Welzijn is een werkwoord
Over: welzijn, veerkracht en
kwetsbaarheid in de tijd van corona
Jaap van der Stel
Lector Hogeschool Leiden Twitter: @Lectoraat_GGZ 11-2-2021
Overzicht
1. Mentaal welzijn staat niet op zichzelf.
2. Covid-19, veerkracht en kwetsbaarheid.
3. Wat kunnen mensen zelf doen, en voor elkaar?
4. Wat kunnen (voorzieningen in de) gemeenten doen?
1. Mentaal
welzijn staat niet
op zichzelf
Determi-
nanten van welzijn
(M. Bunge, 2012)
2. Covid-19,
veerkracht en
kwetsbaarheid
Covid-19
Algemeen:
1. Zeer besmettelijke aandoening.
2. Gevolgen op lichamelijk, mentaal en sociaal niveau.
3. Herstel bij meeste mensen mogelijk;
symptomen kunnen nog tijd duren.
4. Extra zorg: bijkomende psychiatrische / neurologische problemen.
5. Extra zorg: grotere sociale ongelijkheid / stille armoede.
Observaties
• Coronacrisis extra risico voor mentale gezondheid voor mensen die al kwetsbaar waren.
• I.h.a. blijkt: jonge mensen ervaren meer problemen dan ouderen.
• Extra risico bij financiële problemen (verlies werk en inkomen, bedrijf, schulden).
• Ook uitzonderingen: er zijn groepen mensen die juist gedijen bij de rust / minder prikkels.
• Uitgesproken zorgen door experts niet altijd ondersteund door gedegen onderzoek.
Risico’s van stress
• Stress = de inspanningen van het brein om onzekerheid weg te werken.
• Ongunstige – aanhoudende en ingrijpende – stresservaringen hebben diepgaande invloed op lichamelijk, psychisch en sociaal
functioneren.
• Als het minder goed lukt om onzekerheid
weg te werken => brein moet (steeds) harder werken.
• Symptomen: vermoeidheid, verstoorde nachtrust, kwetsbaarder voor ziekte (infecties) of psychische stoornis.
• Werkgeheugen raakt ‘off-line’.
Kwetsbaar ≠ Minder
veerkracht
Veerkracht
ontwikkelen
Veerkracht is
geen ‘ding’ wat
je wel of niet
hebt
Bescher-
mende
factoren
Emotioneel herstel is
indicatie voor
veerkracht
3. Wat kunnen mensen zelf
doen, en voor
elkaar?
Stress
reguleren is
een aspect
van zelfregu-
latie
Kernproces- sen van
zelfregulatie
Aangrijpings-
punten voor
versterken
van mentale
gezondheid
Stemming, emoties, gevoelens reguleren
I.h.a. hebben mensen geleerd door welke activiteiten ze hun affecten kunnen reguleren.
• Het helpt bij de preventie en hulp bij depressie.
• Dit is in het bijzonder van belang gedurende sociaal isolement (rampen / onvoorziene gebeurtenissen).
• Want dan:
o verhoogde kwetsbaarheid, én o minder alternatieven beschikbaar.
Adviezen:
o Wees adaptief / leer je verwachtingen bij te stellen.
o Ga niet ‘de strijd’ aan met gevoelens (zie het als een bron van informatie).
o Word actief (dagelijkse dingen doen) / help anderen <= effectief tegen sombere gevoelens.
Het hoofd ‘koel’ houden
• Bij gevoel van bedreiging (stress) raakt de toepassing van statistische informatie bij het nemen van beslissingen op de achtergrond.
=> Anekdotische (persoonlijke) informatie krijgt de overhand.
• Werkgeheugen is cruciaal voor beslissen / plannen maken.
=> Chronische / acute stress kan dat ondermijnen.
=> Hevige stress beperkt ook het benutten van kritische denkvaardigheden.
=> Kans op het terugvallen op ‘gewoonten’.
Extra aandacht bij financiële problemen
• Onderzoek toont: het denkvermogen van mensen gaat achteruit bij chronische armoede.
• Bij chronische schuldenlast => veel piekeren, risico op angst en depressie raakt werkgeheugen overbelast.
=> Beperkt capaciteiten om situatie te overzien, problemen op te lossen, emoties en stemming te reguleren.
=> Effectief is: bron van stress (tijdelijk) wegnemen.
Pijlers van mentaal
welzijn
(Dahl e.a.
(2020)
Toelichting op de vier pijlers
Bewustwording | Train jezelf je goed bewust te worden van wat er in en om je gebeurt en je aandacht trekt.
Sociale connectie | Verbind je met andere mensen.
Inzicht | Vergroot je zelfkennis.
Doel | Stel doelen en koester je waarden.
Hoe
trainen?
Er bestaat een groot aantal therapieën en
trainingen om – groepsgewijs of door zelfhulp – vaardigheden te oefenen.
=> Het zichzelf reguleren op een bepaald aspect van bewustwording, bevorderen sociale
connectie, verhoogd (zelf)inzicht en doelgerichtheid.
=> Effect: in mentaal opzicht tot bloei komen en langer doorbloeien.
Samen- vatting
Algemeen:
1. Mentaal welzijn kan men leren.
2. Vaardigheden daaromtrent komen voort uit op zelfregulatie-gerichte trainingen.
3. Mogelijkheid hiertoe houdt verband met de structuur en werking van de hersenen, die gezien worden als plastisch.
4. Wat kunnen
(voorzieningen in de) gemeenten
doen?
Wat te doen (1)
• Focus op problemen én op oplossingen.
• Benut beschikbare kennis over ontstaan (extra) kwetsbaarheid / behoud en ontwikkeling van welzijn en veerkracht.
• Stel concrete doelen / maak haalbare plannen:
o wie, hoe, waar en wanneer en waarom (verantwoording beoogde effectiviteit) wat doet.
Wat te doen (2)
• Help bij verlichten stress / neem stressbronnen waar mogelijk weg.
• Ondersteun bij ontwikkelen van (mentale) vaardigheden bij jong en oud =>
zelfregulatie:
o Zicht en greep krijgen op eigen emoties, gevoelens, gedachten, motivaties, gedrag, sociale relaties.
o Impliceert: naar jezelf kunnen kijken alsof je een vreemde bent.
o Daardoor beter je doelen bereiken en met anderen kunnen samenwerken.
• Organiseer sociale steun.
Aangrijpingspunten voor gemeenten
• Ga bij alle voorzieningen na hoe deze kan bijdragen aan welzijn, veerkracht en minder kwetsbaarheid:
o GGD?
o Gemeentelijke voorlichting?
o Schuldhulpverlening?
o Organiseren workshops => mentale vaardigheden
o Overleg voeren met bewoners => ideeën ophalen / organiseren participatie in uitvoering.
• Kijk of en hoe samenwerking met onderwijs (mbo, hbo, universiteit) kan bijdragen.
Wat te doen (3)
Tot slot, wat betreft corona:
• Verminder de neiging tot riskant gedrag:
o Versterk de hoop op een betere toekomst (aspect van zingeving) <= Effect: minder bereidheid tot riskant gedrag.
o Versterk een cultuur waarin mensen bereid zijn zich ‘aan de regels’ te houden <=
Samenlevingen waarin dit lukt hebben aanzienlijk minder doden.
• Maar ook: leer van deze crisis:
o We hebben neiging de crisis straks snel te vergeten.
o Samenleving blijft altijd ± kwetsbaar (infecties, klimaatverandering, sociale conflicten).
o Bereid je voor!
