e v e n m o d e l s t u d ie s aan d a t bij m i n d e r s e d i
m e n t in h e t o o s te n , de in v lo e d van h e t g e t ij n o g v e r d e r t o e n e e m t .
• De ( m o g e l i j k ve rsn e ld e ) z e e s p i e g e ls t ij g in g h e e f t o o k in v lo e d , v e r g e l ijk b a a r m e t een v e r r u im in g . Een g r o te r e d i e p te le id t n a m e l ijk t o t n o g m e e r g e tijs la g , w a t de g e u le n r u i m e r m a a k t. D o o r de r u i m e r e g e u le n is er m i n d e r z a n d n o d i g v o o r aa npassin g aan d e z e e s p i e g e ls t ij g in g d a n de b e r e k e n in g 'o p p e r v l a k t e maal z e e s p ie g e ls t ijg in g '. M e t die f o r m u l e b e r e k e n t h e t k u s t b e le id d e b e n o d i g d e h o e v e e lh e i d z an d.
H a n s w e e rt-B a th C h a n n e l d ep th
6
7
8
9
10
11
12
13
14
1950 1960 1970 19 80 1990 2000 2010
F ig u u r 3: De to e n a m e van de ge uldiep ten tussen H answ e ert en Bath
Main channel Secundary channel
Betekenis van de kennis voor beleid en beheer / m enselijke ingrepen
Het t o t a a l van b a g g e re n , s t o r t e n en z a n d w i n n e n kan o o k in g e z e t w o r d e n o m de o n t w i k k e l i n g van h e t g e t ij g u n s t ig te b e ï n v lo e d e n . Het is e c h t e r o n w a a r s c h i jn l ijk d a t m e n m e t een en kele set m a a tr e g e le n g r o t e w i j z i g i n g e n in de ge tijsla g kan realiseren. O m g e k e e r d zij n o o k de h is to ris c h e o n t w i k k e l i n g e n van h e t g e t ij bijn a n e rg e n s aan i n d iv i d u e le in g r e p e n t o e te s chrijv en . Ais h e t e f f e c t o p d e g e tijs la g e c h t e r st eeds in de a f w e g i n g w o r d t m e e g e n o m e n , kan m e n in t o t a l i t e i t en o p t e r m i j n w e l een s u b s ta n tie e l e f f e c t b e re ike n . Per i n g r e e p m o e t w e l steeds h e t s u b t ie le spei van de v e rs c h ille n d e b o d e m s en s t r o m i n g e n o p lokaa l niv eau g o e d b e s t u d e e r d w o r d e n . D a a rv o o r zij n nu v o l d o e n d e i n s t r u m e n t e n
be schikbaa r.
M e e r in fo rm a tie
De r a p p o r t e n van de v e rs c h ille n d e s tud ie s z ij n t e r u g te v i n d e n o p de S c h e ld e m o n it o r w w w . s c h e l d e m o n i t o r . b e
w w w . p l a t f o r m s c h e l d e . e u marcel.ta al@ deltares.n l
TIDE - hydro-geomorfologische vergelijking estuaria
W o u t e r V a n d e n b r u w a e n e , W a t e r b o u w k u n d ig L a b o r a t o r iu m
Vraagstukken beleid en beheer: aan leid ing ond erzoek
Estuaria zijn cruciaal bij de u i t o e f e n in g van d ive rse f u n c t i e s en d ie n s te n . De in g r e p e n die in h e t k a d e r v an die v e rs c h il
le n d e f u n c t i e s (to e g a n k e li jk h e id , v e i lig h e id , n a t u u r l ijk h e id , visserij) w o r d e n u i tg e v o e r d , k u n n e n le id e n t o t c o n f lic t e r e n d e g e v o l g e n . Een g o e d e s y s te e m k e n n is is du s van essentie el be la n g .
Da a ro m w o r d t b in n e n h e t Eu ropese In te rre g I V b - p ro je c t TIDE (Tidal River D e v e lo p m e n t , zie o o k w w w . t i d e - p r o j e c t . e u ) een 'in t e r e s t u a r i e n e v e r g e l ijk i n g ' u itg e v o e r d v o o r v ie r estu aria: Elbe, Weser, S cheld e en H u m b e r. O m d a t g e lijk a a rd ig e f u n c t i e s en d ie n s te n een b e la n g r ijk e rol spe le n bij de v ie r estuaria, kan m e n de g l o b a le s y s te e m k e n n is van estuaria ve r
b e t e re n d o o r de w a t e r b e w e g i n g en g e o m o r f o l o g i e te v e rg e lijk e n .
Kennis van de estuaria
W a t w is te n w e al?
In h e t v e r l e d e n w e r d e n ree ds tai van o n d e r z o e k e n u i t g e v o e r d die h e t in z ic h t in h e t h y d r o - g e o m o r f o l o g i s c h e f u n c t i o n e ren van h e t s ystee m h e b b e n v e r b e t e r d . Dat in te r e s t u a r ie n e o n d e r z o e k m a a k t de v e r g e l ijk i n g m e t a n d e re g e lijk a a rd ig e estuaria. Eerst w e r d v o o r de v e rs c h ille n d e estuaria ee n b e s c h rijv in g g e m a a k t aan de h a n d van de ze p a ra m e te rs : m o r f o lo gie , w a t e r s t a n d e n (getij), de h o e v e e lh e i d z w e v e n d e s t o f in de w a t e r k o l o m , h e t z o u t g e h a l t e (salinite it), riv i e r d e b i e t e n en da ta o v e r s c h o r r e n g e b ie d e n .
De h y d r o - g e o m o r f o l o g i s c h e s tu d ie is n i e t lo u t e r b e s c h rijv e n d . V o o r de v e r d ie p in g van de s tu d ie w e r d e n v ij f o n d e r z o e k s t o p ic s g e f o r m u l e e r d :
1 W e lk e f a c t o r e n b e ï n v lo e d e n d e v e r s t e r k in g van h e t g e tij in een estu ariu m ? Hoe kan die v e r s t e r k i n g in een e s tu a riu m g e r e d u c e e r d w o rd e n ?
2 W a t is de relatie tusse n de s t r o o m s n e l h e d e n in een e s t u a r iu m en de a a n w e z ig h e id van in t e r g e t i j d e n g e b i e d e n en o n d i e p water?
3 In w e lk e m a te v e rs c h ille n de estuaria m e t b e t r e k k in g t o t d e h o e v e e lh e id z w e v e n d e stof? W aar k o m t de m a x im a le h o e v e e lh e i d z w e v e n d e s t o f v o o r en w e lk e f a c t o r e n b e ï n v lo e d e n de p o s it ie van d a t m a x im u m ?
4 W a t z ijn de v e rs c h ille n in v e r b lij f t ij d ? H o e la n g d o e t h e t w a t e r e ro v e r o m van een b e p a a ld e lo ca tie in h e t e s t u a riu m naar de m o n d i n g te strom en ?
5 W a t is h e t e f f e c t van de v e r a n d e r in g e n in w a t e r b e w e g i n g o p de schorren?
Betekenis van de kennis voor beleid en beheer / m enselijke ingrepen
D o o r een b e te re sy s te e m k e n n is en ee n b re d e re k ijk o p v e rs c h ille n d e estuaria k u n n e n b e le id s m a k e rs en b e h e e rd e rs t o e k o m s t ig e p r o je c t e n o p t im a a l in v u lle n . De v e r b e t e r d e in z ic h t e n b e t re f fe n de ze processe n:
• W e lk e m a a tr e g e le n zijn m o g e l i j k o m de g e t i j v o o r t p l a n t i n g in h e t e s t u a riu m te reducere n?
• W e lk e f a c t o r e n zij n b e p a le n d v o o r de a a n w e z ig h e id van s e d im e n t in suspensie? Da t h a n g t n a u w s am e n m e t z o w e l de o n d e r h o u d s b a g g e r w e r k e n die u itg e v o e r d m o e t e n w o r d e n , ais m e t de e c o lo g is c h e o n t w i k k e l i n g e n van slikken en s c h o rre n (o o k in o v e r s t r o m in g s g e b i e d e n ) .
• O p w e lk e m a n ie r kan m e n b i jd r a g e n t o t h e t re d u c e re n van de d y n a m i e k in h e t e s t u a riu m , z o w e l in re latie t o t de b e la s tin g van de d ijk e n ais de e c o lo g is c h e g e b ie d e n ?
Het u n ie ke van die s t u d ie is d a t da ta v an v ie r v e rs c h ille n d e estuaria w o r d e n s a m e n g e b r a c h t . D a a r d o o r kan m e n de h y d r o - g e o m o r f o l o g i e van de estuaria v e rg e lijk e n en n a ga an w e lk e v e rs c h ille n en o v e r e e n k o m s t e n er zijn, en w a t de im p lic a tie s z ijn v o o r b e le id en be heer. Daarnaast k u n n e n e rv a r in g e n tussen d e v e rs c h ille n d e estuaria u itg e w is s e ld w o r de n, z o d a t m e n een b e t e r in z ic h t k r ij g t in b e p a a ld e m a a tre g e le n .
G erelateerd e ond erzoeken
De h y d r o - g e o m o r f o l o g i s c h e s t u d ie v a lt b in n e n h e t T ID E -p ro je c t o n d e r w e r k p a k k e t 3 (in te re s t u a rie n e v e rg e lijk in g ).
A n d e r e s tu d ie s b in n e n d a t w e r k p a k k e t h a n d e le n o v e r v o l g e n d e o n d e r w e r p e n :
» in te r e s t u a r ie n e v e r g e l ijk i n g van de e c o lo g ie ( U n iv e rs ite it A n t w e r p e n ) ;
» in te r e s t u a r ie n e v e r g e l ijk i n g van v o g e ls ( U n iv e rs ite it Huil);
» de e c o s y s t e e m d ie n s t e n van de v e rs c h ille n d e estuaria ( U n iv e rs ite it A n t w e r p e n ) ;
» v e r g e l ijk i n g van d e h isto ris ch e e s tu a rie n e o n t w i k k e l i n g e n ( U n iv e rs ite it Bremen);
» in te r e s t u a r ie n e v e r g e l ijk i n g van m o n i t o r i n g p r o g r a m m a ' s ( U n iv e rs ite it A n t w e r p e n ) .
M e e r in fo rm a tie
w o u t e r . v a n d e n b r u w a e n e @ m o w . v l a a n d e r e n . b e w w w . t i d e - p r o j e c t . e u
Slibhuishouding
H a n W in t e r w e r p , D e lta r e s
Vraagstukken beleid en beheer: aan leid ing ond erzoek
De s l i b h u is h o u d in g va n de Z e e s c h e ld e k r ij g t veel a a n d a c h t o m t w e e re d e n e n .
Ten ee rste m o e t er vee l s lib rijk m ateriaa l u i t de g e t ijd e n h a v e n s g e b a g g e r d w o r d e n . Het g a a t in h e t D e u r g a n c k d o k o m g r o t e h o e v e e lh e d e n . De vraa g is w a t h e t n e t t o - e f f e c t is va n v e r s p r e id in g van g e b a g g e r d s e d im e n t en de s e d im e n t a t ie , z o d a t er z o e f f ic ië n t m o g e l i j k w o r d t g e w e r k t en zo m in m o g e l i j k slib w o r d t ' r o n d g e p o m p t ' .
Ten t w e e d e w i lle n N e d e rla n d en V la a n d e re n a b s o l u u t v o o r k o m e n d a t (een de el van) de Z e e s c h e ld e h e t z e lf d e g e d ra g g a a t v e r t o n e n ais de Loire en de Eems. D o o r v e r d ie p in g en ka nalis atie o n t s t o n d e n da ar h y p e r t r o e b e l e sy s te m e n m e t vee l n e g a tie v e s y m p t o m e n , zoals:
• h o g e s lib c o n c e n tra tie s , z o w e l in h e t w a t e r ais o p de b o d e m (fluid m u d ). Da t v e r o o r z a a k t z u u r s to f lo o s h e id ;
• ee n v e r s t e r k t e in v lo e d van h e t g e tij, w a a r b ij de l a a g w a t e r s t a n d e n steeds lager w o r d e n (zie F ig u u r i).
j U l l l u i
F ig u u r 1: Nautes aan de Loire: de h uizen verzakken o m d a t de g ro n d w a te rsta n d e n g e d a a ld zijn d o o r lagere w ate rstan den in de rivier.
Kennis van het estuarium
W a t w isten we al?
Het S c h e ld e -e s t u a riu m g e d r a a g t zic h nu m in o f m e e r n o rm a a l, m e t e v e n w ic h t tussen de a a n v o e r v an slib en w a t b e z in k t in h e t e s t u a riu m . Er is a a n v o e r van slib v a n a f de riv ie r en de zee. Het is n o rm a a l d a t de s lib c o n c e n tr a ti e in h e t e s t u a riu m (veel) h o g e r is da n die va n h e t w a t e r d a t v a n u i t zee o f d o o r de riv ie r w o r d t a a n g e v o e rd .
De w a t e r s t r o m i n g e n in h e t e s t u a r iu m w o r d e n b e ï n v lo e d d o o r h e t g e tij, de r iv i e r a f v o e r en de g o lv e n . A f h a n k e l ijk van de s te rk te van die s t r o m i n g e n kan er m e e r o f m i n d e r slib in h e t w a t e r 'zw eve n'. D o o r m i n d e r sterke s t r o m in g e n b e z in k t he t slib. H e t v erschil in de s t r o m i n g e n le id t du s o o k t o t pla a ts e n m e t m e e r slib in h e t w a te r: ee n z o g e n a a m d t r o e b e l h e i d s - m a x i m u m .
Het S c h e ld e -e s t u a riu m ke n t drie t r o e b e l h e i d s m a x im a , w a a r v a n h e t b e la n g r i jk s t e m a x i m u m bij A n t w e r p e n li g t en de h a v e n b e k k e n s b e ï n v lo e d t. D a arnaast is er een m a x i m u m n a bij Z e e b r u g g e en in d e B o v e n-Z ee sche ld e . De l i g g i n g van h e t m a x i m u m bij A n t w e r p e n is g e v o e lig v o o r de riv ie ra fvo e r, d o o r de o v e r g a n g van z o u t naar z o e t w a t e r en de s t r o m i n g e n die d a a r d o o r o p t r e d e n . Ais de o v e r g a n g van z o u t naar z o e t w a t e r eld ers in h e t e s t u a r iu m z o u lig g e n , zal o o k h e t m a x i m u m bij A n t w e r p e n zic h ve rp la a ts e n . In h e t v e rle d e n , m e t a n d e re r iv i e r a f v o e r en ee n b r e d e r en m in d e r d i e p e s t u a riu m , wa s d a t in d e r d a a d h e t geval.
O b s e rv a tie s
In de laatste h o n d e r d ja ar is er ee n f lin k e a m p lif ic a t ie van h e t g e t ij g e w e e s t in de Z e esch elde. H i e r d o o r z ij n de s t r o m i n g e n sterker g e w o r d e n . O o k z i j n de v o l u m e s van de geul(en) in de Z e e s c h e ld e d e laatste d e c e n n ia f l i n k t o e g e n o m e n . Het s te rk s t w a a r n e e m b a r e e f f e c t o p de w a t e r s t a n d e n in de Z e e s c h e ld e is een d a lin g van de l a a g w a t e r s t a n d e n in de ja re n z e v e n t ig .
N ie u w e in z ic h te n
W a t in de Loire en de Eems is g e b e u r d , is ee n 's y s te e m o m s la g '. De riv ier is z ic h h e le m a a l an de rs ga an g e d r a g e n . Dat k o m t o m d a t die o m s la g z ic h z e lf v e r s t e r k t (s n e e u w b a le ffe c t). D a a r d o o r v a l t die heel m o e i l i j k t e r u g te d ra a ie n en k u n n e n s y m p t o m e n pas na d e c e n n ia z ic h tb a a r w o r d e n . En d a t m o e t e n w e v e rh in d e r e n .
Het sneeuwbaleffect
Pompen van slib Te grote schepen
Getij- amplificatie
Vergroting getij- asymmetrie Te veel verdieping en kanalisatie
Afname
hydraulische weerstand
Fig uur 2: H et sn e e u w b a le ffe ct in de Loire en de Eems
In een n o r m a le s itu a tie b e ï n v lo e d t de s lib c o n c e n tr a ti e de w a t e r b e w e g i n g niet. Bij h o g e r e s lib c o n c e n tr a ti e kan p lo t s heel a n d e r g e d ra g o p t r e d e n . Da t is h e t ' i n s t o r t e n ' van h e t c o n c e n tr a ti e p r o f ie l , w a a r b ij f lu id m u d o p de b o d e m o n t s ta a t . D o o r die n i e u w e b o d e m la a g ( m e t m i n d e r w e e r s t a n d v o o r h e t w a te r) en de veel la ge re c o n c e n tra tie s in de w a t e r k o l o m zelf, kan de i m p o r t ste rk t o e n e m e n . Da t k o m t d o o r h e t versch il in s t r o m in g t ijd e n s eb en v lo e d .
I n t e r g e t i j d e n g e b i e d e n en a n d e re p laa ts e n w a a r slib kan b e z in k e n , g e v e n ' a c c o m m o d a t i e r u i m t e '. Hier kan slib (tijd eli jk ) o p g e b o r g e n w o r d e n . Die p le k k e n v e rla g e n de s lib c o n c e n tra tie s en v e r m i n d e r e n h e t risico o p een h y p e r t r o e b e l systeem.
De kans o p h e t ' r o n d p o m p e n ' v an slib, m e t v e r h o g i n g van de s lib c o n c e n tra tie s d o o r h a v e n o n d e r h o u d , is in de Z e e s c h e l
de g r o t e r da n in de W e s te rs c h e ld e . Dat k o m t e n e rzijd s d o o r d a t vee l slib s e d im e n t e e r t ' o p w e g naar de m o n d i n g ' ; a n d e r zij ds is de Z e e s c h e ld e n a u w e r en t r e e d t er in a b s o lu t e zin m in d e r t r a n s p o r t op.
Betekenis van de kennis voor beleid en beheer / m enselijke ingrepen
M e t de o n t w i k k e l i n g van o v e r s t r o o m b a r e g e b i e d e n w o r d t de a c c o m m o d a t i e r u i m t e p o s it ie f b e ï n v lo e d , w a a r d o o r de kansen o p een s y s t e e m o m s la g kle in e r w o r d e n .
D o o r h e t b e z in k e n in de havens n e e m t de s lib c o n c e n tr a ti e af en d o o r h e t b a g g e r e n (en w e e r ve rs p re id e n ) n e e m t die j u i s t toe . Da t k u n n e n k le in e r i m p e l i n g e n o p de n a t u u r l ijk e a c h t e r g r o n d zij n. Bij g r o t e h o e v e e lh e d e n slib en ee n m in d e r b re e d e s t u a riu m t e r pla ats e w o r d t de l i g g i n g van s t o r t p la a t s e n b e la n g r i jk e n Er is ee n s t r o o m t e r u g , die m e e a f h a n g t van de l i g g i n g t e n o p z ic h te van h e t t r o e b e l h e i d s m a x i m u m .
M e e r in fo rm a tie
h a n . w in t e rw e rp @ d e lta re s . n l
Overstromingsrisico
P a t r ik P e e te r s , W a t e r b o u w k u n d ig L a b o r a t o r iu m & N a t h a lie A s s e lm a n , D e lta r e s
Vraagstukken beleid en beheer: aan leid ing ond erzoek
W a t z ij n de o v e r e e n k o m s t e n en v e rs c h ille n in a a n p a k v o o r h e t b e p a le n van de g e v o l g e n van o v e r s t r o m in g e n in N e d e r
land en Vla an dere n?
1 H yd ra u lis c h e b e la s tin g 2 M o d e l i n s t r u m e n t a r i u m 3 Bresg roei
4 Scha de - en s la c h t o f f e r b e r e k e n in g e n
T o e p a s s in g v a n d e V la a m s e e n N e d e r la n d s e m e t h o d e n o m h e t o v e r s tr o m in g s r is ic o t e b e p a le n v a n D ijk r in g 3 1 , Z u id - B e v e la n d
Kennis van het estuarium
W a t w isten we al?
D e e la s p e c te n van de V la am se en N e d e rla n d s e a a n p a k v o o r h e t b e p a le n van h e t o v e rs tr o m in g s r is i c o w e r d e n in v o o r g a a n d e (E U -)p roje cte n o n d e r de lo e p g e n o m e n . De to e p a s s in g van de he le N e d e rla n d s e en V la am se k ete n o p h e t z e lf d e g e b i e d s t o n d in deze s t u d ie v o o r o p .
O b s e rv a tie s
M a a tg e v e n d e hydraulische b elastin g
A lg em e en: De w ijz e o m t o t m a a t g e v e n d e c o n d itie s te k o m e n , is in N e d e rla n d en V la a n d e re n g e h e e l v e rs c h ille n d . Die v e rs c h ille n g e ld e n z o w e l v o o r de g r o o t h e d e n die ais m a a tg e v e n d w o r d e n b e s c h o u w d o p h e t v e ilig h e id s n iv e a u , ais v o o r de g e b r u i k t e m e t h o d e n o m die te b e p a le n .
Concreet: H e t m a a t g e v e n d e w a te r s t a n d s v e r lo o p lig t bij de N e d e rla n d s e m e t h o d e h o g e r d a n bij de V la am se m e t h o d e . Het versch il is h e t g r o o t s t t ijd e n s h e t la a g w a t e r v o l g e n d o p de m a x im a le w a te r s ta n d .
M o d e lin s tru m e n ta ria vo o r o verstrom in g sm o d ellering
A lg em e en: De in V la a n d e re n en N e d e rla n d v o o r h a n d e n m o d e l le n , resp. MIKE en SOBEK, zij n g e lij k w a a r d i g . Een v e rs c h il
le n d e m o d e l le r i n g s a a n p a k le id t e c h te r t o t a n d e re re s u lt a te n , t e r w i j l e e n z e lf d e w e r k e li jk h e id w o r d t b e n a d e rd .
Concreet: H e t b e la n g r i jk s t e versch il tusse n de N e d e rla n d s e en Vla am se a a n p a k v o o r h e t m o d e l le r e n van o v e r s t r o m in g e n z it in de keuze v o o r resp. een 2D - en ee n q u a s i-2 D -a a n p a k .
Bresgroei
A lg em e en: De v o o r s p e lli n g van b r e s v o r m in g b l i j f t ee n b e la n g r i jk e b ro n van o n z e k e r h e id bij de b e p a lin g v an o v e r s tr o - min gsrisic o's .
Concreet: In h e t geval van z a n d d ijk e n le id t de V la am se m e t h o d e t o t d u b b e l zo b re d e bre ssen ais de N e d e rla n d s e m e t h o de. Bij k le id ijk e n is d a t o m g e k e e r d . De N e d e rla n d s e m e t h o d e le id t da n t o t b re d e re bressen.
S chade- en slach to fferb ereken in g en
A lg em e en: De V la am se m e t h o d e w e r k t o p een v e r g e l ijk b a r e m a n ie r ais de N e d e rla n d s e m e t h o d e .
Concreet: Bij g e r in g e s tijg s n e lh e d e n ( m in d e r da n t w e e m e t e r p e r uur) le id t de N e d e rla n d s e m e t h o d e t o t ee n h o g e re s c h a t ti n g van h e t v e r w a c h t e aantal sla chtoffers. S c h a t ti n g e n v o o r e c o n o m is c h e schade z ij n w e l v e rg e lijk b a a r.
Het g a a t er in de ze s t u d ie n ie t o m vast t e st ell en 'w e lk e m e t h o d e b e t e r is'. W e c o n s t a t e re n alleen d a t er g r o t e v e rsch ille n be staan tu sse n de m e t h o d e n die in N e d e rla n d en V la a n d e re n w o r d e n t o e g e p a s t . Da t le id t t o t v e rs c h ille n in b e r e k e n d e
o v e rs tro m in g s ris ic o 's . Bij h e t u i tv o e r e n van s tud ie s o p h e t g e b i e d van o v e r s t r o m in g s r is i c o b e h e e r is h e t b e l a n g r i jk d a t m e n zich h ie rv a n b e w u s t is.
N ie u w e in z ic h t e n
• Uit de v e r g e l ijk i n g van e n ke le w a a r g e n o m e n s t o r m e n b l i j k t ee n e n o r m e v a ria tie in w a a r g e n o m e n s t o r m o p z e t . Daarbij kan m e n de vra a g stell en w a t de re le v a n tie is van h e t g e b r u i k van éé n m a a tg e v e n d w a te r s t a n d s v e r lo o p bij o n t w e r p , t o e t s i n g en an alyse van o ve rs tro m in g s ris ic o 's .
• In de ze s t u d ie w e r d e n de p o t e n t ië le bre slo catie s en de h y d ra u lis c h e b e la s tin g w a a r b ij b r e s in it ia t ie o p t r e e d t , exa ct g e lij k g e ko ze n . D e s o n d a n k s le id d e de N e d e rla n d s e m e t h o d e t o t ee n o v e r s tr o m in g s k a n s die a n d e r h a l f à t w e e keer g r o t e r is d a n bij de V la am se m e t h o d e .
• De N e d e rla n d s e m e t h o d e le id t t o t een h o g e r e w a t e r s t a n d t ijd e n s de e b p e r i o d e v o l g e n d o p h e t h o o g w a t e r . Dat h e e f t t o t g e v o l g d a t er m i n d e r w a t e r u i t de p o ld e rs t e r u g naar de W e s te rs c h e ld e kan s t r o m e n t ijd e n s eb. Bij de v o l g e n d e v l o e d p e r i o d e s t ijg t h e t w a t e r in de p o ld e r s snel v e r d e r en s t r o o m t h e t w a t e r e e rd e r o v e r d e s e c u n d a ir e ke rin g e n he en . Da t le id t t o t g r o te r e w a t e r d i e p t e n en een g r o t e r o v e r s t r o o m d o p p e r v la k .
• De co n c lu s ie is d a t de N e d e rla n d s e m e t h o d e ee n h o g e re e c o n o m is c h e schade b e r e k e n t da n de V la am se m e t h o de. Die v e rs c h ille n zijn v o o ra l h e t g e v o l g van v e rs c h ille n in b e r e k e n d e o v e r s t r o m in g s k e n m e r k e n (w a te rd ie p t e , o v e r s t r o o m d o p p e r v la k ) . A f h a n k e l ijk v an h e t b e r e k e n d e scen ario w a re n de N e d e rla n d s e s c h a t t i n g e n t w e e (bij
n ie t-c o h e s ie v e dijk en ) t o t t ie n keer (bij c o h esieve dijk en ) g r o t e r da n de V la am se s c h a t ti n g e n . Bij ge lijk e o v e r s t r o m in g s k e n m e rk e n b e d r a g e n de ve rs c h ille n m a x im a a l en kele t ie n t a ll e n p r o c e n te n .
Betekenis van de kennis voor beleid en beheer / m enselijke ingrepen
A an de basis van d a t alles lig g e n v e rs c h ille n in de b e n a d e r i n g van de v e ilig h e id s k e t e n .
• R in g d ij k b e n a d e r in g versus e s t u a r iu m b e n a d e r in g :
» in teresse in e f f e c t e n o p o v e r s t r o m in g s d i e p t e versus b e g r o t e n van e f f e c t e n o p w a t e r s t a n d e n in rivier;
» al d a n n i e t b e s c h o u w e n va n c o m b i n a t i e va n s t o r m e n en wassen.
• O v e rs c h rijd in g s k a n s versus o v e rs tro m in g s k a n s :
» bijn a g e e n d i jk f a li n g to le r e r e n (a b s o lu u t) versus o p t im a l is e r e n d o o r in g r e p e n (relatief);
» bijn a g e e n sla ch to ffe rs t o le r e r e n (a b so lu u t) versus m in im a lis e r e n d o o r in g r e p e n (relatief).
K o rt o m : D e lt a p la n versus S ig m a p la n o f h o e een l a n d b e h e e r d e r en ee n w a t e r b e h e e r d e r d o e n w a t ze m o e t e n d o e n . Da t u i t zic h in B a b y lo n is c h e s p r a a k v e r w a r r i n g e n ro n d b i n n e n - en b u it e n t a lu d .
S u g g e s tie s
G eg even s en ken nis o m de k rit ie k e h y d ra u lis c h e b e la s tin g e n va n een w a t e r k e r in g in te s c h a tte n , w o r d e n m e e r en m e e r be schikbaa r. V o o r a f g a a n d aan e ig e n lijk e b re s g ro e i d o e t zic h b r e s in it ia t ie voor. Beide f e n o m e n e n w o r d e n v aa k a r b it r a ir en c o n s e r v a ti e f m e e g e n o m e n . W e stell en v o o r o m b i j k o m e n d o n d e r z o e k te v e r r ic h t e n naar b re s in itia tie , nl. h e t o p g e b r u ik e n van de re s ts te rk te v o o r a f g a a n d aan de e ig e n lijk e bres(groei).
G erelateerd e ond erzoeken, n ie t g ep resen teerd op sym posium
De b in n e n LTV o p g e d a n e e r v a r in g e n zijn van b e la n g bij l o p e n d e p r o je c te n en studie s, o.a. de in N e d e rla n d in 2005 o p g e s t a r t e v e r k e n n in g W a t e r v e i lig h e id 21ste e e u w (WV21) (w w w . e n w i n f o . n l ) en de im p l e m e n t a t i e van de Europe se Ric htlijn O v e rs tro m in g s ris ic o 's (ROR).
M e e r in fo rm a tie
p a trik .p e e te rs @ m o w .v la a n d e re n .b e
Belang stroomsnelheden voor ecologie
T o m Y s e b a e r t, N IO Z , IM A R E S
Vraagstukken beleid en beheer: aan leid ing ond erzoek
De g e t i j d y n a m i e k in ee n e s t u a r iu m is b e p a le n d v o o r h e t v o o r k o m e n en de o n t w i k k e l i n g van e s tu a rie n e h a b ita ts zoals pla te n , slikken en s cho rren . Z o w e l m e n s e lijk e in g r e p e n (bv. b a g g e r w e r k z a a m h e d e n , i n p o ld e r in g ) ais k li m a a t v e ra n d e r in g (bv. z e e s p ie g e ls t ijg in g ) b e p a le n de o n t w i k k e l i n g van h e t g e tij, en d a a rm e e o o k de k w a n t i t e i t en k w a l i t e i t v an e s tu a rie n e h a b ita ts o p k o rte en la n g e t e r m ij n .
In de W e s te rs c h e ld e h e b b e n de v a a r w e g v e r r u i m i n g e n g e le id t o t ee n t o e n a m e in g e t ijd y n a m i e k , m e t ais g e v o l g h o g e re s t r o o m s n e l h e d e n , m in d e r lu w e d e le n en een v e r a n d e r in g in b o d e m v o r m e n (bv. steil he id ). Hoe d a t d o o r w e r k t o p de n a t u u r w a a r d e n v an de W e s te rs c h e ld e , is n o g g r o t e n d e e ls o n b e k e n d . H i e r v o o r is kennis n o d i g o v e r de relatie tusse n g e t i j d y n a m i e k ( m e t n a m e s t r o o m s n e lh e id ) , m o r f o l o g i s c h e o n t w i k k e l i n g en e c o lo g is c h f u n c t i o n e r e n (F ig u ur i). Daar
naast is w e in i g b e k e n d o v e r de f ysis ch e en m o r f o l o g is c h e ka ra k te ris tie k e n en n a t u u r w a a r d e n va n o n d i e p w a t e r g e b i e - de n. Da t o n d e r z o e k is b e l a n g r i jk o m een d u u r z a m e b a g g e r- en s t o r t s t r a t e g i e in de W e s te rs c h e ld e te k u n n e n b e p a le n .
F ig u u r 1. S chem atische w eergave van de c om plexe relaties tussen h yd rodyn am isch e condities (stroom snelheid), bodem vo rm e n, sedim entsa- m e n ste llin g en de a a n w e zig h e id van b io ta (bodem dieren, hogere trofische niveaus)
Kennis van het estuarium
W a t w isten we al?
Een van de s t u r e n d e v a ria b e le n v o o r h e t v o o r k o m e n van b o d e m l e v e n in e stu a rie n e b o d e m s is d e g e t i j b e w e g i n g . De g e t i j b e w e g i n g b e p a a lt o n d e r m e e r de d r o o g v a ld u u r , m aa r o o k de lo kale s t r o o m s n e l h e d e n . S t r o o m s n e l h e d e n b e ï n v l o e d e n de m o r f o l o g i s c h e o n t w i k k e l i n g (s e d im e n t a t ie - en ero sie processen) o p v e rs c h ille n d e t i j d - en ru im te s c h a le n . O m d a t s t r o o m s n e l h e d e n in g e t i j d e n g e b i e d e n n o o i t c o n s t a n t z ij n en in de r u i m t e ste rk k u n n e n v a rië re n , o n t s ta a n g r a d i ë n t e n en een m o z a ïe k aan h a bita ts .
In de W e s te rs c h e ld e w o r d t o p g r o n d van aan- o f a f w e z ig h e i d va n b o d e m v o r m e n ( m o r f o lo g ie ) , s e d im e n t s a m e n s t e ll in g en een k o p p e lin g m e t o p t r e d e n d e s t r o o m s n e l h e d e n , ee n o n d e r s c h e i d g e m a a k t tussen h o o g - en la a g d y n a m is c h e h a b i
t a ts o f e c t o p e n . H o o g d y n a m is c h e h a b ita ts k e n m e r k e n zic h d o o r re la t ie f h o g e s t r o o m s n e l h e d e n , v aa k d u i d e l i j k z i c h t b a r e b o d e m v o r m e n ( m e g a r ib b e ls en d u in e n ) en ee n (in sta biele ) b o d e m die v o o ra l u it r e la tie f g r o f za n d be staat. Het b o d e m le ven in h o o g d y n a m is c h e g e b i e d e n is m ee sta l g e rin g . In la a g d y n a m is c h e h a b ita ts s t r o o m t h e t w a t e r m e t b e p e r k t e s t r o o m s n e l h e d e n . De la a g d y n a m is c h e h a b ita ts z ijn r e la tie f v la k en b ie d e n de m o g e l ijk h e id o m fijn s e d im e n t af te z e t t e n , in c lu s ie f slib. De o m w o e l i n g van de b o d e m d o o r fysis che processen is b e p e r k t . L a a g d y n a m is c h e h a b ita ts v o r m e n een a a n tre k k e lijk e h a b i t a t v o o r h e t b o d e m le v e n ( b o d e m d i e r e n en algen). He t b o d e m l e v e n v o r m t da n w e e r ee n b e la n g
rijke v o e d s e lb r o n v o o r alle rlei s o o r te n v o g e ls en vissen. In h e t o n d e r s c h e i d tussen h o o g - en la a g d y n a m is c h e h a b ita ts z it du s een b io lo g is c h w a a r d e o o r d e e l v e rv a t. Beide h a b ita ts k o m e n van n a tu re in een b e p a a ld e v e r h o u d i n g v o o r in een e s t u a riu m . V a a r w e g v e r r u im in g e n in de W e s te rs c h e ld e h e b b e n e c h te r g e le id t o t een g r o t e r aa nd ee l h o o g d y n a m is c h e ha b ita ts .
Daarn aast k u n n e n de s o o r te n z e l f h u n o m g e v i n g b e ï n v lo e d e n , b i j v o o r b e e l d d o o r d a t ze h e t s e d im e n t k u n n e n s ta b ilis e ren o f j u is t o m w o e l e n . Uit re ce n te s tud ie s b l i j k t d a t die b io lo g is c h - f y s is c h e in te ra c tie s b e l a n g r i j k z i j n v o o r (lo kale) s e d i
m e n t a t i e - en ero sie proce ssen in estuaria.
O b s e rv a tie s e n n ie u w e in z ic h te n
O p basis van de a b io tis c h e en b io t is c h e k e n m e r k e n van ee n e s t u a r iu m k u n n e n w e een v o o r s p e lli n g m a k e n o v e r de r u i m t e lij k e v e r s p r e id in g va n h e t m a c r o b e n t h o s . Da t z ij n b o d e m d i e r e n die w e e r h o u d e n w o r d e n o p een z e e f va n i m i l l i m ete r, zoals w o r m e n , s c h e lp d ie r e n en k le in e k r e e ft a c h t ig e n . De m a x im a le s t r o o m s n e l h e i d o p een lo catie , b e p a a ld aan de h a n d van ee n h y d r o d y n a m i s c h m o d e l , is ee n van de v a ria b e le n die h e t v o o r k o m e n (d iv e rs it e it, d ic h t h e id , biomassa) v an b o d e m d i e r e n h e t best v e rk la a rt, naast h e t z o u t g e h a l t e . Zo t o o n t een g e d e t a ill e e r d e s t u d ie in h e t s u b tid a a l (de z o n e die p e r m a n e n t o n d e r w a t e r is en bij la a g w a t e r n ie t d r o o g v a lt ) r o n d o m de Plaat v an W a ls o o r d e n ee n d u id e li jk e a fn a m e in de t o t a l e biomassa b o d e m d i e r e n m e t t o e n e m e n d e s t r o o m s n e l h e i d (F ig u ur 2).
(£> -
uitr.
C3 -
Ti (-O
(Ni -
0 5 10 1 5
<0 -
V)Ul 8
£
ra
(-O
<N -
0 200 600
Max «idai i«tocity (m/s) Time vel > 65 crrVs (min)
Fig uur 2: Responscurven van de to ta le biom assa (m g AFDW .core-t, In+1 getransform eerd) ais fu n ctie van m a x im a le stro om sn elheid (links) en tijd sd u u r m e t stro om sn elheid > 65 cm .s-t ge dure nde een ge tijcyclus (rechts). Gegevens a fk o m s tig van h e t s u b tid a a l ro n d de P la a t van W alsoorden
Een b e la n g r i jk e vraa g is h o e w e 'd y n a m i e k ' k u n n e n m e t e n en k w a n t if ic e r e n . W a t z ij n de f ysis ch e g re n z e n tussen h o o g - d y n a m is c h en la a g d y n a m is c h en h o e w e e r s p ie g e lt zich d a t in h e t a a n w e z ig e m a c ro b e n t h o s ? In o n ze s t u d ie van h e t s u b tid a a l r o n d o m de Plaat va n W a ls o o r d e n h e b b e n w e ee n relatie g e v o n d e n tu sse n w a t e r b e w e g i n g en de e c o lo g is c h e r ij k d o m (een v e r z a m e lt e r m o p basis van aantal s o o rte n , d i c h t h e id en biom assa van h e t m a c ro b e n t h o s ). H i e r v o o r w e r d ee n m e t h o d i e k o n t w i k k e l d die een o p t i m a l e s c h e id in g k r ij g t tussen 'rijke' en 'a r m e ' m a c r o b e n t h o s g e m e e n s c h a p p e n o p basis van o m g e v i n g s v a r ia b e l e n ( s t r o o m s n e l h e i d en diep te ).
Naast de m a x im a le s t r o o m s n e l h e i d is de t i j d s d u u r d a t de s t ro o m s n e l h e i d g r o t e r is d a n 65 c e n t im e t e r / s e c o n d e , b e p a le n d v o o r h e t al da n n ie t v o o r k o m e n v an b e p a a ld e m a c r o b e n t h o s g e m e e n s c h a p p e n . Ais die t i j d s d u u r b e n e d e n de 100 m i n u t e n b l i j f t (p e r getij), is er een e c o lo g is c h rijke b o d e m d i e r g e m e e n s c h a p . Ais die t i j d s d u u r 300 m i n u t e n o v e rs c h rijd t , is er ee n e c o lo g is c h a rm e re b o d e m d ie r g e m e e n s c h a p . Naast de t i j d s d u u r is o o k de d i e p t e een s ig n ific a n te f a c t o r in h e t b e p a len van de r ij k d o m van de b o d e m d i e r g e m e e n s c h a p .
O p basis van de g e c o n s ta te e r d e relatie s u it de W a ls o o r d e n - s t u d ie tussen e c o lo g is c h e r ij k d o m en s t r o o m s n e l h e i d / d i e p t e is ee n e x t r a p o l a t ie g e m a a k t naar de v o l le d ig e W e s te rs c h e ld e (F ig u ur 4). De ka a rt t o o n t aan d a t 'e c o lo g is c h rijk e' g e b i e d e n (= la a g d y n a m is c h e g e b ie d e n ) sle ch ts o p ee n zee r b e p e r k t o p p e r v l a k t e va n h e t s u b tid a a l v o o r k o m e n ( g ro e n e g e b i e d e n o p de kaart).
1
ft
2
ft
f
Rc
■c -»e i h -í -a
î
i
«
«
e co ax « n
s s
s i g
s
t: •C - « - « - 4 ■a
F ig u u r 3: O verzicht ecologische rijkd o m in fu n c tie van abio tische factoren. Verklaarde v a ria n tie b ij verschillende opsplitsingen van diepte (lin k
se fig u u r) en tijd sd u u r m e t stro om sn elheid > 65 cm .s-t (tw eede fig u u r van links) vo o r 'ecologische rijkdo m '. De derde fig u u r van links g e e ft de re la tie weer tussen diep te (x-as) en tijd sd u u r m e t stro om sn elheid > 65 cm .s-t (y-as). De scheidslijn g e e ft de o p tim a le scheiding w eer tussen de tw ee groepen locaties vo o r de ecologische rijkd o m (hoe g ro te r de cirkels, ho e g ro te r de ecologische rijkdom ). De rechtse fig u u r g e e ft een box- p lo t w eer vo o r de tw ee onderscheiden groepen (resp. boven en o n d e r de scheidslijn). Die z ijn s ig n ific a n t verschillend. Voor m eer u itle g over de m e th o d ie k: zie Ysebaert e t al. 200g
F ig u u r 4: F la b ita tk a a rt van de Westerschelde. De k a a rt m a a k t g e b ru ik van h e t statistische m o d e l d a t v o o r h e t stud iegeb ied ter h o o g te van W alsoorden een scheiding m a a k t tussen 'ecologisch rijke' (groen) en 'ecologisch a rm e ' (lic h tb la u w ) bo dem diergem eenschappen o p basis van d ie p te e n d u u r d a t de stro om sn elheid > 65 cm .s-t.
Betekenis van de kennis voor beleid en beheer / m enselijke ingrepen
G e d e g e n ken nis o v e r de rela tie tussen g e t i j d y n a m i e k ( m e t n a m e s t r o o m s n e lh e id ) , m o r f o l o g is c h e o n t w i k k e l i n g en e c o lo gis ch f u n c t i o n e r e n is essentie el v o o r een g o e d b e le id en b e h e e r van de W e s te rs c h e ld e . Een esse ntieel o n d e r d e e l van de m o n i t o r i n g en e v a lu a tie van de d e r d e v e r r u i m i n g b e h e ls t h e t o p v o l g e n van v e r a n d e r in g e n in arealen h o o g - en la a g d y n a m is c h g e b i e d . Deze s t u d ie s te lt een m e t h o d i e k v o o r o m h e t o n d e r s c h e id tussen laag- en h o o g d y n a m is c h g e b i e d b e t e r te k w a n t if ic e r e n en te re la te re n aan de a a n w e z ig e b o d e m d i e r g e m e e n s c h a p p e n .
De ke nnis u it de ze s t u d ie kan g e b r u i k t w o r d e n v o o r:
• relatie s tussen a b io tis c h e en b io t is c h e p a ra m e te rs en h e t d o o r v e r t a l e n naar ( v o o r s p e llin g s ) m o d e lle n ;
• h e t o p s t e lle n van ( t o e k o m s t ig e ) e c o t o p e n k a a r t e n v o o r de e v a lu a tie van h e t S c h e ld e -e s t u a riu m (d iv e rs ite it en k w a li
t e i t van habitats);
• h e t w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r b o u w e n van de e c o lo g is c h e e ff e c t e n van de b a g g e r- en s t o r t w e r k z a a m h e d e n in de Wes- t e rs c h e ld e . Een u i t g e b r e id m o n i t o r i n g p r o g r a m m a z o u d a t m o e t e n b e w a k e n .
• h e t o n t w e r p e n , b e o o r d e l e n en e v a lu e re n v an p r o c e s g r ic h t e o f h a b i t a t g e r ic h t e h e r s te lm a a t r e g e le n .
