EEN NIEUWE KOUDE OORLOG?
DE RESULTATEN UIT HET VERLEDEN BIEDEN GEEN GARANTIE VOOR DE TOEKOMST
LEZING VOOR DE VMBO-CONFERENTIE GESCHIEDENIS 2019 DR. HENK KERN, UNIVERSITEIT LEIDEN
INLEIDING:
TERUG NAAR DE KOUDE OORLOG?
Een vergelijking tussen ‘oud’ en ‘nieuw’:
1. Ontstaan van de Koude Oorlog?
2. Ups en downs in Koude Oorlog?
3. Einde van de Koude Oorlog?
4. Daarna een warme vrede?
5. Waar staan we nu in de tijd?
---
1. HET ONTSTAAN VAN DE KOUDE OORLOG
Drie stromingen in de geschiedschrijving over het ontstaan van de Koude Oorlog:
1. Orthodoxe visie (jaren ‘40-50):
de schuld voor KO ligt bij Stalin 2. Revisionistische kritiek (‘60-70):
ook door Amerikaanse agressie 3. Postrevisionist consensus (‘80-90):
gedeelde verantwoordelijkheid
Onvermijdelijkheid van Oost-West conflict in Europees machtsvacuüm
2. DE KOUDE OORLOG IN UPS EN DOWNS
Afwisseling in drie perioden tussen conflict en ontspanning:
1. Stalin (1945-1953) van Grote Alliantie naar Oostblokvorming 2. Chroesjtsjov (1953-1964) van
Vreedz. Co-existentie naar Crises 3. Brezjnev (1964-1982) van Détente
naar zgn. ‘Tweede Koude Oorlog’
Constante is streven van USSR naar veiligheid en pariteit: Helsinki 1975
3. HET EINDE VAN DE KOUDE OORLOG
Keerpunt in de wereldpolitiek door hervormingen in de USSR 1. Komst Gorbatsjov (1985-1991)
en een nieuwe Sovjetgeneratie 2. Hoopvol over glasnost, perestrojka
en het zgn. ‘Nieuwe Denken’ in BZ 3. Teleurstelling over oppositie(s),
separatisme en desintegratie systeem
Toch, een wonderbaarlijke bevrijding zonder terugval in geweld: Parijs 1990
4. NA KOUDE OORLOG – EEN WARME VREDE?
Einde van de Koude Oorlog – was een gemiste kans op vrede?
1. RFR onder Jeltsin (1990-1999) in transitie, crises en verzwakt 2. Westen (jaren ’90) in triomf
van neoliberale globalisering 3. Hegemonie VS, uitbreiding EU,
– maar ook nieuwe conflicten!
Van euforie naar ontgoocheling:
Belgrado 1999 en New York 2001
5. HEDEN GEEN ‘NIEUWE KOUDE OORLOG’ – MAAR WEL EINDE VAN DE ‘KOUDE VREDE’
Poetins toespraak in München 2007 – gaan we terug naar de 19de eeuw?
1. Rusland van Poetin (1999-) gericht op restauratie en revanchisme
2. Wereld niet meer bi- of monopolair maar multipolair en asymmetrisch 3. Zonder ideologische component,
terug op eigenbelang en realpolitik
Van gewapend machtsevenwicht KO naar gevaarlijke onbalans: 2014≈1914?
CONCLUSIE
Rusland en het Westen niet meer gescheiden door het IJzeren Gordijn tussen onverzoenlijke tegenstanders
Rusland en het Westen wel weer gescheiden door een boosaardige lachspiegel van geprojecteerde angsten
Zou enige historische kennis kunnen bijdragen aan een beter wederzijds begrip tussen Rusland en het Westen?
DISCUSSIE
WEL NIEUWE KO?
• Ru assertief in buitenland
• Ru claimt invloedsfeer
• Ru met militaire middelen
• Ru voert informatieoorlog
• Rus huldigt eigen waarden
GEEN NIEUWE KO?
• Ru is verkleind/verzwakt
• Ru geïsoleerd, geen blok
• Ru geen alternatief model
• Ru mil. uitgaven 1/10e VS
• Ru geen machtsevenwicht maar agressief uit zwakte
